HAARLEMSCH
PREDIKBEURTEN
Eerste Blad.
[So. 20 Uitgave van DE ERVEN LOOSJES, Gedempte Oudegracht 86. Tiende Jaargang.
144.
van ZATERDAG 10 Maart 1888.
op ZONDAG 11 Maart 1888.
Nederd. Herv. Kerk.
telephoonnummek
TELEPHON1SCHE VERBINDING
met AMSTERDAM.
ABONNEMENTSPRIJS
Per drie maandenf —,25.
n franco p. post —,40.
Afzonderlijke nommers 3 centen per stnk.
Prijs per Advertentie van 1 tot 5 regels 25 cents, elke regel
meer 5 cents, groote letters naar plaatsruimte.
VERSCHIJNT
Dinsdag- en Vrijdagavond.
Advertentiën worden aangenomen tot DINSDAG m VRIJDAG des middags ten 12 ure, die alsdan zoo mogelijk nog worden geplaatst.
Groote Kerk.
Voorm. 10 nre, Snethlage. 16e Lijdenstekst.
Nam. 2 nre, Smeding. 17e Lijdenstekst.
'«Avonds 6 nre, van Ar kei,
pred. te Bloemendaal.
Nieuwe Kerk.
Voorm. 10 nre, Brutel de la Rivière.
16e Lijdenstekst.
Jans-Kerk.
Voorm. 10 nre, Iloog.
Woensdag 's av. 7 nreMoeton.
19e Lijdenstekst.
Bakenesser Kerk.
(Voor de Kinderen).
Voorm. 10 nre, G. Post, Godsd.-onderw.
Waalsclie Kerk.
Voorm. 10 nre, Hebrg.
Christelijk Gereform. Gemeente.
(Ged. Oudegracht).
Voorm. 10 nre, 's Av. 5 nre, Mulder.
Woensdag 's av. 7% ure, Mtclder.
Bidstond voor het gewas.
{Klein Heiligland).
Voorm. 10 nre's Av. 5 ureSchotel.
Honderdag 's avonds 7% nre Schotel.
Luthersehe Kerk.
Voorm. 10 nre, Mees.
Honderdag 's av. 8 nreMees.
Lijdensprediking.
Kerk der VereenigdeDoopsgezinden
Voorm. 10 nre, de Vries.
Remonstrantsclie Kerk.
Geen dienst.
Kerk der Broedergemeente.
Voorm. 10 ure, Weiss.
Honderdag 's av. 8 ureWeiss.
„De Bijbel Gods Woord."
Chr. bewaarschool, L. Heerenvest.
Maandagge av. 8 ure, Moeton. Bybellez.
Lucas 7 17 w.
Lokaal in de Oranjestraat.
Hinsdag 's av. 8 ureSnethlage. Bij bellez.
Lokaal der Jongelings-Yereeniging.
L. Annastraat.
Honderdag 's av. 8 nreEscher. Bijbellez.
Ds. Tideman bericht dat hij tot nadere
aankondiging geen les kan geven.
Bennebroek.
Voorm. 10 ure, G. van Herwaarden.
Beverwijk.
Voorm. 10 ure, C. Boon,
Evang. Luthersehe Kerk.
Voorm. 10 ure, K. A. Gonlag.
Doopsgezinde Kerk.
Voorm. 10 ure, J. Sepp.
Bloemendaal.
Voorm. 10 ure, J. H. van Arkel,
Nam. 2Va ure, geen dienst.
Heemstede.
Voorm. 10 ure, Dr. F, E. Haubanton.
Hillegom.
Voorm. 10 nre, geen dienst, wegens de
vacature,
's Avonds 6 ure, M. Buchli Eest.
Houtrijk en Polanen.
Voorm. 10 nre, geen dienst.
Nam. 2 nre, G. J. Brutel de la Rivière,
Afscheid.
Sandpoort.
Voorm.
10
ure, I. van Witsenburg
Pred. te Zaandam.
Spaarndam.
Voorm.
10
ure, H. J. Bergsma.
Velsen.
Voorm. 10 nre, H. J. C. Heldring,
Nam. 2 ure, H. J. V. Heldring,
Doopsbediening.
Zandvoort.
Voorm. 10 nre, L. Heldring.
Nam. 2 ure, L. Heldring.
Voordrachten in de Afdeeling
Haarlem van den
Nederlandschen Protestantenbond.
Den 19en Januari trad ds. Ternooy Apfel
op met een Voordracht over «Godsdienst
en Maatsohappelijk leven". De verslag
gever woonde deze lezing niet bij en kan
er alleen het volgende omtrent mededeelen.
Na eerst bij het ontstaan van de gods
diensten te hebben stilgestaan toonde hij
aan hoe liefde voor kunst en wetenschap
en schoonheidsgevoel in het algemeen toch
niet bij machte waren den menseh tot
hooger leven op te voeren en hoe ook de
zedelijkheid in den godsdienst moet zijn
geworteld. Waar dit zoo is en de maat
schappij toch aan dat hoogere behoefte
heeft, kan men alleen door godsdienst de
maatschappij redden. Nn heeft niemand
den godsdienst zoo jnist beschreven en in
het leven geopenbaard als Jezus, die den
nadruk heeft gelegd op een rein hartop
goed doen niet alleen maar op goed zijn.
