-De geschiedenis van Haarlem
Dit nummer bestaat uit
drie bladen.
Maandag 13 Nov. 1899.
No5024 C.
DOOE
W. P. J. O VERMEER,
Amanuensis der Gemeente- bibliotheek.
XX.
De Grroote Kerk.
We zagen reeds hoe spoedig de
fondsen waren aangewezen voor den
bouw van een nieuw orgel, en reeds den,
j25en April van genoemd jaar (1735)
werd een begin gemaakt. Heb be-
stuur over den bouw werd opgedragen
aan Hendrik van Limburg, terwijl de
kundige orgelmaker Christiaan Muller
met de vervaardiging van het orgel be
last werd. Toen in 1.838 eenigu repara
ties nooclig waren ern liet orgel ten dien
jein dó uit elkaar genomen moest wocr-
Iden, vond men op dó grootste pijp van
het ootaaif 4 voet, in 't pedaal 't volgen-
jda opschrift,,Ao. 1.738 M Sopt. is dit
I orgel gemaakt eoi afgeleverd door Chr.
Mul'ler, geboren op St. Andriesberg op;
den Hairz. 1690 M. Febr.''
Dat hell work spoedig vlotte blijkt,
hieruit dat het reeds in September 1738
i geëindigd was. Nadat het. door drie be>-
i roemde toonkunstenaars onderzocht was
i en onder eene zeer loffelijke getuigenis
I verklaard werd aan alle eischen te vol-
rv doen, werd heb den 14en September
173S ten gebniike ingewijd, waarschijn
lijk door den predikant Johannes
Croyghtcn. De totale kosten bedroegen
ruim f 58.877, eene som die door des
kundigen gering wordt geacht, in aan
merking genomen het grootscho en
voortreffelijke van dit werk. De. eerste
organist was de heer Henricus ïtadeker,
die opgevolgd werd door zijn zoon Jo-
hannes Radekei-, terwijl de heer J. P.
Sohuman een leerling van laatstge
noemde dezen wedier opvolgde, onni
op zijn beurt wedier vervangen te wor
den door den lieer J. G. Rastiaans, die
weder door aij,n zoon J. Bafs Galans werd
opgevolgd, zoodia t de heer W. Ezerman
de 6e organist is va.n dit ruim 160 jaar be
staande beroemde orgel. Drie meer dan'
levensgroot,e beelden, met den hotorn
dca overvloeds aan hunne voeten staan
o]i een marmeren altaar. Het eene stelt
,.de Godsvrucht der Haarlemechc re-
geeiing" vcor en die beide anderen be
tuigen hun dank voor de stichting van
het orgel. In het midden van het oxaal
heeft men drie klavieren boven elkaar,
de toetsen zijn vervaardigd van wit
ivoor, zwart geaderd met een schild-
paddenlijst van "doren, de tusschento-
neu van zwart ebbenhout trijn met
schildpad overkleed. Het klayier be
staat uit 51 toetsen en aan weerszijden,
bevinden zicli de registerknoppen, van
zwart ebbenhout op een geregel den af
stand geplaatst, zoodat men deze
voor heb klavier zittende kan berei
ken. Hierbij, diene de opmerking dat
do organist met den rug naar het schip
der kerk zit. Boven do klavieren be
vindt zich een deur, waarop met zwairte
letters op een gouden veld ouder meer
to lezen is: ..Non nisi mota cauo." d. i,
„Iki speel niet dan bewogen."
De blaasbalgen, 12 in getal en van
best eikenhbut vervaardigd liggen in
eene kast van 5 el diep en 9 el breed.
Het geheel bestaat uit 60 stemmen en
4088 pijpen. Daar dit orgel zulk eene
beroemdheid heeft is het. geen wonder
dat beroemde meesters als Handel, Bui -
ton,, Vogler enz., nadat zei het bespeeld
hadden, daarover hoogen lof hebben uit
gesproken. Ten laatste vplge hier ver
taald een fragment uit een Duitsch.
werk, ten eind;- te laten zien dat ook
--rcemdelingen aan dit kunstgewrocht
recht laten wedervaren,
.„Te Haarlem in de Groote Kerk
vindt men het bei'cemde orgel, dat voor
het schoonste van de geheele wereld'
mag gehouden worden. Eenige geluiden
daarvan zijui zoo zacht, als da trillende
tonen van een liefelijk zingenden vo
gel andero wederom zoo sterk, dab zij
het kolossaal gebouw, waiarin het staat,
dóen daveren. We hadd'en met veel op
hef hooren spieken van den z.g. Vox
Humiama, ten register dat de mensolie-
lijke stem rÉjbootst, en, we stelden ons
daarvan veel genot voor, maar onze
hoog gespannen verwachting werd nog
verre overtroffen, en men moet Jt boven
aüe beschrijving verrukkend geluid
van dit register hooren, om er hot god
delijke van te gevoelen."
