De Europeesche Oorlog.
TWEEDE BLAD.
HAARLEM'S DAGBLAD
WOENSDAG 15 SEPTEMBER 1915
Op het Westelijk
Oorlogsveld.
Hel officieel Fransch legerbe-
richt luidt
Aan den Yser duurt do kanonnade
voort. Ten Noorden en ten Zuiden
van Atrecht, ten Noorden van de Oisa
en aan het Aisne-Marne-kanaal be
schoot Fransche artillerie met ver
nietigend resultaat de verdedigings
werken van de Duitschers. In Cham
pagne, in Argorme en tusschen Maas
en Moezel artillerie-acties en bom-
mengeveohten. Lunéville en Com-
piègne werden opnieuw gebombar
deerd.
Negentien Fransche aeroplanes
wierpon honderd bommen op Trier.
Het station en de Reichsbank werden
getroffen. Ook werden 58 bommen ge-
worpen op de stations van Dommary
en Baroncourt.
Andere aeroplanes bombardeerden
do stations to Donaueschingen en
Marbach.
De activiteit der artillerie aan bet
front in Artois duurt voort. Ten Z.
van de Somme wederzijdsch bombar
dement, dat vooral bevig wa9 in den
omtrek van Tillolby, le Cessier en
Peuvraignes. De artillerie-actie duurt
voort aan het Aisne-Marnekanaal
bii Sapigneul en Godat In Cham
pagne. ten noorden van het kamp
van Chalons en aan den westelijken
zoom van de Argonnen in het bosch
Mortmare brachten Fransche batte
rijen het vuur van de Duitscho mi-
trailleurs tot zwijgen en werden en-
1 knie vooruitspringende deelen der
Duitsche linie met succes beschoten.
Aan het overige front was de nacht
kalm.
Fransche vliegtuigen bombardeer
den het station van bet spoorweg
snijpunt Bensdorff bij Morhangc en
de Duitsohe kantonnementen bij Cha-
pelle in de Argonnen en bij Lange-
marek ten noorden van Yperen.
Het officieel D u i t s c h legcrbe-
richt luidt:
Onder gedeeltelijk zeer levendige
actie der artillerie van weerszijden
verliep de dag, die overigens geen
belangrijke gebeurtenissen bracht.
Een zwakke Fransche beweging te
gen het sluishuis van Sapigneul (ten
noordwesten van Reims) is afgesla
gen.
Op Trier, Mörschingen, Chateau
Salint en Donaueschingen werden
door Fransche vliegtuigen bommen
geworpen. Bij Doiiuuesehingeii ls een
personentrein met mitrailleurvuur
(beschoten. Eenige personen werden
gedood en gewond. Van het boven
Trier verschenen eskader werd een
vliegtuig bij Lommeringen ten zuid
westen van Fentsch omlaag gescho
ten.
Op het Oostelijk
Oorlogsveld.
Het officieel Russisch legerbe-
bicht luidt
Bij Riga, Friedrichstadt en Jacob-
staot geen belangrijke wijzigingen
in den toestand.
Op het front van den Beneden-
Eckau en ten westen van Mitau scher
mutselingen tusschen. kleine afdee-
Ilngen.
Het artillerieduel is geducht toege
nomen van Linden tot 20 werst ten
noordwesten van Friedrichstadt. Ver
bitterde gevechten ten westen van Ja-
cobstadt en bij de meren Pickstern
en Sauken duren voort.
Ten weeten en zuidwesten van Du-
ra burg voeren de Duitschers eon
krachtig offensief.
Gevechten bij Abeli, Owniany en
meer zuidwaarts worden met groote
hardnekkigheid gevoerd.
Nabij het station NowoSwenzja-
ny is de spoorweg door do Duitschers
afgesneden. Onder den druk van do
Duitschers, die tot een beslissend of
fensief overgingen tusschen Nowo
Swenzjany en Wilna trokken Russi
sche tcocpen terug naar de omgeving
van het station Podbrodse.
In de streek ten westen van Wilna
i meer naar het oosten tot Orany is
de toestand dezelfde.
Op het front OranyMosti is do
hardnekkige strijd tegen do Duit
schers heviger geworden bij Skidel en
meer naar het oosten. De Duitschers
ontwikkelen een offensief ten oosten
van Skidel.
Bij de achterhoedegevechten om
den druk van de Duitschers tegen te
gaan, kon de Russische artillerie een
krachtig vuur ontwikkelen.
Op de wegen ln de lijn Wolkowysk
'Kartuskaja Beresa naar het oosten
rukken de Duitschers bedachtzaam
'ocrwaarts. Hun pogingen om tot
een krachtiger offensief over te gaan,
ontmoetten overal een verbitterd ver-
et en hadden niet den minsten in>
loed op den geregeld voortgezetten
terugtocht van de Russische troepen,
waartoe van te voren besloten was.
