NIEUWS- en ADVERTENTIEBLAD.
28e Jaargang. No. 8547
Verschijnt dagelijks, behalve op Zon- en Feestdagen.
WOENSDAG 3 MEI 1911 A
HAARLEM'S DAGBLAD
ABONNEMENTEN ADVERTENTIËN:
per drie maandeni ïjl Van 1—5 regels 50 Cts.iedere regel meer 10 Cts. Buiten het Arrondissement
Voor Haarlem 1.20 Haarlem van 1—5 regels 1.elke regel meer ƒ0.20. Reclames 30 Cent per reeel.
Voor de dorpen In den omtrek waar een Agent gevestigd Is (kom der SISSJjS^T® Bii Abonnement aanzienlijk rabat.
gemeente) 1.30 Advertentiën van Vraag en Aanbod, hoogstens zes regels, 25 Cts. per plaatsing:
Franco per post door Nederland„1.65 (gy jT Tm! 50 Cts. voor 3 plaatsingen contant.
Cctiiusfreerd Zondagsblad, 'voor Haarlem 1 c$H jJfêfflmS&h Redacöc cn Administratie: Grooie Houtstraat 53.
de omstreken en franco per post 0.45 Intercommunaal Telefoonnummer der Redactie 600 en der Administratie 724.
Uitgave der Vennootschap Lourens Coster. Directeur J. C. PEEREBOOM. Drukkerij: Zuider Buitenspaarne 12. Telefoonnummer 122.
Tot de plaatsing van advertentiën en reclames van buiten het Arrondissement Haarlem in dit blad is uitsluitend gemachtigd het Algemeen Binnen- en Buitenlandsch Advertentie-Bureau D. Y. ALTA
Warmoesstraat 7678, Amsterdam. Telephoon interc. 6229.
DIT NUMMER BESTAAT UIT
ACHT BLADZIJDEN.
EERSTE BLAD.
AGENDA
DONDERDAG 4 MEL
Gr. Kerk: Orgelbespeling, 2—3 uur.
Schouwburg: Het Ned. Toonecl:
Sara Burgerhart, 8 uur.
Damstraat 19: Al gemeen e verg. v. d
Ned. Vrouwenbond t. v. v. h. z. B.,
2 1/2 uur.
Schoten: Raadsvergadering, 7£ u.
Stadsnieuws
OmOnsHeen.
In het Tweede Blad van dit num
mer vinden onze lezers een artikel
„Werkuren" in de rubriek Om Ons
Heen.
ONZE KWARTJES-
ADVERTENTIéN.'
Alléén in twee maanden. Maart en
April van dit jaar. hebben wij 7252
kwartjes-advertenfiën vap Vraag en
Aanbod geplaatst.
Zeven duizend twee honderd twee
en vijftig in den tijd van twee maan
den 1
Dat wil toch wel wat zeggen.
Het beduidt dit, dat het publiek ten
gevolge van onze zeer groots oplage
succes heeft met deze adverten
tiën.
Gisteren berichtten we reeds over
den optocht en de spelen, laat ons da
delijk zeggen, dat het feest, niettegen
staande het nu en dan vrij hard regen
de, 's avonds niet minder gezellig was.
Do lampions waren aangestoken, en
de kinder-stoet was nu een lange,
"veelt in ti ge lichtbaan, waarin het
oranje dc overhand had. Druk golfden
rondom de menschen, die bowoeglijk
zwart een zingende, joelende vloed
leken, die slechts door de huizon-boor
den binnen haar bedding gehouden
werd.
Op het feestterrein steeg de vroo-
lijklieid ten top. Het was afgezet met
lichtende slingers van vetpotjes, en
als oen draaiende vuurbaak stond
daar de draaimolen, telkens overvol,
en lustig zijn, omdraai telken malo
opnieuw beginnend. Kraampjes ver
schaften den hongerigen voedsel en
do dorstigen konden er de schor-ge
zongen keel verkoelen met verfris-
schende dranken, 't Was er een ge
dans en gezang van belang de heele
buurl had zich op het feestterrein ver
zameld, maar hoe velen do bezoekers
ook waren, geen wanklank liet zich
hooren. Te elf uur gingen de lichten
uit en de feestenden welvoldaan huis-
toe.