Bij den ingangop een pilaar vinden
\vo de maten aangeduid van twee merk
waardige luPuurbijzondtrheden, nl. van
clen reus Daniël Ca,janu9 eu den, dwerg
Simon Jane Paap. -Van deze twee hee-
ren, die een zoo scherp contrast met
elkaar vormden, wordt 't volgende ver
haald De alom befaamde Ca janus, die.
alhier in het Proveniershuis gewoond
heeft, i9 den 28en Februari 1749 opi
ruim 46jarigen leeftijd overleden. Hij
had de respectabele lengte van, 8 voet
eu 4 duimt kon 9 voet en 2 duim wijd
vademen, en een knop boven op een
kaarskroonruina elf voet hoog, met zij
ne hand: omkatten. De leest, welke ge
bruikt werd' bij het. maken zijner schoe
nen, had eene lengte van 14^ duim,
terwijl zijn doodkist 9 voet en 7 duim
lang was! Bij, zijne teraardebestelling
op 3 Maart 1749 in de Groote Kerk,
was de plechtigheid meer dan buiten
gewoon. De roef, welke vóór zijne kist
gemaakt was, ia nog jaren als curiosi
teit bewaard gebleven. De lijikstatie
mocht voorwaar deftig genoemd wor
den, daar er behalve 65 uitgencodigde
paren nog duizenden toeschouwers wa
ven om hem de laatste eer te bewijzen.
Een tegenovergesteld uiterste was Si
mon Jane Paap. wiens maat onder do
eerstgenoemde is afgebeeld.
Deze waa slechts 761- Néd. dliimen
lang en had, een gewicht van 14 Ned.
ponden. Geboren den 25en Mei 1785,
leidde hij» een zwerversleven, daar hij
zich ook in het buitenland en aan ver
schillende hoven voor geld liet zien en,
hij overleed' te Dendermiond'e op den
2dón December 1828. Zijn lijk werd!
naai- Znndvoort overgebracht en daar
in do dorpskerk bijgezet, waaruit het
later - naar men zegt weggeroofd
is. Geen, dezer beide personen liggen
onder dc pilaar- begraven, daar- het graf
van Cajanus vele jaren na zijn dood
is opgeruimd.
Niet ver van den ingang van het Kos
tershuis rust het stoffelijk overschot
van den bei-oemden dichter Mr. Wil
lem Bildcrdijk. die den laats ten lijd
zijns levens te Haarlem doorbracht en
aldaar den 18den December 1831 over
leed op 75jarigen leeftijd. Op don 23en
December d. a. v. werd hij in deze kerk
begraven en den 4en Februari 1832
werd de grafsteen op plechtigo wijze
ontbloot. Nog treffen wc een gedenk-
'oeken aan voor twee beroemde water
bouwkundigen,, nl. da lieer en C. Bhinr
nings ein F. W, Cbnraid.
Dei volgende schilders liggen mede in
deze kerk begravenFrans Hals, Phi
lip Wouwenman. Jacob Ru.ysda.el, Ni-
colaas vain Berghem, IIebdrik Goltziup
en Johan van Saenredanv. Verder vindt
men in den. Noordertrans, verschillende
grafsteenen. welke aan het schoenmar
kersgild hebben behoord. Een eigenaar
dig opschrift draagt nog één der zer
ken waarop niets anders te lezen staat
dsn ..Ik." Den 4ea Mei 1775 werd Ma
ria Evers in de Gr opt e Kerk des
avonds met 16 lantaarns ter aarde be
steld, hetwelk de laatste begrafenis van
dien aard is geweest. Sedert dien lijd
begroef men des avonds, des nachts en
in den vroegen morgen, hetwel ni.en
..dompelen" noemde. Ook op den dag
werden de lijken, op buitengewone uren
met de doodbaar J,er aarde besteld. Het
begraven met koetsen kostte veel geldJ
en was nneer in gebruik biji adellijke fa
in iliën. In 't begin dezer- eexiw werd
het, meer algemeen.
