HAARLEMSCH
Eerste Blad.
No 17
Uitgave van DE ERVEN LOOSJES, Gedempte Oudegracht 84
Achttiende Jaargang.
144
met AMSTERDAM,
van WOEi>SDAG 26 Februari 1896.
tïlephoonnummek
telephon1sche verbinding
ABONNEMENTSPRIJS
Per drie maandenf —,25.
franco p. post ,40.
Afzonderlijke nommers 3 centen per stnk.
Prijs per Advertentie van 1—5 regels f 0.25, elke regel
meer 5 cents, groote letters naar plaatsruimte.
VERSCHIJNT
Dinsdag- en Vrijdagavond.
Advertentien worden aangenomen tot DINSDAG en VRIJDAG des middags ten 12 ure, die alsdan zoo mogelijk nog worden geplaatst.
„ONZE LEESTAFEL".
Onlangs versohenen werken op aan
vrage ter bezichtiging te verkrijgen bij
De erven Loosjes, te Haarlem.
KIPPENBROEK (J. H. C. F) Formu
lieren voor Kantongerechtening. f 1.25
KONING (Mr. P. W. de) Ginevra. Tco
neelspel in 5 bedrijven1.
Opgaven Toelatings-c xameu n oor de Rijks-
Veeartsenijschool 1892—1895. (Schrif
telijke) ing. 0.35
Opgaven Exnmen voor Machinist-leerling
2e klasse bij de K. Ned. Marice 1892
1895 (Schriftelijke)- ing. 0.25
Opgaven Toelatings-examen voor Adel
borst. 1891—1894 (Schriftelijk»), .ing. 0 25
Opga,en Toelatings-Examen voor Cadet.
1891—1891 (Schri telijke)iDg. 0 25
POLL (Dr. C. N. VAN DE) Ter her
innering aan Prof. G. H. van der M ey Jr.
ing. 0.40
Bnitenlandsche nieuw verschenen werken.
CHURCH (R. W.) The beginning of the
middle agesgeb. 3 25
DEITE (Dr. C.) Handb. der Seifenfabri-
kation I: le. ing. 0.65
HESSE (F.) Die Chromolithographie
Hft 1.ing. 1.
RIECKE (E Lehrbuch der Experimen-
tal-Phvsik Iing. 5 20
URBAN (G Lehrbuch der kleinen Chi
rurgie.'geb. 4.55
Bovenstaande werken zyn voorhanden
bg de boekhandelaars de erven Loosjes
Weten en Werken.
Zaterdag avond had de laatste bijeen
komst plaats.in dit seizoen.
Niettegenstaande den zeer ongewonen
avond, was de zaal tamelijk bezet en
allerminst had Spreker, de Heer An-
driessen uit Bussum, te klagen over
onvoldoende aandacht.
Het onderwerp was deZuid-Afrikaansche
republieken, welke Spr. verklaarde zijne
levendige symphatie te bezitten omdat
niettegenstaande de gestadige aanvallen
der Engelschen, ook op politiek gebied,
zij tot heden hare onafhankelijkheid
hebben weten te handhaven, zij het dan
ook met opoffering van goed en bloed.
Spreker bracht in herinnering hoe nog
op den oudejaarsdag van 1.895 de En-
gelsche troepen onder Jameson genood
zaakt waren tegenover het juiste schot
en het snelle optreden der Transvaalsehe
Boeren de witte vlag te vertoonen.
Tot juist begrip van de toestanden
gaf Spreker een kort overzicht van de
Afrikaansche koloniëen sedert het eerste
bezoek, in '1595, aan de Kaap door de
Hollanders, hoe de Kaap telkens door
de scheepvaarders op Indië werd aange
daan en een steenhoop tot openbaar
postkantoor diende, waar de vertrek
kende zijne brieven verborg, welke
door den komende ter bezorging werden
medegegeven.
In 1665 vestigde Van de Riet er de
eerste Hollandsche nederzetting. Wie
zich goed gedroegen ontvingen eenig
land in eigendom en het ging er hem
goed, doch sterk klaagde men over ge
brek aan Hollandsche vrouwen. Toen
zond het moederland negen en veertig
meisjes uit, van onbesproken gedrag
de meesten van deze hadden hunne
opvoeding te danken aan goed ter naam
bekend staande weeshuizen, als te Am
sterdam en Rotterdam.
Met de opheffing van liet edict van
Nantes in 1685, waarbij Lodewijk XIV
de rechten der Fransclie protestanten
ophief en ze buiten de wet stelde, was
in het kleine Nederland voor de menigie
refugés geen plaatssommigen vestigden
zich mede aan de Kaap, zóó dat men
daar bevreesd was voor het ten onder
gaan van het Hollandsche element en
der Franschen verblijf in de kolonie aan
zekere bepalingen onderworpen werd,wat
echter niet kon beletten, dat tusschen
hen en de Hollanders huwelijken geslo
ten werden in die mate, dat beide nationa
liteiten ineen smolten. Sedert dien tijd
dagteekent de naam „Afrikaanders'.
