1. H. VAN DEK STEUR Ir.
Heeren- en Dameskleedermakerij
GELEGENHEIDSCOSTUMES.
AGENDA.
HAARLEM.
Bureau van Consultatie tot verleener. van rechts-
bijstana aan onvermogenden. lederen Vrij
dag houdt het bureau des namiddag* ten hall
twee zitting in liet gerechtsgebouw aan de
Jansstraat.
Koloniaal Instituut ,afd. Handelsmuseum)
(Paviljoen). Dadelijks geopend van 104 uur
Museum van Kunstnijverheid. (Paviljoen.)
Dagelijks geopend van 104 uur.
U mee ii lelijk Museum. Dagelijks geopend van
10—3 uur in dc maanden Nov.Febr., 104
iu Maart—Mei. Sep!, en Oct., 105 uur in
JuniAug. Entree 1' 0.25 p. p. Ie Woensdag
van de maand vrij. Zondags van 10—3 vrij.
S i,ad s-H i b I i ot h eek. (Prinsenhof.) Dagelijks ge
opend (behalve Zondags) van 104 uur.
Schouwburg J"answeg. Zondag 28 Jan. 8 uur:
Kom je ook op de bruiloft van Mietje? Maan
dag 2B, Dinsdag 30 en Woensoaa 31 Jan. 8 uur,
en Woensdag 31 Jan. 2 uur: De Leger- en
Vloot-film Holland Neutraal. Donderdag I
Febr. 8 uur: Bolle Hans.
WERK AGENDA, Zondag 28 Januari.
Haarlem Vereen, van Vrijz. Herv. (geb. Prot.
bond), 10£ u.. Jongeliedenkerk, Mej Blok v, Laer.
Eglise Wallonne, 10$ heures Mons. Berthault, Pas
teur a la Haye. Rem. Oer. Gem. 10 u., Ds. Hoe
vers, Luth. Pred. te Rotterdam. E' ang. Luth. Gem.
10 u., Ds. Pabon Evang. Luth. Pred. te Kampen.
Vereen. Doopsgez. Gem., 10 u., Ds. Hvlkema; av.
5 u., Ds. Plantenga.
Beverwijk: Ev. Luth. Gem 10 u., Ds. v. Kleeft
Vereen, van Vrijz. llerv. (in de Doopsgez. kerk) 10
u.. Ds. v. d. \leulen, Pred. te Bergeu-op-Zoom.
BloemendaalNed. Herv. Gem., 10 u., Prof.
Slotemaker de Bruine, van Utrecht; av. Gfc u., Ds.
v. Leeuwen.
Heemstede: Ned. Herv, Gem., 10 u., Ds. T.
Oberman av. 7 u., Ds. H. T. Oberman.
Santpoort: Ned. Herv. Gem. 10 u. Ds. v. d.
Bergli v. Eysinga.
SuaarndamNed. Ilerv. Gem.. 10 u., Ds. S. A.
Baljon.
Ümuiden: Ned. Herv. Gem., 10 u., Ds. Creutz-
berg av. 5 u., Ds. Greutzberg. Doops-gez Geni.en
Nea. Prot. Bond, 101 u., Ds. Luikinga.
Zandvoort: Ned. Herv. Gem.. 10 u. Ds. Posthu
mus Meijjes.
Barieljorisstraat 22. Teleph. 303.
Heeft voorradig een rijke
sorteering
Zwarte Stoffen voor
NEDERLANDSCHE BESCHOUWINGEN.
Het schijnt mode te worden, dat leerlin
gen van prof. Bolland hem afvallen of aan
vallen. Na den ds. Pen de Ir. Vernhout.
