EEN HALVE EEUW
VERKADE'S FABRIEKEN.
--
De Waxinelichtfabriek.
A. H. Verkade.
Een halye eeuw Verkade. Er is alle aanleiding
om bij dit gouden jubileum, dat Zaterdag 2 Mei
feestelijk herdacht zal worden, stil te staan.
Immers, tot de industrieën, waarop Nederland
met recht trotsch kan zijn, behooren ongetwijfeld
Verkade's Fabrieken te Zaandam.
Wij schrijven 2 Mei 188G. De Nederlandsche
industrie begint haar vleugels breed uit te slaan,
ook en vooral in de Zaanstreek. Onder invloed
van den vooruitgang van de techniek moesten ook
daar veelal nieuwe wegen worden ingeslagen.
Het was de geest van den tijd, die bezielend werkte.
Men zat niet bij de pakken neer en ondernemers,
die zich met soberheid en vlijt kapitaal hadden
weten te verschaffen, dachten er niet aan, nieuwe
en gevaarlijke ondernemersrisic.o's te vermijden.
Tot de pioniers uit dien tijd, die de grondslagen
van onze moderne industrie hebben gelegd, be
hoorde de stichter van Verkade's Fabrielïen, de
heer E. G. Verkade Sr. Oliefabrikant aan de
Zaan, was de lieer Verkade, wilde hij in zaken blijven
gedwongen, de bakens te verzetten. Dat was ook
in dien tijd lang niet gemakkelijk, omdat er ook
toen, gelijk wij het nu noemen, een hevige crisis
heerselite, als gevolg waarvan vele zaken ten
onder waren gegaan. Zoo weinig uitzicht bestond
er zelfs, dat een energiek en begaafd man, als de
heer Verkade, zich strikt wenschte te bepalen tot
de fabricage van een artikel van dagelijksch ge
bruik. Zoo kwam hij op de gedachte, een broodfa
briek van bescheiden omvang te stichten. Brood
zouden de mensclien immers wel altijd moeten
blijven eten.
Gestaald door vele tegenslagen tot tweemaal
toe had hij zijn zaken zien verkwijnen begon de
ruim vijftigjarige het hem geheel vreemde bedrijf
en werd op den Zondagavond van 2 Mei 1886 de
stoombroodfabriek ,,De Ruyter" te Zaandam ge
opend. Natuurlijk zaten de plaatselijke bakkers
niet stil. Zij bonden op meedoogenlooze wijze den
strijd met de „fabriek" aan en tot overmaat van
ramp bleek het publiek aanvankelijk geenszins
van het „stoombrood", zooals de bakkers het
brood smalend noemden, gediend. In het niet al
te groote bedrijfskapitaal werden reeds spoedig
bedenkelijke gaten geslagen.
J. A. E. Verkade.
Onvergankelijke geest.
Zoo vergankelijk als de materie echter is, zoo
onvergankelijk is de geest. De oudste zoon van
den heer Verkadc, die later zoo'n belangrijk aandeel
zou hebben in het groot maken van de onderne
ming, was naar Engeland getogen om zich daar
theoretisch en practisoh in het bedrijf te bekwamen.
Binnen der, kortst mogelijken tijd behaalde de
heer E. G. Verkade Jr. te I.onden zijn diploma en
op nauwelijks twintigjarigen leeftijd viel hem zelfs
de onderscheiding en deel van de medaille der
City and Guild of the London Institute. De practijk
zou spoedig aantoonen, hoezeer deze onderscheiding
was verdiend. Technische veranderingen werden
er in de fabrieken te Zaandam aangebracht en als
eerste in den lande begon de firma Verkade het
gistingproeéöé op wetenschappelijke wijze te
onderzoeken. Vader en zoon vulden elkaar op
voortreffelijke wijze aan en weldra zou blijken
hoede eerste tegenslagen doorde vindingrijkheid van
den vader en den grooten ijver, gepaaid aan intel
ligentie van den zoon, konden worden overwonnen.