Steeds stond de kolonie onder bestuur
der Compagnie en geen gemakkelijke
meesteres was deze. Zoo moest de boer
zijne landbouw producten, wijn, wol enz.
tegen bepaalde prijzen aan de Compag
nie afstaan, in dier voege b.v.b. dat de
kolonist een partij wijn ter markt
waarde van 150 rijksdaalders betaald
kreeg met 12 rijksdaalders, terwijl zeer
vernederende bepalingen omtrent gou
verneurs en verdere willekeur ten laatste
aanleiding gaven tot „trek", waaronder
men eigenlijk volksverhuizing te verstaan
heeft.
In 1795 nam Engeland bezit van de
Kaaphet aanvaardde het bestuur over
de kolonie onder alle schoone beloften,
waarvan geene werd nagekomen, doch
niet ontkend kan worden, dat het veel
deed in het belang van den handel.
Steeds dted zich de Engelsche invloed
meer gelden.
In 1834 schaften de Engelschen de
slavernij aan de Kaap af, doch stelden
een som van 18 millioen gulden als
vergoeding voor de slavenhouders, waar
van echter maar kleine bedragen terecht
kwamen. Doch de plotseling vrijgelaten
Hottentot wilde nu niet meer werken.
Bij gemis aan werkkrachten ging
de kolonie sterk achteruit en een en
ander dted besluiten tot een grooten
„trek", waardoor van 1836 tot 1840
tienduizend Kapenaars noordwaarts trok
ken om, buiten Britschen invloed, zich
vrij te kunnen ontwikkelen. Sedertdien
tijd ontstond de naam Transvaal, waar
van de nieuwe bewoners zich èn door
verdragen met inlandsche vorsten èn
door heftigen strijd, zich in het nieuwe
vaderland vasten voet vormden. Doch
Transvaal had geen haven en dit juist
was het, wat de Engelschen verhinderen
wilden. Een voortdurende strijd ontstond,
waarbij, trots de schitterende wapen
feiten toch steeds de Engelsche invloed
boven dreef. De naam Pretorius werd
hier met eere genoemd, doch in diens
presidentschap liet de eensgezindheid
der boeren veel te wenschen over.
In verband met spoorweg aanleg werd
in 1874 door Engeland met ongehoorde
driestheid besloten tot inlijving van de
Transvaalweder aangordden de Boeren
de wapenen. De onder elkaar twistende
Transvalers verbroederden zich en in
twre schrikkelijke veldslagen waarbij
de heldenmoed der Afrikaanders menig
blijk gaf van vertrouwen op hun goed
recht, gingen ook in Engeland de oogen
open en Gladstone, de groote premier,
deed zich hier mede in het belang van
recht en billijkheid hooren. In 1883
werd te Langenek de vrede gesloten.
De Transvaal werd, onder bepaling
van Engelands toezicht op de buiten-
landscheaangelegenheden,vrij verklaard.
In 1889 werd de Chartered Company
opgerichtaan het hoofd stond Rohdes.
Deze maatschappij had van de Engel
sche regeering souvereine rechten weten
te verkrijgen, haar invloed werkte steeds
het groote doel der Transvaal, kust
streek bij haar grondgebied te hechten,
tegen.
Voordeelig werkte de Company niet,
Rohdes vond geen goud, dat de Trans
vaalsche bodem wel bevatte. Dit en de
noodzakelijkheid om zich te kunnen
verantwoorden tegenover het Engelsche
kapitaal in zijne maatschappij veroor
zaakte den stouten inval van 3Ï Decem
ber 1895, men weet met welken uitslag.
Zal Biittanje het hierbij laten, vroeg
Sprekergewis niet, maar moge de
definitieve overwinning in deze nimmer
zijn deel zijn.
Na de uitvoerige gescheidkundige
schets, waarvan wij slechts in zeker
opzichtde hoofdzaken mededeelen, kwam
de Transvaler in het algemeen ter sprake.
Zijn eigenschappen worden verschillend
beoordeeld, maar de goede voeren den
boventoon. Hij is van nature behoudend,
kalm en bedachtzaamzij zijn ernstige
mannen. Spreker resumeerde een en
ander in de uitdrukking: De Transvaler
is groot in het groote, doch klein in het
kleine.
In Transvaal is de voeding beter dan
in Hollandvleeschspijzen vormen bij
den maaltijd den hoofdschotel.
De tafeldrank is water, doch den
ganschen dag staat de koffie gereed.
Soms gebruikt de boer eigen vervaar
digden brandewijn, doch dit leidt nim
mer tot dronkenschap. De kleeding is
tegenwoordig als van onze burgerlieden.
De Boers huwelijken onder elkaar.
Vroeger trouwden de meisjes reeds op
hun veertiende jaar, doch van zulke
verbintenissen heeft hij de nadeelen
leeren inzien en is er van terug gekomen.
In 't algemeen wordt het oordeel
der vrouw door den boer hoog gesteld
zij is het geweest die steeds gekant
was tegen vermeerdering van Engelschen
'invloed. Met huishoudelijke kwesties
bemoeit de Boer zich niethet behoort
tot het departement der huisvrouw en
is haar volkomen toevertrouwd.
