Liberaal
Socialistische Beweging.
FEUILLETON.
De Bóeren-Deputatie.
aog aanzienlijk nit te breiden.' Een nooit op
houdende expansie dus.
De tweede lielft van de eeuw van Verkade zal
worden ingegaan met den bouw van een nieuwe
chocoladefabriek, waarvoor men dezer dagen den
eersten steen hoopt te leggen. Zwaar drukt de
tijd ook op deze groote onderneming, maar dank
zij een politiek van voorzichtig financieel beleid
in het verleden, heeft de crisis, welke in 1930
uitbrak, Verkade te Zaandam niet onvoorbereid
gevonden. Na zes moeizame jaren van aanpassing
staat men nu financieel ongeschokt. Massa ont
slagen zijn met voorgekomen, de loonen werden
slechts op beperkte schaal verlaagd en wat wel
het mooiste is: de oude dag van allen, die in deze
industrie werken, is verzekerd. In het nu welhaast
door de tijdsomstandigheden stil geworden Zaan
dam verrijst een nieuwe fabriek van Verkade,
waarvan de bouw ruimschoots uit eigen middelen
kan worden betaald.
Is dit nu een op zichzelf staand geval
Een stuk Nederlandsche geschiedenis.
De heeren Verkade ontkennen dit ten stelligste.
Het Nederlandsche bedrijfsleven beschikt nog
over tal van dergelijke gezonde kernen, die ons volk
in dezen tijd zoo'n groot economisch weerstands
vermogen verschaffen. De geschiedenis van Ver
kade, welke wij hier in korte trekken hebben be
schreven, is tevens een stukje geschiedenis van
het Nederlandsche bedrijfsleven, ja, van het Neder
landsche volk met zijn vele goede karaktereigen
schappen. Deze mogen dan onder den druk der
tijden even onder de oppervlakte schuil gaan,
zij zullen wederom tot volle ontplooiing komen, als
nieuwe denkbeelden, gelijk at ook tijden., de
crisis van een halve eeuw geleden gehemd is,
gelegenheid zullen hebben gekregen om te rijpen.
Met vreugde denkt men bij Verkade aan den
ouden tijd terug, doeli het is iets anders, die
jaren terug te willen verlangen. Dc opvattingen
van nu zijn anders dan die van voor vijftig jaar,
maar zij zijn daarom niet slechter; het komt cr
nu maar op aan, dat wij de noodige leering zullen
trekken uit deze jaren van beproeving, opdat het
voor ons, evenals vijftig jaar geleden, wederom
een vreugde wordt om te mogen werken.
Tijdens het schaftuur.
De belooning kan dan op den duur niet uit
blijven, ja, moet automatisch voortvloeien uit en
evenredig zijn aan de diensten, die men aan een
onderneming dan wel aan de samenleving bewijst.
Vermelden wij tenslotte, dat vijf jongere Ver-
kade's - kleinzoons van den stichter nu al
wederom in de fabrieken leidende functies be-
klecden, dan is het duidelijk, dat ook in de toe
komst het karakter van de goed gefundeerde
familieonderneming ten volle blijft bewaard.
Naar wij vernemen, zal des Zaterdagsmiddags
tussclien 3.30 en 5 uur een receptie worden ge
houden in de Recreatiezaal van de Biscuitfabriek
der jubileerende firma, gelegen aan het eind van
de Valkstraat te Zaandam.
Een der nieuwste biscuitmachines.
Men verzoekt ons opname van het volgende:
Op Donderdag 23 April vergaderde de Liberaal
Socialistische Beweging in het gebouw „De Nijver
heid" te Haarlem, met het doel om tot oprichting
van een afdecling Haarlem en Omstreken dézer
beweging te geraken.
