Zouaven in Santpoort
enigeen zal bij het lezen van deze titel te
vergeefs het geheugen afzoeken. Een 'o ja,
natuurlij k'reactie ligt niet zo voor de hand.
Het glorietijdperk van de zouaven (of zoea-
ven) ligt al zo'n 140 jaar achter ons. Welis
waar is er over het onderwerp vrij veel ge
schreven, maar het is toch voornamelijk in pu
blicaties van regionale of specifiek rooms-ka-
tholieke aard ter sprake gebracht.
Kort omschreven waren de Zouaven vrijwilli
gers, die in de periode 1860-1870 gehoor ga
ven aan de noodkreet van de toenmalige paus
Pius IX om de Kerkelijke Staat militair te hel
pen verdedigen tegen degenen, die het pause
lijk grondgebied trachtten toe te voegen aan
een verenigd en onafhankelijk Italië. Deze
oproep vond veel weerklank bij rooms-katho-
lieke jonge mannen, vooral in West-Europese
landen, maar ook daarbuiten. In de genoemde
periode werden ruim 11.000 aanmeldingen ge
registreerd, waarvan meer dan 3.000 in Neder
land. Motieven waren de verdediging van het
geloof en liefde voor de paus, maar ook nieu
we ontplooiingsmogelijkheden en trek naar
avontuur. De relatief grote toestroom uit Ne
derland werd misschien mede veroorzaakt,
doordat kort tevoren de officiële achterstelling
van het katholieke volksdeel was beëindigd,
wat leidde tot een emancipatiedrang.
Alvorens verder te gaan met het verhaal van
de zouaven, kan een korte toelichting op de
ontwikkelingen van destijds in Italië verhelde
rend werken.
Een stukje Italiaanse geschiedenis
]\[a de val van Napoleon in 1815 werd door
de grote mogendheden op het Wener Con
gres de kaart van Europa opnieuw ingevuld.
Daarbij werden veelal de oude regimes weer
in hun macht hersteld. De situatie was toen,
zoals weergegeven op de hierbij afgedrukte
kaart. Het enige echt Italiaanse koninkrijk was dat van
Sardinië, dat Sardinië en Piemont omvatte met als
hoofdstad Turijn. Lombardije (met Milaan) en de pro
vincie Venetië waren Oostenrijkse invloedsgebieden.
Verder naar het Zuiden lagen de onafhankelijke
(groot)hertogdommen Parma, Modena en Toscane. In
het zuidelijk deel van het schiereiland lag het door het
Huis van Bourbon geregeerde Koninkrijk der beide Sici-
liën, dat naast het zuidelijk deel van het Italiaanse vaste
land met Napels als voornaamste stad ook Sicilië om
vatte. Tussen de beschreven gebieden, midden in Italië,
lag de Kerkelijke Staat ingeklemd. Deze bestond al
sinds de 8e eeuw, en had ook in de 19e eeuw nog een
aanzienlijke omvang. Het gebied was iets groter dan Ne
derland, en had ruim 3,5 miljoen inwoners. Het bestond
uit Rome (destijds lang niet de grootste stad van Italië)
ZWITSERLAND
OOSTENRIJK
Italië met in het midden de Kerkelijke Staat
met de omliggende Campagna, verder naar het Oosten
Umbrië, aan de oostkust de streek de Marken rond de
stad Ancona, en noordelijk daarvan de Romagna met de
steden Bologna en Ravenna.
Na de napoleontische periode ontstonden overal in Eu
ropa revolutionaire democratiseringsbewegingen, die
door de zittende regimes en gezeten burgerij te vuur en
te zwaard werden bestreden. Ook in Italië ontstond een
dergelijke beweging, bekend geworden als het Risorgi-
mento. Eerst nog ondergronds met de geheime genoot
schappen van de z.g. carbonari, maar wat later ook
openlijk.
Omstreeks 1850 wordt de politiek op het schiereiland
gedomineerd door de koning van Sardinië, Victor Ema
nuel II en zijn eerste minister Cavour, een uiterst ge
wiekst politicus. Ook Napoleon III, de keizer van Frank-
22
rijk, speelt een invloedrijke rol. Hij stimuleert het stre
ven van eerstgenoemden tot het totstandbrengen van één
onafhankelijk en democratisch Italië onder leiding van
Piemont. Daarnaast heeft hij zich echter als monarch
van een natie met een sterk katholiek volksdeel ook ge
noopt gevoeld om de souvereiniteit van de Kerkelijke
Staat te waarborgen, waartoe hij een garantiemacht van
enkele duizenden soldaten legert rondom Rome.