Tusschen Kotshine en Pinsk over
het algemeen geen wijziging in den
toestand. Kleine gevechten ten oosten
van Drogitechin.
Ten zuidwesten van het station
Sarny blijven de Russische troepen
de Duitschers tegenhouden, die po
gen op te rukken voornamelijk langs
de rivieren de Styr en Goryn en meer
oostelijk bij KolkiSerash.no. Bij de
ze laatste plaats wordt hevig gevoch
ten.
Ten westen van Rofno bij Dubno
i Kremenez doen de Oostenrijkers
vruchteloozo aanvallen.
In Gali'cië bij Tarnopol gingen de
Russische troepen onder een allerhe
vigst artillerievuur van de Duitschers
nog een weinig vooruit, waarbij zij
eenige gevangenen maakten. De Rus
sen wierpen de Duitschers terug die
naar het noorden terugtrokken.
Aan den Beneden-Sereth nabij Za-
lechtchike trachtten de Duitschers
door het offensief te nemen den op-
marsch der Russen naar het westen
tc stuiten, maar zij werden na een
■hardnekkig gevecht opnieuw vensla
gen cn overhoop geloopen.
Over het algemeen is bij de
Duitsch-Oostenrijksche acties een
6treven waar te nemep om den schijn
van offensieve operaties tc behouden,
welko hun verliezen kosten, die niet
opwegen tegon de resultaten.
Het officieel Oostenrijksch
legerbericht luidt:
De toestand in Oost Galicië is niet
veranderd. De Russen deden heden
ochtend een aanval op het Oosten*
rijlksch front aan de Strypa, maar
werden teruggeslagen.
Ook in Wolhynië gingen dë Russen
met nieuwe troepen op verschillende
plaatsen tot den aanval over.
Terwijl de gevechten bij Nowo Alelc-
sinic nog voortduren, worden de Rus
sen bij Dubno en den Stubi el-sector
overal met zware verliezen teruggö-
slagen.
De Oostenrijksche troepen in Lit-
thauen zijn bij de vervolging der Rus.
sen ten zuiden van Slonim door do
Grhvda-laagte getrokken.
Het officieel Da itsch legerbe
richt luidt:
Legergroep-v. Hindenburg. Op het
front tusschen Dwina en Wilija ten
noordwesten van Wilna gaan de Duit
schers onder gevechten verder voor
uit. Er werden 5200 gevangenen ger
maakt, een kanon, 17 munitiewagens,
13 mitrailleurs, veel bagage buitje-
maakt. Ook ten oosten van 'Olita
maakt do Duitsche aanval vorderin
gen. In de bocht van den Njemen ten
noordwesten van Grodno kwam do
vervolging tot halverwege Lida,
der zuidelijk naderen de Duitschers
den Zararsector. Het station Lida is
's nachts met bommen beworpen.
Legergroep-Lcopold v. Beieren. Do
vervolging in de richting van de Za-
ra duurt voort. De Russische achter
hoeden werden verdreven»
Legergroep v. Mackensen. Ook hier
kond'en de Russen do vervolging niet
tegenhouden. Eenige honderden gevan
genen werden -gemaakt.
Zuidoostelijk oorlogstooneel. De
toestand der Duitsche troepen is
veranderd.
Op het Zuidelijk
Oorlogstooneel.
Het officieel O o s t e n r ij k s c h
legerbericht luidt
Na de mislukte aanvallen der Ita
lianen in de laatste dagen is Maan
dag een stilstand ingetreden in de
gevechten bij F'.itsch en Tolmein.
Bij Plawa werden de Italianen
door de Oostenrijksche artillerie
overvallen en teruggeslagen op een
front van verscheidene K.M. De
luchtende Italianen leden zwaro
verliezen.
Aan het Tiroolsche front werden
aanvallen van niet talrijke Italiaan-
sche afdeelingen op de Oostenrijk
sche stellingen bij de grensbrug in
het Popenadal (ten zuiden van
Scliluderbach) en in het Tonale-
gebied afgeslagen.
Over het algemeen was het rustig
aan het zuidwestelijk front.
Op Zee.
DE „IIESPERTAN".
