NIEUWS- en ADVERTENTIEBLAD. - Opgericht 1883. 34e Jaargang Wo. 10262 Verschijnt dagelijks, bahalve op Zon- en Feestdagen. DINSDAG 25 N0VEK5BSR 1958. HAARLEM S DAGBLAD ABONNEMENTEN ADVERTENTIËN: PER DRIE MAANDEN: Van 1—5 regels 75 Cts.; iedere regel meer 15 Cts. Buiten het Arrondissement Voor Haarlem en de dorpen in den omtrek waar een Agent gevestigd is V Haarlem van 1 5 regels 1.—, elke regel meer 0.20. Reclames 30 Cts. per regel. (kom der gemeente)ƒ1.50 By Abonnement aanzienhjk rabat. Franco per post door Nederland„2.- Achtstuivers-advertenMn van Vraag en Aanbod van 1-5 regels 40 Cts. per plaat- Afzonderlijke nummers0.15 ik. sing, elke regel meer 10 Cts. a contant. Buiten het Arrondissement dubbele prijs. Geïllustreerd Zondagsblad, voor Haarlem„0.45 Redactie en Administratie: Groote Houtstraat 53. de omstreken en franco per post O.o25 Intercommunaal Telefoonnummer der Redactie 600 en der Administratie 724. Uitgave der Vennootschap Lourens Coster. Directeur J. C. PEEREBOOM. Tel. 3082. Drukkerij: Zuider Buitenspaarne 12. Telefoonnummer 122. Tót de plaatsing van advertentiën en reclames van buiten het Arrondissement Haarlem In dit blad is uitsluitend gemachtigd het Algemeen Binnen- en Buitenlandsch Advertentie-Bureau D. Y. ALTA, Warmoesstraat 76-78, Amsterdam. Telephoon interc. 6229. De Verzekering der (per week) geabonneerden wordt gewaarborgd door „The Ocean" Rokin tSI, Amsterdam. DIT NUMMER BESTAAT UIT ZES BLADZIJDEN. EERSTE BLAD. AGENDA WOENSDAG 22 NOVEMBER Gem een tera adsve rki ez ingen in dis tricten 1 en II, van 85 uur. Zjjlweg 24: Museum voor Oudere en Opvoeders. Schouwburg, Janswog: N. V. Too- n&öbV'JreenigLng: IJsbrand. Bioscoopvoorstellingen: Cinema-Pa- la<x-. Gr. Houtstraat. Btosc. Theater, Gr. Markt. Apolo-Tbeater, Biurtedjo- risstraat Centr. Bosc. KI. Veroen. Ais «©n horloge... Het ideaal van ieder en werkgever Is, dat zijn onderneming gaat met de regelmatigheid van oe»i uurwerk, maar daar een ideaal een ding is, dat neet bereikt wordt, moet iedere werkgever dag in dug uit ondervin den, dat er onregelmatigheden voor komen, tengevolge van menscheiijke fouten en gebreken, onvoorziene te genspoeden en omstandighedenwaar op met gerekend i& Een tramweg-onderneming moet nat-uurlijk zoo precies mogelijk we zen. Streeft de directie daarnaar, dan komt baar lof en prijs toe. Maar wanneer zij ten spijt van memsoho- lijke fouten en onvoorziene omstan digheden, het ideaal, dat nooit be reikbaar is, tocüi wil grijpen, dun kunnen daaruit weer aiidoio bezwa ren ontstaan. Op dit oogenbhk, wil len we zeggen, moeten de bestuur ders van de E. N. E. T. bun kl ing- loop in 28 "minuien afleggen; zijn ze op een van de secties ui vertraging-, dau mogen ze wel stóppen om perso nen uit te talen en op die balten a.tluwe passagiers opnamen, maar ze mogen bq na.urn, waar niemand uil moet, geen passagiers inlaten. Aan een van onze bekenden is dat overkonmn. Hij ZWauwiti mei zijn armen, toen de tram naderde, zwaai de daarbij met zijn boenen, toen dio met scbeen te zuiden stoppen, maar hoi baatte niet; de wagen roou door. Tot verklaring riep do bestuurder: „ik ben in verwaguigl Het ongeluk wncie evenwel, dat de passagier óók in vertraging was en daarom graag