H A A
Eerste Blad.
No. 98. Uitgave van DE ERVEN LOOSJES, Gedempte Oudegracht 86. Dertiende Jaargang.
144.
met AMSTERDAM.
van WOENSDAG 9 December 1891.
TETiEPHOONNTJMMER
TELEPH ONISCIIE VERBINDING
ABONNEMENTSPRIJS
Per drie maandenT ,25.
franco p. post ,40. Prijs per Advertentie van 1 tot 5 regels 25 cents, elke regel
Afzonderlijke nommers 3 centen per stuk. meer 5 cents, groote letters naar plaatsruimte.
VERSCHIJNT
Dinsdag- en Vrijdagavond
Advertentiën worden aangenomen tot DINSDAG en VRIJDAG des middags ten 12 uredie alsdan zoo mogelijk nog worden geplaatst.
DIE JAHRESZEITEN,
Oratorium van Joseph Haydn.
In het voorjaar van 1890, by gelegen
heid van het tweedaagsch muziekfeest, had
den de leden van de afdeeling „Haarlem"
der Maatschappij tot Bevordering van
'Toonkunst het voorrecht, kennis te kunnen
maken, of de kennismaking te kannen her
nieuwen, met het oratorium „de Schepping"
van Joseph Haydn. Men zal zich herin
neren, hoe dit schoone werk bij de uit
voering de kroon spande en o.a. op on-
bewistbaar afdoende wijze het toonwerk
van Peter Benoit „de Schelde" in de scha
duw stelde en verre achter zich liet.
Eene goede gedachte was het van het
Bestuur der afdeeling thans, „de Jaargetij
den" Haydn's laatste groote werk, vooreene
"uitvoering te bestemmen. De bekendheid
van menig onderdeel, de populariteit van
versohillende koren en aria's kan er slechts
toe bijdragen, het genot van eene goed
voorbereide uitvoering te verhoogen.
Vergeleken met „de Schepping" verliest
„de Jaargetijden" het in meer dan een op
zicht; het werk is minder rijk aan groot-
sche momenten en mist tengevolge daarvan
op vele plaatsen diepte en overweldigende
kracht. De solopartijen staan in geen dra
matische verhoudingen tot elkander en
■treden met uitzondering van het liefde
duo tusschen Hanne en Lnkas steeds
verhalend op. Gaan wij bij „de Schepping
regelrecht den blauwen ether in om te
verwijlen in betere sfereti, bij „de Jaar
getijdenblijven wij op den vlakken bodem.
Haydn zelf heeft het verschil op karak
teristieke wijze uitgedrukt. Keizer Frans
vraagde hem, bij eene uitvoering van de
■Jaargetijden, welk werk hij het hoogste
steide. De Scheppingantwoordde Haydn
en op de vraag waarom, zeide hij„ln
der Schöpfuug reden Engel und erzdlilen von
Gott, aber in den Jahreszeiten spricht nur
der Simon." Haydn beklaagde zich ook
menigmaal over den onpoëtischen tekst;
't was hem niet mogelijk bij de „Heisa's"
en Hopsasa's'' in de rechte stemming te
komen. In 't bijzonder hinderde het hem,
zich bezig te moeten houden met het kik-
vorschen gekwaakhij meende daardoor
zijne kunst niet weinig te vernederen. „Es
wurde mir aufgedrungendiesen Quark nie-
derzuschreibenmit dem Orchester ver-
schieindet dieser etende Gedanke gar bald
aber als Clavierauszug kann derselbe nicht
bestehen." Bij de woorden: „O Fleiss, o
edler Fleissvon dir Icommt alles Heil,"
merkte bij op, zijn gansche leven een vlij
tig man te zijn geweest, doch nimmer er
aan gedacht te hebben, de vlijt op noten
te zetten.
In weerwil van een en ander schreef
Haydn op den gewraakten tekst een toon
werk, dat in zijn geheel aanspraak heeft
op de waardeeriDg, welke het bij iedere
uitvoering ten deel valt.
Haydn was 67 jaar toen hij de Jaar
getijden schreef, tussehen 1799 en 1800.
Nimmer had hij zich bezig gehouden met
het beschrijvende genre; hij deed het
door overreding van zijn vriend, den Ba
ron van Swieten, directeur der Keizerlijke
Bibliotheek, die hem tevens de teksten
verschafte, Voor beide werken werden deze
ontleend aan gedichten van den Engel-
schen schrijver Thompson.