Een groot sieraad voor onze kerk
zijn ook die geschilderde glasramen. Het
is eene gewoonte in alle gothischa ker
ken, dlat er in den hoofdgevel een groot
venster staat., ten einde het licht een
weg te geven over het geheele schip I
en zoo was het ook in de Sint Bavokerk,
eu het ia juist- dit kunststuk dat ter
wille van het thans bestaande orgel
zijn plaats moest ruimen in 1735 en
verwijderd werd. Geórgius van Eg-
mond. bisschop van Utrecht, schonk
in 1541 aan de Sint Bavokerk een groot,
glasraam, dat daar in den hoofdgevel
geplaatst werd. Het besloeg eene op
pervlakte van ruim 80 rierk. M. De
bisschop was ei' knielende op afgebeeld
met den staf in de hand en den mijter
aan de voeten. Dat de Haarlemsche re
geering ten hoogste ingenomen was met
deze schoone gift bleek wel hieruit, dati
den bissehbp met zijn suffragaan -
Jonker vaar Toutenbarg met nog
vele andere hooga personen in Juni
1545 een feestmaaltijd werd aangebo
den, die volgens do oorspronkelijke re
kening meer dani rijilc geweest moet
zijn. Toen later de hervormde leer ge
predikt werd, oordeelde men de voor
stelling niet. meer gepast in de kerk en
cm deze reden werd de glasruit in 1595
gedeeltelijk weggenomen. Aan Mr. Wil
lem Tybaut, den bekenden glasschrijver,
werd opgedragen net glas te reran do
ren en ontving hier 170 pond honorai-
riuni voor. Hij nam hei beeld des bis-
schops met alle attributen weg en stel
de er een tafereel voor in de plaats,
waarop Keizer Barbarossa na do inne-
ming van Dam ia te aan, de stad Haar
lem haar wapen geeft. In dezen toe-;
stand bleef het raam tot in 1735, toen
het bij het bouwen van het orgel ver-j
wijderd en de opening dichtgemetseld
werd. (Wordt vervolgd).
S i M ft 31 L A SS SI
Academische examens.
Amsterdam. Met gunstig gevolg is
het doctoraal examen in de wi-;- en
natuurkunde afgelegd door den heer
H. A. Naber.
Leiden. Geslaagd voor bet doctoraal
examen rechten de heer C. Zaajjer
voor het candidaats-exameri rechten
de heer B. J. Everts; voor het can-
didaats-examen godgeleerdheid tweede
gedeelte de heer G. J. Koops.
Voor de Boeren.
De penningmeester der afdesling
Rotterdam van de Ned. Z. Afrik.
Yereeniging heeft opnieuw f 10,000
overgemaakt aan het hoofdbestuur
dier vereeniging. Het totale bedrag,
dat tot dusver uit Rotterdam aan het
hoofdbestuur der Ned. Z. Afr. Ver-
eenigiog is gezonden, is nu f 50,009.
Het Rottei damsche mannen- en
vrouwencomité heeft f 21,000 afgedra
gen aan de algemeene kas van het
Roode Kruis.
De Transvaalavond Donderdag
avond in Arnhem gehouden bracht
f1400 op.
Donderdagavond omstreeks 6 uur,
had in de kolenmijn Oranje-Nassau,
te HeerleD, een ongeval plaats, dat
zeer nootlottige gevolgen had kunneD
hebben. Terwijl de werkzaamheden
in de mijn in vollen gang waren,
braken eensklaps ran twee in de miju
afdalende waggons d.e ooren, waaraan
de kettingen bevestigd waren. Met
donderenden slag vielen de waggons
in stQkken naar beneden, gelukkig
op een plaats waar zich op dit oogen-
blik geen werklieden bevonden, het
geen wel als een toeval kan worden
aangemerkt. De zic'u in de mijn be
vindende arbeiders werden terstond
hy drieën door de noodsehacht opge
haald. De ouderaardsche verwoesting
was van dien aard, dat gedurende
acht dagen alle werkzaamheden in de
mijn gestaakt moesten worden.
Koloniën,
Borneo.
Aan eene correspondentie uit Band-
jermasin, in het „Bad. Nb!d." opgeno
men, is nog het volgende over den
moord te Kendaugan op twee contro
leurs gepleegd ontleend. Men leest
daarin o.a.
„Ia den morgen van den 25ec Sep
tember kwam omtrent 1 uur de bode
van den controleur Domis te Kendan-
gau aan met verzoek om hulp. Dade-
iijk rukte een detachement van 1
officier en 20 man uit, waarbij de
waarnemend assistent-resident en het
districtshoofd. Bij kampong Oelir zag
het detachement een met lansen eu
parangs bewapende bende van een
vijftig man, die overhaast vluchtten.
