\m m
iï
Een abonnement op dit blad kost U tot 30 Juni: f 1.30
tl
mi
itë
Mr. I. H. MONNIK f
PROF. LORENTZ f
JRGIS EN ZOON
N SATYRE
SPORT
S C H A A IC R U B R I E K
PLAATSELIJK NIEUWS
BLOEMENDAAL.
HMRLEM.
BLOEMENDAAL.
K E R PC A n m r*
1 W
ïENVEGERS.
zw. Telefoon 13310.
RLEM.
IMMMMMMOM*
r zou op een avond het
j o o r kinderen" bezoeken,
n kom, izei hij tegen den
en hoed beneden en ging
il, waar het feestje gehou-
chtjes -de deur open. Het
ie hem, dat er mensohen
liet hij zich op handen en
zoo de zaal binnen, terwijl
den maakte, -die wel wat
jniken van een paard,
dat het doodstil om hem
j keek op en zag, dat een
l in avondcostumes aan 'n
keer, zelfs met angst be-
amelijk in de zaal ernaast!
;avondje en de gastvrouw
ïor nog een nummertje ten
ït te laat is„ zei deze, ik
iast hinderen.
zei de gastvrouw, verleden
hond vergeven!
>1- weinig van het Fransch
Dp een tentoonstelling zag
en hij vroeg aan een der
eschilderd had. 'Deze ant
i's weet ik niet). Dank u,
ig heen,
hij een schitterende brui-
,s zwaar gedecoreerd, met
cruizen. Aan een der toe-
e dat was.
voord.
ïvallig, dacht de Hollander,
ag hij een heel deftige Jbe-
bloemen. Wie is dat, vroeg
"bijganger.
deze.
»r stomverwonderd uit, nu
n pas getrouwd!
op een zakenreis ging, riep
den spoorwegcoupé toe: En
enkie zijn bril afneemt, als
n hem aan het station heeft
et zoo moeilijk om me te
dan niet gezegd, hoe ik er
Maar er zijn zooveel oude
hoofd en een roode neus!
d in de stad. Een bioscoop
ratis voorstellingen werden
5 waren echter alleen ver
in, een kop thee, glas limo-
De minste consumptie kost-
■sten dag van deze nieuwig-
net 7 kinderen de bioscoop
veel moeite in donker 8
Toen de 'kellner kwam, be
an! ja met 8 rietjes!
rit, dat elk perëoon minstens
'cent moest nemen. De man
j elkaar en ging naar den
t 'het wel, dat er ergens een
houden en visc-h eten, iets
liet hield. Hij trad een eet-
den kellner: Hebben jelui
groote biefstuk met uien.
ik naar visch gevraagd heb
s!
adviseeren, dezen man een
te schrijven en dan af te
rt.
doen. Hm, weet u misschien
oplichter" schrijft?
len zelfden baas gewerkt!
t nog verbeteren, volgende
bruiloft!
heel duidelijk dat je mijn
lijn eigen oogen!
e meneer onder haar
VOETBAL.
Uitslagen van 5 Februari;
>B. F. C.—V. V. A0—2
ZandvoortVelox 01
Bloemendaal-Zeeburgia 03
Program voor Zondag a.s.:
HaarlemZeeburgia.
'H.V.C.—V.V.A.
A.F.C.Zandvoort.
DonarB.F.C.
BloemendaalVelox.
Konden wij 'de vorige week als merkwaardigheid
vermelden, dat de thuisclubs alle gewonnen had
den, nu is 't juist andersom; in de drie wedstrijden
gingen de gasten met de punten strijken, en wat
nog eigenaardiger is: geen der ontvangende elf
tallen wisten te scoren!
Nu was wat de verhouding aangaat, de over
winning van V. V. A. zéér verdiend. De rood
zwarte Amsterdammers hebben in Bussum keurig
gespeeld, zoodat B.F.C. geen voet aan den grond
kreeg. Jammer, dat de wedstrijd niet zonder on
regelmatigheden verliep; de scheidsrechter zag zich
genoodzaakt van beide partijen één speler wegens
handtastelijkheden van 't veld te zenden.
