IMSIEM'S OABSLAB
k Earopessche Oorlog.
TWEEDE BLAD
Zatordag 28 Ostoiser 1916
OM ONS HEEN
No. 2224
Naaat den Oorlog.
Naast den oorlog staan wij Neder*
lande re en w© worden erom benijd
ik zal niet «eggen gehad ten on rook
te Als wo lozen van een dagbladcor
respondent in het buitenland, verbon
den aan oen Nederlandsche courant,
die, met vacantia in Baam, zich ver
wondert over wat daar a'zoo tot rede
lijken prijs te koop ligt wannoc-r
we hooien van Duitsohe of Oostenrijk-
eolie dames, die, hierheen gekomen
voor 'kinderen of tot eigen, herstel, zich
verwonderen over lachende meisjes en
jong© unannm die tennissen dan
voelen wo wel, diat er meer geleden
wordt, ginds over de grenzen, dan
bier. Óver alle grenzen.'Want ofschoon
ook wij vol zorg zijn, over ons» zonen
ln hot leger, zij hebben het goweor
nog bij den voet en ginds leven hon
derdduizend© oudore, die weten, dat
elk© brievenbesteller hun ieder ©ogen
blik de tijding kan brengen, dat hun
kind dood is of verminkt of zwaar ver
wond.
Laat ons dan erkennen, dat wij Ne
derlanders nog in een bevoorrechte
positie verkeoren, tot zekere hoogte. Ik
herhaal lot zekere hoogte. Wanneer
in het oorlogvoerende buitenland de
voorstelling opkomt van een oolijk en
vroolijk, gemakkelijk voortlevend Ne
derland, dan Is dat beeld scheef en ia
het de moeite waard, dat recht te zot
ten. Sommige menschen bekommeren
zich daarover niot, maar naar mijn
meen:ng is het verkeerd wij moeten
niet toelaten, dat zach een legende
vormt van zelfzuchtig genietend Ne
derland, naast den maalstroom van
dezon oorlog, veel liever schilderen
onzo angsten van lieden en on zo be
nauwenis voor morgen. En was er ecm
vaardige, pen, die de volgende eenvou-
diga opmerkingen de wereld1 inzenden
wou, of wel zijn eigen gelijkvormig©
gedaohtc-n ut buitenJandecho couran
ten publiceeren, dan zou dat voor on
ze beoordoeling djoor deze volkeren
van groot© 'lieieeloenis kunnen zijn.
Stoffelijk on geestelijk.'
Laat ik mei do stoffelijk© nooocn
beginnen. Is het nog noodig, uitvoe-
rig er oj) te wijzen, dat het met ouzo
levenemiddtelen niet 'best geschapen
6iaat Laat ons aannemen, dat wij
van buiten af, de cpiaesties van uit-
voerpolitick en verdeel ine- van voor
raden niet göliccl kunnen heoordee-
3en toch 'kunnen woniet aan don.in
druk ontkomen, dat er niet altijd vast
heid is in cta» leiding Konden wij op
overvloed van levensmiddelen rekenen,
dam zou dat zoo -erg niet zijn, maar
zoo is het nietnu al wordt uit den
Haag een. tekort aaai aardappelen
voorspeld, aangedrongen op het ge
bruik van l'ijiSt en, wanneer liet Haal-
delsWod juist ingelicht is, een rege
ling van het gebruik ook van witlo-
broód op broodkaarten, voorbereid. Ite-
gcJiing betcekemt hier beperking en die
zal we! noodig worden wanneer
Duitrehland met .ouzo scheepsruim!©
tevens onzo graanlading naar den zoo-
bodem zendt.
Alles wordt of is duur, ook de meest
noodzakelijke artikelen melk. kaas,
eieren ik spreek hier niet van
vieesch, dat desnoods gemist worden
kan. Om althans woeste stijging (of
opdrijving) te koeren» worden maxi
mumprijzen vastgesteld, om er voor
te zorgen, da', dc eerste levensbehoef
ten althans voor iedereen te krijgen
zijn een voortreffelijk© maatregel, al
beantwoordt de uitvoering lang met
altijd aan de verwachting, maar die
enorm© sommen uit dc schatkist vergt
en, in verhouding ook uit de kassen
der gemeenten. Die loatsten verkoeren
bovendien al in treurigm toestand.