Dc vergadering stond onder leiding van den
heer A. Feberwee, die in zijn openingswoord van
de grondgedachte dezer beweging uitging n.l. dat
het monopolie van het groot grondbezit in econo-
mischen zin de oorzaak is van den toestand waarin
onze Maatschappij is geraakt. Hij betoogde, dat
de edelste geesten van alle tijden steeds de mogelijk
heid van een samenleving van vrije, welvarende
menschen hebben bepleit. Hiervoor is niet noodig
dat eerst de geest der menschen geheel worde ver
anderd. De verdwijning van het grondmonopolie
schept z.i. deze maatschappij doordat eigen belang
en gemeenschappelijk belang dan gaan samenval
len.
Spr. betoogt hoe de geheele economische ge
scliiedenis beheersclit is door dit vraagstuk. De
val van Athene en Rome werd door het groot
grondbezit veroorzaakt. De boerenopstanden in
de 14e eeuw en latey vonden in haar hun oorzaak.
In onzen tijd is zij de oorzaak der Japansche'
expansiezucht, zooals zij den strijd der volkeren
om de export-markt op haar geweten heeft. Daar
naast zijn in de historie tijdelijke en plaatselijke
voorbeelden aan te wijzen van verwerkelijking
der daartegenover staande theorieën, die een
ongekende algemeene welvaart te zien gaven.
De vraag, hoe dit allesverwoestende monopolie
zich heeft kunnen handhaven en waarom de door
de Liberaal Socialistische Beweging voorgestane
gedachten aan de massa onbekend zijn gebleven,
beantwoordde spr. met de verwijzing naar de
onmetelijke macht der van het monopolie profi-
teerende grootgrondbezitters en groot-industrie-
eelen en allen die leven van den arbeid van ande
ren. Alle middelen san staatsmacht, kerk, school,
opvoeding en voorlichting staan z.i. ten dienste
dezer minderheid en wie er zich tegen verzet wordt
uitgeworpen en vervolgd.
Spr. releveerde de kortzichtigheid der oude
steden, die zelf de troepen betaalden, waarmede
de zelfstandige boeren werden verjaagd en het
gebrek aan inzicht bij de Fransehe revolutie, die
wel eerst het grootgrondbezit aantastte maar
toeliet dat het zich later weer herstelde. Het
industrie-proletariaat heeft geen oog voor wat
buiten eigen kring leeft en zoo bleef het grootgrond
eigendom doorwoekeren als een ziekte, die Europa
in onze dagen aan den rand van den afgrond heeft
gebracht met de komende wereldoorlog als cata-
strophaal einde onzer beschaving.
In dezen uitersten nood ontwaakt in volk bij
volk volgens spr. de kern dergenen, die zien en
den uitweg wijzen. Dat is in Nederland de Liberaal
Socialistische Beweging, waarvan spr. hoopte,
dat zij voor Nederland de taak mocht vervullen,
waarvoor haar beginselen haar bestemmen.
De heer M. Sluijtcr sprak hierna over het onder
werp: „Het Liberaal-Socialisme, de eisch van
onzen tijd". Spr. betoogde, dat wij in onzen tijd
niet meer met een crisis te maken hebben, die
immers een tijdelijke toestand tussehen twee
„normale" tijdperken is, doch dat cr een ziekte
proces in onze maatschappij werkt dat steeds
ernstiger toestanden verwekt en tot den onder
gang onzer maatschappij zal leiden, indien de
oorzaak der ziekte niet wordt vastgesteld en weg
genomen.
Het Liberaal Socialisme heelt volgens spr. de
oorzaak ontdekt. L'itgaande van de liberale grond
gedachte, dat de vrije werking van vraag en aanbod
ons een maatschappij brengt, waarin ieder menseh
economisch tot zijn recht komt, betoogt spr. dat
de noodlottige tegenstellingen in onze maatschappij
tussehen de groot e massa menschen, die in armoede
en gebrek leven of op den rand daarvan in voort
durende bestaansonzekerheid verkeeren en het
kleine percentage, dat in overvloed leeft er op wijst
dat de economische vrijheid niet bestaat en dat de
vrije ruil door een monopolie verhinderd wordt.