de eerste de beste tram zou hebben genomen. Nu moest «ij op de volgende wachten, die geluk kig net in vertraging was en bent dus l'ieidcrijk opnam. Toen bij rust g in den wagen zat, hield hij siciiaelf deze vraag voor: wanneer er een algemeen© vertra ging ontstaan was, boe lang zou ik dan aan mijn halte hebben moeten etaan waclrtên?" llij kon de vraag niet beantwoor den. Rilde alleen bij de gedachte. Kondpujj tfour bet Frans Halsmuseum. door G. D. GRATAMA. In zijn kunst leeft een voik voort. Eeuwen nadat het bestaan beeft spro ken de kunstwerken nog van zijn grootheid en macht, verkondigen zo nog zijn roem, toon en zijn beschaving en het peil, waarop zijn ontwikkeling stond. Beter dan alle beschrijvingen dit vermogen, geeft de kunst een beeld van de geaardheid der verschil lende vólkern. Zij openbaart zich in de bérinneringen aan wat eens ge beurde en die de tand des tijds voor verval beeft gespaard. We lezen urt de papyrusrollen, ge vonden in de grafsteden, de geschie denis van de Egyptische koningen, volgen daarin de veldtochten der trotsche Fbarao's. We zien het-qje- Leele leven, in al zijn uitingen, voor onze oogen geschilderd iu de dooden- boeken, illustxeerand de hiërogliefen, het kernachtige schrift der Nijlbcwo- ners. - De pyramid en. zijn de zichtbare tee- ftens van de volharding, van de door zetting en van de kracht van dit 'Afrikaanischo volk, dat reeds 4000 jaar voor Christus oen hoogan trap van ontwikkeling 'bereikte. Volgende eeu wen brachten de kunst van de Per zen, van de Grieken en de Romeinen; In Azië, die der Chineezen esn In-diers. Hunne kunstproducten vervullen do wereld met eerbied. De tempels en OM ONS HEEN No. 2233 Den Heer, den WalEdeleu Heer dcnWelEdelQilioren Heer. ..enz Vriend Ohairivarius is al sinds ja ren bezig, ons in proza on poëzie te wijzen op onze groo-to en kleine fou ten en dwaasheden en dat wel langs indirecte» weg, namoujk door de courant. Zijn kaatste bezwaar tegen de maatschappij geldt de „brief- on adresdwaasbeden", zooals ons uit een stukje getiteld „Vereenvoudigde Briefvorm' Wijkt. „Het is niet noo- dig", zoo rneem hij, „veel te schrij ven ter bestrijding van de brief- mi adresdwaasbeden, die ons degoiijks Uit de pen glijden. Geen verstandig mensch verdedigt ze. Maar wij willen ze met weglaten, uit vrees dat uien ons van "opzettelijke onvriendelijk heid zal beschuldigen. Een duidelijk sprekend sl uitzeg el kan dit voorko men. Het toont, dat wij een systeem van veroenvondiging toepaseen We zien dus, dat Chunvanus tot de directe actie is overgegaan. En nu dat eenmaal gebeuruc, doet hij t ook flink. Voor een cent per stuk zijn aan zijn woning op de „Oude Gracht" 31 (de offioeeie uitdrukking „Gedempte" heeft in zijn oogen blijk baar ook al geen genade kunnen vmdou omdat iedereen, die niet blind is, zien kan, dat ze gedempt isj sluitzegels te krijgen, rood of blauw, waarop door Jan Kreunen is gelee- kiend een nar, met een mooi-zitwiud 1 windje naast zich; de nar houdt een bord op, waarop staat wat Charivu- rius do ergste nonsens noemt: „Ik heb de eer, WalEde. geboren, Diensl- wiiiige Dienaar" enz. enz. „leder kan iai zijn ver-oonvoudiging „zoover gaan, ais hij voor elk bij- „zonder geval geschikt