Om de bcgrootogen tenminste slui
tend te maken veronderstellen de ge
meenteraden hoopvol groote subsid'iën
uit 's Rijks kas. Voor den belasting
betaler is or eeuig verschil, omdat het
Rijk zijn uitgaven verhaalt op alle
Inwoners, die lot betalen bekwaam
zijn, de gemeente alleen op haar
eigen, kleine groep van burgers. Maar 1
groot is het verschil niet, want hel
cou ©n het ander komt noor op beta
len van belastingen, directe en indi
recte, in eoorten en tot een gezamen
lijk bedrag, zóó hoog, dat een per
centage van 25 waarlijk niet tot de
onmogelijkheden behoort. Voor velen
zal het lioogcr zijn. En als werkelijk
eerlang een vierde van iemands inko
men aan gemeente, provincie en rijk
zal mouten worden afgestaan, wanneer
van het overige oen v odl kostbaarder
levensonderhoud dient gedokt, dan zal
menigeen zijn wijze van leven inkrim
pen en al wat niet strikt noodig is la
ten rusten. Ho© nadeel Lg? dat is voor do
geheel© samenleving1, ook voor hen,
di© door deze» belastingen niet getrof
fen worden, kan ieder dio even na-
deukt zich gemakkelijk voorstellen.
Alle© hangt van alles af. Do samenle
ving gevoelt iederen hevigen scliOk
door haar geheol© Mchaam, als oen
elecurisciien stroom, dio, den schouder
ingaande, zonder twijfel ook den voet
bereikt.
Er wordt gtcsproken van bloei cn
oorlogswinst ei^dat dio or is kan nie
mand ontkennen. Wanneer het waar
is, dat de belasting van 30 procent
leen energiek© Kamer had minstens
50 procent voorgeschreven) 400 miüi-
oen gulden opbrengen za', dan is de
oorlogswinst 1300 imllliocn. Een ko
lossaal bedrag I Maar wie bezitten
dat «n wat zal cr moo gedaan worden,
om de crisis to verzachten D© fiscus
zal het te zijner tijd precies weten,
maar wij mogen wel aannemen, dat
geen twe© procent van de bevolking
tot de gelukkigen'' behoort. R«jet
1)8 procent, wier tinancieele positie ge
lijk bleef of... venüindcrdo We zien,
dat wie dezelfde bleef feitelijk achter
uitging, omdat hij voor een gulden
minder «koopen kan, dan twe© of drie
jaar geleden wio verminderde is er
zeker buitengewoon slechts aan toe,
vooral vanneer hij tot een categorie
behoort, waarvoor uit gewoonte, of
omdat z© wordt vergeten of zich niet
wil aanmelden, nic-ts ter onders'tu
ning geschiedt. Liedor» niet beperkte
vaste inkomens hebben het zwaar.
Bejaard© menschen, die van een pen
sioen of van oen klein fortuin móeten
:-even, evenzoo. Waarlijk, do schi'te
ring van de oorlogewinsten van enke
len, dio ons in de ©og©n schijnt, moet
ons niet blind maken voor de moei
lijkheden en 'bezwaren van velen. Ach
ter menigeen wol geschilderden gevel
wordt im grooten kommer getobt en
gerekend, zonder dat debet en credit
kloppen.
En "waar blijven de negenhonderd
mii'lioen, die de Staat, in overdreven
hesoheitLen.heid, aam de meaischen der
O. W. gelaten hoeft? Voor ©en zoor
klein gedeelte worden a© belegd1 in
sierlijk© huizen of in liet toedc-n-
daagseh toppunt van. stoffelijk ziels
verlangen. een auto in zoov er doen
ze nog ©eiw'g nut, omdat geld dat rolt
arbeid en dus loon vorrcliaft. Het over
groot© deel wordt belegd in -wrakke
fondsen, waar „epccuJauo" in zit, dus
ruime kans op verlies, in rijks- of ge-
moentereeningvn, misschien ook wel,
in o!k g&val slechts voor ©en klein
deel, in Neder la ndsciie nijverheid. D©
eerste portie vloeit te arend of morgen
weer naar hel buitenland af, van do
tweede zullen We straks rente en af
lossing moeten betalen, de derde kan
dc meeste vruchten opleveren.