Dit is inderdaad het geval en deze verhouding
wordt door het monopolie van het economisch
grootgrondbezit veroorzaakt, waarop het liberaal-
socialisme verstaat ieder grondbezit, waarop
anderen in loondienst werkzaam zijn. Dit mono
polie is kunstmatig door macht en geweld ontstaan
want er is voldoende voorraad aan grond om een
veelvoud der tegenwoordige bevolking te voeden.
Het kan gebroken worden door allen, die in den
landbouw werkzaam zijn zelfstandig te maken en
verder voor ieder, die het wenscht en de bekwaam
heid er voor bezit, de mogelijkheid tot zelfstandige
bodembcwerking te openen.
Het Liberaal-Socialisme zet den vrijen menseh,
die de volle opbrengst van zijn arbeid geniet in
het middelpunt en staat daarmede diametraal
tegenover alle oplossingen via de Staatsmacht als
ordening, fascisme en communisme. Spr. noemde
dit lapmiddelen, die erger zijn dan de kwaal; de
samenleving is een levend organisme, dat zich niet
laat „maszregeln". De gevolgen van de toepassing
dezer ideeën zouden volgens spr. zijn: De werk
loosheid en bestaansonzekerheid verdwijnen voor
goed, uitbuiting van andere arbeid is onmogelijk,
crises kunnen niet meer voorkomen, de stroom van
het land naar de stad houdt op en maakt plaats
voor een stroom in omgekeerde richting en een
ongekende algemeene welvaart gaat ontstaan.
Onze tijd maakt de oplossing mogelijk zoo gauw
als de groote massa der door het grondmonopolie
gedupeerden deze dingen gaat zien. Het kleine
groepje profiteerenden kan er zich dan niet tegen
voortzetten. Spr. besluit met een opwekking om
mede te bouwen aan de nieuwe maatschappij, die
bezig is zich uit den ondergang der bestaande ver
houdingen te vormen.
Na deze lezingen werden diverse vragen gesteld,
waarna tot oprichting eener afdeeling Haarlem en
Omstreken werd besloten, die de propaganda ter
plaatse zal ter hand nemen.
U dacht immers, dat u nog best
vóór die andere auto het kruispunt
kon passeerenl Maar langs
den weg moet u dat niet „den
ken", u moet 't zeker wetenl
Als vervolg op het Transvaal feuilleton van
onzen medewerker C. E. plaatsen wij hieronder
uit ons archief het belangrijk overzicht van Dr.
Leyds' correspondentie (derde verzameling) ver
schenen in de N. R. Ct. onder den naam De Bóeren-
deputatie, gesigneerd H.
De herdruk daarvan in dezen tijd zal velen
onzer lezers stof tot overdenking geven.
Naast oude teleurstellingen zullen verder be
wondering en sympathie worden gewekt. En hoe
verklaarbaar, als men dit alles leest, is het dat
Zuid-Afrika, nu éénig en sterk, niet in de eerste
plaats naar Nederlandsche zijde uitkijkt, als het
zoekt naar groote figuren, onze Koningin en Dr. A.
Knijper misschien uitgezonderd.
Wij laten nu het woord aan den recensent na
gewezen te hebben op een analogie Engeland-en-
Zuid-Afrika van toen, en Italië cn Abessynië van
nu.
Van den loop der gebeurtenissen op het oorlogs
veld merken we in dit boek nog minder dan in het
vorige. De regeering de Z.-A. Republiek was blijk
baar te zeer met de leiding van zaken in Zuid-
Afrika bezig om veel tijd tc kunnen besteden
aan het op de hoogte houden van haar gezant.