acht, b.v. „adres: don Heer, aanhef Mijnheer". Zoo schrijft Charxvarius ons letter lijk en toont daarmee, dat ook de man van de directe actie niet gaan durft tot het bitterste einde, want als we niet meer mogen schreven van weiedel en we*eGe.gaboren en van hoogwelgeboren heer, waarom dah nog de uitdrukking „mijnheer' gebruik., die eveneens oen vorm van onderdanigheid is! Waarom dan maar niet dadelijk reclitweg: „Aan J. Jansen en verder niets van aan spraak: Mijnbeer! Natuurlijk moet ook het slot van den brief vereenvoudigd worden; hij eindigt, verlangt Chanvan-us, „een voudig met de onderteekemng, zon der do gebruikelijke, opgeschroefde betuigingen van hoogachting, van kruiperige diena rig beid, of de wan- boopsuvvaasheid lotus tuus Het klinkt alles koek en ferm maai' zelfs de dapperste ridder aar zelde wel eens voor do w allen van een zwaar versterkte stad. Of moet ik een ander beeld schorsen, dat van den leeraar, die weet dat er geen enkele taal bestaat zonder uitzonde ringen! Hoe t ook zij, Churivarius doet water in zijn wijn, hij laat uit zonderingen toe, ja raadt die aan, want letterlijk schrijft bij: „Een raad: man passé dit „systeem niet toe bij bet schrij- „ven aan ouden van dagen of „aan minder ontwikkelden. De „eersten zullen wellicht aan deze „zinledige stoplappen hechten „door een natuurlijk, vorklaar- „baar conservatisme en de twee- ,,do categorie beeft gewoonlijk „moeite om Juist te ondersched- „den fusschen het wezen en don „schijn". Ware hervormers wiMea alias of tiets. Waarom maakt Charivarius dan die uitzonderingen? Of zijn het listig© valstnkken, die hij voor ons heeft opgesteld? De goeiigheid voor minder ontwikkelden lijkt me ver dacht. Er ie geen schepsel ter wereld, die niet liever een brief ontvangt, simpeltjes geadresseerd: „den Heer", dan voor minder ontwikkeld door te gaan. En de uitzondering voor ouden \an dagen kan ook wel voor de gek houderij wezen. Hoe kan een brief schrijver ui tijd weten of iemand oud is? En wat i s oud? Vijftig, zesr-ig, zeventig.' Ais laat ons zeggen op zes tig de grens tusscheu jeugd en ouder dom getrokken word*, zuljen we dan aan iemand schrijven aldus: ©LEdetgeboren Heer, Mocht U de zestig nqg niet gepasseerd ziju, ge lieve dan als opschrift beveu dezen brief eenvoudig: „Mijnheer", te le zen? De zaak is: ik geniet van Chari varius' humor, maar zijn ernst ver trouw ik niet altijd. Ziedaar liet droevig lot van de spoltersl Ofschoon ik erkennen moet, dal zijn bereidwrl- ligheod om ze aan zijn huis te ver knopen, 'voor hem pleit. Willen onze lezers hem een plezier doen, dan scli rij ven ze in dezen geest: Charxvarius, Hondord zegels. Pietereen. Go 1 i e v e brenger dezes mede te geven, is natuurlijk ook een vorm, dien hij veracht. Bij voorbaat dankzeggend zat in zijn oogen evenmin genade vinden. Kort, kracn- tig, duidelijk is zijn leus. Wie (Hon iietheeit, voige hem. Toch moet ik een paar bezwaren naar voren brengen. Zeker, verschil- lende vormen zijn zinledig. Maar toch j met alle.' Wanneer iemand sciuijll: geachte Heer, oi zeer geachte lieer, is het dan volkomen ondenkbaar, da; hij den gt-ad resteerde werkelijk acht of hoog acht.' ik zou meenen van niet. En kan de vnonde.ijko groete (van