Hier volgt nog een opgave der toe
gekende prijzen
Bekroningen van den optocht des
morgens.
Versierde schilden: le prijs Van
Hout, <le 4 Jaargetijden, 2o prijs Fran-
son, versierd portret van Prinses Ju
liana, 3e prijs A. Smal.
Groep I Oud-Hollandsche kuiperij,
de Wed. Ruiter en Van Riel.
Voor kleederdrachten lo prijs Van
Dijk, 2e pr. Michel, 3e pr. Duinoveld,
3o pr. A. Marsbergen, 3e pr. B. Dirks,
3o pr. C. Dirks, 3e pr. D. de Rooij.
Voor poppenwagens le pr. M.
Mansvelder, Ze pr. De Boer, 3e pr.
Roest, 3e pr. A. De Wilde.
Rijwielen: le pr. Michel, tandem
mot 4 Markers, 2 meisjes en 2 jongena
le pr. A. Duineveld met 3 versierde
fietsen, 2e pr. Baars, Zwaan van een
liels. Je pr. Van HouL
ersierdé sportkarren le pr. Mo-
deublik, 2e pr. Vonk, 3e pr. De Wilde,
Se pr. A. Knol.
Volksspelen voor jongens. Mastklim-
nierile pr. De Bruin, 2e pr. Seijs»
3e pr. Koene, ie pr. Kupteiu, 5e pr.
Ruyzenaar. De eerste drie die boven
kwamen, wonnen elk een worst.
Hurdloopen met hindernissen lo.
pr Tjeertjes, 2e pr. Blankwaler. 3e
pr. Schilt. 4e pr. Joosten
Tonkruien le pr G. Houtwipper,
2e pr. F. Houtwipper, 3e. pr. Van Dijk,
4e pr. Joh. v. d. Berg.
Zukloopen le pr. Ruigrok, 2e pr.
Kors, 3e pr. Koot, 4e. pr. Haltes.
Meisjesspclen Tontrekken le pr.
Van Emmerik, 2e pr. Marsbergen, 3o
pr. i'iso, 4e pr. Hunting.
Buloverbrengen ie pr. Kennekamp,
2o pr Van Ekoren, 3e pr. Wltloo, 4e
pr. V. d. Lindes.
Schijfsteken le pr. Medenblik, 2e
fr. Humersveld, 3e pr. Smit, 4e
'iso.
Aan het broodjes-happen werd door
160 kinderen deelgenomen. De prijzen
bestonden hier uit geldstukjes in de
broodjes.
Weer terecht
De achttienjarige strijkster uit
Frans Halsstraat, van wier vermis
sing wo gisteren melding maakten,
terecht. Ze is terug gevonden in de
woning van mej. C. J. v. E.. Margare-
thastraat. Het meisje zei weggeloopen
te zijn, omdat haar ouders niet wilden
hebben, dat ze met een trompetter van
de huzaren omgang had. Zo is aan de
moeder teruggegeven.
J u b i 1
Broeder Stephanus van de inrich
ting SL Joannes de Deo vierde zijn
25-jarig jubilé. 't Feest bepaalde zich
tot den hulselijken kring, te meer
daar deze broeder eerst kort in Haar
lem werkzaam is.
Een plechtige heilige Mis werd op
gedragen.
De jubilaris ontving van vele kan
ten en uit verschillende gemeenten,
waar hij vroeger gewerkt heeft, geluk-
wenschen.
Jubilé P. C. T. Bigot.
De muziekvereeniging „Harmonie"
zal belangloos medewerken bij de
feestvoorstelling van den heer Bigot
(zie ons 2de blad van heden). De Kon.
lotterlievende verconiging ,,J. j. Cre-
mer" zal don jubilaris huldigen.
Toonoelwed8trij d J. J.
Cremer".
Er hebben zich reeds vele vcreeni-
gingen voor dezen wedstrijd aange
meld.
De zomer!
Bij gunstig weer zal Zondag het
eerste concert in 't park van 't Bron-
gegeven worden.
Graszode n-s teken.
Twee losse werklieden. F. M. en H.
M.,-zijn bekeurd, omdat ze opeen land
aan de Adriaan Ioosjesstraat bezig
waren graszoden te steken.