Bovendien viel 't steeds moeilijker berichten door
te krijgen. Van de kabels kon geen gebruik meer
worden gemaakt en hoc verder dc Engelschen
oprukten en hoe meer ze de Portugeezen tot
bijstand dwongen, hoe hachelijker 't voor koeriers
werd om brieven over te brengen. Nu cn dan
ontving de gezant een kort epistel van Reitz,
den staatssecretaris, een enkel telegram via
Lourencjo Marques verzonden: „Wij houden vol",
veel meer was 't niet. Zoo moest de gezant de uit
zending van de Deputatie zoowel als de komst
van. President Kruger uit de bladen vernemen.
Terwijl hij bij de Portugeesche regeering protes
teerde tegen het doorlaten van Engelsche troepen
over Beira, wist hij niet hoe zijn eigen regeering
tegenover de schending van de onzijdigheid stond.
Zou zij cr krachtig tegen opgetreden willen hebben,
of het, begrijpende dat Portugal, min of meer
onder voogdij,van Engeland verkeerde, niet wel
anders doen kon, cn zelf voor liet gebruik van de
Delagoabaai op inschikkelijkheid van dien kant
rekende, bij een protest van woorden wensehen
te laten Hij moest maar op zijn eigen inzicht
handelen. Soms bracht het ontbreken van geregeld
contact met zijn regeering den gezant in groote
ongelegenheid. Zoo wanneer cr een wissel van een
hoog bedrag op de geldmiddelen in Europa werd
getrokken, zonder dat dr. Leyds was gewaarschuwd,
zoodat het hem moeite kostte de vereischte be
talingen op tijd te voldoen.
Dat dit gemis van behoorlijke voorlichting
allerminst uit gebrek aan vertrouwen in dr. Leyds
voortkwam, blijkt wel hieruit, dat de Uitvoerende
Raad van de Z.-A. Republiek, toen hij begon te
vreezen, dat de Engelsche regecring, de repu
blieken als bij het Britsche Rijk ingelijfd verklaard
hebbende, er in slagen zou alle bezittingen der
republiek in Europa te benaderen, besloot den
gezant op te dragen al die bezittingen te gelde tc
maken en op zijn eigen naam te beieggen, zoodat
hij alleen als particulier persoon er over zou hebben
te beschikken. Later, zoo besloot de Raad verder,
zou een commissie die taak van hem overnemen.
Tot instelling van die commissie is het echter nooit
gekomen, en zoo kreeg de gezant, bij al zijn anderen
overstelpenden arbeid, ook den last van deze
zware verantwoordelijkheid tot het einde te
dragen.
De Engelsche regeering heeft inderdaad een
poging gedaan om het geld, waaruit ten deele
de propaganda voor de Boercnzaak in Europa en
Amerika en de bevoorrading van de Boeren te
velde, voor zoover die nog langs heimelijke wegen
mogelijk was, werden bekostigd, aan zich te trekken.
Den lóden September schreef Joseph Chamberlain,
de Engelsche minister van koloniën, aan Labou-
chcre Ovens Co., sedert jaren dc bankiers der
Z.-A. Republiek te Amsterdam. Uit naam zijner
regeering eischte hij, nademaal Lord Roberts,
de opperbevelhebber der Engelsche troepen in
Zuid-Afrika, den lsten September de Z.-.A.
Republiek had ingelijfd, dat de bank alle waarden,
toebehoord hebbende aan de „voormalige" regee
ring van die republiek; ter beschikking van de
Engelsche regeering zou houden, en hij waar
schuwde haar voor de gevolgen, indien zij er niette
min iets van afstond. Tot diepe teleurstelling van
dr. Leyds, en tot zijn niet geringe ontsteltenis,
weigerde hem Labouelière Oyens Co., na ont
vangst van Chamberlain's brief, alle uitbetaling.
De oorlog was nog lang niet uit hij zou nog
bijna twee jaar duren en opeens zou dc gezant
zonder middelen zijn! Dank zij de hulp van een
paar eerste-rangs advokaten en van een paar
invloedrijke personen wist dr. Leyds echter, zij
't na veel moeite, de bank te bewegen, al de be
zittingen van de Republiek aan hem over te
dragen, op f25.000 na, die hij later, ook met
moeite, van haar wist los te krijgen. Het geld werd
bij een paar banken en eenige vertrouwde personen
ondergebracht en gaf verder geen last.