Wolff seint uit Berlijn
Naar het Wolffbureau van bevoeg
de zijde verneemt, schijnt het op
grond van de tot dusver ontvangen
medodeolingen in verband met de te
officieeier plaatse bekende feiten zoo
goed als buitengesloten, dat een
Duitsche duikboot iets te maken heeft
met het zinken van de Engelsche pas
sagiersboot „Hesperian". In de eerste
plaats was volgens het stationnee-
ringsplan der duikbooten op 4 Sep
tember geen Duitsche duikboot in het
zeegebied, waar de „Hesperian" ver
ongelukte. Verder was volgens te
Berlijn ter beschikking staande schil-
deringen van het gebeurde van En
gelsche zijde de aard der ontploffing
zoo, dat de werking eerder aan een
mijn dan aan een torpedoschot doet
denken. Voor deze opvatting spreekt
ook de omstandigheid dat, volgens de
ter beschikking staande mededeelin-
gon, het schip dicht bij den voorste
ven is getroffen en twee der voorste
ruimen volliepen.
DUITSCHE VLIEGTUIGEN IN
ACTIE.
Een officieel D u i t s c h vlootbe-
richt luidt
Op 12 dezer deden Duitsche water-
liegtuigen een aanval op de Russi
sche maritieme strijdkrachten in de
Golf van Riga en op Riga en Duna-
rniinde. Een der vliegtuigen bemerk
te voor de G-olf een Russisch moeder
schip van vliegtuigen en bewierp dit
met goed gevolg met bommen. Er
werd waargenomen, dat brand ont
stond. Een ander vliegtuig viel een
torpedojager met bommen aan en had
daarbij een treffer. Een derde vlieg
tuig ontdekte in de Arensburger bocht
een moederschip voor vliegtuigen en
raakte dit met twee treffers. Een
vierde vliegtuig dat bij Zozel een ge
vecht had to leveren met twee Russi
sche vliegtuigen, slaagde er in bo
ven een torpedo-bootjager te komen
en hier een treffer te maken'.
Een vijfde trof twee Russische on
dergedoken duikbooten voor Windau
en bewierp deze rnet bommen. Het
resultaat kon niet worden vastge
steld. Hel laatste vliegtuig eindelijk
wierp bommen op de werf te Duna-
münde, waar torpedo's voor de Rus
sische marine woi'den gebouwd en
had hier zes treffers op de werkplaat
sen en hellingen. Er onk-tond brand.
Een vliegtuig ontmoette in de Golf
van Riga een Russisch zeilschip, dat
in den grond werd geboord, nadat de
bemanning gered was.
NOORSCH SCHIP AANGEHOUDEN.
Het Bureau-Ritzau seint uit Ghris-
tiania: Volgens een telegraphisch be
richt van den gezagvoerder van het
stoomschip „Biesheim" is dit schip
door een Duitsche duikboot aange
houden. Een Engelsch onderdaan, dio
zidh op het schip bevond, is naar den
onderzeeër overgebracht
Aan het Noorsche gezantschap te
Berlijn is opgedragen uit naam der
Noorsche regeering bij de Duitscho
wegens het gebeurde te protestecren.
FRANSCHE SCHEPEN GETORPE
DEERD.
Do „Matin" deelt mede, dat Don
derdagmiddag met enkele uren tus-
schenruimte twee Fransche vracht
booten getorpedeerd zijn in de Mid-
dcllandschc Zee ter hoogte van Ornn.
Het waren de „Aude" en de „Villo-
de-Mostaganem" van de Compagnie
Transatlantique.
Verspreid nieuws
van deoorlogsvelden
IIOE GRODNO GENOMEN WERD.
Dr. Stephan Steiner schrijft d.<L 2
September aan den Berliner Lokal
Anzeiger uit den omtrek van Grodno:
Na de verovering van Bjelostock
wees de richting van den verderen op.
marsch zich van zelf aan. Terwijl
het leger Von Gallwitz van Bjelsk uit
de Russen in de richting van Bjelow
jets naar het noordoosten drukte,
marcheerde het leger-Von Scholz te
gen die laatste Njemen-vesting op. Uit
da geweldige troepenmenigte, die de
Russen hier bijeen gebracht had'den,
bleek duidelijk, dat zij tot het laatsto
oogenblik jwogden den opmarsch der
Duitschers tegen ie houden. De door
de Russen zoo vaak herhaalde bewe
ring, dat hun terugtocht van zuiver
strutegisehen aard is, kan niet veel
aan het feit véranderen, dat we hier
niet met een strategischen, maar met
een tactischen terugtocht te doen
hebben. In het geheel schijnen de
Russen aan het front van het leger-
Von Scholz ongeveer elf divisies sa
mengetrokken te hebben. Dit i3 een
geweldige massa op het betrekkelijk
korte front, ofschoon de meeste divi
sies, na de zware verliezen, die zij
geleden hebben, niet sterker dan een
brigade waren, 's Morgens om negen
uur trok de eerste wielrijderspatrouil
le liet marktplein van Bjelostock op
en 's middags om drie uur hield daar
het eerste volledige regiment parade.
