UIT HET RIJK
)ER TECHNIEK.
6
DE EERSTE HEEMSTEEDSCHE COURANT
EEN KIJKJE IN DE PHILIPS
De bezoeker van de Philips' Fabrieken te
Eindhoven, wordt er steeds weer opnieuw door
getroffen, dat bij de fabricage der gloei- en
radio-lampen tal van ingewikkelde bewerkingen
door machines worden verricht. Dit zijn dan ook
inderdaad zeer vernuftig geconstrueerde machi
nes, waai-van men, hun werk gadeslaande, bijna
gelooven zou, dat ze niet alleen „handelen",
doch ook „denken".
Daar zijn de hamermachines voor het wolt-
raam, het materiaal waarvan de gloeidraad is
vervaardigd, de trekmachines voor de glazen
buisjes, staafjes en stengels van het binnenwerk
der lamp, de sorteermachines, de ballonblaas-
machines, die voor het aanbrengen van de steun-
haakjes en het opwikkelen van den draad, voor
het insmelten van het binnenwerk, voor het
luchtledig pompen en voor het vullen der lanjpen
met een bijzonder gas en tenslotte die voor het
aanbrengen van de huls. Al deze machines
worden hier geconstrueerd en in de eigen
machinefabriek vervaardigd, hetgeen tal van
voordeelen oplevertde practische ervaringen, in
het bedrijf opgedaan, verbeteringen worden aan
gebracht, terwijl van nieuwe uitvindingen on
middellijk profijt getrokken kan worden. En
wanneer reparaties noodig zijn, is de machine
fabriek, die over alle technische hulpmiddelen
beschikt, in staat deze op de snelste wijze uit te
voeren.
De Philips' Machinefabriek is in den loop dei-
jaren mede uitgegroeid tot een der grootste en
best geoutilleerde van het geheele land. Bedroeg
een jaar geleden de oppervlakte 5000 AI-., thans
is deze reeds 15000 M-. Ook in deze cijfers vindt
men natuurlijk een weerspiegeling van den ge
weldigen groei van het Philipsbedrijf.
In de machinefabriek zelf zijn thans ca. 1000
arbeiders en ambtenaren werkzaam, terwijl nog
een zeshonderd menschen direct of indirect aan
de machinefabriek zijn verbonden, n.l. het per
soneel der teekenkamers en de bankwerkers en
andere vaklieden, die arbeiden in de kleinere
werkplaatsen, welke toegevoegd zijn aan de
fabricage-afdeelingen der gloeilampen-, radio
lampen-, glas-, apparaten-, bakelietfabrieken, enz.
Een wandeling door de uitgestrekte ruimten
der machinefabriek is bij uitstek belangwekkend.
Men loopt door hooge zalen, waar door groote
ramen het daglicht overvloedig binnenvalt. En
in die zalen zien we reeksen moderne machines,
van velerlei soort, vorm en grootte; stuk voor
stuk worden deze machines electrisch aange
dreven, waarbij voor een goede beveiliging is
zorg gedragen. Menschen en machines werken
hier samen om weer nieuwe machines voort te
brengen.
We nemen een kijkje in de gieterij, waar
groene vlammen slaan uit de deksels der smelt
kroezen, waarin koper gesmolten wordt; in de
smederij, waar een reusachtige hamer, onder
oorverdoovend geraas gloeiend ijzer bewerkt,
waar geweldige knipscharen dikke ijzeren platen
knippen, als waren ze van papier en pons
machines, in een oogwenk, heele hoeken er uit
nemen. In de autogene lasscherij straalt het felle
licht der spattende vonkenfonteinen, waartegen
de oogen der arbeiders door donkere brillen
worden beschermd.
Na in het voorbijgaan nog even de fitterij te
hebben bezichtigd, die de zorg heeft voor de
water-, stoom-, gas- en lucht- (druk en vacuum)
EEN BANGE NACHT.
De twaalf lappies!
Juffrouw van Poeteren bewoonde een heel
bescheiden huisje in de Kerkstraat. Ze had
jarenlang met naaien den kost verdiend, en
leidde nu van haar opgespaarde duitjes een heel
kalm, bezadigd leventje met als gezelschap
haar kanarievogel en haar poes Minetje.
Maar op zekeren dag gebeurde er toch iets,
dat b(jna haar zielsrust verstoorde. Dat kwam
zoo. Op een guren December-morgen kreeg
juffrouw van Poeteren een brief met een haar
onbekend handschrift, hetgeen op zichzelf al
een gewichtige gebeurtenis was. Toen zij met
trillende vingers en vooruitstekende onderlip
het couvert openscheurde en vluchtig den inhoud
doorlas, slaakte zij een gilletje van opwinding.