Voor zijn zoons had de oude heer in de eerste
plaats zijn onderneming gesticht en hij was er van
overtuigd, dat zijn werk zou slagen, indien zijn
kinderen met toewijding zijn voorbeeld volgden,
liet prima brood van de fabriek De Ruyter
had zijn weg gevonden, maar daarbij zou het niet
blijven. Een paar jaar na de oprichting van de
inmiddels naar de" eischen des tijds ingerichte
broodfabriek, kwam de 1ste belangrijke uitbreiding
tot stand en begon men met de productie van be
schuit, waarvan de kwaliteit, evenals van het
brood, uitmuntend was. Dat zou echter eerst recht
blijken, toen de z.g. prima Zaansehe beschuit in
blikken werd verpakt. Een geheel nieuwe methode
van verzenden had hiermede haar intrede gedaan.
Aan het geknoei van de besehuitslijters, die terwille
van wat meer provisie ook andere, minder goede
beschuit onder den naam Verkade verkochten,
i met één slag een einde gekomen.
Achteraf lijkt het verpakken van de beschuit in
blikken bussen zoo'n eenvoudige bedenksel, doch
men moet zich den tijd, waarin dit voor het eerst
werd toegepast, goed voor oogen stellen om tot
het besef te komen van welk een groote waarde
voor het bedrijf de vinding was. Van de verpakte
beschuit kwam men op de verpakte koek, welke
onder het merk Verkade's honing ontbijtkoek,
in carton wie dacht er in dien tijd aan spoedig
haar weg door geheel Nederland, ja zelfs tot buiten
de landsgrenzen vond. Met één ruk had de onder
neming zich losgewrongen uit de kluisters van
klein-plaatselijk bedrijf cn boven alle verwachting
snelde de roep van de verpakte koek en beschuit
uit Zaandam de productie ervan ver vooruit.
Dat was meer dan de heer Verkade ooit had
durven hopen. De fabriek had haar bestemming
gevonden en het regende compleet orders van de
winkeliers, die in de verpakte Zaansehe beschuit
en koek een belangrijke aanwinst zagen voor Kuti
omzet. Het publiek had niets dan lof voor de
kwaliteit cn de firma Verkade bleef er wel op
bedacht, de prijzen zoo laag mogelijk te houden.
In de ondernemingslust cn durf van zijn zoons
bleek de heer Verkade zich niet te hebben vergist.
Arnold Hendrik Verkade had zich, evenals zijn
oudste broer Ericus, reeds op jeugdigen leeftijd
naar het buitenland begeven. In een Schotsclie
bakkerij en beschuitfabriek had hij de geheimen
van het vak geleerd, in Amerika zijn blik op zaken
en mensclien verruimd. Dat was ook zeer noodig.
daar de fabriek te Zaandam in de korte jaren van
haar bestaan reeds een zoodanige uitbreiding had
ondergaan, dat met kennis van plaatselijke en
nationale toestanden alléén niet meer kon worden
volstaan.
Na de Wereldreis.
Thuis gekomen van zijn omzwervingen door de
wereld, werd A. H. Verkade met de leiding van de
beschuitfabriek belast. Zijn oudste broer begon
zich toen meer cn meer uit de technische leiding
van de fabrieken terug te trekken om zich in
tensiever te kunnen bezighouden met den verkoop
de administratie, vooral ook de reclame, terwijl
Arnold allengs de leiding van het bedrijf als zoodanig
voor zijn rekening begon te nemen. Met onver
droten energie werkten de broers aan den opbouw
van de onderneming en het moet voor hen een
groote vreugde geweest zijn, toen de eerste reclame
campagne van f 5000.- tot stand gebracht kon
worden. Nu kon de oudste zoon ten volle zijn in-
dustrieele en commercieele talenten ontplooien.
Pakkende reclames werden ontworpen, maar men
bleef in alles de latere uitgaven van de albums
getuigen daarvan immers beschaafd, hetgeen
intusschen aan de pittigheid geen afbreuk deed.
De geheele geschiedenis van Verkade's Fa-
Onder den naam Waxinelichtfabriek der firma
E. G. Verkade Zoon, richtte de toen ruim 60-
jarige heer Verkade te Amsterdam de later even
eens zoo bekend geworden Nacht- en Thee-
lichtenfabriek op, zulks ten behoeve van den derden
zoon uit het zoo talrijke gezin, n.l. Johan Anton
Eduard Verkade, die evenals zijn beide oudere
broers zijn technische opleiding in Engeland had
voltooid. Voor Nederland was het maken van deze
lichtjes een geheel nieuwe bedrijfstak. De kaarsen
verdwenen, doch de gezellige theelichtjes en de
rustige nachtlichtjes vonden een gunstige ontvangst
bij onze huisvrouwen. Ook deze zaken breidden
zich weldra uit en in 1900 werd het bedrijf van
Amsterdam naar Zaandam overgebracht.