Ik zeg dan ook niel, dat de oorlogs
winst geen nut meebrengt, maar wel.
dat het long zoo groot niet Is als wel
verondersteld wordt; het gaal er
me©, als met den man dio de 'honderd
duizend uit de loterij trok en zoo. ont
zaglijk benijd wordt, dalhel wel
schijnt of hij. nu in staat is om do we
reld te koopen. In elk geval zijui deze
enel vergaarde kapitalen, niet bestemd
om er de allernultigele maatregelen,
me© ten ulivoer te loggen, want daar
is geen behoorlijke rente moo te nja-
fcen. Ik bedoel het gebrek aan goed
koop© wonihgen, dat allerweg© begint
te heorsohen, omdat de prijzen van
bouwmatertalen ontzaglijk gestegen
zijn, zoodat huizen tot concurreeren
den huurprijs niet meer gebouwd kun
nen worden Als dit nog lang moet
duren, zullen do gemeenten of zal het
Rijk ook hier moeten ingrijpen en den
bouw van woningen mei maximum
huur.prijren moeten laten aanvangen,
natuurlijk door bijbetaling uit haar
knsgevolg zal natuurlijk weer ver
hooging van belasting of, voor de
afvdssoltng, een belasting'onder een
nieuwen naam zijn. Ik zog niet, dat
hot di&rom niet gebeuren moet, maar
wel dat het den algemeen-en druk weer
verhoogtde oorlogswinst speelt
'hier geen redden-de rol.
D© conclusie van dit alles za) moeten
zijn groote knpilaatewii.net door en
kelen ikomt aan de gemeenschap niict
of nauwelijks ten goede.
Wie vat dieper dan alleen do op
pervlakte ziel, weet dus wel, dat de
toestand ln etoffelijken zin in Neder
land verre van gunstig is. Ho© z© zal
worden ie een vraag, die de stoutste
fantasie niel oplossen kan. Zelfs wan
neer wij buitei\ den oorlog blijven, I
zelfs indien de vrede niet al te lang op j
ziel: laat wachten, slaat het Ne-k-r-
londsche volk voor ontzaglijk© lasten
en loopt bovendien gevaar voor een
'crisis, door -voortduring van hoog©
prijzen van levensmiddelen en bouw
materialen, en door de mededinging
van groot© volken op economisch ge
bied.
Is dit alles in. zijn laag bij den
grondschen. eenv-oud, in zijai koele
nuchterheid, niet een afdoend bewijs
van mijn stelling, dat, a.l staat Neder
land maast den oorlog, hel do finan
cieel© govolgien daarvan pijnlijk ge
voelt?
Dat mocht in 't buitenland even
goed bekend zijn als het feit van onze
oorlogswinst Maar er is erger sohr.de
nog dan do geldelijke. Daarover in- een
volgend artikel.
J. C. P.
DE STRIJD BIJ VERDUN.
Overzicht.
Over de DOBROEDSJA deelt de
Duitsche staf mode: „Do venol-
ging van het gestegen Dobroedsja'©-
gor der Roemen en cn Russen wordt
reorlgozot. De streek van Ilirsova is
door de verbonden Duitsch-Bulguar-
sclio an Turksche troepen bereikt".
li© Dul gaarsc li o staf meldt,
d'ui Uiisova door dc ceniralcn reeds
bezc[ is.
Verder gewaagt Sofia ven „de ver
volging van een overwonnen vijand'.
Do R u s s i s c h e staf u-kont, dat
die Room enen en Russen, al vochtend,
terugtrokken en gekomen zijn ten N.
van dc Linie MiisovaKacpkioiDc
aanvallen der eemtralen op 't gelieele
f reut duren voort, (Hinsova .ligt 15
K.-.M. ten Noorden van TeonittY.'oda.)
t Zal nog bewezen moeten worden,
dat do Russen en Roemenen in de
Dobroedsja overwonnen zijn, zooals
-do Bulgaareehe staf verklaart. Op
merkelijk is, «lat dc Duitschcrs en Bul
garen bij t vervolgien van do terug
Nu op dit front na een vrij langdurige rust, de
strijd opnieuw ontbrand is door de inzetting van
een Fransch offensief, dat reeds dadelijk belangrijke
resultaten opleverde; geven we nog eens een over-
zichtkaart van dit oorlogsveld. De forten Vaux en
Douaumont zijn daarop aangegeven. Voor bijzonder
heden over den loop dezer nieuwe gevechten ver
wijzen we naar de mededeelingen onder Buitenland.
trekkend© legers betrekkelijk, weinig
gevangenen maken. Veel hangt even
wel van dc vraag af of de Russan nog
tijdig hulptroepen naar Roemenië
kunnen zenden en of zij 't ltoe-
moensch-Uussischc leger, dat thans in
de Dobroedsja terugtrekt er nog in
staagt veilig over den Donau te ko
men.