Maar we moeten tot de Deputatie terugkeeren,
want dit deel van dr. Leyd's correspondentie
behandelt bepaaldelijk haar werk, dat was: om
de tusschenkomst van de mogendheden te ver
krijgen in den wanhopigen strijd van de Boeren
tegen de overmacht van het Britsche Rijk. Haar
zending werd een algelieele mislukking. Wie de
Tweede Verzameling van den gezant heeft ge
lezen, of ook maar het overzicht dat wij er indertijd
in dit blad van gaven, dien zal dat niet verwonderen.
De gezant had er tevergeefs al zijn krachten aan
gegeven. De regeeringen van Rusland en Frankrijk
hadden zich wel bereid getoond een stap bij Enge
land te doen, mits Duitschland meedeed. Rusland
was zelfs genegen het met Frankrijk alleen te
wagen, indien het althans van Duitschland de
zekerheid kon krijgen, dat dit zich niet aan de
zijde van Engeland zou scharen, maar Duitschland
weigerde zoowel zijn medewerking als de belofte
van onzijdigheid. Daargelaten of Duitschland, dat
de vriendschap van Engeland zocht, onder welke
omstandigheden ook de Kngclsclien in Zuid-
Afrika den voet had dwars willen zetten, het wan
trouwde Frankrijk, Het geloofde zooals v.
Biilow 't later in zijn Deutsche Politik schreef
dat Frankrijk Duitschland tegen Engeland wou
vooruitschuiven en zich op het beslissende oogen-
blik bij Engeland zou voegen.
Aan het verlangen van Rusland om ten bate
van dc Boeren op te treden viel nauwelijks te
twijfelen. De keizer was hun zaak hartelijk toe
gedaan. Dat wist Dr. Leyds uit zijn vertrouwelijk
verkeer met prins Oeroesof, den Russisclren ambas
sadeur tc Parijs en vooral met de Giers, den
Russischen gezant te Brussel. Ook wist hij, dal
de brieven, die hij aan de Giers richtte, den keizei
onder de oogen kwamen. Alvast had Rusland aan
Engeland te verstaan gegeven, dat het de zending
van Engelsche troepen naar Zuid-Afrika zou be
antwoorden met de zending van Russische troepen
naar Perzic. Inderdaad was de Russische troepen
macht daar met 35.000 man versterkt. Maar vooi
een beslissende stap was Duitschland de hinder
paal, en die bleef in den weg liggen. Zou aan de
Deputatie gelukken wat den ervaren gezant was
mislukt
Dr Leyds had nog niet alle hoop verloren
Misschien zouden deze mannen, zelf uit het voll
der Boeren geboren en als 't ware zoo van hel
oorlogsveld gekomen, een jndr k maken, dien hij.
de gewezen Nederlander, de diplomaat, niet had
gemaakt, indruk bepaaldelijk op den Duit.schen
Keizer, een licht te ontroeren man, die toch ook
vroeger had getoond de Boeren genegen te zijn
Maar dan moest de Deputatie ook zich 't eerst
en dadelijk tot Keizer Wilhelm wenden, hem niet
ontstemmen, door zich vóór hem tot anderen te
richten.
Te Milaan, waar dr. Leyds, twee dagen na
hun landing te Napels, met de heeren Fiseher,
Wessels en Wolmarans, die de Deputatie vormden,
beraadslagde, trachtte hij hen tc overreden, aan
stonds naar Berlijn door te reizen. Hij had nog
juist te Parijs een onderhoud met Oeroesof gehad
en deze had hem nogmaals en met nadruk dien
raad gegeven. Van het winnen van Keizer Wilhelm
hing alles af. Dan zouden de regeeringen van
Rusland cn Frankrijk in beweging komen.
(Wordt vervolgd.)