BRANDJE
Gisterenmiddag, ongeveer 2 uur, is
in de woning van den kruidenier H.
v. d. Berg Dclïtstraat, brand ontstaan.
Van den B., die geheel alleen thuis
was, wilde met blokjes hout, petro
leum en een lucifer in dn achterkamer
de kachel aanmaken om aardappelen
te koken. De vlam sloeg uit do kachel,
deelde zich aan het behangselpapier
mede, en vernielde gedeeltelijk de lin
nenkast en de canapé. Met emmers wa
ter gc-lukte 't den buren het vuur te
dooven, zoodat de inmiddels gearri
veerde brandweer geen dienst behoef
de te doen. Van den B. is van den
schrik een hall uur bewusteloos ge
weest.
Alles was verzekerd.
GEMEENTELIJKE ARBEIDSBEURS
Nieuwe Gracht 3. Telefoon 1170.
Ingeschreven» 2 timmerlieden,
1 machinale houtbewerker, wa
genmaker, 1 meubelmaker, i mo
delmaker, 9 metselaars, 8 opper
lieden, 1 stucadoor, 1 witter, 6
machinebankwerkers, 8 monteurs,
10 grofbankwerkers, 3 metaaldiaaiers
5 vuurwerkers, 8 ketelmakers, 6
burgeramedsn, 4 machinisten, 9sto
kers, 3 electricians, 8 instrument
makers, 2 koperbankworkers, 8 ko
perslagers, 8 loodgieters, schoen
makers, J zadelmakers, 1 kleerma
ker, 1 schilder, i behangers, l
stoffes rder, 4 bloemisten, b tuin
lieden, 12 grondwerkors, 2 bakkers,
1 banketbakker, 8 Blagers, 1 krui
deniersbedienden, 1 keiluer, 1» ma
gazijnknechts, 17 loopknechts, 8 huls
knechts, 1 sigarenmaker, 9 kantoor
bedienden, 2 boekdrukkers 1 letter
zetter, lithograaf, 1 binder, 15
losse werklieden 1 dienstboden,
12 werksters, 7 naaisters, 8 kook
Bters, 3 buishoudsters, 7 vrou
welijke kantoorbedienden, adspi-
rant bouwk. opz., steenhouwers
voegers, 4 Koetsiers en voerlieden.
Die liep er niet inl
Bij den rijwielhandelaar D. H. Ha-
zes, Zoetestruat alhier, vervcegde zich
gisteren een 2Ü-jarig meisje, dat een
rijwiel te huur vroeg. Ze gaf op Sme-
destraat 12 te wonen. De winkelier gaf
de fiets echter niet af, maar informeer
de eerst eens, of liet meisje op dat
adres wel bekend was. Het antwoord
was„Niet bekend."
Verstandig gehandeld van den rij
wielhandelaar 1
Mishandelin ge t J e.
De huzaar W. It. deed gisteren aan
gifte van mishandeling Door een on
bekende was hij in de tapperij van V.
W. aan de Amsterdamsrhe Vaart met
een of ander voorwerp op het hoofd
geslagen. Een ooggetuige vermoedde,
dat de man-die-sloeg een Amsterdam
mer is. De huzaar had 3 wondjes op
het hoofd, die echter niet gevaarlijk
waren.
Een onderzoek hoeft nog geen resul
taten opgeleverd.
DE A. S. RAADSVERKIEZING.
De Vrijzinnig-Democratische Kies-
vereeniging heeft besloten de candi-
datuur van Dr. W. E. Merens te steu-
De Christelijk-Historische
rrigïng heeft besloten thans bij de her
stemming de candidatuur van den
heer IL Ph. Loots (R.-K.) te steunen.
Aanbesteding.
Door hot gemeentebestuur ls aanbe
steed de levering van steenkolen, an
thraciet, turf en petroleum, ten behoe
ve van eemeentegebouwen en -In
richtingen, benoodigd in het tijdvak
van den dag der gunning tot en met
30 April 1912.
Ingeschreven werd als volgt
G. v. d. Haak Jr.. grove steenkolen
per 100 1.10 anthraciot ƒ1.59;
lange turf ƒ0.31 korte turf ƒ0.50 per
dubbele H.L.