De R o e m o e n s c h e staf ver
klaart „Aan den- Domau geen veran
dering", maar zoo'n bericht zegt niet
veel, want ook over do Dobroedsja
meldt dc Roonieensehe staf„geen
verandering''.
De militaire deskundig© van de N.
Rolt. Ct. schrijft: „liet gevolg van.
dilt alles is, dat het voornaamste doel
van Roemenië nu tamelijk wel is in
gesloten. I.aten wij een oogenblik
veronderstellendat hei Roemenië
even stecht zal blijven gaan ais op
bot oogenblik en dat het even als
Servië in z.ui nocd :e verge©is naar
hulp van zijn bondgeaootcu zal blij
ven uitzien. Da:i zal, afgezien van b©;
landgewin voor d© een tra', en, voor
den oorlogstoestand in hei groot ge
zien, liet resultaat voor hen toch voor
al negatief zijn, io weten, dat hun
verbinding met Konstan'tiiiopel niet
wordt bedr oigd cn een omtrekking
van hun rechtervleugel door een in
val in lfongarijo enz. niet zal plaats
hebben. Het positieve resultaat zou,
behalve do bum aan vruchtbaar en
mineraal houdend land, waarschijn
lijk slechts dit zijn, dat nu d© linker
vleugel van de Russen in de flank
zou zijn bedreigd. Do centraleu heb
ben dan ©en sterk© bedreiging afge
wend, ja, haar in een bedreiging
voer do tegenpartij veranderd, maar
geen van do groote strijdende mach
ten zal er door zijn verslagen, do
oorlog als geheid zal onbeslist als to
voren zijn."
Vv-wnl
I—Itt
w, X.'
maakte de Dullsch-Oostenriikschc
Over ZEVENBORGEN veiklaait dc
buitscho st.if..Vooiavaarlsclic
bewetrincen van dc Roemenen aan de
Oosteliike «reus van Zeveubut-reii
ziia afcesJaaen Ten Zuiden van Pre-
deal en in de ricirtóntr van Kimnolting
aanval vordermscn."
1)© O o a i e n v ij k e c h c s;afBi]
Sara-Dornel namen de Oostenrijkers
<vn hoogtestemrpunt der Rus- n.
Do Roemeensohe staf deelt
mede vereóieideno aanvallen <ier
Duitech-Ooetenrijkechc legers afg©s'a-
gen te hebben. In 't Uzul-da) (de Uzu!
is een zijrivier van de Piitus) duurt de
opmarsch der Roemenen voort. 83
gevangenen werden gemaakt en 1 ma-
oh ine ge weer veroverd.
Speciaal over de gevechten IN MOL
DAVIA verkondigt de Russische
staf „Aan de Westgrens van Molda
vië maakten de Roemenen, zich na
©on kortstondig offensief meester van
liet dosp Bolian, 1G wersten ten
I Noordoosten van Okna, cn van de
j hoogten ven Piatra en Rotkoel, 16
wersten ten Zuidwesten van Öknn. Op
d© grens van Noord olijk VVaiachij©
brachten do Roemenen liet Duitscli-
Oostenrijksehe offensief tot slaan en
versterkten hun stellingen. Op beide
oevers van de Hoe duren de woedende
gerechten voort."
I 't Beriiucr 'fageblatt berekent, dat
I Roemenie in den oorlog al 2'ü).OÖO
man verloren heeft. Do laatst© Roe-
•meenscho opgaaf liep reeds tot 178.820
man en ruim 6000 officieren.
Van t MACEDONISCHE FRONT is 't
nieuw© dat er goen nieuws is. D©
Franschc staf wijst op 't slechte
wee», dat do krijgsbedrijven belem
mert
't Offensief der geallieerden aan dit
front o a. met de bedoeling om den
druk op Roemenië te verlichten
vordert dus nog slechts langzaam.
Van T OOSTELIJK FRONT meldt
dc Dn its c lie staf. dat cenieo
aanvallen der Russen ziin afaesla-
fen. Ten Z, van den mond van «lo
Dëd'smn num-ui de Duilschers een
voorutlxiosehavén Russische eteUing
en maakten 89 Russen krilsstievan-
een.
De R u s 6 i s c li e staf gewaagt van
raiflukte Duitsch-Oostenrijksohe aan
vallen. „Kleine Duilsche troepen
machten, die de stellingen ten Zuiden
van Riga aanvielen; werden terugge
slagen. Gedekt door een hevig artille
rievuur viel de vijand, ongeveer con
batailjon sterk, <ie vooruitgeschoven
stellingen op den Westelijken oever
van de Sjtsjnra in de streek van Gol-
dowitoji aan. De Russen dwóngen hem
op den Oostelijken oever terug te trek
ken. In de Woudkarpathcn in da
streek ten Zuiden van Rafaiovka en
ten Westen van Vokokhta werden da
vijandelijk© aanvallen tol staan g©
bracht
Tot 's lastls hoiioai'
I.