In 1859 verdrijven Piemont en Frankrijk na een korte
oorlog de Oostenrijkers uit Lombardije, dat wordt toe
gevoegd aan het nieuwe koninkrijk. Er breken volksop
standen uit in Parma, Modena en Toscane, waar het zit
tende regime wordt veijaagd, en die na een volksraad
pleging toetreden tot het nieuwe Italië. Frankrijk krijgt
als beloning voor de verleende hulp Savoye en Nice.
Ook in de Romagna komt het volk in opstand. Pius IX
probeert de rust militair te herstellen, maar door ernstige
desertie onder zijn troepen en ongemotiveerdheid van de
rest komt hiervan niets terecht. Het gebied wordt de fac
to een deel van het nieuwe Italië.
In 1860 begint de revolutionair-vrijheidsstrijder Giusep
pe Garibaldi aan zijn beroemd geworden Tocht van de
Duizend. Met zijn roodhemden verovert hij in korte tijd
achtereenvolgens Sicilië en Napels en verjaagt het Bour
bon-bewind. Maar Garibaldi haast zich allerminst met
het overdragen van de macht over deze gebieden. Al
snel wil Victor Emanuel hem hiertoe met militaire mid
delen dwingen. Hij eist vrije doortocht naar Napels over
pauselijk gebied. Na de weigering hiervan door Pius IX
overschrijden de Piemontezen toch de grens in het oos
ten van de Kerkelijke Staat. Het komt tot een veldslag
tussen beide legers bij Castelfidardo (bij Ancona), waar
bij de pauselijke troepen een zware nederlaag lijden.
Hierna vervallen de Marken en Umbrië eveneens aan
het koninkrijk Italië. Victor Emanuel trekt verder op
naar Napels, waarop Garibaldi zich wel gedwongen ziet
om hem goedschiks de veroverde zuidelijke gebieden
over te dragen. Nu ontbreken alleen nog Venetië en de
resten van de Kerkelijke Staat aan het nieuwe konink
rijk.
gij de slag van Castelfidardo was aan de pauselijke
kant ook een vrijwilligersregiment van tirailleurs be
trokken. Dit was op verzoek van de Heilige Vader ge
vormd door een oude vechtjas, de Franse generaal La-
moricière, en samengesteld uit buitenlandse vrijwilli
gers, vooral Fransen en Belgen. Onder de Fransen wa
ren veel adellijke Bourbonaanhangers, die veelal de of
ficiersposities opeisten, tot ongenoegen van de Vla
mingen. De bevelvoerend generaal stelde voor het nieu
we regiment een uniform vast, dat was gebaseerd op dat
wat hij in Noord-Affika had gezien bij een Frans hulp
korps, dat Zouaven werd genoemd. Deze naam was ont
leend aan de leden van een Kabylenstam (de Zouaoua)
aldaar, die zich op soortgelijke wijze kleedden in wijde
pofbroeken. Het uniform bestond verder uit een hesje
over een vest en een kleine kepi (zie afbeelding); de
kleur was blauwgrijs met rode passementen en gordel.
Voor die tijd was het een modem, praktisch uniform:
gemakkelijk zittend en onopvallend. In de volksmond
werden de nieuwe soldaten al snel ook zouaven ge
noemd, een term die later door officiële instanties werd
overgenomen als 'zuavi pontifici' en ook voor latere
vrijwilligerseenheden werd gebruikt.
]y[ilitair gesproken bleef het voor de Kerkelijke Staat
een aantal jaren tamelijk rustig, afgezien van inci
dentele gevechten met bendes revolutionairen en struik
rovers. Garibaldi werd na enige tijd door de Italiaanse
regering geïnterneerd op zijn eigen eilandje Caprera,
aan de noordpunt van Sardinië, om hem te weerhouden
van overijlde ondernemingen.
In 1864 sloten Victor Emanuel en Napoleon III de Sep-
tember-conventie. Hierbij werd afgesproken, dat Italië
de grenzen van het nog resterende deel van de Kerkelij
ke Staat zou respecteren, waartegenover Frankrijk bin
nen twee jaar zijn garantiemacht geleidelijk zou terug
trekken. De paus voelde zich hierdoor nog meer be
dreigd, en deed nogmaals een dringende oproep voor
meer buitenlandse vrijwilligers om zijn troepen te ver
sterken. Er kwam een enthousiaste reactie uit vele lan
den, maar vooral uit Nederland, dat door de jaren heen
30 tot 40% van alle vrijwilligers leverde. Hoe dat in Ne-
Christiaan Spanjaard in zijn zouavenuniform
23
Zuid-Tirol
SavoyeV
Venoti.'
^lilaan
Lombardije
w/enetië
Kon. Sardinië
Parma
Florence
Toscane
Marken** Castelfidardo
Umbrië
Corsica
Rome
Napels
rt Caprera
Kon. Sardinië