Met de eigenlijke oude oratoriums heeft
de Jaargetijden alleen den naam gemeen;
men heeft hier derhalve niet te doen met
de behandeling van eenig bijbelsch of we-
reldsch onderwerp. In werkelijkheid geeft
het werk eene aaneensohakeling van can
taten, recitatieven en aria's, waarin de loop
des jaars, beginnende met de Lente, wordt
gevolgd en weergegeven in die natuur
schilderingen, welke voor muzikale bear
beiding geschikt zijn. Doch deze beelden
worden afgewisseld door gevoelsuitingen
van het landvolk, dat in de rijke natuur
leeft en werkt en daarbij hare grillige wis
selingen volgt en gadeslaat. Het oogstfeest
in den boomgaard en in den wijnberg, de
dankhymnen aan den Vader in den Hemel,
de bedrijvige jachtpartyen, de idyllische
lieide van de landjeugd, zijn daarbij niet
achterwege gebleven. In het laatste deel
verlaten dichter en componist eensklaps
het gebied der beschrijving. De winter
wordt vergeleken bij den dood. De basa-
ria, die Haydn hier op den tekst: „Er-
blicke hier, beth'órter Menschschreef is
eene der schoonste van zijne vocaal-com-
positiën. Met het onmiddellijk op deze
aria volgende slotkoor krijgt het einde een
religieus karakter en gaat deze sgmphonie-
pastorale over in een veelstemmig, ver
heven danklied, waarin de kinderlijk vrome
„Vader Haydn", niet minder dan in de
Schepping, als mensch en kunstenaar, zijn
hoogste triomphen vierde.
De solopartijenHanne sopraanLukas
{tenor) en Simon (bas), worden bij de uit
voering op a.s Zaterdag avond vervuld door
Mevrouw Sophie Haase - Bosse en de h.h.
Rogmans en Messchaert. Zij allen zijn goe
de bekenden, wier namen eene uitstekende
vertolking doen voorzien; de orkestrale
begeleiding, die in dit werk heel wat te be-
teekenen heeft, is in handen van het or
kest des heeren Kes voegen wij hierbij
de goede verzorging van het Koor, waar
voor de heer Robert ons borg staat, dan
mag men eene bijzonder mooie uitvoering
verwachten, die dan ook met overtuiging
allen mnziebliefhebbers wordt aanbevolen.
B.
Welen en Werken.
De eerste der lezingen voor dit seizoen
werd gehouden door Dr. Johs. Dyserinck,
van Rotterdam, die ons namens het Bestuur
welkom heette. Nu behoort Dr. Dyserinck
niet tot de sprekers die, als de paarden,
op stal gezet wordende zaal was flink
bezet, met aandachtige hoorders, die blijk
baar genoeg ontwikkeld waren om den
Spreker te kunnen volgen in zijn voor
dracht over kunst, met Rafaël van ürbino
tot onderwerp.
Rafaël, de grootmeester der kunst, werd
in 1483 te Crbino geboren. Zijn vader
was tevens sohilder, hij onderwees den zoon
in de beginselen der kunst, welke hij eerst
met zijn zestiende jaar begon te beoefenen,
terwijl bij later zijne studies voortzette
onder Perngino, en waar hij zich voorbe
reidde tot zijn grootsche roeping als grond
legger der Italiaansche renaissance. Eerst
te Siënna, toen te Florence welke stad de
spreker ons schetste de stad van
Dante en van den grooten da Vinei, ves
tigde zich zyn roem en bij name in laatst
genoemde stad schilderde hij Madonna's en
fresco's en wel met eene nauwgezetheid,
die werkelijk eenig mag genoemd worden.
Steeds had Rafaël de loflijke gewoonte
zyn beelden te teekenen in het naakt om
ze later te drapeeren en als men dan in
aanmerking neemt, dat de kunstenaar waar
schijnlijk nooit heeft kunnen beschikken
over het naakt vrouwenbeeld, dan moet
de correcte teekening nog meer onze aan
dacht te trekken. Dat sommige impressio
nisten van onzen tijd, die terwille van klenr
en conceptie zoo dikwyls de teekening op
offeren, een kleine prik kregen, nu, dat
hoort er zoo bij.
In 1513 werd Rafaël naar Rome ge
roepen, waar hij door den kunstlievenden
paus Julius II te werk werd gesteld,om den
heerlijken Sint-Pieter in renaissance te
voltooien en waar hij met Michel Angelo
en Leonard da Vinei een kunstenaarstrits
vormde, waarom al wat binnen Rome de
kunst beoefende zich schaarde. Tevens werd
hem opgedragen vier zalen van het vati-
caan van fresco's te voorzien. Voor die
grootsche soheppingen, welke spreker ons
in plaatdruk deed beschouwen, was de kun
stenaar alleen voor ééne zaal drie jaren
werkzaam.
Na den dood van paus Julins volgde
paus Leo X en onder dezen beschermer
der kunsten werd Rafaël letterlijk geëx
ploiteerd. Onnoemelijk veel werkzaamhe
den werden den schilder opgedragen; hy
overwerkte zich, stierf reeds op zeven
en dertigjarigen leeftijd en wat niet met
eiken kunstenaar het geval is, begrepen
door zyne tydgenooten.
Van sommigen zijner kunstwerken liet
spreker reproducties rondgaan en het onna
volgbaar schoone in pose en teekening aan
getoond, zooals die van de Madonna in den
stoel en de Sixtijnsche Madonna, waarvan
de verheven schoone engelenfiguren zeer
de aandacht trokken. Zijn laatste werk,
Christus verheerlijking op den berg Tabor,
vermocht hij niet te voltooien.