Dit is het verhaal van een gruw-
zamen toclit 1). Een snelle tocht van
dagen door de talrijke fabrieken in
•oh» land, die. met al-maar-door-
stijgend© vooanbrengingskraclit, nacht
en dag voortgaan een ontzaglijk© hoe
veelheid van at dio instrumenten der
vernieling to vervaardigen, welke» een
hedehddagsche oorlog vordert. „Tot
's land behoud" wca-dt al dat gruw-
zamo gomaalcttot 'a lands be
houd a-s dit ncodig mocht zijn. Maar
geen onzer; wier dagelijkscho omge
ving toch v- l is van de nieuwste smar-
tolijko verhalen, versch van loop
graaf en slagveld, voelde do diope-
deerniswekkende ©Hondo van een
©orlogsnunp ooit zoo hevig, als to-
midden van dit verbazingwekkend-
kunsiig goorganiseerd bedrijf van de
Nederlandscho krijgsmiddelen. En er
was memoJW), van het gezelschap,
die niet in zich voelde den vurigen
wensch, dat s lands behoud nooit
afhankelijk zou behoeven te woi-den
varr hot gebruik van ai deze voort
brengselen van een bewondcrcns-
.waardig-vorfijndo techniek.
0,p den avond van den laats ten dag
etond een groepje» journalisten op
eon één.lcuningsbr.ug'jo wachtend tut
do gocd-vwzelcorda poort van U zoo.-
vcolsto fabrieksgebouw zou geopend
worden. Wo keken naar do dingen in
do omgeving. Toen wees een onzer
naar do lucht eii wo zagen een
prachtig-volvredig nazomeravond-
spanso). waarin do wegzinkende zon
d© luchtige wolken zilvervlociend om
randde. Dan werd d© tegenstelling
tusschcn dez© door geen rustpoos
afgebroken werkjacht Voor don aan
maak van het w ree do krijgsmate-
riaal. di© dagen lang onz© gedachten
in een tjfeer v «ui oorlogsgedoo had ge-
vangon gciioud-en en dit kalmo avond-
tafereel zoo sterk, dat een onzer zich
J) Do Regeert ng hoeft aan do Ne
derland-: elio pers do gelegenheid ge
geven, om in verschillende plaatsen,
van het land. ito zien, wat er o-p dit
©ogenblik gebeurt op het gebied van
aanmaak van wapens, muoitio en
verder krijgstuig. Daar dbor ver-
sehil'lond© omstandigheden het aan
tal jounvollsten op dezen tocht., die
©enig© dagen duurdo, z&?i' moest be
perkt worden, was cr voor do drie
Haarlcmseho bladen slechts één
plaa'n ]>eschikba?.r. Het lot wees
schrijver <!©z-> aan, dio dus ln de
drio bladen zijn indrukken weergeeft.
- Red.
afkeerde en zei: O, nu dit alk-s van
deze dage-n te» vergeten, tot er niets
meer van in ons denken overblijft,..j
De beschrijving van dezen toclit
kan geen aaneengeschakeld verhaal
zijn. Het overstelpend-vele, dat te
zien was, veroorzaakte, dat we over
al in uiterst snel ten gang ons bezoek
moesten afdoen. In één jacht ging
het 't e©n© fabrieksgebouw na het an- j
ilero door, hier een minuu'totïisïaand
bij eon belangwekkende» machine,
misschien één van de honderden, in
zoo'n gebouw en maar weer voort. I
Van de ééno verdieping naar de an-
dere, van beneden tot op den zolder,
dan vlug in tram, trein of auto naar
elders, waar woer wal anders te zien
was. Daar nog eerst 'n inleidend theo-
rietje en maar weer voort, fabriek
in, fabriek uil! Zoo ging het in wen-
tei-sneiie vaart door al de plaatsen,
waar het Staats-artiMerie-bedrjjf, I
werkplaatsen heeft. Een reporters
boekje mot honderd pagina's haastig
volgekrabbeld cn een hoofd met door
i duizenden indrukken verdoezelde her-
senen leveren bij 't kopy-pennen
slechts - stof voor indrukken van U
j geziené.