In Zandvoort en Bloemendaal werden echter on
verdiende nederlagen geleden, daar én Velox én
Zeeburgia, beide candid'aten voor de eerste plaats,
op zeer gelukkige wijze de overwinning behaalde.
In Zandvoort was Velox bijna den geheelen wed
strijd zoo goed als ingesloten. Haar uitvallen wa
ren te tellen, en bij een ervan waren zij zoo ge
lukkig te doelpunten. Door verder met man en
macht te verdedigen waarbij zij niet over veine
te klagen hadden wisten zij onheilen te voor
komen.
Zeeburgia was evenmin ongelukkig. Bakker werkt
eerst een bal in eigen doel, mist daarna een penal
ty, Beijk (die overigens uitstekend zijn werk deed)
liet een houdbaren bal glippen, terwijl onze voor
hoede voor het doel der Amsterdammers met veel
pech te kampen had, waardoor keeper Geelhuizen
dikwijls met kunst- en vliegwerk niet gepas
seerd werd!
We gelooven dan ook niet, dat Zeeburgia het aan
den Schoterweg tot een overwinning zal weten
te brengen, en nemen we ten overvloede aan, dat
ook Velox hier sneuvelt, dan zullen de Utrechte
naren toch de kampioensvlag kunnen hijschen.
De overige wedstrijden zijn zonder eenig belang.
W e geven V.V.A., A.F.C. -en B.F.C. 'de beste kan
sen, hoewel een gelijk spel in Amersfoort niet on
mogelijk is.
Van1 de lagere elftallen speelde het tweede gelijk
tegen Schoten 2 (11) het derde drukte 'D.O.A. 2
in den hoek (81), het vierde liet zich dit door
R.C.H. 8 doen (37) terwijl het vijfde aan den
Middenweg vergeefs op de tegenpartij, Swastika
2 wachtte.
De junioren speelden tegen Haarlem, maar door
een ongeval werd deze wedstrijd gestaakt.
Onze reserves gaan Zondagochtend naar I.V.O. en
krijgen daar de laatste kans. Of ze die zullen be
nutten, betwijfelen we, 'niet omdat den heeren 'de
capaciteiten ontbreekt, maar wel de wil. Als be
wijs voor het aanwezig zijn der capaciteiten diene,
dat twee spelers, Warlé en Spoor gekozen zijn
voor het H.V.B.-elftal.
Het derde speelt om half elf in Zandvoort tegen
Zandvoort 3, era heeft, indien 'het wint,het kam
pioenschap in den zak. Voor de junioren, die op
eigen terrein Zandvoort zouden ontvangen, is uit
stel gevraagd en verkregen.
Het vijfde sipeelt 's morgens thuis tegen Ripper-da
2, en wint met dubbele cijfers. Adspiranten b speelt
aan de Kleverlaan tegen E.D.O. c en' komt met
beide punten thuis.
De elftallen zijn als volgt aangeschreven;
le Elftal; J, Beijk.
J. IJfs C. A. Bakker
J. Cassee H. Beijk P. J. Parson
G. Kopjes Niemann Ph. Immer J. A. Sunter
H. J. de Jong M. Strik
Tweede elftal; H. J. Lever
M. Jansen H. Spoor
H. Eijsten G. v. Dam J. Wijnberg
C Warlé Ad. Cassee Fr. Bakker
H. van Beem N. Dillewijn
3e elftal:
J. Segerius
J. v. Maren J. Parson
H. Kohier W. A. de Haas. A. de Jong
K. de Haas J. van Beem N. N.
H. v. d. Veer B. Healy
5e elftal;
K. Schoehuijs
J. Schreur D. Kroon
Ant. Cassee M. v. Delden J. Veldhuis
W. A. v. Zanten J. J. Huijer G. Strik
H. S. van Lent J. Sondorp
Dh6h3 12 Lf8g7
Pgl—e2 12
13. Le6: faalt na De7; 14. De3, Pd4 en 13. Pe6: na
Le6:; 14. Leb;, De7, enz.