Denzelfden dag echter nog trokken
do troepen verder naar Grodno. De
eerste twee dagen werden de bewe
gingen van het leger, ten gevolge van
de moeilijke omstandigheden voor den
trein, vertraagd. Het gelukte onzen
troepen echter toch het verdedigde
bruggehoofd van Joerovtz voor Basil-
kow in het moerassig terrein van de
Soejrrasz te nemen. lie stnjd was hier
zeer kort. De Russen schenen gedemo
raliseerd, want zij gaven de gewich
tige en goed aangelegde stelling spoe
dig op, cn zoo kregen de Duitschers
het stadje Wasilkof gemakkelijk in
hun bezit. 1-Iet leger zette zijn op
marsch onmiddellijk voort, doch do
28ste Augustus verliep, zonder dat
wij in aanraking met do nusseu kwa
men. Den 29en werd do opmarsch
krachtig voortgezc-t en over liet ge-
heele front ontwikkelden zich hard
nekkige gevechten. De Russen namen
een uitstekende positie in, die dc vol
gende ligging had: Lipszk met het
daarvoor gelegen moerasgebied van
de Bobr, de sector van de Szidra-beek
mei de steile hooge oevers, de heuvel
reeks van Sokolka tot Kamiorska
Stara. Ondanks de uitstekend tot ver
dediging geschikte ligging van de stel
ling, konden de Russen daar niet
stand houden, ofschoon de tegeaistnrid
op vele plaatsen, vooral bij Lipszk en
bij den Szidra-seclor, uiterst hardnek
kig was. Nadat de Russen overhoop
geworpen waren, werd de aanval op
de geheele linie voortgezet in da alge»
meeno richting Szaljewsja, Kusznitza,
Nowydwor. Bij Kusznilz ontwikkel
den zich nog hardnekkige gevechten,
die blijkbaar ten doel hadden do
Duitsche strijdmacht zoolang in haar
opmarsch tegen te houden, tot de te
rugtrekkende Russische troepen hun
stellingen bij Grodno hadden bezet.
Ook hier was de tegenstand spoedig
gebroken. De Duitschers kwamen in
den Loszoczna-sector, waar de vóór
stellingen V3n de vesting Groduo
reeds beginnen. De uitstekende hoog
te-stellingen 233 en 209 waren woiis'
waai- volkomen in orde, doch de
Duitsche troepen vonden ze verlaten.
Eerst bij do hoogte 196, 211 en 188
kwam liet tot strijd, doch op den
avorud van den 31en Augustus werden
deze stellingen stormenderhand go-
nomen en daarmee waren de eerste
.--stellingen van Grodno in Duitse)»
bezit. Tegelijk hiermee gelukte het
den naburigen troepen zich bij Blel-
Jany vooruit te werken, dc daar voor
bereide Russische stellingen te bezet
ten en de beschieting van fort 4 bij
Sztreljtschlki te beginnen. Het fort
No. 4. dat den eersten September met
de geheele artillerie onder intenshf
vuur genomen werd, was ongeveer
een half jaar geleden, volgens plan
nen van Japansohe ingenieurs, aan
gelegd'. Het was een missie van veer
tig officieren, die onmiddellijk de ves.
ting begonnen te herbouwen. Volgens
't plan der Japanners werd een gedeel
te van de vestingen vernietigd, 'n ge
deelte gemoderniseerd en daarbij nog
nieuwe werken aangelegd. Bijzonder
gewicht werd aan do vóór-stellingen
gehecht. Deze zouden in een grooten
kring bij lcrachtigen tegenstand el-
ken aanval lang kunnen weerstaan
Tegelijk met de militaire missie kwa
men dertig zware kanonnen aan, die
in de nieuwe forten werden ongesteld.
Op deze wijze moeten, volgens Japun-
sche plannen, ook Gssowietsj, Kofno
en 0:ita hervormd zijn.
's Middags om half vijf nu werd
het fort door Duitsche Infanterie bo
stormd en om vijf uur was het in ons
bezit. Na een strijd van drie uur ge
lukte het den Duitschen troepen tie
Russen ook het tusschenwerk 4 A af
te nemen. Terwijl er om het fort ge
vochten werd, gelukte het een Duit
sche groep ten zuiden van fort No. 4
zich in de richting van fort No. 5
vooruit te werken. Na gevechten wei*
den de hoogten 189, 210, 196 en 181
genomen en zoo kwamen Duitsche
troepen binnen het gebied van fort
No. 5, dat door de Russen ontruimd
wc-rd, nadat zij het ammunitiemagn-
zijn in do lucht hadden doen sprin
gen.
Den 2en September 's morgens was
liet laatste tusschenwerk van fort
No. 4 genomen. De Duitsche troepen
bereikten den Njemon-oever.