Gastvrijheid bestaat in hooge mate,
doch in dit opzicht heeft de boer ook
ook al zooveel leergeld betaald, dat hij
minder gemakkelijk dan vroeger zjjn huis
ter beschikking stelt van onbekenden.
Aan belasting heeft hij een ingeboren
haat. Gevolg: Indirecte belastingenzij
worden minder oogenblikkelijk gevoeld.
Verder is de boer wantrouwend van
aard, een gevolg van de omstandigheden.
De Hollandsche zindelijkheid echter
schijnt hij van zijne stamvaderen niet
overgenomen te hebben.
Meer en meer begint de Transvaler
belang te stellen in goed onderwijs. De
vraag naar gediplomeerde onderwijzers
neemt toe. Van het leven der huison
derwijzers gaf spreker eene vermakelijke
schets. Beurtelings onderwijzer en koe
drijver, was zijn lot niet aantrekkelijk,
zoolang tot hij met goed gevolg kon
paardrijden. Dan kwam hij in gunst bij
het schoone geslacht en als hieruit een
huwelijk volgde was zijn fortuin gemaakt.
De Boer is zeer gehecht aan zijne
Kerk en ook op godsdienstig gebied van
behoudende richting, wat evenwel tot
verschillende kerkelijke twisten heeft
aanleiding gegeven.
In 1858 werd eene grondwet voor
Transvaal aangenomen waarbij bepaald
wordt, dat het land openstaat voor ieder
die zich aan 's Lands wetten wil onder
werpen.
Der Boeren dienstplicht duurt van
16 tot 60 jaar en ook de uitlander moet
zich hieraan onderwerpen, maar slechts
de Hollanders onttrekken zich niet aan
deze grondwettige bepaling.
Gedurende de pauze had men gele
genheid een collectie fotografieën be
trekkelijk land en volk te bezichtigen.
Op de emigratie hebben, vervolgde
Spreker, twee gebeurtenissen grooten
invloed uitgeoefend: Het vinden van
goudvelden en de oprichting der Nederl.
Zuid-Afrikaansche Spoorwegmaatschap
pij-
Gewaagd werd van de snel opgerezen
goudstad Barberton, hoe zich daar een
leger van gelukzoekers uit alle wereld
streken genesteld had en hoe ontzettende
geldverspilling daar den ondergang van
menigeen veroorzaakte. Deze personen,
in berooiden toestand naar hun vader
land teruggekeerd, hebben in niet ge
ringe mate medegewerkt, om de toe
standen in Transvaal in een ongunstig
daglicht te stellen.
Niettegenstaande den ijjkdom aan
edel metaal schroomde Paul Kruger niet
het goud een der vijanden van de
Transvaal te noemen. Zelfs gaf hij den
raad liever over het aanwezig zijn van
goud te zwijgen het bracht toch niet
de beste elementen in de republiek.
Dat hij in deze ook het recht aan zijne
zijde had, heeft de uitkomst bewezen.
Dat de Engelschen sterk overdrijven,
als zij beweren, in Transvaal in de
meerderheid te zijn, heeft de laatste
volkstelling volkomen uitgemaakt.
Aan het verlangen der Engelschen om
politieke rechten te erlangen, was reeds
lang vóór den meer genoemden inval
van Jameson voldaan, aangezien reeds
aan het betrekkelijk jonge Johannesburg
een zelfstandig bestuur was toegestaan.
In 1880 deed de „vuurwagen" zijne
intrede in de republiek, zij het ook in
den bescheiden vorm van een stoomtram
tusschen Johannesburg en Boksburg.
Thans bestaat ook de Oosterlijn van
Pretoria naar Delagoa-baai, waardoor
de Transvaal in zeker opzicht gemeen
schap heeft met de zee. Of dit echter
zoo blijven zal, zal afhangen van eene
scheidsrechterlijke uitspraak, welke zich
reeds zes jaren doet wachten.
De Ned. Zuid Afrikaansche Spoor
weg maatschappij staat in Transvaal
hoog aangeschreven en in niet geringe
mate is die gunst toegenomen door de
wijze waarop zij haar personeel en ma
terieel bij de jongste troebelen beschik
baar stelde voor de regeering, waarvan
dankbaar gebruik werd gemaakt en
waarop dankbare erkenning volgde.
En steeds worden nog in de republiek
menschen gevraagd en slaat de kans
van slagen voor den Nederlander goed.
Hij moet echter begrijpen, dat zijne
nationaliteit zonder meer hem niet zal
helpen.
Het verschil van arbeidsverdeeling
in Holland en in Afrika is groot, een
goed werkman zal slagen, die het niet
beneden zich rekent om alles aan te pak
ken m. a. w. hij moet van alles op de
hoogte zijn.
Verder wordt bescheidenheid den aan-
staanden emigrant ten zeerste aanbe
volen, met de verschillende eigenaardig
heden van den Boer dient hij rekening
te houden en steeds weten te eerbiedigen
het godsdienstig standpunt waarop de
Transvaler zich beweegt. En dan, hij
betrede het grondgebied niet met voor-