Hoewel deze zaken het groote publiek
voorbijgaan, mag in ons blad, dat gelezen
wordt door velen, die als dilettant aan
wijsbegeerte doen of althans de wijsbe
geerte, die anderen beoefenen, ernstig ne
men, gewezen worden op het gevaar, dat
die mode ingang vindt aleer nog Hegei's
en Bolland's grondgedachten tot gemeen
goed geworden zijn. En dat zijn zij nog
lang niet. Wie dienaangaande een indruk
w il ontvangen, leze b.v.: „Was ist Hegelia-
uismus'' van Lasson, te leenen uit de bi
bliotheek der Internationale school voor
w ijsbegeerte te Amersfoort. Het artikel van
den ingenieur Vernhout iu het jongste
nummer van het Tijdschrift voor wijsbe
geerte: „Natuurleer en Zuivere Rede in
liet systeem van Hegel en Bolland", lijdt
m. i. aan deze fout, dat Bolland' te veel
wordt gehouden aan zijn woord, dat de
schrijver niet laat gelden, dat ook Bolland
is een mensch met een werkelijk, d. i. be
trekkelijk, d. i. beperkt uitdrukkingsvermo
gen en dat het er eer op aan komt het
geen Bolland heeft opgebouwd verder te
bouwen met laten staan of voorbijgaan van
datgene dat daarbij voor verderen bouw
ongeschikt wordt geaciit. dan wel coram
populo op datgene wat men laat staan of
voorbijgaat te wijzen met aanduidingen als:
hij is ook zoo groot niet als velen wel
denken, hij is zelf tot aan den schedel te
bevangen in zoogenaamde theosofie, enz.
Het is een voorrecht voor ons, Neder
landers. dat wij Bolland hadden en hebben
en dat voorrecht mag wel door den Ne-
derlandschen geest worden uitgebuit, maar
niet ten koste van de Gerechtigheid. Laat
liet waar zijn dat Delft op onvolledigheid
van Leiden bedacht is, dan nóg blijft Lei
den een deei der volledigheid.
Een ander geval is dat van den docto
randus, den heer R. J. Pen.
De heer Pen heeft bij prof. Bolland wil
len promoveeren; volgens dezen bleek uit
dat proefschrift, tegen den hoogleeraar
zeiven gericht, dat de heer Pen Bolland's
geestelijk contact geruimen tijd had gemist
en geen kennis had genomen van wijzigin
gen of vervolledigingen van diens opvat
tingen; prof. Bolland kon dus dat proef
schrift van wie hij eens zijn beste leerling
noemde, niet goedkeuren en zoodanige
goedkeuring was noodig volgens de wet,
omdat de philosonhische faculteit te Lei
den Bolland als Pen's promotor had aan
gewezen. De heer Pen heeft zijn geschrift
afzonderlijk uitgegeven en bepleit thans in
eene brochure: „Dc Hooger-onderwijswet
„en de vrijheid der wetenschap" wijziging
van den algemeenen maatregel van be
stuur ter uitvoering van artikel 131 der
wet op het Hooger Onderwijs.
Afgezien van het onsympathieke van liet
geval, dat de zoon zijn vader aanvalt (Pen
is door Bolland tot Hegel en door Hegel
tot zelfstandige wetenschappelijkheid ge
komen). dat zand gegooid wordt in de
bron waaruit men dronk, lijkt ons de weg
door Pen thans ingeslagen de juiste. Hij
vraagt vervanging van „goedkeuring" door
„beoordeeling". De promotor beoordeelt
liet proefschrift en de senaat, geadviseerd
door de faculteit, beslist of de promoven
dus tot het verdedigen van zijn proefschrift
zal worden toegelaten en daarna of hij
den doctorstitel waardig is.
Docli dit alles is regeeringszaak. Wi.i
willen alleen de aandacht vestigen op twee
onjuistheden in deze aangelegenheid, voor
komende in een aankondiging van Pen's
laatste boekje, te vinden in de „N. R. Ct."
van 22 Jan. j.l. ochtendblad B.
Pen vraagt of liet wel gepast is, Bolland
met Schelling te vergelijken „omdat Schel-
„ling nog een moment is in de philosophic".
een vraag, waarop het ontkennend ant
woord blijkbaar met opzet aldus minach
tend wordt uitgesproken. Of Bolland in de
philosophic een moment zal worden ge-
liecten als het tijd zal zijn daarover te
oordeelen, staat thans niet ter beoordee
ling van Pen, evenmin als van iemand an
ders der levenden.
De 2e onjuistheid is eene van de re
dactie der „N. R. Ct.", die het aantal jaren,
dat Bolland van Hegei's werken het een
en ander niet heeft vermogen te begrijpen,
op ongeveer twintig schat. Het is onjuist
een dergelijke honende uitlating aan het
adres van een man van beteekenis bij-1
wijze van tusschenzin te pubiiceeren zon
der eenig bewijs.
De wijsbegeerte in Nederland zoekt zijn
Wilson.
VAN STATENPOLITIEK TOT
WERELDPOLITIEK.
il.