13 Pb6d5
O—O 14 h7h6
Pg5—f3 15 eb—e5
De witte Dame komt in gevaar. Er dreigt f4; 17.
Dh4, Lfb.
Pf3h4
16
f5—f4
Dh3—f3
17
Pd5—f6
Dreigt Dame-winst door Lg4.
d3d4
18
Lc8g4
-Df3d3
19
-e5e4
Dd3c4
20
'Dd8d7
P-e2Xf4
21
Pg6: is niet goéd,
wegens Le2;;
22. De2:,
23 Ddl, f3.
21
g6g5
Pf4g6
22
g5Xh4
Pg6Xh8
23
Lg7Xh8
'h2h3
24
Lg4Xh3
'g2Xh3
25
PcbXd4
Oplossingen, bijdragen, enz. te zenden aan den
Scbaakredacteur, De Genestetweg 23 Bloemendaal
PROBLEEM No. 159.
Mr. A. J. C. E. V. HEYCOP TEN HAM (1857-1925)
Mat in vier zetten.
Stand der stukken;
Wit; Kal, Dh7, Ldb, Pf5, a5, h4, h5.
Zwait: Keb, Te3, Le2, Pfl, a7, d3, e4, f4.
PARTIJ No. 53.
Gespeeld in een correspondentie-wedstrijd van de
Deutsche Schachzeitung 15 April 1925Februari
1927.
ALJECHIN'S VERDEDIGING,
Wit:
A. H. PRJWONITZ
('Hamburg).
e2e4 1
Pblc3 2
e4Xd5 3
Lfl— c4 4
Zwart:
P. SOHELLER
(Pirna).
Pg8—fb
■d7—d5
PfbXd5
Pd5bb
Takacs beveelt aan hier Leb te spelen. Voor re
mise is Pc3: 'voldoende. De tekst-zet schijnt moei-
uijkiheden te geven.
Lc4b3 5 c7c5
Ddlh5 6 e7eb
Niet c4, wegens 7. Lc4:, Pc4:; 8. Db5f.
Pc3—e4 7 Pb8—cb
d2d3 8
Foutief ware 8. Pc5:, wegens gb.
8 g7—gb
Dh5g5 9 Lf8e7
Dg5—hb 10 f7—f5
Pe4g5 11 Le7—f8
Tfl—dl!!
26
Pd4—f3+
Kglg2
27
Dd7Xdl
Dc4f7 f
28
Ke8—d8
Lel—f4!
29
Ddl—d7
Df7—f8f
30
Pf6—e8
Df8Xh8
31
Ta8c8
c2c3
32
Tc8c6
Tal—dl
33
Tc6g6f
Lf4g3
34
Pf3—elf!
Kg2—hl
35
Pel—d3
Lg3Xh4f
36
Kd8c7
Khlh2
37
Pe8ld6
Lh4d8f
38
Kc7c6
Dh8—f8
39
c5c4
Lb3—c2
40
P-db—f7
Ld8—h4
41
Pf7—e5
Lc2a4f
42
fo7—b5
■Df8—a8f
43
Kc6b6
Da8Xe4
44
b5Xa4
f2—f4
45
Dd7—c6
Opgegeven.
om te luisteren, maar vorm en inhoud van wat wij
hoorden, geven ons de overtuiging, dat De Ligt
met zulke voordrachten in ons land niet het pu
ibliek bereikt, dat hij voor zijne ideeën wil trach
ten te winnen; zijne spreekwijze is nog steeds die
der overweldiging en niet die der overreding, hij
lost aldus niet in ons, maar vóór ons raadselen op,
zijn, naar ihet wel schijnt, verbitterd hart, mist de
vroegere diep-religieuse innigheid, 'die van het
grootste en grofste iets teers en fijns wist te
maken, hij heeft het Christendom -den rug toege
keerd, maar zijn nieuw quasi-meer-omvattend reli
gieus bewustzijn is, vergeleken bij zijn vroegere
geestesgesteldheid wel breeder doch niet dieper.