Frans Perquin, gr. steenkolen 1.09
per 100 kg. anthraciet 1.55 per H.L,;
korte turf 47 cent per dubbele H.L.
J. O verakker en Co., grove steenko
len per 100 kg. 1.03 anthraciet ƒ1.55
per 100 kg.lange turf 28 cent per dub
bele H.L. korte turf 47 cent per dub
bele H.L.
J. Mandemakcr, lange turf 291/2 ct.
per dubb. H.L.
De gunning heeft Woensdag 11 Mei
plaats.
Examens L. O.
Haarlem, 2 Mei. Geslaagd de heeren
P. Buitenhuis en J. Lommers, te Dur-
gerdam J. A. N. van der Hulst en
J. Z. Kannegieter, te HaarlemC. J.
Janse en C. M. Janse, te Beverwijk.
(Zie verder Stadsnieuws onder laat
ste berichten).
Uit de Omstreken
SANTPOORT.
Het gegoten buis.
DE DAG DER GIETING.
Santpoort, Woensdagmorgen.
De groots dag der gietiiig, de dag
waarop tusschen de dubbele wanden
van het geheimzinnige ijzeren huis de
vloeibare, dunne betonmassa zal wor
den gegoten, is aangebroken. In de
prdle vroegte is men al aangevan
gen met het in gereedheid brengen
van de geheele omvangrijke installa
tie, die daarvoor noodig is.
Op het door een schutLng omge
ven terrein Is T voortdurend druk en
levendig. Werklui zijn overal in de
weer, ook ïn het huis.
Langs een ladder bereiken we het
dak, om de groote inrichting eens in
ooge.nsc.houw te nemen. Hoog boven
ons verheft zich een stellage ■ran hou
ten palen; daarop wapperen de Ne-
derland6che, Ainerikaansche en En-
gelsche vlaggen. Dat is het hijschtoe-
stel, waaraan straks de buckets, ge
vuld met het betonmengsel, zullen
worden omhoog geheschen om in een
centrale'n trechter te wördon uitge
stort, boven op het dak. Die trechter
staat door goten in verbinding met
de dubbele buiten- en binnenwanden
van het huis. Tusschen den dubbelen
ijzeren buitenwand 13 overal 15 c.M.
ruimte, tusschen den binnenwand 10.
Zóó dik zullen de muren van het ge
goten huis dus worden.
Beneden, op den vasten grond,
heeft de betonhoreiding plaats, vol
gens een gepatenteerd systeem, eigen
vinding der ondernemers Small en
Harms. De droge materie komt in
een „mixer", een soort betonmolen
tevenals het ijzeren huis geleverd
door de firma R. C. Stokvis en Zonen
te Rotterdam) en wordt daarin aan
gemengd met het water dat uit groote
reservoirs toevloeit. Straks, om tien
uur, zal de gieting beginnen.
Nu draait de betonmolen nog maar
op proef, gedreven door z'n electro
motor.
Onderbreken we hier even de be
schrijving van den gang van zaken
op dezen dag, om eerst te vermelden
hetgeen ons meer uitvoerig meege
deeld werd over:
DE GROND-GEDACHTE VAN DE
ONDERNEMING.
Die is de volgende:
Den maatschappelijk onvermijde
lijk gebleken massa-bouw, als winst
gevend bedrijf, op volkomen aesthe
tische wijze tot -ontwikkeling te bren
gen.
Het gewapend beton, door de'n ar
chitect Berlage reeds zoo lang „het
materiaal der toekomst" genoemd,
leent zich hiertoe he- ho«t Het is van
origine Europeesch. doch heeft in
Amerika zijn grootste ontwikkeling
en meest veelzijdige toepassing be-
're.kt
Wel heeft bet Amerikaansche voor
beeld op Europa (vooral Duitschland)
een gunstigen invloed geoefend,
maar Amerika hield de leiding.
Durfde men, op grond van studie
en ervaring, steeds stouter construc
ties aan, en werd het gewapend be
ton, om zijn endrme praktische voor
doe! en, meer en meer toegepast, een
groot bezwaar bleef de duurte.
De hooge kosten werden vooral
veroorzaakt door de omslachtige
werkwijze, welke men niet wist te
vermijden, en diie een zeer groot be
drag aan extra materiaal en aan ar-
beidsloonen met zich bracht.
