HAARLEMSCH PREDIKBEURTEN Eerste Blad. No. 20 Twaalfde Jaargang. 144. van ZATERDAG 8 Maart 1890 op ZONDAG 9 Maart 1890. N ieu wsbericht en. Uitgave van DE ERVEN LOOSJES, Gedempte Oudegracht 8(5. rELEPHOONNUMMEK TELEPHONISCHE VERBINDING met AMSTERDAM. ABONNEMENTSPRIJS: Per drie maandenf —,25. franco p. post —,40. Afzonderlijke nommers 3 centen per Btuk Prijs per Advertentie van 1 tot 5 regels 25 cents, elke regel meer 5 cents, groote letters naar plaatsrnimte. VERSCHIJNT: Dinsdag- en Vrijdagavond Advertentiën worden aangenomen tot DINSDAG en VRIJDAG des middags ten 12 ure, die alsdan zoo mogelijk nog worden geplaatst. Groote Kerk. Voorm. 10 ure, Smeding. 13e Lijdenstekst. Nam. 2 ure, Hoog. ]4e Lijdenstekst. 'sAv. 6 ure, Snethlage. 15e Lijdenstekst. Maandag 'sa*. 7Va ure, Openbare Verga dering van het Hulpzendeliug-genoot- schap „De liefde van Christus dringt ons", met medewerking van de Zangver- eeniging „Hallelujah." Verslag door Da. Knottenbelt. Feestrede Dr. E. Barger, pred. te Amsterdam. Vrije toegang en vrije zitplaatsen. Coll. voor de zending. Nieuwe Kerk. Voorm. 10 u., Knottenbelt. 13e Lijdenstekst. Jans-Kerk. Voorm. 10 ure, Swaan. Woensdag 's av. 7 ure, Moeten. 16e Lijdenstekst. Bakenesser Kerk. (Voor de Kinderen). Voorm. 10 ure, Hoog. 10e14e Lijdenst. Waalsche Kerk. Pas de Service. Christelijk Gereforni. Gemeente. (Ged. Oudegracht). Voorm. 10 ure, 's Av. 5 ure, Mulder. Honderdag 's av. 8 ure, Mulder. Biduur voor het gewas. Klein Heiligland). Voorm. 10 ure, 's Av. 5 ure. Schotel. Honderdag 'e av. 7Vs ure, Schotel. Luthersche Kerk. Voorm. 10 ure, Poolman. Honderdag 's av. 8 ure, Mees. Lijdenspred Kerk der Yereeuigde Doopsgezinden Voorm. 10 ure, L. Hesla, pred. te Sneek. Kemonstrantsche Kerk. Voorm. 10 ure, P. M. Keiler van Hoorn, pred. te Dordrecht. Kerk der Broedergemeente. Voorm. 10 ure, H. J. Ileijnes, Theol.Cand. Honderdag 'sav. 8 ure, Weiss. ChrT Bewaarschool. L. Heerenvest. treen Bijbellezing. Lokaal in de Oranjestraat. Hinsdag 'sav. 8 ure, Snethlage. Bijbellez. Lokaal der Jongelings-vereeuiging. Annastraat. Honderdag 'sav. 8 ure, Swaan. Bijbellez Da. Knottenbelt verzoekt zijne catechi santen van Hinsdagavond half negen, deze week te komen op Woensdagavond van 78 uur. Nederd. Herv. Kerk. Bennebroek. Voorm. 10 ure, J. H. van Arkel. Pred. te Bloemendaal. Beverwijk. Voorm. 10 ure, J. Boon. Evang. Luthersche Kerk. Voorm. 10 ure, IC A. Gonlag. Doopsgezinde Kerk. Voorm. 10 ure, J. Sepp. Bloemendaal. Voorm. 10 ure, geen dienst. Nam. 2Vs ure, J. H. van Arkel. Heemstede. Voorm. 10 ure, J. Kuglman. Houtrijk en Polanen. Voorm. 10 ure, C. van Koetsveld C.Ez. Nam. 2i/o ure, C. van Koetsveld C.Ez. Hillegom. Voorm. 10 ure, M. Buchli Eest. Sandpoort. Voorm. 10 ure, geen dienst. Spaarndam. Nam. 2Vs ure, J. W. Hilbrander, Velsen. Voorm. 10 ure, H. Waardenburg. 's Av. 6V2 nre, H. Waardenburg. Zandvoort. Voorm. 10 ure, O. Schrieke. Nam. 21/2 nre, O. Schrieke. Voordrachten in Teylers Stichting Nadat Dr. E. van der Ven in zijne beide vorige lezingen het verband tusschen de toonhoogte en de trillingssnelheid had aan getoond en vervolgens de samenstelling van de toonschaal had uitgelegd, was de laatste avond gewijd aan de verklaring van de consonantie en dissonantie en het timbre der verschillende instrumenten. Wanneer men twee tonen tegelijk laat klinken, waarvan de verhouding der tril lingen door eenvoudige getallen worden uitgedrukt, dan ontstaat er een interval. Als die trillingen staan als 1 tot 2 dan is dit welluidend, dan heeft men den grond toon en het octaaf. Staan de trillingen als 4:3 dan wordt dit minder welluidend, is de verhouding als van 5 4 dan nog minder, tot einde- lijk de septime een verhouding geeft die geheel als dissonant moet worden aange merkt en eerst door de groote meesters van den laatsten tijd is opgelost. Ook de seconde ie dissonant maar de halve seconde nog erger. Hoe moeten we ons deze feiten verklaren Pythagoras, die wist dat de toonhoogte afhankelijk was van de lengte van de snaar verklaarde dit, op zijne wijze, hiernit, dat