Het was reeds 's avonds laat, toen
do Duitsche troepen het terrein aan
de Njemen in bezit namen. Intussehen
wc-rd in fort 6 en 7 hevig gevochten.
Grodno brandde gedeeltelijk. Aan de
avondlucht lichtten roode vuurzuilen
en beschenen de vele kerktorens van
de oude stad. Grodno was een hel van
uur eai kruitdamp. Het scheen alsof
de Russen in de laatste uren zich bo
dacht hadden en nu de vesting nog
wilden behouden, naxlat zij de ge
wichtige deelen reeds verloren had
den. Zij deden nog eesns wanhopige
pogingen om te redden, wat te red
den was. Doch reeds was het den
Duitschen troepen gelukt, onder he
rig kartetsvuur over de Njemen te
komen en de stad binnen te dringen.
NA DEN VAL VAN GRODNO.
De bijzondere correspondent van
den „Lokal Anzeiger" tc Bjaljistoek
seint aan dit blad, dat met den val
van de vesting Grodno, nu de gehee
le linie aan den Njemen, met uitzon
dering van Mercez, in Duitsche han
den is en dat daarmede deze opera-
tién als afgesloten kunnen be
schouwd worden.
Van verschillende zijden werd
aangenomen dat de veldtocht in dit
stadium tot een bepaalden stilstand
zou komen, daar er geen andere ob
jecten waren voor operaties, die door
sterke linies als de vestinglinics aan
den Naref en den Njemen, beschermd
waren. Deze verwachte stilstand is
echter op geen enkel gedeelte
het front voorgekomen. De gevoch
ten werden ook na de verovering
Grodno voortgezet, waarbij doorloo-
pend voordeelën behaald werden.
De Skytische oorlogsvoering, die
de Russen in de laatste dagen ver
moedelijk op last van den Tsaar
hadden opgegeven, schijnt thans we
der voortgezet te zullen worden, want
in de laatste gevechten werden alle
langs den terugtochtsweg der Rus
sen gelegen plaaisen in brand gesto
ken en de inwoners weggevoerd. Het
aantal der gevangenen neemt dage
lijks toe. Het grootste gedeelte van
de gevangenen bestaat uit overloo-
pers. De uitrusting der Russen is in
den laatsten tijd opmerkelijk slech
ter geworden, voornamelijk het
schoeisel. Dit kan niet meer vergele
ken worden met dat wat de Russi
sche soldaten in de vorige maanden
droegen.
RUSSISCHE VLIEGERS.
Reuter seint uit Petersburg
Thans is bekend geworden hoe Rus.
slsche vliegers vaandels en documen»
ten tc Nowo Georgiewsfc redden. De
acht aèroplanes, bestuurd door offi
cieren, aan welke deze taak was op
gedragen, vertrokken bij het aanbre
ken van den dag. Het was een storm
achtige ochtend, de wolken hingen
laag en het sturen moest grootendeels
op het kompas geschieden. Zoodra do
vliegtuigen gezien waren 'werd een
hevig vuur op hen gericht. Toch vlo
gen alle ongedeerd over de linies van
de Duitschers heen.
Een vliegtuig werd 44 maal ge
lekt en andere weinig minder.
Onder de vliegtuigen was ook een
.„Albatross", vroeger op de Duitschers
veroverd.
Doordat zij te laag vlogen, moesten
eenige vliegers dalen in een Dnitsch
kamp, maar zij konden, dank zij den
mist, weder tijdig opstijgen en ontko
men. De aviateurs, waarvan sommige
een of twee passagiers hadden, be
reikten Breet-Litowsk, dat toen nog
in handen der Russen was, in drie k
vier uren.
Luitenant Grinef vloog met zijn
Farm an-ma chine direct naar het
hoofdkwartier van den grootvorst,
die hem warm geluk wenschte mei
zijn welgeslaagde, stoute vlucht.
Uil Engeland.
DU ITSCH VLIEGTUIG BOVEN
ENGELAND.
Reuter 6eint uit Londen
Een Duitsche aeroplane bracht
Maandagmiddag een bezoek aan da
kust van Kent en wierp eenig© bom
men, waardoor een huis zwaar be
schadigd werd- en vier personen ge
wond werden.
De aeroplane werd verjaagd door
twee inarine-aeropianes.
DE „TEMPS" OVER DEN DIENST
PLICHT IN' ENGELAND.
Dc- Parijsche correspondent van de
.Times" schrijft
Het vakvereenigLngscongres wordt
hier met voldoening begroet, omdat
uit de verslagen blijkt, dat de onwe
tendheid der groote massa van het
Engelsche volk omtrent de belangen,
die op het spel staan en omtrent het
verloop van den strijd, grootcndeels
'erdwenen is.