De, tot een ontzaglijk rijk uitgedijde,
schepping van Peter den üroote was niet,
blijven staan op de wegen, die het sedert
een eeuw betreden had. Was het westen
van Europa door Duitschland en Oosten-
rijk sinds Von Bismarck, voor Russi
schen invloed afgesloten, het onafzienbare
Azië bleef liet veld voor onafzienbare doe
len; terwijl de gouden droom van Kon-
stantinopel de Russische staatkunde bleef
beheerschen. Bij gebrek aan binnenland-
sche staatkunde was het de buitenland-
sche die te Petersburg beoefend werd. En
die staatkunde was van het begin af we
reldpolitiek.
Waarom dat wereldpolitiek was en
moest zijn. is duidelijk. Wereldpolitiek was
de genesis van het Russische rijk sinds in
de 15e eeuw de grootvorst van Moskou
zieli van den druk der Tartaren bevrijdde.,
Niet minder dan in de 18e eeuw was in
de 19e eeuw Rusland's voortdringen in het
werelddeel, waaruit eerst zijn verdrukkers
kwamen, groot geweest. Drongen de Rus
sen in de 18e eeuw zelfs tot in Alaska door.
in de 19e, werden het Amoergebied (1858).
het Transkaspische gebied (1887), ten slot
te Mandsjoerije (18961900) onder Russi-^
sehen invloed gebracht. Voor dat aldoor
\oortdringen was reden. „Voor beschaafde
staten" zoo had Gortchakoff in 1864 in 'n
rondschrijven aan de mogendheden betoogd
is het onmogelijk met nomadenstammen
aan hunne grenzen in goede nabuurschap
te leven; één van beiden, öf zij moeten er
in berusten .dat hun grensgebied gedurig
door troebelen en invallen ontrust en ge
kweld wordt, öf zij moeten die stammen
op een of andere wijze aan hun gezag on
dergeschikt maken. Natuurlijk doen zij het
laatste. Maar daarmee is het niet uit. Want
hebben zij de oorspronkelijke grensstam-
men onderworpen, dan krijgen zij weer an
dere stammen tot naburen, te wier opzichte
zich datzelfde dilemma voordoet; de be
slissing valt natuurlijk wederom in dezelfde
richting, en zoo moet het proces van be
dwinging noodzakelijk voortgaan, totdat
aanraking verkregen wordt met een geor-
eenden staat, die binnen zijne grenzen de
rust kan verzekeren." En in geheel Azië
waren alleen China en Engelsch-Indië daar
toe in staat.
Toen Rusland echter de hand naar Korea
uitstrekte kreeg het van Japan een van
die klappen, zooals het er meer gehad had.
Maar waarvan het zich toch herstelt.
i) In 1905 kreeg ik inzage van een Fransclien
brief, door den Russischen generaal WJtkovsky
aan een mijner bloedverwanten over den oorlog
met Japan geschreven en waarin datzelfde denk
beeld wordt ontwikkeld; dat Rusland aanvanke
lijk wel dikwijls tegenspoeden heeft gehad, doch
in 't eind toch altijd zijn doel bereikt. Wat over
eenkomt met wat daaromtrent in de jongste Duit-
sche geschriften geschreven is.
Dat voortdringen in Azië werd vooral
door Engeland met ieede oogen aangezien.
Alle Anglopliilen zijn het er over eens, dat
Engelsch-Indië daardoor wordt bedreigd
en daarmede het bestaan van Engeland als
koloniale mogendheid, dus als wereld
macht. De Vereenigde Staten van Amerika
konden zicli door den aankoop van Alaska
in 1867 van Russischen invloed op hun we
relddeel bevrijden. Engeland wacht
vroeg of laat een worsteling met den Rus
sischen beer. Een bloemlezing uit wat
daaromtrent in Engelsche tijdschriften vóór
den oorlog van heden is gezegd, zou bui
tengewoon belangwekkend zijn.
Maar behalve voor Azië toonde Rusland
zijn belangstelling ook zeer nadrukkelijk
voor den Balkan. Daar ontmoette het Oos
tenrijk. Daar werd door de besluiten van
het Congres van Berlijn de grond gelegd
tot de rivaliteit, die bijna veertig jaren
lang de verhoudingen in Europa heeft ver
bitterd.