Bij aanroepen liepen zij door. Iets
verder werd een bende in den kam-
pongrand bespeurd, die gesommeerd
werd zich over te geven, doch er werd
op den troep geschoten, waarop terug-
gevuurd en tot den aanval overgegaan
werd; de vijand vluchtte en liet 2
dooden achter, waaronder de hoofd-
muiter Bcebarie, een zendeling van
den pretendent sultan; een andere In
lander, die met een lans en parang
op den troep inliep, werd neergelegd
op zijn ljjk vond men een tjap van
den pretendent-sultan.
In de kampongs waren de huizen
en ook de padiscburen leeg. Een veer
tigtal lieden werden gevangen geno
men, waaronder ook de persoon, die
met Boeharie den moord pleegde. De
lijken der vermoorden werden niet
gevonden, doch 's middags door de
bevolking zwaar verminkt aange
bracht. Den volgenden dag had de
teraardebestelling op plechtige wjjze
plaats.
Op deu 26en kwam ter versterking
1 officier en 25 man van Barabei en
werd 's morgens een tocht gemaakt
naar de oproerige kampongs.
Hot grootste deel der bevolking
was teruggekeerdvoor de huizen
stonden witte en rood-wit-eu-blauwe
vlaggetjesde lui wareu de onschuld
in persoon. De militaire patrouille
werd vergezeld door een sterke be
volkingspatrouille te Kendaogan.
Aan het koofd van de Kampong,
waar de moord gepleegd was, werd
opgedragen, de daders «n schuldigen
op te sporen en dood of levend uit
te leveren.
De Kiabi (hoofd) van Negara, zoen
van den Ronggo te Bancljermasio, die
zich met een oppasser in de bnurt
had bevonden, werd d or de opstan
delingen aangevallen en uitgeplunderd;
zjj redden slechts 't veege lyf.
Op den 27en September rukten
wederom patrouilles uit naar in de
buurt gelegen kampongs, doch alles
werd rustig bevonden-
Ook do passar te Kendangau was
vry goed bezocht, al bespeurde men
ook, dat er agitatie hoerschte.
Aan de troepen, versterkt door het
detachement van Bandjermasin, zal
het opsporen der gevluchte muitelin
gen worden opgedragen. De opstan
delingen kregen eenige gewonden,
waarvan er reeds een overleden is.
Er zal nog heel wat gepatrouilleerd
moeten worden, vóór de vluchtelingen
gevat zjjn en de rust volkomen her
steld is, maar 't is, door het oogeu-
blikkelyk optreden en bet toepassen
van krachtige maatregelen, nu geluk
kig zonder verdere uitbreiding van
den opstand afgeloopen. Van Moeara
Teweh of liever van Loë Kafjaog
kwamen ook ongunstige berichten.
Dr. Fischer, de administrateur der
onderneming, kwam naar bier en deal
de mede, dat hjj daar bedreigd ge
worden was.
Eenige maanden geleden zyo een
achttal mensclion uit Kendangan,
waaronder die Boehari naar den pre-
teudent-sulten geweest om hem te
verzoeken mede te gaan, de prang-sabil
te predikeD, waarna de geheele streek
als één man in opstand zou komen en
de pretendent te Martapoera, de oude
sultanszetel, op den troon zoude ge
plaatst worden.
De pretendent is Diet op dat ver
zoek ingegaan, maar blykons brieveu
en het medegeven van zjjü tja p, heeft
hjj toch de handelingen dier lieden
goedgekeurd eu gesteund. Ook hier
wordt het t jjd dat aan dien haltslach-
tigen toestand een einde komt.
De bevolking was ouder deD vorigen
resident verwend, omdat deze de voor
keur aan waterwegen gaf eo deland-
wegen a l'abandon gelaten werden.
By 't optreden van den nieuwen resi
dent, die terecht vergde, dat da wegen
goed onderhouden en hersteld moesten
worden, kostte bet zeer veel arbeid
om alles, wat sinds zoo lang ver
waarloosd was, in een kort bestek in
orde te brengen. Het gevolg biervan
wasveel heeren^pnst, geen verdien
ste, groeiende onwvredenheid, zoodat
liet uitgestrooide zaad in gunstigen
bodem viel, maar te vroeg en onvoor
bereid opschoot."
Gemengd Nieuws.
Een overstrooming.
Een zware ramp heeft de vorige
week het dorpje Laveyrane in het
Fransche departement Ardèche (Lan-