Het was ook waarlijk geen kleinigheidje voor
iemand zooals juffrouw van Poeteren, want de
notaris van het stadje waarin zij woonde, meldde
haar dat een verre bloedverwante gestorven
was, en haar als erfgename, de som van 1200.
had nagelaten! Wanneer zij Donderdagmorgen
om 9 uur te zijnen kantore wilde komen zou hij
haar de som in contanten uitbetalen.
Een poos bleef ze sprakeloos zitten, toen her
las zij den brief wel tienmaal. Ze kön haar
oogen niet gelooven! Het was tè mooi!
Juffrouw van Poeteren verkeerde de volgende
dagen in een geweldige opwinding. Zij kon eten
noch slapen, en de gedachte, hoe zij het geld
het best zou kunnen besteden, martelde haar
arme hersenen dag en -nacht.
Ze was dan ook blij, toen de bewuste Donder-
FABRIEKEN TE EINDHOVEN.
leidingen in de fabriek, komen we in de grof-
bankwerkerij met de machines voor het walsen
en het electrisch punt-lasschen.
We zien dan een kranig werkstuk van de
koperslagerij in de edelgasfabriek, waar zware
bundels koperen pijpen, die honderdvijftig
atmosfeeren druk moeten doorstaan, gereed
liggen voor een nieuw toestel voor het produ-
ceeren en behandelen van vloeibare lucht.
Na dezen kleinen omweg gaat de tocht dooi
de machinefabriek verder naar de fraiserij, waar
op tientallen van fraisbanken schroefdraden,
gleuven en veelsoortige groeven in het harde
staal worden aangebracht. Met bewondering
bekijken we de banken, waaraan gecombineerd,
van drie kanten tegelijk, kan worden gefraisd,
de meerspillige boormachines, de gecombineerde
boor- en tap-machines, en de z.g. copieerbanken.
In de draaierij treffen we aan de instrument-
makersbanken, de revolverbanken, waarop zes
verschillende bewerkingen kunnen worden ver
richt, door in een cylinder, te vergelijken met
de kamer van een revolver, zes diverse werk
tuigen te plaatsen. We leeren het onderscheid
tusschen hall-automatische machines en vol-
automaten, welke laatste zonder „toezicht" en
als het ware „zelfstandig" werken en we zien
telkens de oliefonteinen, die oliestortbaden op
het werkstuk spuiten. Dan volgen de schaverij,
met de sleeschaafbanken en draaiende caroussel-
banken; de slijperij met de slijpbanken, waarop
het werkstuk op een magnetisch voetstuk on
wrikbaar wordt vastgehouden; even nog een
blik geworpen in de kamer waar de meet
instrumenten o.a. voor het meten van gaten en
van assen gecontroleerd worden, hetgeen ge
schiedt met Johanssen-meetblokjes tot op een
duizendste deel van een millimeter nauwkeurig.
Daarna komen we terecht in wat we bij eersten
blik wanen de werkplaats te zijn van Vulcanus,
den God van het Vuur en de Metalen, doch tot
onze geruststelling vernemen we, dat dit de
harderij is, waar de verschillende metalen tot op
den vereischten graad worden verhard, welke
hardheid met een speciaal meetinstrument kan
worden opgenomen. Het verhitten geschiedt in
gas- of electrische ovens, het afkoelen door
dompeling in een water- of oliebad. Er staat een
reservoir, dat 2200 Liter raapolie bevat en even
flitst ons de gedachte door het hoofd, hoeveel
oliebollen hiermede wel zouden kunnen worden
gebakken.
Na dit „tusschenspel" komen we in de bank-
werkerij, waar de onderdeelen tot z.g. groeps-
plannen worden gemonteerd; deze laatste zijn
bepaalde, bij elkaar behoorende onderdeelen
eener machine.
In de montageruimte worden die groeps-
plannen dan tot machines samengesteld. Dit is
de „kraamkamer" der machines, waar men ze
langzaam ziet geboren worden.
In de beproevingsruimte worden tenslotte de
vervaardigde machines beproefd en eventueel
gewijzigd.
Merken we nog even op, dat er een aparte
reparatiewerkplaats is en men op de normali-
satie-afdeeling al de genormaliseerde onder
deelen der hier vervaardigde machines vinden
kan.
Opzettelijk hebben we een afdeeling nog niet
genoemd, de afdeeling „Gereedschapmakerij",
omdat deze als het ware een kleine machine-
dagmorgen was aangebroken en de grijze notaris
haar 12 bankjes van 100.overhandigde.