Het was een gelukkige samensmelting van be
drijven, ook al daarom, omdat de medewerking
van den derden broer, aan het groote bedrijf te
Zaandam, uitstekend te pas kwam. Met hun drieën
konden de heeren Verkade de vader had zich
nu voorgoed uit zaken teruggetrokken het
machtige bedrijf goed aan en nog een aantal jaren
zouden zij gemakkelijk aan den opbouw werken.
Zooals de fabriek er in 1886 uitzag.
In 1906 werd de oudste broer, Ericus, door den
heer Waller, toentertijd directeur van de Neder
landsche Gist- en Spiritusfabriek te Delft, aange
zocht om als mede-directeur van dit groote in-
dustrieele bedrijf op te treden. Voor de onderne
ming te Zaandam was dit heengaan een zware slag,
doch de heeren A. H. Verkade en J. A. E. Verkade
hadden zich bij het onvermijdelijke neer te leggen.
De eerste roemrijke periode van expansie was
trouwens afgesloten en hechte grondslagen waren
gelegd voor verdere uitbreiding, waaraan door de
beide firmanten, die nu nog de directie vormen,
met energie werd voortgewerkt.
Tot op den huidigen dag zijn de Verkade's
Fabrieken een familievennootschap gebleven in
den besten zin van het woord. Een leven van
hard werken en hooge plichtsopvatting werd in
1907 voor den ouden heer Verkade voorgoed
afgesloten. Hij had de voldoening gesmaakt, zijn
De
Biscuitfabriek.
brieken verraadt hoog plichtgevoel van den onder
nemer, niet alleen tot uiting komend in kwaliteit
en prijzen van de geleverde producten, maar
ook in een sterken drang tot lotsverbetering van
het steeds in aantal toenemende personeel. Wan
neer dit maar eenigszins mogelijk was men
bedenke, dat de onderneming de eerste tien jaar
geen winst afwierp werden de arbeidsvoorwaar
den verbeterd. Het venten met brood op Zondag
werd afgeschaft, z.g. wisselploegen werden gevormd
om aan den doorloopenden nachtarbeid in het
zoo zware bakkersbedrijf een einde te maken.
Zelf namen de toen nog jeugdige patroons en
grondleggers van het moderne bedrijf, die altijd
voortbouwden op het voorbeeld van hun vader,
maar heel weinig rust, omdat men het personeel
nooit aan zichzelf wilde overlaten. „Zoo baas,
zoo knecht", werd hun devies en men slaagde
erin om van stonde af aan een blijmoedigen geest
van samenwerking in het bedrijf aan te kweeken.
De looncn waren nog schraal in dien tijd, maar een
ieder wist, voor welk doel hij werkte. De finantieele
uitkomsten werden allengs beter en bij het X0-jarig
bestaan kon de eerste balans met een batig saldo
worden afgesloten. Op feestelijke wijze werd dit
feit door het geheele personeel en de directie in
Carré te Amsterdam herdacht en voor den ouden
heer Verkade was dit tevens een welkome gelegen
heid om het bedrijf aan zijn „jongens" over te
geven. Aan stilzitten dacht hij evenwel nog niet.
doel te hebben bereikt. Er was een bedrijf gesticht
van groote blijvende waarde voor zijn nakome
lingschap, zijn groote staf van medewerkers en
arbeiders, voor wier belangen hij altijd was op
gekomen, een bedrijf ook van grootebelang voor
de gemeenschap. De oorlogsjaren hebben dat maar
al te zeer aangetoond.
Een gemeenschap van 1 000 menschen.
Van den jongsten bakkersknecht en het kleinste
bonbonpakstertje tot in de hoogste gelederen van
bedrijfschefs en administratieve leiders toe,
werkt deze gemeenschap van meer dan duizend
menschen, die aan Verkade's Fabrieken zijn ver
bonden, nog steeds in den geest van de oprichters
d.w.z. met groote zelfopoffering, die intusschen bij
alle mechanisatie geen zelfvoldoening uitsluit.
Waarlijk, als men bij Verkade komt, krijgt men
niet aanstonds den indruk, dat dit bedrijf zwaar
gebukt gaat onder de moeilijkheden van de crisis.'