Denkend 'Nederland is in 'de jaren, dat De Ligt
zich met de anti-militairistische propageering en
organiseering heeft ibezig gehouden hem voorbij
gegroeid. De slordige vorm van zijn rede, in ver
gelijking met wat hij vroeger kon geven en zijn
harde toon van spreken deden tegenover het
deels toch ook uit genegenheid voor zijn persoon
opgekomen publiek, bijna liefdeloos aan. Neen,
Bart, dit is niet de weg, en hiervoor kunnen wij,
"die allen overstelpt zijn met moeilijk werk,
eenige kostbare avonduren van zelf- en wereld-
bezinning niet prijsgeven. Gij moet het later eens
beter over komen doen. Dit nieuwe -wereldbewusit-
zijn was oude kost.
den waren uitgesproken, dan al zóu hij niet ver
geefs hebben geleefd. Want niet aan zgn. materia
lisme of andere eenzijdige levenshouding, maar aan
deze beide uitingen van liefdeloosheid: dwinge
landij en sluwheid lijdt onze samenleving en zou
zij te niet kunnen gaan.
Wie het zijne wil doen om onze samenleving te
adelen, jong of oud, man of vrouw, in Lorentz'
jieven hebben zij een lichtend voorbeeld. Heil het
land en 'het volk waarin dezulken zich tehuis ge
voelen!
CORRESPONDENTIE.
Oplossing Probleem No. 157 in de volgende rubriek.
Gistel enavonid te 8 uur <gaf ©art 'de Ligt, d'e ex-
predikant, te Bloemendaal voor een gemengd pu
bliek van leden van den Amersfoortsche Kennemer
Kring, enkele oud-gedieniden uit „de Beweging"
en eenigen van zijn vroegere geestverwanten een
rede over „De wording van een nieuw Wereldbe-
wustzijn". Wij hadden' gelegenheid 'de met klem
en nadruk uitgesproken toespraak tot aan de
pauze aan te hooren. Wij hebben er geen spijt
van gehad, met enthousiasme voor De Ligt's per
soon verschillende hoorders opgewekt te hebben
In onze gemeente is algemeen met groot leed
wezen het onverwacht overlijden vernomen van
Mr. I. H. Monnik, langen tijd hier werkzaam als
advocaat en bestuurslid der Gereformeerde Ge
meente. Goed voor den arme, behulpzaam voor
den zwakke, een vriend voor den zieke, en dat alles
niet met woorden, met mooie redevoeringen of
geschriften, maar met daden, dat was Monnik.
Met innig medegevoel denken wij aan zijn trouwe
gade en zijne lieve kinderen, huisgenooten, die hij
als hem van God gegeven geschenken beschouw
de en voor wier welzijn hij alles bedacht, alles
waagde, alles durfde. Hij ruste in vrede!
'Haarlem heeft zich zelf geëerd, door zijn grootsten
burger plechtig, eerbiedig en eenvoudig ter aard'e
te bestellen.
De begrafenis van prof. Lorentz heeft in Haarlem
een atmosfeer -geschapen va-n rustigheid, ernst en
liefde voor 'het leven-, die zoolang zal blijven als
van den d-ag van j.l. Dondierdag herinnering zal
nawerken.
De op het graf uitgesproken redevoeringen van
een Rus (prof. Ehrentfest) die bijna zuiver Neder-
landsc'h sprak, van een En-gels-chman-, een Fransch-
man en een Duitscher gaven met den grooten toe
loop van volk, d-en langen -stoet van rijtuigen, de
omfloerste brandende lantaarns en -de b-eieren'de
klokken aan -het geheel het karakter van een
wereldgebeurtenis.