In eene bespreking van de hou
ding van de Engelsche vakvcrecnl-
gingen ten opzichte van den dienst
plicht, zegt de Temps", dat het wan
trouwen bij verschillende klassen in
Engeland tegen het beginsel van
dienstplicht een temperaments-
quarstie is en dat dienstplioht nooit
in Engeland zal worden ingevoerd,
tenzij de omstandigheden zulks ge
biedend noodzakelijk zullen maken.
Na er op gewezen te hebben, dat
de tusschenkomst van het Engelsche
leger in den strijd op het. vasteland
dé nlgemeene wereldpositie belang
rijk heeft gewijzigd, zegt de Temps":
„Groot-Brittannië zal niet langer
uitsluitend eene groove maritieme
mogendheid kunnen blijven. Het
moet in de toekomst tot groote mili
taire "prestaties in staat zijn, wil hel
zijn rol met succes blijven vorvulien.
De geheurtenissen van dezen tijd be
wijzen het, en ofschoon de Engelsche
vaderlandsliefde Lord Kitchener in
staat heeft gesteld in minder dan
een jaar legers op de been te bren
gen, dio op waardige wijze hunne
plaats naast de strijdkrachten der
geallieerden innemen, is het toch
niet bewezen dat dit systeem onze
buren en vrienden In staat zal stellen
altijd aan alle moeilijkheden het
hoofd te bieden."
VROUWEN EN DIENSTPLICHT.
Vrijdag is er te Londen een tweede
meeting van vrouwen gehouden om
propaganda te maken voor algemoe-
nen diensijdieht. Op deze vergade
ring werd een telegram voorgelezen
van minister Lloyd George over het
oorlogswerk der vrouwen. De minis
ter zegt in dit telegram, dut een
steeds toenemend aantal vrouwen
thans bij de munitiefabricage werk
zaam is, maar dat nog veel meernoo-
dlg zijn. Alleen bij de groote firma's
der metaalnijverheid zijn dit jnar
20.609 vrouwen meer in dienst dan
het vorige jaar. En bij vele lakken
van dc munitiefabricage kunnen nog
Van Knngt en Kunstenaars.
No. 92.
De Hollandseho Teeken-
maatsohappij in 1915.
Dit is wel eon eigenaardig© ten
toonstelling, deze 39e>, jaarlijksche,
van het Genootschap dat altijd als
een kour uit hetgeen door Pulchri en
Arti geboden werd, gegolden heeft.
Van de leden-oprichters zijn er nog
maar een drietal over de oude Van
de Sande Bakhuyzendo heer G.
Henkes, ook al hoogbejaard en de
jongste van dit trio Tholen. Van
Tholcn kan ik het mij moeilijk voor
stellen dat hij, bijna veertig jaar go-
leden, reeds een zoo bolangrljke
plaats onder do Pulchri-mannen in
nam. Maar de catalogus zegt het,
dus
De oprichting der Maatschappij viel
samen met en was een gevolg van de
opkomst hier te lande der aquarelleer
kunst, in den tijd tusschen 1870 en
'75. Do schilders eener vorige gene
ratie hadden natuurlijk veel getee-
kond, veel „gewassohen teekeninge-
tjes", zooals men toen zei, vooral dan
ln sepia, vervaardigd, maar het ma
ken van waterverftekeningen die ln
grootte, belangrijke compositie, voor
etelling etc. met schilderijen ln olie
verf wedijveren konden, was, in Hol
land althans, nog verwaarloosd.
In Holland. Want in Engeland bij
voorbeeld was na Turner een gehee
le en uitmuntend© school voor water-
colour-painters, waterverfschilders,
ontstaan en in Italië had zich in de
l!)o eeuw een menigte artisten met
dien arbeid bezig gehouden. Nu is het
opmerkelijke dat ook weer aan die
«speciale tak van kunst door onze
Haagsohe meesters een bijzonder ca
chet gegeven ie, waardoor tot op on
zen tijd over de geheele angel-saksi-
eche wereld oen roep van bijzondere
schoonheid voor him producten go-
gaan is. (Het is een feit dat noch op
zuiver Germaanschen bodem nooh
ln den Gallischen grond onze Haag-
sche landschai>sschool dien wortel
geschoten heeft dien ze in Engeland
en Amerika slaan kon.) Dat bijzon
dere 7,at voor een niet gering deel ook
in de techniek. Een goedo aquarel
van een Marls, Mauve of Bosboom is
altijd zuiver „gewassohen" teekening,
dot wil zeggen dat ze hun effect be
reiken door zuiver technisch te was-
schen, te sponsen In de natte vloei
ende verf en geen of zoo min mog©-
lljk dekverf gebruikt wordt. Die zoo
even genoemde Italiaansohe school
deed juist het omgekeerde, werkte in
het ge-aquarelleerde deel juist voort*
durend met dekverf, kreeg daardoor
veel meer het illustratieve, het prent-
jes-achtlge.
