12e Jaargang.
ZATERDAG 13 APRIL 1918.
No. 15.
J(et Blocmcndaalscti Weekblad.
Redactie en Administratie: Prijs per jaar f2,60 Advertentiën 10 cents per regel.
Ged. Oude Gracht 63 Telefoon 141 Haarlem. Afzonderlijke nummers 10 cent
Dit nummer bestaat uit zes bladzijden.
Advertenties, berichten, enz., worden
aangenomen in den boekhandel van den
heer CORN. M. BLADERGROEN, Bloe-
mendaalsche weg 53, Telefoon 3413,
Bloemendaal. Ook zijn daar steeds afzon
derlijke nummers van ons blad verkrijg
baar.
NAAR HET BEVRIJDENDE WOORD.
IV.
Alleen wie van eeuwige dingen
spreekt, is van ons geslacht.
Na de vraag te hebben gesteld: wanneer
en vanwaar zal het nieuwe leven komen,
veroorloof ik mij u het genot te geven van
een rede die ik ds. De Ligt verleden jaar
heb hooren uitspreken, in de stichting: de
Internationale School voor Wijsbegeerte
té Amersfoort, waar het nieuwe kiemende
Jeven brandt als in een vestaalsclie lamp. Hij
sprak aan het einde van een cursus onge
veer aldus:
Wij hebben met elkander onder meer ovei-
wogen dat alle geestesstroomingen, die
rondom de aarde gaan. stroomen in en door
ons. Wij zijn nu in een tot tweede natuur
geworden vrijheid, ook om die te geven
aan 'n volgend geslacht. Wij beleven met
elkander het opkomen van een nieuwen,
een dramatisch opstrevenden tijd. De
menschheid is thans bezig in haar geest op
te nemen: het politieke en het economische
proces. De logica wordt nu in deze twee
opzichten toegepast op het wereldproces;
nu komt het er op aan de wereld te veran
deren; de logica wordt nu beginsel van
staat en maatschappij, alles en allen worden
nu opgenomen in het bewuste leven. In be
ginsel zijn nu alle menschen vrij, zedelijke,
redelijke wezens, de ondergrond van sla
ven heeft de cultuur in beginsel niet meer,
de andere cultuur is nu wordendaanwezig
is ze nog niet, want er is nog altijd een
heerschende klasse, wder weelde rust op
de smart der bezitlooze massa, tusschen
hen in kreunt de middenstand, die telkens
naar boven wil, maar telkens naar beneden
wordt gestooten. Vroeger hebben de
socialisten utopisch den-hemel-in-gedicht,
maar nu komt het koninkrijk Gods op aarde
door onzen practischen wil, immers op de
meest practische wijze gaan wij nu onzen
wil omzetten tot daad. Wij blijven niet,
waar wij zijn; de productie is reeds eene
gemeenschappelijke geworden, de idee dat
het leven op aarde is een samenhangend
geheel, is reeds verwerkelijkt; wel is er
aan alle zijde nog vijandschap, misverstand,
maar het economisch proces is veronmy-
thologiseerd.
Doch nu is er het gevaar onder te gaan
aan beschavingsellende. „Beschaving' on
dermijnt de cultuur (cf. Nietzsche). De ker
ken doen niet veel dienst meer dan als
maankopfabrieken voor het volk en de mo
derne sociaal-democratie heeft de betere
weg niet kunnen doen inslaan, haar pogen,
ook van de besten onder haar is voorloo-
pig mislukt. Maar er is hoop. Genezing is
voor ons in het Oosten. Het Oosten heeft
ons verstand noodig. wij hebben noodig zijn
mystiek. In China is de eenheid van wijs
heid en schoonheid reeds eenmaal bereikt
geweest. Ons streven is op zulk een univer
salisme gericht. Waarom de moderne so
ciaal-democratie zoo snel mislukt is Hoe
wel geboren uit ideale vervoering, hadden
hare leiders een tekort aan bewust religieus
besef. Door liet materialisme vielen ze te
veel terug in het stoffelijke leven; de voor
waarden van het geestelijk leven hielden
zij voor de oorzaken daarvan; verandering
in die voorwaarden achtten zij voldoende
om nieuw leven te scheppen. Zij hebben
verder het jezuïetisch beginsel aanvaard
(trouwens ook aanvaard door Calvijn)dat
liet doel de middelen heiligt; zoo is ook
door hen het ruwe geweld toegepast in de
cultuur, zonder acht te slaan op de per
soonlijkheid alsof de Qeest dwong. De geest
dringt wel maar dwingt niet. Intussehen
heeft de moderne sociaal-democratie veel
gedaan in de richting der opheffing van alle
klasse-tegenstellingen in een vrije gemeen
schap.