Na zijn overlijden deed geheel Rome een
bedevaart naar het sterfhuis. Zyn levens
taak was geweest het eenvoudig schoone
van de oude Grieksche kunst over te bren
gen op 't gebied der schilderkunst.
Met behulp van juist aangebrachte ver
klaringen van kunsttermen konden we den
spreker goed volgen op het voor de hoor
ders eenigermate onontgonnen pad der
kunstgeschiedenis en wij zijn hem dank
baar voor zijn leerzaam kunstavondje.
De vond werd besloten met een luimi
ge voordracht, betrekking hebbende op de
taal.
HET KINDERFEEST.
Zondagavond waren de 500 leerlingen
der openbare scholen met de verpleegden
uit de gestichten bijeengekomen in den
schouwburg om het Kinderfeest bij te wo
nen te geven door de Vereeuiging „Door
Vermaak tot Nut."
De hofmechanicus Bamberg hield weer
als vroegere jaren op zyne gewone pret
tige wijze de kinderen bezig met zijne
dikwyls interessante proeven van behen
digheid, welke niet nalieten het kleine
volk in verrukking te brengen.
Weer als naar gewoonte werden de
kinderen flink onthaald en evenzoo ontving
elk kind bij het heengaan een St. Nico-
laaskoek, terwyl, geheel als dit al jaren
lang plaats vond, aan veertig der meest
verdienstelijke kinderen een spaarbank
boekje met eene inschrijving van f 2.50
werd uitgereikt. Precies als altijd, zult ge
meenen en dan hebt ge ook gelijk in zoo
verre, dat de kinderen, die aan het feest
deelnamen, alle jaren verschillen.
Ik mag U zeker wel eens vertellen
volgens welke methode de Commissie te
werk gaat om nit de leerlingen der scholen
juist dezulken te trekken die zich door
getrouw schoolbezoek en goed schoolge-
drag eene nitnoodiging waardig maken.
De hoofden der scholen honden, ambts
halve, eiken schooltijd aanteekening van
de schoolverzuimenmet een bepaalde
letter wordt achter eiken naam de reden
van verzuim aangegeven. Op deze wijze
kan na verloop van eene maand het ge-
heele getal verzuimen met de redenen en
zoo voortgaande ook van een geheel jaar
vastgesteld worden, terwyl afzonderlijke
staten weer aanwijzen hoe het staat met
de vorderingen en het gedrag der leer
lingen
Eenige weken voor het schoolfeest plaats
heeft, begint reeds het werk der Commis
sie. Zij bepaalt het getal kinderen dat aan
't feest deel zal nemen en berekent het
getal deelnemers voor iedere school naar het
getal leerlingen van bepaalden leeftijd, en
dan komen de aanteekeningen der onder
wijzers te pas, die naar zijne staten op
geeft welke kinderen znllen kannen deel
nemen. Natuurlijk komen dan de opmer
kingen, want de ouders stellen er belang
in, dat de kinderen van de party zyn,
maar de onderwijzer weet precies t« ver
tellen wanneer èn om wêiEs reden het
verzuim heeft plaats gehad. Verder con
troleeren de kinderen elkaar onderling,
zoodat van bevoorrechting geen sprake kan
zijn, evenmin als van pressie van welke
zijde ook.
Is de Commissie in het bezit der ge
gevens, dan worden de uitnoodigingskaar-
ten geschreven en ingevuld met de namen
en voornamen der gasten, waarbij tevens
nnr en plaats der feestelijkheid is aan
gegeven. Dan zorgen de onderwijzers dat
de kaarten in de goede handen komen en
maakt de Commissie zoodanige beschik
kingen, dat op den gestelden tijd de kin
deren in een geschikt lokaal kunnen ont
vangen worden, dat alles in voldoende
mate voorhanden is om de kleine monden
open te houden, dat er de noodige amu
sementen zyn, dat de uitdeelingen ge
regeld plaats hebben en dan nog honderd
van de kleine voorzorgen, die ieder neemt
als hij kinderen ontvangen zal zooals:
Kopjes, presenteerbladen, melkketels,
cacao, suiker, melk, brood en beschuit,
koek, helpsters die geschikt zyn om het
kleine publiek bij te staan, muziek, politie
bij den ingang, bediening van tooneel, in
schryving der spaarbank boekjes, enz.
Kijk, als ge dit nu alles weet dan
krygt ge stellig eenig respect voor de
Commissie van „Door Vermaak tot Nnt,"
die altijd het daarheen weet te wenden,
dat alles goed van stapel loopt en bedenkt
ge met genoegen, dat ge voor een daalder
per jaar, of zooveel meer als U goeddunkt,
de Commissie stennt in haar pogen om
het schoolonderwijs te helpen bevrijden
van zyn grootste hinderpaal, Schoolver
zuim, en dan künt ge U werkelijk niet
begrypen hoe 't mogelijk is, dat de Com
missie soms klaagt, dat het getal leden
n:et toeneemt. Als ge er eens wat aan
doen knnt zal het zeker der Commissie
zeer aangenaam zyn.