het geheele heelal op getallen berustte, en wat dan daarmede overeenstemde goed klonk. Zijne leerlingen gingen verder en beweerden dat de afstanden tusschen de planeten .op even eenvoudige verhoudingen terug te brengen waren en dat ook daaruit harmoniën ontstonden, die echter alleen door den grooten meester waren gehoord. Euler verklaarde het vraagstuk op andere wijze. Volgens hem is 's menschen ziel geschapen tot orde en regelmaat. Waar nu die orde gemakkelijk werd ingezien, daar was de mensch tevreden en genoot hij, waar deze niet werd opgemerkt daar was de mensch bedroefd en nam hij disson- ancen waar. Onze eenw heeft het eerst de vraag op natuurlijke wijze opgelost. Helmholtz heeft 27 jaren geleden met behulp van anatomie en physica een an dere verklaring gegeven. Als twee tonen gelijk klinken en men brengt bij een van beide een luttel ver hoogde of verlaagde trillingssnelheid aan, zooals dit met behulp van de Sirene mo gelijk bleek, dan hoort men zwevingen of battementen en deze battementen gaan ein delijk over in dissonancen. Een kleine ont stemming van een der beide tonen maakt zich kenbaar als een versterking en ver zwakking van den toon, tot op zeker oogen- blik daaruit een wanklank ontstaat. Twee gasvlammen zullen in even hooge glazen denzelfden toon voortbrengen, wordt nu echter het eene glas langzamerhand verhoogd dan zal men eerst zwevingen en eindelij! Hen dissonans vernemen. Even als ons oog onaangenaam wordt aange iran door de flikkering van 't licht, is ook ons oor gevoelig voor de verschei- ^eid van trillingen, die het op denzelfden tijd bereiken. Hierbij is echter dit op te merken, dat het oor door het verschil tusschen 2 tonen die tegelijk klinken, niet gehinderd wordt wanneer dat verschil niet hooger is dan 30 trillingen in de seconde, dat het daar boven onaangenaam wordt aangedaan, maar wanneer het verschil meer dan 130 tril lingen bedraagt valt het onaangename we der weg. Bg de eenvoudige verhouding der welklinkende intervallen is dit verschil dan ook grooter dan 130. De seconde de terts de kwart klinken onvolkomen, de kwint en het oktaafzyn echter aangenaam voor het gehoor. De septime verschilt echter nog meer dan de qnint, hoe is het dan te verklaren dat toch ook deze, dissonant genoemd wordt? Voor spreker hiertoe overging, toonde hg eerst aan hoe de bovengenoemde zwe vingen by gering verschil van trilling worden verklaard. Een nieuw instrument hiertoe aangekocht bracht de trillingen van den stemvork door 3 bnizen over in drie kastjes met gas gevnld. Als het gas werd aangestoken trilden alle 3 de vlammen geiyk, maar als een der beide geleidende buizen werd verlengd, trilde het bovenste en het onderste ieder op eigen manier het middelste dat door beide trillingen tegelijk werd aangedaan bleef constant. Evenals ia het water uit een punt golf- kringen van verschillende grootte kunnen ontstaan die elkander op gegeven punten zullen dekken zoo ontstaan er ook by ge luiden van verschillende golflengte punten waar volkomen stilstand is. Daaruit ont staan de zwevingen in ons gehoor by geluiden met gering verschil van tril lingssnelheid. Na een korte pauze kwam spreker we der op de 6eptime terug. By deze bestaat er eenvoudige verhouding tnsschen de tril lingen ook zijn er meer dan 130 tril lingen, tusschen den grondtoon en de septime en toch blykt hy dissonant te zijn. Dit is te verklaren uit den boventoon, die in elk instrument medeklinkt. By het aan slaan van den toon klinkt er steeds een andere mede zooals de monochorde ons dni- delijk deed hooren. Ieder instrument heeft zyn eigen boventoon en daardoor zyn tim bre, waaraan het wordt herkend. Dit bestaan van den boventoon is vooral dnidelyk als in twee gelijke orgelpijpen wordt geblazen. De beide grondtonen vernietigen elkander dan, maar het medeklinkende octaaf doet zich hooren. Slaat men nu een septiem aan dan klinkt het octaaf van den grondtoon mede, en het is duidelijk dat dit laatste met den zevenden toon zoo weinig ver schilt, dat hierdoor de dissonantie volko men verklaard