In den grond- is de eenvoud, in -den grond der
dingen -en in het wezen der mensc-hen; het diepe
is eenvoudig en het eenvoudige is -diep. Zoo was
Lorentz. 'Het meest werden wij getroffenl door de
woord-en van prof. Ehrenitfest, die, als wij in'
Nederland Mussolini waren, op ons bevel aan alle
scholen, en alle raadhuizen zouden zijn aange
plakt.
Lorentz' goedheid schetste Ehr-entsfest al'd-us: „dit
rustige harm-onieuse karakter kwam alleen in op
stand als hij bemerkte te doen te hebben met
dwingelandij of sluwheid".
Al ha-d Lorentz' leven alleen tot uitkomst gehad dat
ten aanhoore van 'de gansche wereld -deze woor-
Gemeenteraadsvergadering.
Openbare vergadering van den Raad der Gemeeen-
tt Bloemendaal, te houden op Donderdag 16 Fieb.
1928, te 14 ure ('s nam, 2 uur) op het Raadhuis te
O verveen. AGENDA:
I. Ingekomen stukken.
2 Benoeming vroedvrouw; de aanbeveling luidt:
no. 1. Mej. T. G. Kruizinga te Amsterdam,
no. 2. Mej. T. J. Buiël te Groesbeek,
no. 3. Mej. A Sachse te Santpoort
3. Overname grond ter verbreeding van den Joh.
Verhulstweg van. A. N. van 'd-en Bronk.
4. Overname wegen in het Kinheimpark
5. Aankoop grond op -den hoe'k van den Kon-in-
ginm-eduinweg en Lage Duin en Daalschewag.
6. Aankoop grond ter verbreeding van -den Vo-
gelenzangsc-heweg van: a. Jhr. L. G. Boreel,
b. den polder Vogelenzang, c. de 'HoHan-dsche
Cultuur Maatschappij.
7. Aanvaarding voorwaarden- voor het hebben
va-n- gasbuizen onder den trambaan Haarlem-
Zan'dvoort.
8. Vaststelling 4e suppletoire begrooting 1927,
9. Verleening voorschotten ingevolge de artt.
101 jo. 103 der Lager Onderwijswet 1920.
10 Verleening medewerking ingevolge art. 72 der
Lager Onderwijswet 1920.
II. Wijziging d-er Woningbouwverorden-ing.
12. Ontheffing bepalingen der Bouwverordening.
13. Beslissing inzake verleen-ing van een vacantie-
toeslag.
14. 'Beslissing inzake toekenning van een kinder
toeslag.
ZONDAG 12 FEBRUARI 1928.
BLOEMENDAAL.
NED. HERV. GEMEENTE, voormiddags 10 uur,
Ds. J. C. van -der Hoeven, Den 'Haag.
n.m. 5 uur Ds. J. C. van Dijk.
Bidstond Zaterdag 11 Febr,, 's avond-s 9 uur
in -de consistoriekamer.
JON-GELIEDENSAMENKOMST in gebouw
„Maranatha", des voormiddags 10 uur,
'De heer iH. v. d. Werff, Boskoop.
Vrijdag 17 Februari:
n.m. 8 uur Ds. J. C. van Dijk, Bijbellezing.
NEDERLANDSOHE PROTESTANTENBOND in het
Bondskerkje, Potigieterweg 4, v,m. 10.30 uur,
Ds, N. Padt, Zandvoort.
AERDENHOUT.
„RELIGIEUZE KRING" AerdenhoutBentveld.
Vereenigingslokaal Eikenlaan 5, v.m. 10.30 uur.
Prof. Dr. G. v. d. Leeuw, Groningen.
OVERVEEN.
NED. HERV. GEMEENTE (Ramplaan) v.m. 10 uur,
Ds. J. C. van Dijk,
SANTPOORT.
NED. HERV. GEMEENTE, voormiddags 10 uur,
Dr. J. We-ener, Herv. Pred., Haarlem.
Do-ops'bediening.
DE JA VA-SUIKERINDUSTRIE EN
HAAR BETEEKENIS VOOR
LAND EN VOLK.
door
Mr. J. J. TICHELAAR.
Inleiding.