Toch moet dit wel het geval zijn, want tonnen
gouds moeten hier jaarlijks worden opgebracht
aan crisisheffingen op allerlei grondstoffen, zooals
suiker, boter, meel, vet, enz. enz. Daarbij komen
dan uiteraard de moeilijkheden van den afzet,
welke de kwaliteitsproducten van Verkade thans
op him weg naar een verarmd publiek ontmoeten.
In alle opzichten is men dit publiek echter ter
wille en waar eenigszins mogelijk, heeft men de
prijzen tot het laagst denkbare peil aangepast. De
consument weet dat te waardeeren en zoo heeft
de prijsverlaging, met behoud van dezelfde kwa
liteiten, niet nagelaten, haar resultaten voor de
onderneming af te werpen.
Verkade's Fabrieken werken, in weerwil van
een moordende concurrentie, die men intusschen
niet vreest, op volle capaciteit den men is er zelfs
in geslaagd, het debiet voor sommige artikelen
Onafgebroken expansie.
Onafgebroken zette de lijn der expansie zich
voort en nog voor den oorlog werd de biscuit-
fabricage ter hand genomen. De oorlogsjaren
gingen aan de Verkade's Fabrieken niet ongemerkt
voorbij. De groote biscuitfabriek, die in 1916
gereed gekomen was, kon vanwege het gebrek
aan grondstoffen niet aanstonds functionneeren,
zooals men zich dat gedacht had. Eerst na den
oorlog kon met den opbouw van dezen zoo be
langrijken bedrijfstak op grondige wijze worden
begonnen.
Wie in Zaandam komt en Verkade's Fabrieken
gaat bezichtigen, zal niet zonder gerechte bewon
dering de fabricage van biscuits, waarin Verkade
aan de spits staat, in oogenschouw kunnen nemen.
Niet minder belangwekkend is de groote beschuit
fabriek, waar de Verkade's beschuit in ongetelde
duizendtallen langs den loopenden band door de
ovens trekkenhet geheele bedrijf gemechaniseerd
uit eigen vinding. Het minst gemechaniseerd
is de koekfabricage, die nu nog is ondergebracht
in de oorspronkelijke fabriek „De Ruyter",
gelegen aan den breeden Zaanstroom. Natuurlijk
is de oude fabriek meermalen uitgebreid en zeifs
moest de aanlegsteiger worden verbreed voor den
aanvoer van de vele grondstoffen, waarvan de
groote vaten honing voor de koekfabricage een
zeer belangrijk onderdeel vormen.
Het broodbakkersbedrijf, dat de eerste grond
pijler van de onderneming had gevormd, heeft men
moeten opgeven, toen de sociale wetgeving het
verbod van nachtarbeid in broodbakkerijen bracht.
Wel merkwaardig, dat deze pijler, waarop de
oprichter van de onderneming zijn bedrijf had
gegrondvest, omdat hij meende, dat deze altijd
stand zou houden, het eerste bezweek, al gebeurde
dit niet onder economische druk, doch onder die
eener ver in het bedrijfsleven ingrijpende sociale
wetgeving. Een groot modern bedrijf als dat
van Verkade, kan zich evenwel spoedig aan
passen en de beide directeuren aarzelden dan ook
niet om de vrijgekomen fabrieksruimte in te richten,
voor de fabricage van suikerwerken, bonbons
toffees en chocolade. Ook met den afzet van
deze nieuwe artikelen gaat het steeds beter.
De verkoopsorganisatie van Verkade werkt
feilloos, als eenmaal nieuwe wegen worden inge
slagen. Van de oude beproefde beginselen wordt
evenwel nooit een duimbreed afgeweken: betrouw
baarheid, kwaliteit, redelijke verkoopsprijzen, ge
garandeerde winstmarges voor den winkelier,
die in alle opzichten op voorlichting en hulp van
de fabriek kan rekenen. Aan het maken van een
goede en smaakvolle reclame wordt voortdurend
zorg, tijd en geld besteed. Behoeven wij in dit
verband b.v. nog melding te maken van Verkade's
albums, die dooi' hun artistieke waarde in zoo me
nig Nederlandscli gezin een blijvende en liefde-
Volle plaats zijn gaan innemen? Overdrijven wij
met te zeggen, dat alles wat Verkade brengt, een
geest ademt van gaafheid en volmaaktheid? Een
industrie, die zoo geleid wordt, zal alle moeilijk
heden te boven komen.