Eerst een stukjo- gcscliiedenis!
Het maken van wapens en ammuni
tie is tegenwoordig staatsbedrijf, Dat j
ging in vroeger eeuwen veel gemoe-
delijkor, vorblulfoud-igemoedelijk. Do
fabricago van krijgstuig was toen in
handen van particulieren met dit'
gevolg, dat dezo Ncderlandsche nij-
verheid boen-ter-tijd niet alleen het
Staats leger, maar meteen ook den
vijand van oortogsbenoodigdiieden
voorzag! In Van Eedon's „Heks van
Haartem" wordt liet bekend© go-
schicdkunEgo feit behandeld, dat
Prins Maurits' aanslag op Antwerpen
mislukte, omdat do kooplieden van
Amsterdam intijds gezorgd hadden,
dat de bezetting „kaneelpijpen, pepcr-
i korrels en andere specerijen" had,
j zooals do heks in haar somber© pro
fetie do vuurmonden, kogels cn an-
I der krijgstuig omschreef. Eerst met
1679 begint do bemoeienis van de
overheid mat do vervaardiging van
oorlogsmateriaal', In ons land werd
toen e©n affuiloiakevt] gevestigd, dio
het povere begin vormde van het
omvangrijke en uit gebreide Staats
bedrijf, zooals dit zich op dit oogen
blik hooft ontwikkeld,
Dit bateekent niet, dat do uit-
groering van het bedrijf sends 1679
geregeld is voortgegaan. Eerst erven
voor het begin van de twintigste eeuw
is de Regeering bier to lande z ch
meer en rnrer onafhankelijk gaan
maken van het buitenland. Tachtig
jaar na d© eerste stap werd do tweede
gedaaner werd een gewerenfabriekjo
gesticht-, maar do gebrekkige hulp
middelen van di-en tijid maakten na
tuurlijk, dat de vervaardiging
dezer hanid-sclï! efcwapeuis veel tijd
vordiordo. Toen dunrdü het we-
dorém tachtig jaar vóór ca' iets
verder gedaan werd. Daartoe werd
men genoodzaakt dioor dio afscbiei-
dlng van België. Vóór 1830 had men
te Luik een afdéeling geachutgicterij
en eon geweerfabriek, dcc li toen
dei' do wapenen bracht, toen hot ge
vaar zeer nabij dreigde, is eindelijk
gedaan, wat cr al sedert lang gedaan
had moeten zijn: hot artiilertcbedrijf
werd zxvo vervormd en uitgebreid, dat,
tegelijk alio onderdooien en daar-
me© hot geheel© geweer dus ge
maakt kon worden.
Wat do oorzaak is geweest van dit
talmen on dan!ar? Sinds ©ouwen reeds j
is ons volk hulvebig geld uit to goven,1
waarvan geen onmiddellijk profijit
wordt gozion, zijn wij uiterst be-
zongd, ©in hoi to besleden, als het niét
BdgiÈ onaaimMiik «CTJ, moest in ariB'ajojij#jU. Joliim do W.tt h«-It
Xoord-Nodsrlajri vcor do, zaken gc- M al herhraerdo een ,ki-
zoi^-Ji warde". veis geioijers op onzen tocht, dat do
In 1846 word een „gcwoerwrnkel m ^0jjail,j, r nu eenmaal niot de koor-
ons iond cpgcrvoM sn m 1567 teen do, d£n vul Jo h,m tpH TOOl. het
metaio hulren in zwang kwamen, go vlak mcr do dOT1. s(ull(.
raakto men tot de stichting van een- ,a.
'Patroonfabriek. In dien tijil oefenden! Rh heeft do ccsciiiedonis \an 1-
dc bekende gebroeders Man te voor! weer eens bewezen. Toöu het «ovaar
eigen rek^tog 't bedrijf van geschutedrejede. la. toen kon men het «ica
gieters uit Deze tak van i^iculior t
bedrijf ginig echter te gixvndc. In 1887 r^e]en to nemeu. Er was teen
was do Regjaering begonnvn met de j vérect n1i€or ,leircn do militaire uitira-
■organisatie van do eigenlijke nrlille-j yen aölfe ,jlet touond'eelmen slo» g
rie-inriolitingcn. Kotonol Borgaivsius, (<,t het andoro 'uiterste over enocfnn-
de latere minis tea' van oorliog, was do; de isolierno criitiek. dat dit nnaelaten.