Geen tak van nijverheid heeft in ons koloniaal
leven zóózeer en zoo dikwijls -de aan-dacht ge
trokken als de suikerindustrie.
Voora! sedert den tijid, dat Gouverneur-Generaal
Van den Bosch zijn Cultuurstelsel invoerde heeft
zij de belangstelling gehad van zeer vel-en, eene
belangstelling, waarin zij zich dikwijls mocht ver
heugen, doch die zij ook -dikwijls had te verduren.
Zoowel d-e Indische als de Moe'd-erlandsche wet
gever hebben regelingen in het leven geroepen,
speciaal haar betreffende, en lang i-s de lijst van
wetten, verordeningen en besluiten, waarmede zij
bij de uito-efeninig van haar bedrijf rekening heeft
te houden.
Doch niet alleen de Overheid bemoeide zich met
-het doen en laten der industrie, ook van parti
culiere zijde was de interesse in haar zeer groot.
Zoo-wel van den kant derg-enen -die onmiddellijk
of middellijk bij haar geinteresseerd -waren, als van
de zij-de van hen, -die met haar overigens geenerlei
relatie hebben, is op vergaderingen, in dagbladen
en in tal van brochures op soms hartstochtelijke
wijze de industrie besproken, en nog steeds houdt
d-e -belangstelling aan.
Hoog is de industrie geprezen en -diep is zij ver
guisd. Naast degenen-, die haar de kurk noemen
waarop Java drijft, zijn er die niet schromen haar
een vloek te heeten voor deze gewesten. Zijn er
enkelen 'die meenen, -dat het een zegen zou zijn
voor Java, indien d-e suikerindustrie verdween, an
deren, en deze vormen de overgroote meerderheid,
zijn er van overtuigd, dat hare verdwijning eene
onherstelbare ontwrichting van het -economische
leven op dit eiland tengevolge zou hebben -en van
niet te berekenen nadeel zou blijken te zijn, óók
voor het moederland.
De suikerindustrie staat vooral daarom in het
centrum der publieke belangstelling, omdat -zij is
een landbouwbedrijf, dat -door W-estersc'he energie
en met behulp van Westersch kapitaal wordt ge
dreven op aan de Inlandsche bevolking toebe-
hoorende en van deze gehuurde gronden.
De omstandigheid, dat de industrie noodgedwon
gen immers wettelijke bepalingen maken -het
haar onmogelijk grond in eigendom te krijgen
den voor de uitoefening van haar bedrijf nooidf-
gen grond moet huren van -de eigenaren, 'd.i, van
de Inlandsche bevolking; -de omstandigheid, dat zij
aanspraak doet gel-den op een deel van het voor
de uitoefening van haar bedrijf onmisbare water;
de omstandigheid, -dat zij tal van werkzaamheden
in betaalden loonarbeid moet doen verrichten -door
Inland-ers dat aJl-e-s was en is nog voor velen
een rijke bron, waaruit tal van grieven tegen de
industrie werden en worden geput.
De belangstelling in 'd)e suikerindustrie -wordt even
wel niet alleen in het leven geroepen door de
bijzondere verhoudingen, waaronder zij als Wester-
sche industrie in onze -Oostersche kolonie haar
bedrijf moet uitoefenen; ook uit geheel anderen
hoofde trekt zij veler aandacht. Zij is een schitte
rend voorbeeld van betgeen energie -en weten
schap vermogen tot stand te 'brengen. Deze t-wee,
gesteund 'door het onmisbare kapitaal, hebben
Java geplaatst aan de spits 'd-er rietsuik-er-produ-
ce erende l-anden.
Wat honderd jaar geleden een kwijn-end bedrijf
was, dat op het punt stond te verdwijnen, is ge
worden tot een wereld'bedrijf, -dat niet alleen door
zijne resultaten, maar ook door het wetenschap
pelijk peil, waarop het staat en de wijze, waarop
het georganiseerd is, de bewondering wekt van
hen, die het nader beschouwen.
Korte geschiedenis vam de
suikerindustrie op Java.