Het was geen gering werk het proleta
riaat dat verzonken was in een moeras van
ellende omhoog te halen; aanvankelijk im
mers moesten de eerste levensvoorwaarden
nog worden geschapen; de arbeiders zijn
nu georganiseerd bij millioenen. ze zijn ge
organiseerd in een Internationale, de levens
wijze is verbeterd, ook in geestelijk opzicht
is veel goeds gedaan; doch de begripsver
enging. later (gedoeld wordt op den oorlogs
tijd) van zooveel beteekenis geworden,
maakte hen voor andere dan stoffelijke be
langen blind. Legde de kerk den klemtoon
eenzijdig op het geestelijke, de moderne so
ciaal-democratie deed dit op 't stoffelijke.
Zoo werd de propaganda allengs vulgair,
sloot zich aan bij de onmiddellijke klasse
driften, goedkoop werden de tegenstellin
gen waarin men zich uitte (als voorbeeld
kunnen dienen dc platen in De Notenkraker
met den arbeider „als witte edele jonge
man de bezitter als dikke leelijke man
onder hoogen hoed met een rand rijks
daalders.)
Men ging plichten en rechten verwarren.
Het volk had zoo lang alleen plichten ge
had. nu dacht het alleen aan rechten. Een
onheilige ontevredenheid werd gekweekt
in plaats van 'n heilige ontevredenheid
over het onheilige.
Zoo kreeg allengs de arbeidersklasse een
geestesgesteldheid (mentaliteit), gelijkende
op die van haar tegenvoeter; zij staarde
zich blind op maatschappelijke voordeel
tjes; de groote idee der sociaal-democratie
is door bijna allen verlaten; Henriette Ro
land Holst schetst in „De vrouw in het
woud", de geestelijke eenzaamheid die haar
daarna beving. Al dit vorige betreft wer
kingen en woelingen in de sfeer van het
natuurtoeval, van de natuurdriften, de kias-
seinstinkten. Nu komen wij in de werkings
sfeer van de Idee.
W aarom gaat het in het leven dier sfeer?
Niet om een menschwaardig bestaan,
maar om 't bestaan van een waardig
mensch! De inenseh moet tot persoonlijk
heid worden (Nietzsche); Marx heeft wel
iets in die richting gevoeld, immers hij heeft
er op gewezen, dat men „den wil moest op
wekken"; maar 't is door hem te abstract
opgevat en te abstract uitgewerkt. Men
was aan het christendom nog niet toe. Dit
is: „Uw wil geschiedde zoo in den Hemel
„als ook op aarde ten aanzien van ons Zelf
„en onze medemenschen. en wij zullen dit
„verwezenlijken door ons eigen leven". Men
is weer tot het kleine, het onedele terug
gevallen. Het individu, de Knop. welke drwr
het milde licht der Idee moet opengaan,
heeft men benauwd dichtgebonden, zoodat
niet uit de bloemen, die de menschen zijn,
de gouden harten tot elkander konden schij
nen Het ideaal van de leden van een Am-
sterdamsch diamantslijpersgezin is: voor
het meisje, een jonge dame. voor den jongen
een bezittende burgerman te zijn. Er is geen
zielloozer figuur in onze maatschappij dan
de jonge dame. Een goede strijd kan zijn
een strijd tegen de menschen vóór wie men
strijdt. Hoe staat het nu met den klasse-
strijd Tot nu toe had alleen de burgerij
revolutie gemaakt, voor zoover het proleta
riaat dit heeft gedaan, heeft het dit geleerd
van de burgerij. De burgerij schijnt thans
meer onverzadigbaar dan ooit, de wil van
de heerschende klasse is meer gespannen
dan ooit. Zoo hebben wij nu een proleta
riaat satisfait tegenover eene bourgeoisre
insaturablë.
Wat de militaire organisatie van de maat
schappij betreft, deze is sedert het Christen
dom geleidelijk in verval geraakt. De oude
wereld kende de militaire overheersching.de
nieuwe kent de gelijkheid van de menschen.
In de 14e eeuw is formeel de slavernij af
geschaft en daarmede is het nieuwe begin
sel in de practijk doorgedrongen, doch men
is er nog lang niet. al zijn de Staten nu
meer op verdediging dan op verovering
uit. (verg. Qeschichte der Menschheit van
Rurbach.)
De machtsverhoudingen in den Staat zijn
nu uitgedrukt in Grondwetten. In deze pha
se van de geschiedenis blijft het algemeen
belang nog eene fraze. Ook het „liberalis
me" eigenlijk te vertalen met: „losbandig
heid". heeft hierin geen verbetering ge
bracht. Door bemiddeling van het groot
bank-kapitaal, dat de industrieën beheersciit
die op htm beurt de bevolkingen beheer-
schen, is het liberalisme omgezet in een
dwangstaat (verg. Brailsford, De oorlog
van staal en goud. vert. Ravestein).
Het kapitalisme organiseerde zich. maar