Men moest altijd met du're houten
vormen (bekistingen) werken, en de
ze later wegbreken, waarna het ge
heele werk door bepleistering of be-
metseüng moest gecompleteerd en
aangezuiverd worden.
Hierdoor werd zijn meest algemee-
ne toepassing belemmerd, en bleef
de woonhuisbouw in dit materiaal,
tot heden beperkt tot villa's, die wel
zeer solide en zeer gerieflijk, docb
ook zeer duur zijn.
Het nieuwe materiaal scheen wel
onvereenigbaar met dat nieuwe
ideaal goede en goedkoope wonin
gen voor den minderen stand.
Men trachtte daarom langs ver
schillende wegen hiervoor een oplos
sing of een compromis te vinden,
waarvan vele patenten getuigen.
Van hoeveel belang men echter de
kwestie achtte, blijkt wel o. a. hier
uit, dat zelfs de uitvinder Edison zijn
te'i'reinem en zijn geld beschikbaar
stelde voor proeven, die geledd wer
den door de ingenieurs George E.
Small en Henri J. Harms Jr., de
eerste Amerikaan, de laatste Hollan
der van geboorte.
Deze bedde ingenieurs hebben een
systeem uitgevonden, dat juist het
gewapend beton bij uitstek geschikt
maakt voor het bouwen van goede
en goedkoope woningen op groote
schaal.
Hun systeem is, gecompleteerd
met enkele denkbeelden van den heer
Herman Hana, in alle daarvoor in
aanmerking komende landen gepa
tenteerd.
De eersten, die gereed stonden om
deze nieuwe zaak met geld en woord
te steunen, waren de heeren: II. J.
Harms Sr. en H. Hana, en men
stichtte te New-York de firma: „Mo
nogram Construction Company" on
der de firmanteh: Harms, Small cn
Hana al suitvoerders, en A. Wright
als patent-expert en rechtsgeleerde.
De Monogram-ConstrucUon-Com-
pany (M. C. C.) zal de exploitatie
der patenten over de geheele wereld
behartigen, en zal het nieuwe procé
dé den naam dragen van „M. C. C.-
systeem."
Verschillende publicaties in binnen-
en biiitenlandsche bladen in April
1909 trokken zeer de aandacht
Van meerdere zijden uitte zich oen
krachtige belangstelling, en ontstond
het denkbeeld, in Holland een op rich
zelf staande zaak te stichten.
Wegens zijn krachtige sympathie
voor het nieuwe materiaal, sloot
zich mede aan de heer H. P. Berla
ge N.zn., die Loorstond zeer veel voor
het plan voelde.
Na eenige voorloop:ge besprekin
gen werd besloten, een consortium te
stichten, dat de noodige gelden four-
nceren zou om in Holland een z.g.
„proefhuis" te „gieten".
Thans was het eerste werk, den
heer II. J. Harms Jr. naar Holland
te roepen, en werd onder krachtigen
financieelen steun van het consorti
um, dat door den zaakkundigeo bij
stand van de heeren: M. Laernoes en
J. Verhorst, beiden te Vüssmgen, al
spoedig tot. stand kwam, iu Juni 1910
met de voorbereiding van het eigen
lijke werk begonnen.
Als leiders van dit werk fungeerden
de heeren: II. J. Harms Jr. en H. Ha
na onder medewerking van deo ar
chitect H. P. Berloge Nzn. als acsthe-
tisch adviseur.
Het gewapend beton Systeem M. C.
C. wordt gegoten in „vormen", waar
in van te voren de ijzeren staven, die
de z.g. „bewapening" d. i. verster
king uitmaken, zijn opgesteld.
De gietvormen, voor dit nieuwe pro
cédó gebruikt, zijn van ijzer en kun
nen om zoo te zeggen, ad infinitum
dienen.
Wel zijn die vormen duur, zóó
duur, dat er een flink kapitaal noo
dig i6 om de zaak op touw te zotten,
doch de kosten zijn, per huis omge
slagen, zeer gering.
De huizen behoeven niet bijgiepleis-
terd of bijgemetseld te worden ais zij
uit de vormen komen, en een kleine
ploeg getrainde mannen kan met de
ze vormen zeer snel werken.