Het is een -bekend feit, dat het suikerriet op Java
nergens in het wild groeit. Hieruit maakt men op,
dat het een ingevoerde plant is, doch het tijd
stip waarop de invoering heeft plaats gehad, ds
onbekend. Uit 'het feit -evenwel, dat een naam
voor deze rietsoort reeds voorkomt in de oudste
bekende taal van Java, mag geconcludeerd wor
den, dat zulks reeids zeer lang geleden is geschiedt.
Het vaderland van 'het suikerriet schijnt Voor-
Indië te zijn en van daar uit heeft het zich ver
breid. Aanvankelijk hebben de mens-chen het sui
kerriet wel alleen gekauwd terwille van het zoete
sap, terwijl -de kunst om uit dit sap suiker te be
reiden. vermoedelijk pas in de zesde of zevende
eeuw na Christus -bekend is geworden.
Op Java is men met de fabricatie waarschijnlijk in
de achtste of ne-gende eeuw begonnen, -en dit be
gin houdt verband met de komst der eerste Chi-
n-eezen in I-ndië. Zij waren de eerste suikerfabri
kanten, Uit 'hun vaderland brachten zij -de oude,
gebrekkige Chineesche methode mede, waarbij
zware molenste-enen werden gebruikt en verticale
houten cylinders, die door karbouwen heel lang
zaam in beweging gebracht werden. Het beste
sap bleef bij deze bewerking in het riet steken.
Men kookte in één ketel, niet veel meer -dan een
open pan. Door de gebrekkige fornuizen en door
dat men telkens het sap koud li-et -worden, ver
loor men enorm veel tijd. Toch is Ideze wijze van
suiker maken met hoofdzakelijk dezelfde gebrek
kige instrumenten, de gebruikelijke gebleven tot
in -de -eerste .helft der negentiende eeuw.
Na de vestiging in Jacatra, in 1619, nam de Oost-
Indische Compagnie dadelijk handel en nijverheid
in hare -bescherming. Zij richtte daarvoor, althans
wat de suikerfabricatie betreft, het oog op de
Chineezen. Zoo maakte 'Gouverneur-Generaal Van
Diem-en in, een plakkaat van 7 November 163-7
mélding van een Chinees, gen-aamd Jan Kon'g, die
in de -omgeving van (Batavia den suikeraanplant
zeer had- -bevorderd, waarom hem, ten -einde hem
in zijn-e industrie een weinig tegemoet te komen,
vrijsteling van belasting gedurende tien jaren
werd verleend, onder voorwaarde echter dat alle
door -hem gefabriceerde suiker aan de Compagnie
geleverd werd tegen den marktprijs te Bantam,
-Groot was de hoeveelheid suiker -die Bantam
leverde evenwel niet. -De eerste leverantie van
bov-eng-enoemden Jan Kong bedroeg in 1638 slechts
22picol. De Overheid moedigde echter de teelt
van suikerriet zeer aan en getroostte zich daar
voor vele en groote uitgaven, zooals voor het gra
ven van kanalen, het ophoogen van lage gronden,
enz. Uit het Moederland kwamen orders tot aan
moediging der cultuur, en zien -wij dat in 1710 'het
aantal suikermolens alleen in -de Ommelanden van
Batavia 130 bedroeg. Nu -begon echter -de Compag
nie, te zeer -gedreven door -eigenbaat -en co-mmer-
cieele overwegingen, weder een te groote pro
ductie te vreezen. De gr.oote fout der Compagnie
was, -dat zij den alleenhandel in suiker wilde -blij
ven behouden, hetgeen leidde tot allerlei willekeu
rige maatregelen.
Intusschen begonnen de politieke toestanden in
Europa aan het -begin -der niegen-tierid'e eeuw, Hol
lands gedwongen medegaan met Frankrijk -en -de
Engelsche kaapvaart hun invloed in In-dië te -doen
gelden. Vooral de kaapvaart had tengevolge, dat
het suikertransport zeer -gevaarlijk werd en dat
het product op het eilanid werd opgestapeld. Deze
voorraad werd steeds gr-ooter, en om een derge
lijk kapitaal niet langer renteloos te laten liggen,
verbood Gouverneur-Generaal Daendels (1808
1811) het verstrekken van voorschotten.