De wereldproblemen door Rusland op te
lossen hebben een omvang zooals geen
andere staat Engeland misschien uitge
zonderd ze kent. De Russische politiek
kent een vraagstuk van de Middellandschc
Zee. een van den Indischen Oceaan, een
van den Stillen Oceaan. Waarbij dan nog
komen het vraagstuk van Perzië en van
China.
lil bizonderheden daaromtrent te tre
den, kan voor ons doel niet noodig geacht
worden. Maar zeker is het dat de volledige
oplossing dier vraagstukken dc belangen
der geheele wereld zal raken en dat de
tempel van Janus daarbij steeds zal geo
pend blijven. Want er kan geen twijfel aan
zijn dat eenmaal Rusland er in slagen zal
en er in slagen moet zijn evenredig deel te
krijgen van het kustgebied der Oceanen,
die voor zijn geweldige oppervlakte de
noodzakelijke uitgangen zijn. ..Een groot
schip heeft diep water noodig.'' Aan dat
woord van Dostojewski herinnert een der
jongste schrijver over Rusland's toe
komst. Nog altijd kijkt het door nauwe
engten op de wereldzee uit. Het uur van
Rusland heeft nog niet geslagen. Dat wordt
ingezien door allen, die Rusland hebben
bestudeerd. Door een hunner, Harte, werd
in 1901 voorspeld, dat er over ren c
nog slechts zes wereldmachten zullen zijn:
Rusland. Duitschland. Engeland, de Ver-
eenigJe Staten van Amerika. Japan en
China.
Hoe moeilijk het voorspellen ook moge
zijn, niemand kan er aan twijfelen dat de
wereldpolitiek door Rusland gevoerd, een
maal zal leiden tot het opnemen van Rus
land onder de maclitigsten der mogend
heden.
De Fransche staatslieden vóór den val
van het tweede keizerrijk bemoeiden zich
niet met wereldpolitiek. Hun doel was
Frankrijk in Europa de beteekenis van
voorheen te doen herkrijgen en te doen
behouden. De poging om van staten-poli-
tiek over te gaan tot wereldpolitiek door
Napoleon lil met de Mexicaansche expe
ditie beproefd, was een poging, die fiasco
moest maken en bovendien zoowel in be
ginsel als in uitvoering in hooge mate on
eerlijk. Wat Emile Ollivier in zijn apologie
van liet tweede keizerrijk daarvan ook
moge zeggen. Na 1870 veranderde Frank-
riik's houding. Nu Europa bleek afgeslo-
-) Eene vergelijking te dien opzichte niet andere
Oostenrijk-Hongarije bevolking 52,
1 Italië !'.al.ië 35
ten. stuurde de derde Republiek aan op
koloniaal bezit. Ook en vooral om het
verloren aanzien te herstellen. Zij zocht
in wereldpolitiek een vergoeding voor haar
isolement en hare onmacht. Onder Napo
leon III was door vernieuwde actie in Co-
chin-China en enkele punten op de West
kust van Afrika voortgegaan op den weg
in 1830 door de verovering van Algicr-
aangewezen, maar eerst na de debacle
werd met kracht gepoogd Frankrijk te
maken tot eene koloniale mogendheid, zoo-
Als het in de 18e eeuw was geweest.
De vraag doet zich daarbij voor of dat
goed gezien is. Want noodig had Frank
rijk die koloniën niet. Onmiddellijk vóór
den oorlog van 1914 stond de oppervlakte
van Frankrijk's koloniën tot die van Frank
rijk zelfs als 7.9 0.54. En dat voor een
land waar het geboortecijfer öf niet veel
hooger is dan het sterftecijfer öf daar be
neden blijft. -') Bovendien had de Fransche
industrie niet zoo'n verbazende behoefte
aan vreemde markten, dat het daarvoor
met veel verlies van geld en menscheii-
levens zou moeten strijden. Het ligt dan
ook in de rede aan te nemen dat de oor
zaak. waarom Frankrijk zich zoo buiten
gewoon inspande de Fransche vlag over
and'ere deelen der aarde te doen waaien,
dezelfde is die het verbond tusschen het
republikeinsche Frankrijk en liet autocrati
sche Rusland ten gevolge hadde zucht
zich eenmaal over de vernedering van 1870
te wreken. Terwijl toch in den grond van
de zaak republiek en revanchezucht tegen
strijdige begrippen zijn. Daarvan overtuigd
schreef in 1913 Marcel Sembat: Faites uu
roi, si non, faites la paix.
Ongetwijfeld heeft Frankrijk zoowel in
Azië als in Afrika, een zeer uitgebreid ge
bied verkregen. Maar bij de verkrijging
daarvan heeft het zich Vie vijandschap van
Italië en de ontevredenheid van Engeland
op den hals gehaald. Bitter gestemd, her
innert men zich in Frankrijk Egypte
gelijk Italië evenzoo Tripoli herdenkt. Hei
is niet veel gezegd als we beweren dat die
vraagstukken eenmaal weer geweldig ac
tueel zullen worden.