Weer op straat gekomen, werd juffrouw van
Poeteren bepaald door vervolgingswaanzin aan
gegrepen. Met twee vuurroode plekken op haar
anders zoo wasbleek gelaat, haar taschje kramp
achtig in de hand geklemd, trippelde ze huis
waarts, voortdurend angstig om zich heen
kijkend, of iemand ook minus maakte haar van
haar rijkdom te berooven; want ze verbeeldde
zich, dat iedereen aan haar kon zien, dat ze
geërfd had.
Voor haar huisje ontmoette ze een buur
vrouw, aan wie ze het heugelijke nieuws gauw
even vertellen moest.
„Verbeeld je mensch, twaalf lappies van
honderd gulden het ie voor me uitgeteldik kan
je zegge, dat ik ze haas nie durf aanpakke!" zei
ze met een glunder gezicht. Nauwelijks echter
had ze deze woorden geuit, of de glimlach ver
stierf op haar lippen.
Een havelooze kerel, dien ze niet had zien
aankomen, keek nog eens om, nam haar van het
hoofd tot de voeten op, en vervolgde toen,
schijnbaar achteloos zijn weg.
Dien heelen verderen dag zag juffrouw van
Poeteren steeds dat lugubere gezicht voor zich,
en een angstig voorgevoel maakte zich van haar
meester. Ten einde raad besloot ze maar vroeg
naar bed te gaan, hopende dat den volgenden
morgen al haar vrees verdwenen zou zijn. Met
koortsachtige haast kleedde zij zich uit, onder
wijl een vluchtigen blik in den spiegel werpend,
waarin een groenbleek gezicht, met twee holle
starende oogen haar tegenkaatste. Weldra was
ze in haar nachttoilet, bestaande uit een grauw
fabriek op zichzelf is; verschillende machines,
die we reeds hebben „ontmoet" vinden we hier
terug.
Hier worden onder meer gemaakt boor- en
fraismallen, matrijzen voor bakeliet en stempels
voor ponsmachines. De boor- en fraismallen zijn
hulpgereedschappen, die het mogelijk maken
vele duizenden onderdeelen zeer nauwkeurig te
boren of te fraizen.
De stempels dienen tot stampen van metalen
onderdeelen. In de bakelietmatrijzen worden
in de bakelietfabrieken de honderdduizenden
bakelietonderdeelen voor de verschillende radio
apparaten geperst, b.v. de voorplaten der luid
sprekers. Men zal begrijpen, dat het vervaar
digen van deze hulpgereedschappen voor de
fabricage een uiterst fijn en precies werk is,
want hun graad van nauwkeurigheid bepaalt
dien van de verschillende onderdeelen en deze is
beslissend voor de kwaliteit der producten.
Met gerechtvaardigden trots toont de afdee-
lingschef ons een drietal der nieuwste Zwitser-
sche boormachines, waarmede afstanden van
gaten verkregen kunnen worden tot op een
honderste en tweehonderdste millimeter nauw
keurig.
De geheele weg van teekening, van ruw mate
riaal, tot „afgewerkt product" kan op deze af
deeling worden gevolgd. Het gemakkelijkst
geschiedt dit in de controleruimte, waar de
teekenimjen, de mappen met opdrachten binnen
komen, het ruw materiaal *en het gereedschap
worden uitgereikt en het werkstuk, telkens na
iedere bewerking opnieuw, en tenslotte dus kant
en klaar, wordt gecontroleerd. Ook bij de andere
af deelingen treft men een dergelijke controle
ruimte aan.
We hebben thans onzen rondgang door de
machinefabriek vrijwel voltooid, doch ons resten
nog eenige afdeelingen, die hiermede in het
nauwste contact staan
In de eerste plaats het groote, modern inge
richte laboratorium voor de materiaal-keuring,
waar alle materialen en metalen gekeurd worden
op hun mechanische en metalografische eigen
schappen, alvorens zij in bewerking worden
gegeven.
Voorts de experimenteerruimte, waar nieuwe
constructies haar eersten vorm krijgen, worden
beproefd en zoo noodig verbeterd. Hier zijn de
meest bekwame vakarbeiders te werk gesteld en
de experimenteerruimte zou men de hoogeschool
der machinefabriek kunnen noemen. Verder zijn
er de teekenkamers, waar deze nieuwe goed
gekeurde constructies op teekening worden
vastgelegd, waar aan vele tientallen van teeken
borden van elk te fabriceeren machine-onder-
deeltje een aparte teekening wordt gemaakt en
voorts de liehtdrukafdeeling.