Het Engelsche tusschenbestuur (18111816) -be
stendigde dezen toestand, doc-h bij de wederinbe-
zitneming der koloniën, had' de suikerindustrie
reeds een te grooten knak gekregen om zich
weder s-poedig te kunnen herstellen. Toen in 1826
d-e Commissaris-Generaal Du Bus de Gisignies het
bestuur aanvaardde, deed hij veel voor hare her
leving; hij begon weder met 'het g-ev-en van voor
schotten en zijne bemoeiingen hadden succes.
Na Du Bus kwam het Bestuur in -handen van den
Gouverneur-Generaal Van iden Bosch. 'D-e -koloniën
waren zwaar met schulden belast, terwijl ook het
Moederland, tengevolge -van langdurige -ongunstige
politieke omstandigheden onder geldelijken nood
gebukt gin-g. Het -beramen en toepassen van mid
delen, die 'n bankroet moesten voorkomen, waren
zeer urgent en Van den Bosch meende die, midde
len gevonden te hebben.
Zijn stelsel, algemeen békend onder den- n-aam
Cultuurstelsel, was gegrond op het beginsel „dat
de Souverein -het reebt heeft om over den arbeid,
zoomede over een vijfde -d-er gromden der inboor
lingen te -beschikken", -en voorts op de bij Van
den Bosch ingewortelde overtuiging, „dat de ini-
1 boorlingen zonder dwang niet m-eer werken dan
I noodi-g is om in -hunne geringe behoeften te voor
zien", Over geheel Java, al naar gelang zijne af-
deelingen voor bijzondere cultures geschikt werden
geacht, werd de teelt -van producten voor de
Europeesche markt bevolen. -Op deze wijze werd
binnen korten tijd uitgebreid of ingevoerd de
teelt van suiker, koffie, indigo, peper, tabak, enz.
Het geteelde suikkerri-e-t moest aan het Gouver
nement worden geleverd. Doch al kreeg dit op
deze wijze de beschikking over de -grondstof, voor
de fabriekmatige bereiding van het product was
de hulp van- particulieren moo-dig. Daartoe moest
getracht worden met de particulieren contracten
aan te gaan, waarbij dezen op zich namen uit het
riet suiker te bereidèn. Aanvankelijk 'kostte het
groote moeite contra.c-tanten te vinden, en 'het
was daarom gebruikelijk, -dat van Gouvernements-
wege voorschotten werd-en verstrekt voor de op
richting -van fabrieken. Tot -de verplichtingen van
den contractant behoorde o.a. het betalen van
plantloon, 'doch -d-e voornaamste was, dat hij de
vervaardigde suiker moest leveren tegen een -be
paalden prijs.
Het belang van d-en Staat: „de beschikking tegen
zekeren prijs van bepaalde hoeveelheden suiker
soorten", bleek op den duur echter slechts samen
te gaan met eene vrije en vlugge ontwikkeling
der nijverheid en zoo kwam na tal van maatrege
len -en pogingen om tot eene afdoende regeling te
geraken, de W-et van 21 Juli 1870 tot stand, waarbij
eene trapsgewijze vermindering van d'e beschik
king over 'de bouwvelden der bevolking werd voor
geschreven, waarmede een overgangstoestand van
eene gedwongen naar eene vrije cultuur werd ge
schapen.
Ongeveer -tegelijkertijd met het inwerkingtreden
der nieuwe bepalingen werd de suikerindustrie,
die zich tijdens het Cultuurstelsel ontegenzegge
lijk krachtig 'ha-d ontwikkeld en tot grooten bloei
was gekomen, door twee rampen bedreigd, -die
haar op -den rand van den afgrond brachten.
(Wordt vervolgd).
i,
m
- 9 in
