FEUILLE D EMBLEMENT
derland allemaal verliep leest u verderop in dit verhaal.
Door deze aanwas werd het pauselijk leger aanmerkelijk
krachtiger.
\7oor de pauselijke troepen ging de tijd aanvankelijk
met routinepatrouilles en -gevechten voorbij. Maar
1867 wordt het jaar van de confrontaties voor de zoua-
ven, waarin zij hun heldenreputatie vestigen. Garibaldi
ontsnapt van zijn eiland, wat tot toenemende spanning
en roodhemdenactiviteit leidt. Er breekt een cholera-epi-
demie uit, waaraan ook meerdere zouaven ten offer val
len, onder meer als gevolg van hun verpleging van de
zieken en het begraven van de slachtoffers. Meer zoua
ven sneuvelen of worden gewond tijdens de dappere be
stormingen van de bergvestingen Bagnorea en Monte
Libretti, die door de garibaldisten worden verlaten. Een
militair hoogtepunt vormt de overwinning van zouaven
en Fransen in de slag bij Mentana, waarbij Garibaldi en
zijn troepen overtuigend worden verslagen. Maar dat is
het laatste grote wapenfeit van de vrijwilligers.
In 1870 breekt de Frans-Duitse oorlog uit. Frankrijk
trekt noodgedwongen zijn garantiemacht uit Rome te
rug. Victor Emanuel heeft weinig tijd nodig om te rea
geren: vrijwel direct worden alle beschikbare troepen
samengetrokken en valt hij Rome aan, waarbij hij Pius
IX in een boodschap laat weten te stad te zullen bezetten
'om Zijne Heiligheid te behoeden voor de revolutionaire
gevaren'. De verdediging is kort van duur: de paus ge
last zijn opperbevelhebber Kanzier om bij de eerste door
de vijand geschoten bres capitulatieonderhandelingen te
openen, zulks om verder bloedvergieten te voorkomen.
Zo gebeurt het ook, hoewel toch nog een aantal zouaven
tijdens de gevechten het leven verliest. Zelfs moet de
paus het Italiaanse leger nog verzoeken om ook de laat
ste resten van zijn stad te bezetten ter bescherming tegen
het in opstand gekomen volk.
Qe paus trok zich daarna terug in zijn paleis, en iso
leerde zich volkomen van politieke contacten met de
regering van Italië. Het zou tot 1929 duren, voordat de
regering-Mussolini in het Verdrag van Lateranen Vati
caanstad als souvereine staat erkende en de paus als
wettig hoofd daarvan.
De zouaven werden ontwapend. Na afscheid te hebben
genomen van hun geliefde Pius IX keerden zij terug
naar hun woonplaatsen, een illusie armer.
Werving en terugkeer van de zouaven in Nederland
£)e aanmelding door Nederlandse jongens voor dienst
in de Kerkelijke Staat gaat eigenlijk pas goed van
start na de September-conventie van 1864. Grote pro
motors in Nederland zijn pater De Kruijf in Amsterdam
en pastoor Hellemons in Oudenbosch. Laatstgenoemde
plaats wordt ook het verzamelcentrum, vanwaar de re-
cruten groepsgewijs naar Brussel gaan voor een strenge
keuring. Daar moeten ze ook hun papieren laten zien:
schriftelijke toestemming van de ouders, bewijs van
goed gedrag van de kerkelijke autoriteiten, bewijs van
voltooide militaire dienst of vrijstelling daarvan en ge
boortebewijs.
Als ze goedgekeurd worden (wat lang niet vanzelfspre
kend is), tekenen ze een contract voor twee jaar als ge
woon soldaat. Dan gaan ze per trein naar Marseille en
vandaar per schip naar Civita Vecchia bij Rome. Daar
begint het soldatenleven. Het is voor de meeste jongens,
die vooral uit eenvoudige gezinnen van ambachtslieden
en boeren komen, een zeer ingrijpende verandering in
hun leven. Zij spreken gewoonlijk alleen Nederlands en
hebben niets van de buitenwereld gezien.
Blijkens hun brieven naar huis en de verslagen van de
oorlogshandelingen waren het bijzonder dappere en be
trouwbare soldaten. De dramatische afloop van de oor
log, waarin ook nog tientallen van hen sneuvelden of
aan ziekten overleden, is dan ook voor velen een trau
matische ervaring geweest.