In de machinefabriek komen de teekeningen
het eerst op het calculatie-bureau, waar wordt
nagegaan, wat voor materiaal er noodig is, welke
bewerkingen er uitgevoerd moeten worden,
hoeveel uren er aan gewerkt zal moeten
worden, enz.
Het levertijdbureau bepaalt den levertijd van
het werk, wat er voor gaat, enz., en houdt
tevens nauwkeurig aanteekening waar het werk
stuk zich bevindt, zoodat dit elk oogenblik kan
worden nagegaan.
We vernemen nog, dat er voor de bekwame
en ijverige vaklieden een prachtige gelegenheid
ft om vooruit te komen, daar in de leidende
functies zoowel in de machinefabriek, als bij de
verschillende fabricage-afdeelingen bij voorkeur
menschen uit het eigen bedrijf worden aan
gesteld, die uiteraard met den gang van zaken
volkomen vertrouwd zijn. Voorts wordt aan de
keerlingen-opleiding de grootst mogelijke zorg
besteed.
Wij verlaten dan de fabriek met als eind
indruk: een voortreffelijk geleid en ingericht
bedrijf, waar men zeer bekwame vaklieden, de
modernste machines en de beste gereedschappen
aantreft.
Doch wij stellen niet alleen belang in de
fabriek en het werken der arbeiders binnen haar
muren, doch ook in hun leven daarbuiten.
Natuurlijk werken ook de arbeiders dei-
flanellen rok, waarboven een kort paars jakje.
Met sidderende vingers kamde en vlocht ze
haar dun, reeds grijzend haar, en kroop toen
rillend en klapperend met de tanden in bed.
Na een uur sliep ze pas, en werd door allerlei
benauwde droomen gekweld. Het eene oogen
blik zag ze allemaal bankbiljetten om zich heen
fladderen, die ineens verdwenen; het andere
oogenblik werd ze weer achterna gezeten, en
vloog ze in doodsangst door muren, kasten en
kelders, om maar te ontkomen!
Plotseling werd ze met een schok wakker. Ze
had duidelijk de deur open hooren gaan! Eenige
seconden bleef ze met gesloten oogen en hoor
baar bonzend hart doodstil liggen, wachtende
op de dingen die komen zouden. Het volgende
oogenblik benam haar den adem van angst; ze
voelde duidelijk dat er zacht aan haar dekbed
getrokken werd, dat dit hoe langer hoe meer
van het bed afgleed en eindelijk met een doffe
bons op den grond viel, hoewel zijzelf toch zoo
stil als een muis lag.
Toen voelde zij zacht tastende handen, die aan
haar voeteneinde begonnen, en steeds hooger
kwamen. Half uit angst, half uit nieuwsgierig
heid lichtte ze even de oogen op. Een gesmoorde
kreet ontsnapte haar lippen, want vlak bij haar
onderscheidde ze hetzelfde lugubere mannen-
gezicht van 's morgens.
Daar had je het nu al. Net kwam er een beetje
geluk in haar leven en nu zou ze vermoord
worden! Gruwelijk vermoord!!
machinefabriek onder precies dezelfde gunstige
omstandigheden als het overige Philips-perso-
neel. In geval van ziekte genieten zoowel de
arbeiders als hun gezinnen gratis geneeskundige
behandeling. De Polikliniek der Philips' Fabrie
ken, een groot gebouw van drie verdiepingen, is
uitgerust met de nieuwste hulpmiddelen op
medisch gebied.
De ziekenkas, waarvan het bestuur voor het
grootste gedeelte gekozen wordt uit en door de
arbeiders zelf, zorgt voor de uitkeering van
ziekengeld.
Tenbehoeve van invalide arbeiders, om ouden
van dagen een onbezorgden levensavond te ver
zekeren en teneinde weduwen en weezen te
steunen, is een pensioenfonds gesticht, waarbij
driekwart van de premies voor rekening dei-
onderneming komt.
Wie tusschentijds den dienst der vennootschap
verlaat, ontvangt de door hem gestorte premies
terug en al naar den duur van het dienstverband
een gedeelte der premies, door de onderneming
gestort.