Men meent echter den tijd te missen om
voor den godsdienst op te komen, maar
men kan dit doen door bezieling te wek
ken voor wat groot en goed is en anderen
van die beginselen te doordringen. Dat is
in dezen tijd van eenzijdige verstandsont
wikkeling zoo noodig. De gezagvoerder
van den bodem toont zijn kracht het
meest in de nre van gevaar, de generaal
als hy zijn leger aanvoert ten strijde.
Maar daar zyn vele opvattingen van den
godsdienst. Welke zullen wg kiezen Laat
men voorzichtig zyn en niet in plaats van
den geneesheer den wonderdoktor ont
bieden. Eén godsdienst alleen kan ons en
de maatscbappy reddendie van Jezus,
die zich heeft gekenmerkt door stipte eer-
lgkheid en onkreukbare trouw en heeft
beantwoord aan het groote doel „de pre
diking in persoon en leven van het Ko-
ningrykGods." Toen de spreker na de pauze
het gedicht van den Heer Laurillard
«Maarten Luther« had voorgedragen, nam
hij de byvalsbetuigingen van de Vergade
ring in ontvangst, die instemde met de
woorden van hartelyken dank door den
tweedenvoorzitter, den Heer A. H. de la
Chambre, gesproken.
Woensdag 22 Februari trad in de bo
venzaal van de Vereeniging de heer Van
Loenen Martinet van Sandpoort als spre
ker op.
Hg vertelt ons, dat hg aan een diner
gezeten door een der aanwezigen hoort
verklaren «godsdienst is poezie« en men
zijn instemming daarmede vraagt. Die
vraag is echter zoo veel omvattend en
belangryk, dat hg haar liever hier en wat
uitvoeriger behandelt. Is godsdienst poezie
Die vraag kan de overtuiging teruggeven
van den spreker, als zy in bevestigden zin
wordt beantwoord, maar ook juist het
tegenovergestelde. Het kan even goed haar
kraeht zgn als haar zwakheid. De spreker
deelde eenige sprookjes mede: zoo onder
anderen, dat de bergbewoners in Beieren
verhalen van een levens elixer gebruikt
door keizer Wilhelm, von Bismarck en
von Moltke en hoe de Kroonprins doodelyk
krank is omdat hg er niet van dronk.
Is nu een sprookje vrucht van onverstand,
van lager ontwikkeling, van kinderlyken
leeftyd? Moet de mensohheii aan de poezie
steeds meer ontgroeien Dat meenen velen.
Wie herinnert zich niet Hildebrands
«Vooruitgang». Hildebrand beklaagt er
zich over, dat de nuchtere wetenschap ons
zooveel heeft ontnomen. «De ton van
Diogenes was een hutje.De wolvin die
Romulus en Kemns zoogde was een slecht
vrouwspersoon. «Leonidas verdedigde Ther
mopylae wel met slechts driehonderd Spar
tanen, maar daar waren nog honderden bg
die geen Spartanen waren.» In een woord,
Hildebrand treurt, dat er geen schoone
slaapster, geen Hijstenbrij-berg, geen Lui
lekkerland meer is, geen vergiftige padden
met diamanten aan het hoofd, geen phenix,
geen salamanders en geen vliegende draken.
Toen Hildebrand dit stnkje had geschreven
en zoo had geklaagd, werd hg in de Gids
door Jacob Geel tot de orde geroepen en
zeer onzacht gekritiseerd. Welnu, zooals
al Jeze dingen voor kennis en ontwikke
ling moesten wyken, zoo gaat het ook met
den godsdienst. Hoe meer verstand, des te
minder poezie, dat meenen althans velen.
Wat is poezie? Wie kent niet Molière's
Bourgeois Gentilhomme? Jourdain is ten
uiterste verbaasd zgn heele leven proza
te hebben gesproken, zonder het zelf te
weten. Zoo zouden ook wg dichter kun
nen wezen, zonder er ons zelf van bewust
te zgn. Daar zgn verzen zonder poezie,
daar is veel poezie, of kan er zgn
in ons proza. Deze poezie, het dichtend
vermogen van den mensch, den eenen in
mindere, den anderen in meerdere mate
aangeboren kan niet worden verstoord.
Waarin bestaat het? Wat maakt een ge
woon vierkant tot onze huiskamer waar
aan wg boven alles zgn gehecht? Niet
alles kan onze huiskamer zgn. Elk meu
bel heeft zgn eigen geschiedenis. Het is
geen uitstalling van kostbare dingen. Al
les spreekt van een verleden. Het geheel
vertegenwoordigt de gemeensohappelgke
traditien. De geest van de familie, het
kloppend hart van de leden van het ge
zin maakten die kamer tot de huiskamer.
