HAARLEMSCH
PREDIKBEURTEN
Eerste Blad.
No. 20
Twaalfde Jaargang.
144.
van ZATERDAG 8 Maart 1890
op ZONDAG 9 Maart 1890.
N ieu wsbericht en.
Uitgave van DE ERVEN LOOSJES, Gedempte Oudegracht 8(5.
rELEPHOONNUMMEK
TELEPHONISCHE VERBINDING
met AMSTERDAM.
ABONNEMENTSPRIJS:
Per drie maandenf —,25.
franco p. post —,40.
Afzonderlijke nommers 3 centen per Btuk
Prijs per Advertentie van 1 tot 5 regels 25 cents, elke regel
meer 5 cents, groote letters naar plaatsrnimte.
VERSCHIJNT:
Dinsdag- en Vrijdagavond
Advertentiën worden aangenomen tot DINSDAG en VRIJDAG des middags ten 12 ure, die alsdan zoo mogelijk nog worden geplaatst.
Groote Kerk.
Voorm. 10 ure, Smeding. 13e Lijdenstekst.
Nam. 2 ure, Hoog. ]4e Lijdenstekst.
'sAv. 6 ure, Snethlage. 15e Lijdenstekst.
Maandag 'sa*. 7Va ure, Openbare Verga
dering van het Hulpzendeliug-genoot-
schap „De liefde van Christus dringt
ons", met medewerking van de Zangver-
eeniging „Hallelujah." Verslag door
Da. Knottenbelt. Feestrede Dr. E. Barger,
pred. te Amsterdam. Vrije toegang en
vrije zitplaatsen. Coll. voor de zending.
Nieuwe Kerk.
Voorm. 10 u., Knottenbelt. 13e Lijdenstekst.
Jans-Kerk.
Voorm. 10 ure, Swaan.
Woensdag 's av. 7 ure, Moeten.
16e Lijdenstekst.
Bakenesser Kerk.
(Voor de Kinderen).
Voorm. 10 ure, Hoog. 10e14e Lijdenst.
Waalsche Kerk.
Pas de Service.
Christelijk Gereforni. Gemeente.
(Ged. Oudegracht).
Voorm. 10 ure, 's Av. 5 ure, Mulder.
Honderdag 's av. 8 ure, Mulder.
Biduur voor het gewas.
Klein Heiligland).
Voorm. 10 ure, 's Av. 5 ure. Schotel.
Honderdag 'e av. 7Vs ure, Schotel.
Luthersche Kerk.
Voorm. 10 ure, Poolman.
Honderdag 's av. 8 ure, Mees. Lijdenspred
Kerk der Yereeuigde Doopsgezinden
Voorm. 10 ure, L. Hesla, pred. te Sneek.
Kemonstrantsche Kerk.
Voorm. 10 ure, P. M. Keiler van Hoorn,
pred. te Dordrecht.
Kerk der Broedergemeente.
Voorm. 10 ure, H. J. Ileijnes, Theol.Cand.
Honderdag 'sav. 8 ure, Weiss.
ChrT Bewaarschool. L. Heerenvest.
treen Bijbellezing.
Lokaal in de Oranjestraat.
Hinsdag 'sav. 8 ure, Snethlage. Bijbellez.
Lokaal der Jongelings-vereeuiging.
Annastraat.
Honderdag 'sav. 8 ure, Swaan. Bijbellez
Da. Knottenbelt verzoekt zijne catechi
santen van Hinsdagavond half negen, deze
week te komen op Woensdagavond van
78 uur.
Nederd. Herv. Kerk.
Bennebroek.
Voorm. 10 ure, J. H. van Arkel.
Pred. te Bloemendaal.
Beverwijk.
Voorm. 10 ure, J. Boon.
Evang. Luthersche Kerk.
Voorm. 10 ure, IC A. Gonlag.
Doopsgezinde Kerk.
Voorm. 10 ure, J. Sepp.
Bloemendaal.
Voorm. 10 ure, geen dienst.
Nam. 2Vs ure, J. H. van Arkel.
Heemstede.
Voorm. 10 ure, J. Kuglman.
Houtrijk en Polanen.
Voorm. 10 ure, C. van Koetsveld C.Ez.
Nam. 2i/o ure, C. van Koetsveld C.Ez.
Hillegom.
Voorm. 10 ure, M. Buchli Eest.
Sandpoort.
Voorm. 10 ure, geen dienst.
Spaarndam.
Nam. 2Vs ure, J. W. Hilbrander,
Velsen.
Voorm. 10 ure, H. Waardenburg.
's Av. 6V2 nre, H. Waardenburg.
Zandvoort.
Voorm. 10 ure, O. Schrieke.
Nam. 21/2 nre, O. Schrieke.
Voordrachten in Teylers Stichting
Nadat Dr. E. van der Ven in zijne beide
vorige lezingen het verband tusschen de
toonhoogte en de trillingssnelheid had aan
getoond en vervolgens de samenstelling
van de toonschaal had uitgelegd, was de
laatste avond gewijd aan de verklaring van
de consonantie en dissonantie en het timbre
der verschillende instrumenten.