Op het gebied der woningbouw is en wordt
door de vennootschap zeer veel gedaan. Duizend
tallen gerieflijke arbeiderswoningen met tuin
zijn en worden door Philips gebouwd in een ge
zonde omgeving: de naam „Philipsdorp" geniet
in dit opzicht een wereld-vermaardheid. Voor de
kinderen zijn scholen gesticht. Voor de niet-
leerplichtigen, jongens en meisjes èn ouderen,
is een groote 4-verdiepingen hooge bedrjjfs-
school verrezen, waar het technisch- en kantoor-
onderwijs is geconcentreerd. Verder is er de
huishoudschool, waar meisjes, die in de fabriek
werken, het huishouden kunnen leeren, waartoe
ze thuis vaak onvoldoende gelegenheid hebben.
Aan de ontspanning der arbeiders na hun dag
taak wordt de volle aandacht besteed. Naast de
Philips' Schoolvereeniging is er de Philips'
Sportvereeniging, waar verschillende takken
van sport en athletiek worden beoefend. Het
Philips de Jonghwandelpark geeft gelegenheid
zich te verpoozen te midden van het prachtige
Brabantsche natuurschoon, terwijl een ont
spanningsfonds is gesticht om het personeel
uitstapjes te laten maken. De Philips' Harmonie
geeft geregeld concerten, welke op hoog peil
staan en zeer gewaardeerd worden.
Voorts is een monumentaal Ontspannings
gebouw gesticht, dat overdag in verschillende
eetzalen aan 1200 personen gelegenheid tot
schaften biedt; de tooneelzaal kan 850 toe
schouwers bevatten; verder zijn er een biblio
theek, leeszalen, gymnastiek-, schaak-, dam- en
biljartzalen, benevens twee groote zalen voor
vereenigingen. Vergeten we ook niet even mel
ding te maken van de voortreffelijk geoutilleerde
cabine voor geluidsversterking en lichtprojectie.
De onderneming huldigt bij het treffen harer
sociale voorzieningen niet het systeem, dat dit
ten koste van het peil der loonen moet geschie
den. Integendeel! Het peil der loonen steekt uit
boven dat van andere ondernemingen hier te
lande en kan mede door de z.g. bij-voorwaarden,
als toeslag voor overuren, vacantie-regeling, enz.,
de toets der critiek glansrijk doorstaan.
Uit het bovenstaande blijkt wel, dat de ven
nootschap ook op sociaal gebied haar taak ver
vult op een wijze, welke eerbied afdwingt. Zij
stelt zich op het standpunt, dat wat ten bate
van de arbeiders gedaan wordt, tenslotte het
bedrijf weer ten goede komt en omgekeerd! Haar
ideaal isin een gezonde onderneming gezond en
gelukkig personeel
Haar leeftijd.
Zij solliciteerde naar de betrekking van parti
culier secretaresse. Zij probeerde er jong en
charmant uit te zien, maar dat werd een mis
lukking.
En hoe oud bent u, juffrouw? informeerde
de patroon belangstellend.
O, antwoordde zij blozend, ik heb acht
tien gelukkige jaren doorgemaakt.
Wat moet u dan een ongelukkig leven
hebben gehad, zei hij op medelijdenden toon.
Een vreeselijk visioen van haarzelf, met bloed
bevlekt, verrees voor haar geestesoog en tranen
van zelfmedelijden welden haar naar de oogen.
Badend in haar zweet lag ze daar, de adem
stokte haar in de keel, en inwendig smeekte ze
den hemel dat ze gespaard zou blijven.
Met een afwerend gebaar strekte ze haar arm
uit en voelde toen iets harigs. Dat was zijn
hoofd al; hij bukte zich zeker, om haar het mes
in het hart te steken!
Met een voor haar leeftijd ongekende lenigheid
vloog juffrouw van Poeteren haar ledikant uit,
en hoewel ze haar grooten teen tegen een ijzeren
bedstijl stootte, bereikte ze toch, meer dood dan
levend, den knop van het electrische licht
haar eenige luxe. In de vaste overtuiging nu het
vreeselijke te aanschouwen, draaide ze den
schakelaar om. De kamer baadde plotseling in
een zee van licht, en tegelijkertijd zagen haar
verschrikte oogenpoes Minetje, die midden
op haar bed stond, en haar met heur geelgroene
oogen nuchter aanblikte!!!
Het was alsof haar een steen van het hart
gewenteld werd, en ze weer verruimd kon
ademen
Ineens was nu alles opgelost. Minetje was
met het dekbed en al op den grond gegleden, en
toen weer met vernieuwden moed op het voet
einde gesprongen, teneinde toch een warm
plaatsje te veroveren.
Minetje is met haar katten verstand echter
nooit te weten gekomen, waarom ze, na haar
nachtelijke wandeling, zoo door haar meesteres
werd geknuffeld en gepakt.
C. B.