Do oprichters van de teekenmaat
schappij waren zonder uitzondering
bazen in hun vak. Doch, misschien
alweer door die veelbereisdheid en
breedheid van waardeering waar
over één hunner Meidag be
schikte, zij waren niet eenzijdig on
benoemden talnijk© buitenlandens
van groote reputatie tot medeleden
en wisten zoodoende aan hun tentoon
stellingen ieder jaar iets extra's, een
goed hors d'oeuvre te geven. In hun
ledenlijst komen Fransehen, Engel-
echen, Belgen, Duitschers en Italia
nen voor. Van de laatsten tel ik er
een zevental zelfs en zij behoorden
gedurende vele jaren tot de meest ge
trouwe comparanten.
Nu weet ik wel dat daar nog een
andere reden voor bestond. In dien
tijd, een dertig jaar terug, hield de
Hollandsche aristocratie en die al
leen kocht indertijd kunst, bijzon
der veel van die Ilaliannsche werken.
De firma Goupil in Parijs, die dat
werk pousseerde, had een filiaal in
Den Haag en dat filiaal stond weer
in nauw© relatie tot de heeren van
de teekenmaatschappij, zoodat het
niet véél moeite kostte om telken jare
een aantal Tarenghi's, Archini's, Jo
ris' en Cipriani's te kunnen preson-
toeren. Maar het aardige is dat die
inzendingen bleven komen, toen de
smaak zich hier allang gewijzigd had
en als ik mij niet bedrieg, miste ik ze
dit jaar voor het eerst.
Een gevolg natuurlijk van de ab
normale omstandigheden waaronder
wij nog steeds leven, waardoor het
Internationaal transport van kunst
werken uiters't moeilijk is geworden.
Nu heeft het Bestuur deze exposi
tie belangrijk gemaakt door een aan
tal Hollandsche 'kunstenaars, niet-
leden des Genootsohaps uit te noodi-
gen en bovendien van een enkel ou
der lid die zelden meer exposeerde,
Prof. Allebé, een kleine groep werk
bij eikaar geleend. Verder worden
met min of meer uitgebreide groepen
de overledenen van het laatste jaar
mevr. Grandmont-'IIirbrecht, Mesdag,
Neukuys en Blommers herdacht en
als men nu weet dat tot de geïmiteer
de jongeren Albert Hahn en Jam
Sluyters böhooren benevens Prof.
Derkiinderen, die ontwerpen vol ornu-
menteelc figuratie laat zien, dan kan
men zich denken dat deze tentoon
stelling als het ware een zak-editio
oener ontwikkelingsgeschiedenis van
het Hollandsche kunstleven 6edert
1870 oplevert. Wel zou Jaap Maris
raar staan te kijken als men hem
hier in Pulchri voor de „Moedor-en-
Kind" inn Jan Sluyters kon brengen,
en ook de aanwezigheid vnn het werk
van 'Derkinderen en Roland Holst
zou hem, in dezen kring, allicht be
vreemden, edochwijzigt zich de
tijd, ook wij veranderen mede.
Gaan wij nu nog eens de verschil
lende inzendingen na. Het anecdo-
tische in Prof. AJlebé's kunst wordt
wel typeerend vertegenwoordigd door
de aquarel „Meeting te Wolfhezen",
waar een zendeling te midden eener
kleine schare, meest dames met groo-
to parasols cp, te spreken staat en de
adellijke dame die het landgoed voor
het goedo doel afstond, met haar be
diende een. minzaam kijkje bij die
brave burgerlui dj es komt nemen.
Voor onzen, meer van dat anecdoti-
sche afgewenden smaak, zijn echter
zijn drietal enkele figuurstudies te
preferoeren, die elk voor zich, in gaaf
heid van typeering en gevoeligheid
van teekening minstens zoo belang
rijk zijn als het zeer gecompliceerde
Wolfhezen'sche geval.
Van Mevr. GrandmonWTuibrecht,
van wie men vroeger vaak uitmunten
de portretten tegen kwam, verrast
hier bovendien een fijnkleurig into-
rieurtje, uit het bez.it van Allebé en
aan dezen verwant.
Do collecties werk van wijlen
Blommers, Xeuhuys en Mesdag hier
bijeengebracht, werpen natuurlijk
geen nieuw licht op deze figuren.