Wanneer men twee tonen tegelijk laat
klinken, waarvan de verhouding der tril
lingen door eenvoudige getallen worden
uitgedrukt, dan ontstaat er een interval.
Als die trillingen staan als 1 tot 2 dan is
dit welluidend, dan heeft men den grond
toon en het octaaf.
Staan de trillingen als 4:3 dan wordt
dit minder welluidend, is de verhouding
als van 5 4 dan nog minder, tot einde-
lijk de septime een verhouding geeft die
geheel als dissonant moet worden aange
merkt en eerst door de groote meesters
van den laatsten tijd is opgelost. Ook de
seconde ie dissonant maar de halve seconde
nog erger. Hoe moeten we ons deze feiten
verklaren
Pythagoras, die wist dat de toonhoogte
afhankelijk was van de lengte van de snaar
verklaarde dit, op zijne wijze, hiernit,
dat het geheele heelal op getallen berustte,
en wat dan daarmede overeenstemde goed
klonk. Zijne leerlingen gingen verder en
beweerden dat de afstanden tusschen de
planeten .op even eenvoudige verhoudingen
terug te brengen waren en dat ook daaruit
harmoniën ontstonden, die echter alleen door
den grooten meester waren gehoord.
Euler verklaarde het vraagstuk op andere
wijze. Volgens hem is 's menschen ziel
geschapen tot orde en regelmaat. Waar nu
die orde gemakkelijk werd ingezien, daar
was de mensch tevreden en genoot hij,
waar deze niet werd opgemerkt daar was
de mensch bedroefd en nam hij disson-
ancen waar.
Onze eenw heeft het eerst de vraag op
natuurlijke wijze opgelost.
Helmholtz heeft 27 jaren geleden met
behulp van anatomie en physica een an
dere verklaring gegeven.
Als twee tonen gelijk klinken en men
brengt bij een van beide een luttel ver
hoogde of verlaagde trillingssnelheid aan,
zooals dit met behulp van de Sirene mo
gelijk bleek, dan hoort men zwevingen of
battementen en deze battementen gaan ein
delijk over in dissonancen. Een kleine ont
stemming van een der beide tonen maakt
zich kenbaar als een versterking en ver
zwakking van den toon, tot op zeker oogen-
blik daaruit een wanklank ontstaat.
Twee gasvlammen zullen in even hooge
glazen denzelfden toon voortbrengen, wordt
nu echter het eene glas langzamerhand
verhoogd dan zal men eerst zwevingen en
eindelij! Hen dissonans vernemen.
Even als ons oog onaangenaam wordt
aange iran door de flikkering van 't licht,
is ook ons oor gevoelig voor de verschei-
^eid van trillingen, die het op denzelfden
tijd bereiken.
Hierbij is echter dit op te merken, dat
het oor door het verschil tusschen 2 tonen
die tegelijk klinken, niet gehinderd wordt
wanneer dat verschil niet hooger is dan
30 trillingen in de seconde, dat het daar
boven onaangenaam wordt aangedaan, maar
wanneer het verschil meer dan 130 tril
lingen bedraagt valt het onaangename we
der weg. Bg de eenvoudige verhouding
der welklinkende intervallen is dit verschil
dan ook grooter dan 130. De seconde de
terts de kwart klinken onvolkomen, de
kwint en het oktaafzyn echter aangenaam
voor het gehoor.
De septime verschilt echter nog meer
dan de qnint, hoe is het dan te verklaren
dat toch ook deze, dissonant genoemd wordt?
Voor spreker hiertoe overging, toonde
hg eerst aan hoe de bovengenoemde zwe
vingen by gering verschil van trilling
worden verklaard. Een nieuw instrument
hiertoe aangekocht bracht de trillingen
van den stemvork door 3 bnizen over in
drie kastjes met gas gevnld. Als het gas
werd aangestoken trilden alle 3 de vlammen
geiyk, maar als een der beide geleidende
buizen werd verlengd, trilde het bovenste
en het onderste ieder op eigen manier het
middelste dat door beide trillingen tegelijk
werd aangedaan bleef constant.
Evenals ia het water uit een punt golf-
kringen van verschillende grootte kunnen
ontstaan die elkander op gegeven punten
zullen dekken zoo ontstaan er ook by ge
luiden van verschillende golflengte punten
waar volkomen stilstand is. Daaruit ont
staan de zwevingen in ons gehoor by
geluiden met gering verschil van tril
lingssnelheid.
Na een korte pauze kwam spreker we
der op de 6eptime terug. By deze bestaat
er eenvoudige verhouding tnsschen de tril
lingen ook zijn er meer dan 130 tril
lingen, tusschen den grondtoon en de
septime en toch blykt hy dissonant te
zijn.
Dit is te verklaren uit den boventoon, die
in elk instrument medeklinkt. By het aan
slaan van den toon klinkt er steeds een
andere mede zooals de monochorde ons dni-
delijk deed hooren. Ieder instrument heeft
zyn eigen boventoon en daardoor zyn tim
bre, waaraan het wordt herkend. Dit bestaan
van den boventoon is vooral dnidelyk als
in twee gelijke orgelpijpen wordt geblazen.