Voor de vreemden niets, voor de vrien
den veel, voor de kinderen alles. Is dat
geen werkelgkheid? Want er is een
werkelgkheid, die niet valt onder zinne-
lgke waarneming. Wat maakt den ring,
dien gy van de beminde hebt ontvangen
van het, oogenblik afaan dat hg de
kast van den juwelier verlaat tot geheel
iets anders? üwe liefde. Is uw kind beter
en verstandiger dan anderen? Neen maar
het is uw kind. Wat maakt eenige aan
een gehechte lappen tot de vlag waarvoor
de held zal sterven Wat vormt die boo-
men tot het wond Waarom spreekt de
oneindige zee tot u van Gods majesteit,
terwgl duizenden aan het badhuis gezeten
daar maar niets van gevoelen? Uw dich
tend vermogen legt in alles zin, gedachte,
beteekenis en dus hooger leven.
Dat dichtend vermogen is ontdekkend en
scheppend. De musicus legt in de muziek
zgn ziel, de kunstenaar ontdekt er ge
dachte in. De ziener, die ons geestelijke
dingen openbaart, beschikt over een
tweede gezicht. Hg ontdekt in de boomen
het bosch, in de streek lands tnsscheu
Dollert en Schelde het vaderland, in dui
zenden verscheidenheden de maatschappy.
De menschenziel is kunstenaar alleen bg
de gratie Godsde ziener schetst en ont
dekt. |„Het geloof" zegt de Hebreêrbrief
„is een vaste grond der dingen die men
hoopt en een bewys der zaken die men
niet ziet." In dezen zin is dns godsdienst
poezie. De godsdienstige mensch spreekt
een oordeel uit over zgn daden, omdat
hg een ideaal heeft gezien van zedelyke
reinheid en volkomenheid. Hg heeft dat
aanschouwd en weet dat bg ervaring van
zonde en schuld. In de vergeving ontmoet
hg de liefde Gods en getuigt dus van
haar. Hg ontdekte den eisch en roept om
rechtvaardigheid en protesteert daarom
tegen de struggle for life. De wetenschap
ontdekt wat is en de godsdienstigen zien
wat wezen moet. Godsdienst is dus de her
vormende kracht en maakt de wereld
beter. Uit 's levens allerlei maken wg
ons eigen levert, zoo als de kinderen uit
de verschillende stnkken de legkaart.
Maar is het dan niet waar, dat veel
poezie en vele voorstellingen voorbg gin
gen? Poezie en phantasie moeten niet
verward worden. De poezie rust in het
hart en is werkelgk behoeftede phan
tasie schept zich de voorstellingen ook
des godsdienstigen levens. De wetenschap
kan evenmin voorstellingen vormen als
ontnemen. De wetenschap zuivert ze.
Daar is een wereld des geestes die be
staat, maar niet valt onder zinnelyke
waarneming. De voorstellingen kunnen
gezuiverd worden, zonder dat de bron
waaraan zg ontspringen behoeft te wor
den troebel gemaakt. Dat werd aange
toond in een Russisch volksverhaal, met
onzuivere voorbygegane gedachten en
voorstellingen en met de gedichten
„Nolletjes verjaardag" en «De Melk-
weg« in de vertaling van Van
Hamel, waarin de verhelderde begrippen
aan de poezie zelfs niets geen schade
hadden gedaan. Wat nu onze godsdiensti
ge voorstellingen betreft, die zgn allen
vruchten van phantasie, van verbeelding.
God die op den troon zit, God als onze
Vader, Israël als Gods volk, het Konink-
ryk Gods op aarde, het zgn even goed
vruchten van verbeelding als wanneer wg
de toekomst voorspellen onder het beeld
van één Herder en ééne kndde en ge
wagen van engelen en booze geesten.
Het Protestantisme is reeds zuiverend
opgetreden, maar de voorstellingen der
rechtzinnigen zgn nu niet meer in over
eenstemming met onzen tyd en onze ont
wikkeling en moeten ook thans weder ge wy-
zigd worden. Maar al de voorstellingen, die
wg ons vormen, ontpringen aan werkelyke
behoeften en zgn afbeeldingen van zede-
lyk godsdienstige idealen. Spreken wg
b. v. van God als persoonlgk wezen, dan
doen wg dat omdat de persoonlgkheid
het hoogste is, maar tevens gevoelen wg,
hoe gebrekkig die voorstelling is, want
persoonlgkheid is beperking. Wg kun
nen dns alleen van God spreken in beeld
en gelgkenis, maar Hg is voor ons de hoogste
werkelgkheid. Maar mag men dan de woor
den God, Jezus Christus, Godsryk ge
bruiken, nn onze voorstellingen zoo zeer
zgn gewgzigd Zeker, men zou kunnen
zeggendat wg het woord „zon'behoorden
te bannen omdat onze voorstellling daarvan
in de nieuwe tyden zoozeer is veranderd.
Bg de oude volken werd zg vereerd als
een mannelgke of vrouwelgke Godheid.
Men dacht dat de zon bewoog en de
aarde stilstond, terwgl het omgekeerde