Massa-bouw kan nu veel goedkoo-
per plaats hebben, dan tot heden op
eënigerlei andere manier mogelijk
was.
Dit is de financiecle kant van de
zaak.
De Ijxdren vormen die worden ge
bruikt zijn zóó ontworpen, dat aller
lei oombinaties mogelijk zijn eo-
nigszins op de wijze van Riohter's
steen-bouwdoozen en dus het mo
notone van rijen huizen voor den
minderen, en zelfs eenigsrins gegoe
den stand, daardoor verdwenen.
De technische firmanten van dc M.
C. C. de heeren H. J. Harms Jr., Geor
ge E. Small en H. Hana, stellen zich
voor, voornamelijke flinke partijen
van goedkoope woningen op bestel
ling te leveren, daar op deze wijze
een winstgevend bedrijf op aestlieti-
schen basis tc'n goede komt aan de
genen, die er bet meest belang bij
hebben.
De voordeel en van het gewapend
beton zijn vele. Het is sterk, vraagt
geen reparatie, is absoluut brandvrij,
laat gee>n vocht door, slorpt juist ge
noeg vocht op, om de vertrokken
droog te houden, en is h zeer slech
te warmtegeleider.
De heer J. W. C. Tellegen, direc
teur van het bouw- en woningtoe
zicht te Amsterdam, verklaarde op 2
Mei 1910 in eem onderhoud met de
heeren Berlage, Harms, en Hana,
dat er alle reden is om aan te ne
men dat de toepassing dezer nieuwe
bouwwijze voor woonhuizen, tot al
leszins bevredigende resultaten lei
den zaL
DE GIETING.
In den loop van den morgen arri-
veeren, te"r bijwoning van de gloting,
vele belangstellenden op het terrein.
We zien daar o.m. de heeren jhr. A.
E. Boddaert uit Middelburg, M. J.
Verhorst, bankier te Vlissingen,
Laernoes, fabrikant daar ter stede,
J. G. de Groot Jomin, Harms Jr., de
vijf laatstgenoemden leden van het
consortium van 10 leden, dat de zaak
financieel steunt.
Allen gaan het inwendige van het
ïjzeiren huis eens in oogenschouw ne
men. Zooals we al meldden heeft het
vijf kamers; 't is zooiets als een tus-
schenmodel van werkmanswoning en
een kledn strandvillatje.
Beneden is er een voorkamer van
4 bij 4 meter, 2.80 M. hoog, een keu
ken van 2.50 bij 2.50 met eeto provisie
kast, nog een bergingkast en
closet. Boven twee kamers van
lijko grootte als keuken en voorka
mer, en nog een klein kamertje van
2 bij 2.60. De betonvlotT der boven
verdieping is 15 c.M. dik.
De koopprijs van zoo'n gegoten
buis zou, zoo vertelt ons de heer Ha
na, ongeveer f 1800 bedragen.
Voor het groote werk aanvangt
laat men de arbe.ders in de houten
keet te zamen komen, waar de lieer
H. J. Harms ieder z'n plaats aan
wijst, en aanmaant tot groote voor
zichtigheid en kalmte.
Kort daarna draait de betonmolen,
dan verlaten we perstafel (die in de
voorkamer van het ijzeren huis is op
gesteld, en klauteren maar weer naar
boven.
Boven, bij de ladder naar liet
dak, ontmoeten we den bekenden ar
chitect uit Amsterdam, H. P. Berla
ge, die ons bereidwillig ls woo'rd
staat en het een en ander meedeelt
over zijne medewerking aan deze
onderneming.
Die medewerking geldt alleen voor
het aesthelischc gedeelte; wat het
economische en technische deel der
zaak betreft: dit is geheel voor reke
ning der heide Ingenieurs die de
zaak leiden. Toen hij door hen was
Uitgenoodigd zijn medewerking aan
de zaak te verleenen, en hem de
voordeelen daarvan waren uiteenge
zet, zag dc heer Berlage dadelijk
zeer veel belang Sn deze onderne
ming.
Het nieuwe procédé van betonb»»
ïeiding heeft speciaal als voordeel d«
groote vloeibaarheid der materie.