Bij de nadering van de XXe eeuw werd
getuige het enthousiasme en de offer
vaardigheid tegenov er Rusland de hoop
op revanche op eenmaal levendiger. Hier-
bii afgezien van de poging van generaal
Boulanger, die 30 jaren geleden op de be
lofte van spoedige vervulling van die
wraak, zijn kort succes bouwde, maar
wiens klagelijk uiteinde bewees, dat hii
niet van het hout gesneden was. waarvan
het lot imperators maakt.
Maar voor hem. die er buiten staat, zou
liet voor Frankrijk veel beter zijn geweest,
zijn geestelijke en materieele krachten
binnen Frankrijk zelf te hebben geconcen
treerd en de, aan koloniale expansie, ver
spilde energie te hebben aangewend tot
versterking en vermeerdering van het
Fransche ras. Ook het Romcinsche rijk
ging te gronde door numerieke verzwak
king.
Voor Frankrijk was die overgang tot
wereldpolitiek een droom en niet eens een
heel schoone droom. Gelijk het verbond
met Rusland voor Frankrijk anti-nationaal
en daarom in de kiem verderfelijk is.
I Sin! vntgt.)
H. A. Rit ter.
Duitschland
5 Engeland
I Rusland
Frankrijk
Europeesche Mogendheden is leerzaam.
700.000 jaarlijksche bevolkingsaanwas 420.900
.800.000 0„
Koloniën 1.400.000 v „20.000
t Duitschl. 07.800.000
Koloniën 13.000.000
i Engeland 47.000.000
i Koloniën 391.000.000
Rusland 12S.OOO.OOO
Vasalstaten, 48.000.000 i
Frankrijk 39.700.000 i
i Koloniën 48.500.000 t
850.000
375.000
2.835.000
64.00O
KRONIEK DER WEEK.
IN Jan. De centraien zijn in het defen
sief op het Roemeensche oorlogstooneel.
20 Jun. De Entente staat Griekenland
een termijn van 14 dagen toe, ingaande
20 Januari, voor het vervoer van krijgsma-
teriaal naar Peloponnes.
20 Jan. In de Fransche Kamer wordt
een interpellatie over het Entente-antwoord
geweigerd.
21 Jan. De centraien stuiten de pogin
gen der Russen en Roemeniërs om een Oos-
tenrijksche legergroep terug te dringen.
21 Jan. Een zware aardbeving teister!
Bali. Er zijn 50 dooden en wel 200 ge
wonden. Duizenden huizen zijn verwoest.
22 Jan. Reuter deelt mede uit San Fran
cisco: Franz Bopp, gewezen consul-gene
raal, en Von Schaick. gewezen vice-con
sul, zijn veroordeeld tot twee jaar gevan
genisstraf en 10.000 doll, boete wegens het
smeden van een complot tot schending
van de neutraliteit van de Vereenigde
Staten en tot verhindering van de verzen
ding van munitie uit de Vereenigde Staten.
Luitenant Ocorg Wilhelm von Brilleken,
attaché bij het consulaat, is tot dezelfde
straf veroordeeld.
23 Jan. De „Köln. Zeitung" zegt in een
artikel, waarin het Duitsche volk tot vol
houden wordt opgewekt, o. m. liet volgen
de. (We ontleencn aan „Het Handelsblad"):
„Ook een ontijdige vredessluiting zonder
ware oorlogsbeslissing zou voor ons volk
met een nederlaag gelijk staan. Welke
ontzaglijke lasten zou ons volk dan te
dragen hebben, waarbij niet mag worden
vergeten, dat de beslissende oorlog toch
binnen enkele jaren na korte vredespauzc
zou moeten worden gevoerd. Indien ons
volk de renten der leeningen wilde dek
ken. de oorlogsinvalieden verzorgen, aan de
weduwen en weezen denken, de schulden
aflossen en zich voor den komenden oor
log voorbereiden, dan zou het jaarlijks naar
oppervlakkige berekening een som van 15
tnilliarden noodig hebben. Deze som zou
door belastingen moeten worden opge
bracht. Ook dan zou dus voor ons volk
een tijd komen van haast onduldbaren be
lastingdruk. Daarbij kwam dan nog de
opwindende afwachting van den beslis-