oerslo direoteur. Tien Jaar daarna: da't dit vcrauiiiul was. Diaiaa'bii dan
werd hot bedrijf vervormd, maar
tuesclbien toen. en nu, al ligt orj
mejg geen twintig jaren tus-
scQion, is ©r een reusachtig© uit-
aan gegeven, waoiiloo
maar zonde rl in :z veiiéatende. dat
men t-i voren in tf/zenzrèstelfbin zin
aefuliv inèèivl had: dat ei' zoovbcl weh.l
voor lraor en mari-n° werd uH.ffc.ae-
ven. Maar wat. trebeurd was. was ae-
beur-d. 't Was nu tiki ©m to werken,
oorlogstoestand ui Europa «ton knielt- Met man en macld, trok men aan
tigsten stoot heeft gegcYcn. t Is alge- den orbeld. Doch het was seen Wei-
meen bekend, dat in 1896 het nieuwe 2dcbei<). om ©u-sTac in te haler het-
geweer in ©ns teger is ingevoerd. De' eeeu -ton achter was aeraakt.
leverantie geschiedde door d© Oos- Want al was nu Dlixselicir het ceM
teurijkscho fabrieken te Styr, waar-beschikbaar tr©komen. v<xir den aan-
van 't govolg was, dat ons leger in maak van do ont&nrliike ticeveelhc-
oorlogsüjd van Ooatc.niijk ai'haiik<7-i den v. noons on munitie waren n©ó-
lijk zou zijn. Er werd dat dio: {uhrlcte.ruimtr. mddiun
dit oen onmogolilko toe u «n. Tdkkundio KW-OMd. Men In»i.l
m 191)1 boson mon mot do toriohting T0OT d'
van tabrickon. «n do ozidordoele» oivl. Ouzo t«M hooft ons do«>
van h.t geweer gemaakt te,don wor-j Sanddd^t bS'l. waTou'.
rv,,der do eeffevon omstandigheden be
llet werd ©ditor 1904 vóór men J reikt kon wei den. Toch is dit ni«'t
Ju l, aandurfde, om alia omdoi'tlooton, 0T,middelUlk m^ohled. Wanneer men
zelf aan tia maken. En toon Jvad mend9 Brooto «i'iifisohc voorstelliimen
nog don primitieven toc.stnud dat, moin, van dn uiitbreiduimr van de nroductie
do ocrste ploeg arbeiders aan dio ma-j van liet enorme Staatsbedrijf boa';:.!,
cbincfl zette, mi een aan tal onder-; besueurt men. dat de lanïzoam klim-
doolen te maken, waarna dio andere mende liln van do jaren vóór den
kwamen, om ook de rest to fabricee-i oorlccr van eind Juli of nlotsoliin-
ren, Xoo vorvaarü®!» men toon „to B» tei-en sclilet. Dat tOÈkent 0„
iwv A.-v 1 tr-wre - in stHcmi van de voortbremnnn. sedert
,i ure toen a »ew .n f1% donlM|>6 lO0n do oorlcxr in
solbedrijT'
"-.ton land. Maar in het dr.d van
1914, toen do oorlog q
tot aan de givnzen van
Euro:
iideliik blcil;. Doch In
d 13ur°pa i October 191-V zie*, men «te lun
land on- «aar bnudon duiken.
was er gebeurd De zaak was deze.
Er schijnt het bccriu «oheerecht te
hesbon, dat de oorlaz in eenJse
mnajiden afz-eloooen zou ziin. Toen
dus hot eerste oorlocstrevaai- afse-
woiwl was trino men ln Den Haatr
te rade wat er te doon viel. Zooalspp-
«emurkt. de urtbreidimr van het be-
driif vorderde «roote fabrieken, een
wUzftü'liik aantal nieuwe machines
cn oolc.iili.nsr vs-n een enorm vakkun-
ditr nei'sonecl. Wie eente Inzicht
heeft, besriiiu. dal dit vele maanden
vorderen zou. Daarom was men in
Don Haan van meening. dat het in
den korten tiid. dien de oorlcir. naar
alzemeon de veroiutevstellinir was.
zou duïeu niet mocoliik was. om de
nroductie tot de cewonaclitc hooide
ou tc voeren.
Maar toen duidelijk word. «lai dc
oorloe langer zou duren, is de nood-
zakdliikheid ingezien, dat de uitbrei
ding werd doorgezet. Om bet bedriif
zoo nroductie! ïnoizclilk te laten
vvorkon. word hel nloogonstolsel in
gevoerd. waardoor de machines daé-
en-naoht voort kondon werken. Dan
richtte men alle gebouwen, die ©o
het oogenblik tor beschikking waren,
maar voor andere doeleinden gebe
zigd werden, als fa'oricksruLmtcn in.