Voor Mesdag wiens reputatie als zelf
beeldend kunstenaar de laatste jaren
veel verzwakt is, zou een goed door
geroerde keuze-tentoonstelling geen
kwaad kunnen om tegen te gaan, dat
men nu weer naar het andere uiter
ste overslaat en 's mans geheele
oeuvre tot nihil reduceert, waar
toe een onrechtvaardige neiging be
staat.
Bij den groep der geïnviteerden vin
den wij den Haarlemmer Louis Rae-
maekers, die hier groote illustratieve
toekeningen met aan den oorlog ont
leende sujetten laat zien, die ook hier
blijkbaar zoef geapprecieerd worden.
Ook dc Hagenaar Luyt behoort tot
de genoodigden. Er zit in deze zaken,
alle drie voorstellingen van Zeeuw-
eclie boeren op hun zware paarden,
ter markt, op 't feest en bij het ring
steken, in de kleur iets wat aan gro-j
ve Duitschers als Slevogt verwant is...
doch het mist dan diens konnL. en
kracht van teekening, waardoor het
resultaat alleen de grofheid overlaat.
De heer Luyt ontwierp, meen ik, In
dertijd voor Den Haag een gecostu-
meerden optocht. Die bezigheden zijn
gevaarlijk, immers wat daartoe vol
doende kan zijn, is niet genoeg voor
iets wat In zich zelf een compleet
ding van schoonheid wezen moet En
daardoor lijken deze aquarellen meer
dan ze zijn.
Bij de inzending van Prof. Derkin
deren geeft de catalogus eene toe
lichting van elf pagina's. Wanneer
men er den lust en het geduld toe
heeft ze bij de beschouwing van het
ontwerp door te lezen, twijfel ik niet
of men besteedt zijn tijd uiterst leer
zaam en nuttig.
Er ts veel op te zien en het ar
rangement is met de bekende scherp
zinnigheid getroffen. Vermoedelijk
kan er echter van ontroering eerst
sprake zijn Wanneer men voor het
uitgevoerde werk komt te staan, zoo
als de kunstenaar zich dat in afme
ting en kleur gedacht heeft. Behalve
dan als een soort historlsch-filoso-
phisch betoog, kan zoo'n ontwerp-tee-
kening den beschouwer slechts ma
tig boelen.
Kijken we nu onze notities door, bij
de inzendingen der gewone leden ge
maakt, dan treft de afwezigheid van
nieuw, in den zin van recent werk.
Zouden er den laatsten tijd weinig
aquarellen gemaakt zijn? Zou de ani
mo er een beetje uit zijn? Witsen,
Bauef, iBreitner, Veth. Haverman,
van hen allen weinig of geen tot he
den nog niet elders vertoonde zaken.
Niet dat de qualiteit minder zou
zijnintegendeel, alles bijoon ge
nomen is deze collectie van goed door
sneegehalte. En toch... alles en alles
nog eens overwegend, de poging tot
verfrlssching, door Invitatie van niet.
leden, de poging tot belangrijk-ma
king door 't samenbrengen van vroe
ger werk. dit alles kan me niet meer
uit den zin brengen dat de Holland
sche Teekenmaatschappij haar histo
rische roeping vervuld heeft en dat
de moderner tijden veel ander kunst
inzicht hebben levend gemaakt, dat
zich in een ander, nieuw verband zal
moeten consolideeren, om tot een
oven belangrijk instituut voor de
kunst van heden tc worden als da
Toeken maatschappij voor de periode
van 70 geweest is. 't Zal hun. die de
Maatschappij lief hebben, wat rauw
in de ooren klinken en zij zullen er
mij niet om liefhebben, maar mis
schien getuigt het juist van grooten
eerbied voor hetgeen de Hollandseho
Teekenmaatschappij aan plaats heeft
ingenomen als ik de wenschelijkheid
uitspreek om in het volgend jaar. do
veertigste tentoonstelling een schit
terende retrospectieve te doen zijn
van allen die in dien tijd aan haar
glorie meegearboid hebben, en dan...
de Maatschappij tc ontbinden. Een
gaaf geheel te durven afsluiten, er
behoort een moed en van enkelen een
eoort zelfverloochening toe, die ik niet
verwacht Maar 't zou echoon zijn en
een verwatering en dissolutie vim be-
strevingen overbodig maken en voor
komen die anders m. i. onvermijde
lijk komen moet. omdat de kunst van
leden ook niet meer dat eensgezinde
in zich bevat waardoor de Maatschap
pij als uiting belangrijk werd. Maar...
't zal niet gaan. Eu over tien. twintig
jaar zullen vermoedelijk mijn colle
ga's nóg overzichten over de exposi
ties der Holl. Teokonmaatschappij
njvei
11 Sopt. 1915.
J. H. DE BOIS.