Na thuiskomst was er weliswaar de huldiging, vooral in
eigen kring, maar daarna kwamen ook de maatschappe
lijke problemen. Het bleek moeilijk om zich weer aan
de oude omgeving aan te passen en sommige werkge
vers wilden de teruggekeerden niet opnieuw in dienst
nemen. Bovendien waren ze strikt genomen statenloos
geworden door hun dienstneming bij een vreemde mo
gendheid. Daardoor bestond b.v. geen recht op steun bij
werkloosheid en waren ze hun stemrecht kwijt. Niet alle
gemeenten hielden echter hieraan de hand. Ook hadden
sommigen tevoren toestemming aan de koning ge
vraagd, die ook wel werd verleend. Tenslotte gaf de Ne
derlandse Staat in 1947 (een jaar na de dood van de laat
ste zouaaf!) aan alle zouaven postuum het Nederlander
schap terug. Al eerder voorzag de wet erin, dat in ieder
geval hun kinderen niet statenloos werden.
Lang hielden de teruggekeerde helden nog hun bijeen
komsten. In 1940 waren er nog 18 over en slechts één
overleefde, 95 jaar oud, nog juist de Tweede Wereldoor
log. Hun nagedachtenis wordt vooral nog levend gehou
den in het Zouavenmuseum in Oudenbosch, het grootste
in zijn soort in Europa, dat tegenwoordig is gehuisvest
in het voormalige raadhuis.
Voor de in 1880 gebouwde basiliek van Oudenbosch
(een verkleinde kopie van de Sint-Pieter in Rome met de
gevel van de Sint-Jan van Lateranen) staat bovendien
het Zouavenmonument.
De zouaven van Noord-Holland
\7an de ruim 3.000 Nederlandse zouaven waren er circa
700 uit Noord-Holland afkomstig, Daarvan waren
bijna 300 Amsterdammers; uit Haarlem en Alkmaar
kwamen er elk enkele tientallen. De plaatsen van her
komst van de overigen lagen over de gehele provincie
verspreid. Ook Kennemerland leverde ruimschoots zijn
aandeel: in de lijsten van recruten vinden we onder meer
Beverwijk, Heemskerk, Spaamdam, Bloemendaal,
Heemstede en Bennebroek. Ook Velsen komt met ere in
de rij voor, want van 11 zouaven wordt Velsen als ge
boorteplaats genoemd. Hieronder treft u een lijst aan in
alfabetische volgorde van familienaam van deze jonge
lieden, met de gegevens zoals die voorkomen in de re
gistraties, die berusten bij het Zouavenmuseum in Ou
denbosch. Deze gegevens zijn zoveel mogelijk gecon
troleerd, soms gecorrigeerd en aangevuld met informa-
24
ÉTATS IWIFICAIX.
V- fordrt M"]
DIVISION MILITAIRE 5-) o/v PLACE de
DOCUMENTS
J?. <L
Inlijvingscontract van Fransiscus Hagen
25
pt,pQl de Bataillon des Zouaves.
dé pour deux ans.
A ujourdhui le mil Ituil cent Ie nommé
ft s. fits de efz-tr*. cxér -
et de 'ZTe-Zf
ajant eu en dernier lieu son domicile d -V-S'r
province de condition SF-
<i (té admis au service de Sa SaIsteté comme simple soldat dans le bataillon des Zouaves
sobligetml a servir fidèlement pendant deux années et d préter le serment prcscril dans les mains
de lavtorilé compétente, présentaut d eet cffet les documents ci-apres designee, lesquels ayant té
tronies en regie el conformes aux prescriptions du reglement pour les recrues, nous soussignés
nous lav ons admis provisoiremenl au nom du Souverain et nous av ons promts, au nom du mSme
Souverainau susdit - qu'il jouira de tous les avantages de solde
massehabillement, supplém&its, récompcnseset de tout ce qui est fxxi par la loi du 7 janvier 1852,
et que passé le temps de années, pour lesquelles il a pris service, il pourra en cas qu'il
ue lui plüt pas de continues d servir) demandcr son congé, qui lui sera accordé conformémenl
aux réglements en rigueur.
Le nommé déclare 11'avoir jamais élé jusqu'ici
rayé ou expulsc de quclyle corps d'armée que ce soit, connatssant la petne qui attend celui qui,
expulsé d'un corps, s'cnróle de nouveau, el qu'il se soumet, en outre, sans exception, au code et aux
lois militair es, ainsi qu'aux méthodes et n la discipline qui sont ou seront en usage dans le bataillon,
Jgalefnent sans exception.