Natuurlijk werden dit .coon ideal©
fabrieksgebouwen. Zii toon en in cJ-it
oozicht veel gebroken, dooll men
moest, wel cdbruiken wat men had.
daar men de nieuwe gebouwen niet
oen-twec-drie uit don arend kon doen
©uriizen. Meteen is er ochtor voor
aczoncd. dat met den bouw van de
jioodiae nieuwe fobriokou werd be
gonnen Die ziet men nu overal Ver
rijzen en zii worden allcmss in ge
bruik genomen.
Da derde moeiilikhoid de oolei-
dinc van werkkrachten tot iroscliool-
de arbeidere. baarde ©ok veel zoivr.
Maar cok in dit ooiidit heeft men
wel gedaan, near onze Indruk was.
wat men kon. En nog sloeds gaat
men voort om ook in dit Oözieht de
organisatie te vervolmaken. Door al
doze maatregelen Is mon er in kc-
Slaaad. om d.e nroductie van 't Staats
bedrijf te vorticnvotj dicen.
Dal wi! dus zeagon. dat on dit ©ogen
blik li«n maal zooveel w.aoons en
munitie worden afgeleverd als in het
be«in der mobilisatie.
Eon bezwaar, dat zich steeds blijft
doen gevoelen ts, «lat ons land geen
metaalertsen Tijk is. Juist metaal is
in zulke ontzaglijke hoeveelheden
noodifr. De directie te dan ©ok steeds
in dc weer, om het buitenland t© be
wegen om uitvoervergunningen daar
voor t© verloer,cn. In ver-'Cbillende
Handen heeft dc directie daartoe offi
cieren o!s vertegenwoordigers, dio
goen ander werk hebben, dan om van
't ©ene bureau naar 'i andere 'e gaan,
do eeno autoriteit na do andere op
to zoeken, om de begeordo vergunnin
gen to verkrijgen en den uitvoer to
bespoedigen.
Gelijk bekend is, werkt liet S,taatr-
arli!Ieri©bedrijf sedert geruimen tijd.
doch eerst na den oorlog, samen met
de particulier© industrie. Do Nc-
deiiandscho nijvorlicid is door hot
Munitieburcou georeaniseeril voor do
munittofabrlcago, "voornamelijk wat
betreft do vervaardiging van <lo >no-
talcn oininanteling van geaehutko-
Heel ons huid, aldus doolde eea
der bedrijfsleiders ons mod»'. Is in
dit opzicht één mmiuiefnbriek. Hij
zei dat met een stellig© voldoening.
Tor bevoogder plaatse schijnt men
dan ook wet voldaan, over 't geen
cr tot stand is gebracht.
'k Gebruikte roods eonigo malen 't
woord „Staatsartiileriebedrijf". Dit
beteckent, dut do artillerie-inrichtin
gen niet mcor zjjn een onderdeel van
„Oorlog", maar een afzonderlijk
■staatsbedrijf vormen met een eigen'
beheer en niet meer staando onder do
directie van militairen, hoewel in do
leiding vjin hol bedrijf vclo oud-mili
tairen werkzaam zijn. Begrijpelijker
wijs zijn ook oen groot aantal officie
ren. aan do inrichting verbonden,
omdat het thans afzonderlijk staruido
bedrijf toch in nauwe relatie mot het
departement van oorlog staat.
D© groot© bc'.eeko.i's echter van dit
,t©l ataatsbedrijf omvormen der oi-ja-
nisatio, schuilt o. a. hicriu, dal nu
niet moer voor elke besteding, dio
gedaan wordt de- goedkoarlng van
„Oorlog'' behoeft gevraagd tc woF-
den.
Ilad men vroeger 1000 KG. Ijzci"
noodig, diui moest eerst prijsopgave,
gevraagd worden bij do lereruncior»
en daarna aan hol departement tec-
stoinining verzocht om tot den aanl
koop to mogen overgaan. Daardoor
ontstond lij «.te verlies, waarom d© le-
veraneiw zjijn prijzon vorlioogde,
daar hij anders het risico van tus-
l'schentijdsche prijeverhoogingen zou
lijdon.
Hot vork rijgen van een eigen beheer
heeft lu dit en vél© andero opzichten
een uitstekend resultaat gehad, waar
door het bedrijf veel cconoimre'icr
JAC. C. M. Jr.