De beide grondtonen vernietigen elkander
dan, maar het medeklinkende octaaf doet
zich hooren. Slaat men nu een septiem aan
dan klinkt het octaaf van den grondtoon
mede, en het is duidelijk dat dit laatste
met den zevenden toon zoo weinig ver
schilt, dat hierdoor de dissonantie volko
men verklaard wordt. Daarmede is de the
orie gered.
De verschillende klank der vocalen
wordt veroorzaakt door de meerdere of
mindere opening der lippen by de a, 0 en
oe, en door de meerdere of mindere ver
heffing van de tong by de e de i en de u.
Duidelyk toonde het meergenoemde gas
vlammetje, in een draaienden spiegel, dat
het by de eene vocaal veel sterker trilde
dan bij de anderen. Dat nu de trillingen van
den membraan die het gas by deze proeven in
beweging bracht, ook door Edison zyn over
gebracht op een stift die indrukken maakt op
was, en dat hieraan de phonograafzyn ont
staan te danken had, werd nog ten slotte
vermeld, met de opmerking, dat er nog
geen op Teylers Mnseum voorhanden was
niet omdat Directeuren hiertegen bezwaar
hadden, maar omdat Spreker het instru
ment nog niet volkomen genoeg oordeelde
om er nu reeds een aan te schaffen
Ten slotte bracht Spreker uit naam van
alle aanwezigen zyn dank aan Heeren Di
recteuren voor het genot hun op zoo ver
schillend wetenschappelijk gebied verschaft
en dankte ook op zijne benrt voor de
welwillende aandacht hem geschonken.
Toen hierop een hartelijk tot wederzien
volgde, werd dit met algemeene teekenen
van bijval door het gehoor beantwoord,
dat met zooveel belangstelling en getrouw
heid de belangrijke leesavonden van dezen
winter had gevolgd.
By het Dinsdag in de Tweede Kamer
voortgezet debat over de Pensioen-wet heeft
de heer Land een door hem op art. 2 voor
gesteld amendement ingetrokken, daar de
kwestie over den aard en de betrekking
van werklieden aan Rijksinstellingen by
de pensioen-wet voor werklieden in be
handeling zal komen. By art. 3 gaf een
am. om geen pensioen toe te kennen aan
gewezen ambtenaren na 10 jaar dienst
wegens invaliditeit aanleiding tot een uit
voerig debat, waarna het am. verworpen
werd met 40 tegen 30 stemmen. 't Zelf
de lot wedervoer een am. van den heer
v. Bylaudt op art. 4, om een verhoogd
peneioen toe te kennen aan konsulaire
ambtenaren wegens verblijf in de tropie-
sche gewesten. Met 60 tegen 13 stem
men werd aangenomen een am. van den
heer Rooseboom, om vroeger gepraesteerde
militaire diensten van ministers in aan
merking te nemen by berekening van pen
sioen. Een am. van de heeren de Beau
fort, Schaepman en Mackay om voor het
pensioen van de stenografen der Kamers
9 maanden dienst te doen gelden voor een
jaar, werd verworpen met 53 tegen 20
stemmen. Zeer uitvoerig is gedebatteerd
over art. 8, en een daarop voorgesteld am.
van den heer Goeman Borgesius. Het gold
de aanspraak op pensioen by ontslag op
eigen verzoek, of wegens wangedrag. Het
am. Borgesius, om het pensioenrecht te
handhaven by ontslag op eigen verzoek,
werd verworpen met 49 tegen 22 stem
men, en art. 8 daarna aangenomen met
59 tegen 14 stemmen.
Woensdag werd het debat voortgezet.
Op aandrang van den heer de Beaufort
beloofde de Min. van Fin. een afzonderlijke
regeling voor berekening van den dienst
tijd van adspirant-stenografen. Op eene
vraag van den heer Heldt, of werklieden,
die na de wet van 1854 ambtenaren zyn
geworden, recht hebben op berekening voor
pensioen van hun diensttijd als werkman,
antwoordde de Min., dat deze aangelegen
heid ter sprake kan worden gebracht by
de pensioenwet voor de Rijkswerklieden.
Een am. van de heer v. d. Kaay op art.
17, om teruggaaf mogelijk te maken van
de pensioensbijdrage van op verzoek of
wegens wangedrag ontslagen ambtenaren,
werd, na bestrijding door den Min. en
den heer Gleichman verworpen met 51
tegen 20 stemmen. Op art. 18 [regeling
der wijze van aanvrage van pensioen) was
door den heer Roëll een am. voorgesteld,
om by verschil over de pensioensbijdrage
aan ambtenaren hooger beroep te verze
keren. Dit am. gaf aanleiding tot uitvoe
rige diskussie. De voorsteller verklaarde
te bedoelen een beroep van de beslissing
des Ministers op den Koning. De heeren
Hartogh, Huber en Farncombe Sanders
bestreden het am., waarvan de aanneming
aangeraden werd door den heer Veegens,
zijl.