In zijn gewone samenstelling is be
ton niet iu dien vorm te krijgen, Ch
men is daarom genoodzaakt om wan
neer het tot eenige hoogte is opge
trokken, weer een nieuwen 6te-icer
te bouwen bij het verder bouwen, t
geen een groot inconvenient is. Bij
eenigszins groote werken heeft men
bovendien altijd houten betimmerin
gen noodig, aangezien ijzer te kost
baar is.
De nu voor deze woning gebruik;e
ijzeren vorm heeft duizenden en
nog eeins duizenden guldens gekost en
kan voor massabouw van dergelij
ke kleine huizen benut worden; men
moet die hooge koopsom dan natuur
lijk op het kapitaal afschrijven.
De kostbaarheid van het „ijzeren
huis" maakt het evenwel niet waar
schijnlijk dat men met dit nieuwe
systeem groote huizen zal kunnen
bouwen. De vorm wordt dan enorm
duur; terwijl de huizen natuurlijk in
veel geringer aantal zullen kunnen
worden gebouwd, zoodat de totale
kosten per woning dan te hoog wor
den.
Wat de mogelijke technische bezwa
ren, verbonden aan dezen huizen
bouw. betreft: in dit opzicht kon de
heer Berlage zich slechts weinig uit
laten, daar de ondervinding met de
ze proefwoning Tfhg veel zal moeten
ieeren, b.v. wat eventueel scheuren
van de muren betreft.
Niet onmogelijk ls het dat, door
dat de muren van gewapend beton
zijn, het huis te veel rasonneert,
welk bezwaar dan wellicht door
viltbekleedingen te ondervangen zou
zijn.
Vooral over de manier waarop J et
dak moet zijn geconstrueerd zijn do
geleerden het niet eens; naar de moo
ning des heeren Berlage zal men
dat wel met een laag mantique moe*
ten bedekken.
Zal de technische en ecostómische
waaide zóó groot blijken te rijn ais
de ondernemers verwachten sitl
dat b.v. een derde op de gewone kos
ten van woningbouw zal kunnen wcr
den bezuinigd dan ls natuur)ijk
binnenkort een gansche revolutie :.*i
de bouwwereld te verwachten.
Na een korte vertraging in het
gietingsproces, veroorzaakt door ee'n
verzakking in de houten stellages
die spoedig hersteld wordt komt
de betonmolen dan toch om een uur
of elf in actie, en slokt haastig in z'n
grooten mengketel de droge beton-,
massa qn het water op, 't vermen
gend en daarna uitstortend in de ine-'
talen bakken, die onmiddellijk naar
het dak worden opgeheschen. Daar,
van een centralen trechter uit,
stroomt de vloeibare grijze massa
door goten tusschen de dubbele mu-'
Ven. Beneden, In de tijdelijke werkka
mer van de pers, daar suist en ritselt
het voortdurend om ons heen, in de
wanden van het huis. In de geopen
de vensterbank, voor ons, z-en we
de vloeibare massa tusschen t ijzer
der bewapening, .steeds rijzen.
Dat is een curieuss gewaarwor
ding: in een huis te zitten... dat rond
om u gegoten wordt! MeVkwaaïdig is
het ook dat de slappe, nattige mcs:a
volkomen homogeen Ls: een steen, er
in geworpen, zinkt niet maar blijft op
dezelfde plaats, zoodat het soortelijk
gewicht daarvan gelijk is aan dat der
massa.
En zoo groeit langzamerhand het
gegoten huis, binnen in hel ijzeren
hulseL
Van uur tot uur vult dat rich, cn
ten slotte zullen de 40 kubieke meters
beton die er voor benoodigd zijn, na
een goede zes uur arbeid geheel zijn
uitgegoten.
Daarna begint feitelijk het darde
gedeelte van den bouw. 't Eerste
was: het stellen van den ijzeren
vorm, het vervaardigen der installa
tie, 't tweede- de gieting. Hel derde
ls het stollen van do vloeibare mate
rie. hetgeen ongeveer een vijf da.-en
vordert. Is dat gebeurd, dan heeft de
ontmantelirg plaats; het ijzeren huls
wordt in kleine stukjes uiteen ger.o-
men en het uit beton gegoter.e
rest, als eerste demonstratie van ecu
nieuwe bouwwijze die zulk een evene
ment belooft te worden!