wordt. Daarmede is de the orie gered. De verschillende klank der vocalen wordt veroorzaakt door de meerdere of mindere opening der lippen by de a, 0 en oe, en door de meerdere of mindere ver heffing van de tong by de e de i en de u. Duidelyk toonde het meergenoemde gas vlammetje, in een draaienden spiegel, dat het by de eene vocaal veel sterker trilde dan bij de anderen. Dat nu de trillingen van den membraan die het gas by deze proeven in beweging bracht, ook door Edison zyn over gebracht op een stift die indrukken maakt op was, en dat hieraan de phonograafzyn ont staan te danken had, werd nog ten slotte vermeld, met de opmerking, dat er nog geen op Teylers Mnseum voorhanden was niet omdat Directeuren hiertegen bezwaar hadden, maar omdat Spreker het instru ment nog niet volkomen genoeg oordeelde om er nu reeds een aan te schaffen Ten slotte bracht Spreker uit naam van alle aanwezigen zyn dank aan Heeren Di recteuren voor het genot hun op zoo ver schillend wetenschappelijk gebied verschaft en dankte ook op zijne benrt voor de welwillende aandacht hem geschonken. Toen hierop een hartelijk tot wederzien volgde, werd dit met algemeene teekenen van bijval door het gehoor beantwoord, dat met zooveel belangstelling en getrouw heid de belangrijke leesavonden van dezen winter had gevolgd. By het Dinsdag in de Tweede Kamer voortgezet debat over de Pensioen-wet heeft de heer Land een door hem op art. 2 voor gesteld amendement ingetrokken, daar de kwestie over den aard en de betrekking van werklieden aan Rijksinstellingen by de pensioen-wet voor werklieden in be handeling zal komen. By art. 3 gaf een am. om geen pensioen toe te kennen aan gewezen ambtenaren na 10 jaar dienst wegens invaliditeit aanleiding tot een uit voerig debat, waarna het am. verworpen werd met 40 tegen 30 stemmen. 't Zelf de lot wedervoer een am. van den heer v. Bylaudt op art. 4, om een verhoogd peneioen toe te kennen aan konsulaire ambtenaren wegens verblijf in de tropie- sche gewesten. Met 60 tegen 13 stem men werd aangenomen een am. van den heer Rooseboom, om vroeger gepraesteerde militaire diensten van ministers in aan merking te nemen by berekening van pen sioen. Een am. van de heeren de Beau fort, Schaepman en Mackay om voor het pensioen van de stenografen der Kamers 9 maanden dienst te doen gelden voor een jaar, werd verworpen met 53 tegen 20 stemmen. Zeer uitvoerig is gedebatteerd over art. 8, en een daarop voorgesteld am. van den heer Goeman Borgesius. Het gold de aanspraak op pensioen by ontslag op eigen verzoek, of wegens wangedrag. Het am. Borgesius, om het pensioenrecht te handhaven by ontslag op eigen verzoek, werd verworpen met 49 tegen 22 stem men, en art. 8 daarna aangenomen met 59 tegen 14 stemmen. Woensdag werd het debat voortgezet. Op aandrang van den heer de Beaufort beloofde de Min. van Fin. een afzonderlijke regeling voor berekening van den dienst tijd van adspirant-stenografen. Op eene vraag van den heer Heldt, of werklieden, die na de wet van 1854 ambtenaren zyn geworden, recht hebben op berekening voor pensioen van hun diensttijd als werkman, antwoordde de Min., dat deze aangelegen heid ter sprake kan worden gebracht by de pensioenwet voor de Rijkswerklieden. Een am. van de heer v. d. Kaay op art. 17, om teruggaaf mogelijk te maken van de pensioensbijdrage van op verzoek of wegens wangedrag ontslagen ambtenaren, werd, na bestrijding door den Min. en den heer Gleichman verworpen met 51 tegen 20 stemmen. Op art. 18 [regeling der wijze van aanvrage van pensioen) was door den heer Roëll een am. voorgesteld, om by verschil over de pensioensbijdrage aan ambtenaren hooger beroep te verze keren. Dit am. gaf aanleiding tot uitvoe rige diskussie. De voorsteller verklaarde te bedoelen een beroep van de beslissing des Ministers op den Koning. De heeren Hartogh, Huber en Farncombe Sanders bestreden het am., waarvan de aanneming aangeraden werd door den heer Veegens, zijl.

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

Haarlemsch Advertentieblad | 1890 | | pagina 1