do beleefde groeve spreken we maar niet) niet welge meend weten? Kleinigheden, zal Charivarius zog gen. Goed, ik ga er dan verder niet op in. maai- wil hem toch wel wa' anders vragen. Is zijn veldtocht te-1 gen onzo kunne ijdeihedan hiermee mt.' Of is ze misschien nog maar he; begin van een veel grooter aanval? Als zijn sluitzegei succ-es heef., denkt iiij dan do titels te gaan belogen? We weten nu, dat we bijvoorbeeld niet meer schrijven mogen: Den WeLEdo.en Zeergeleerden Heer Dr. G. Nolst Treovilé, Z w. E dz e er gel. Maar zal binnen een week of zes of een maand of drie ook de titel Dr. verboden wezen? Hoe staat het daar eigenlijk mee? Een bepaald doel van practised nut heeft deze titelvermel- duiiz immers niet, zelfs levert het voeren van den doctorstitel soms bezwaar op, omdat iemand doctor kan zijn in zooveel verschillende vakken; je belt met een heftigen bloedneus bij een Dr. aan en 't is er een in oude talen! En hoe zal 't gaan met het adresseeren aan personen mot adolf ijko titels? Ik zou het waar- deerem, wanneer Charivarius daar over zijn meening eens zeggen wou. Et is nog meer. Wanneer we alle briefvormen, voorvoegsels, aanhang sels. titels enzoovoorts hebben afge schaft. althans voorbijzien, hoe moet het dan gaan met een andere plicht pleging, die van het groeten? In oude tijden mochten slaven en lijf eigenen gean hoed dragen en in ver band daarmee betrekent historisch hei groeten door hoed-afnemen: „ik ben uw dienaar", ook in gevallen dus, dat de groeier daar niemendal van meert:. Moet, o geacht© wereld hervormer, het hoed-afnemen over nog drie maanden ook eindigen? Zoo Ja, dan zijn we er nog al met. Er is zooiets als een conversatietaal. Jan ontmoet Piet en ze zeggen alle bei: „Aangenaam kennis te maken". Is de ontmoeting afgeloopen, dan zeggen ze: „Aangenaam u ontmoet te hebben'of: „tot het genoegen, u weer te zien". Zoo zijn cr duizend vormen en manieren, van spreken: moeten die over nóg drio maanden ook afgeschaft worden? Ach Charivarius, heb medelijden met ons. Wij menschen zijn maar zwak on kloin, we leven van illusies, van kleine ijdelheidjes, ontneem ons niet veel waaraan we geloerd hebben te hechten. Gij meent, of zegt to meenen, dat alleen minder ontwik kelden den scliijn voor het wozon houden weet gij n<iei, man van er varing, dat wij dat allen doen, ion- dor uitzondering, ook gij! En dait or., leven vaak droef en somber zou zijn, condor kleine vriendc!ijkJioid- Jes, beleefdheidjes, zonder schijn? J. C. P. Stadsnieuws STUKKEN VAN DEN RAAD. ene zijn benoeming bij hot O. i- in Ned -Indië verzoekt de heer J. H. Raaderema eervol ontslag als on derwijzer aan de Opleidingsschool voor Jongens. - Daar bel B. en W. ie gebleken, dat door ©enige vereenigingen In den loop van dit jaar nog geen gebruik gemaakt van de door den Raad be- schikbaar gestelde kxkalen in gemeen- tegobomven. steilen B. en W. voor, de besluiten, waarbij deze vergunnin gen werden verkend, in te trekken. De Bouw- en Erploitatie-.Maat- eciiappij „RollandT vraagt opnieuw een uitstel van twee jaren %-oor de nakoming v-an hare verplichtingen, voortvloeiende uit een der voorwaar den van het Raadsbesluit van 12 Sep tember 1912 tot .overdracht aan de gemeente van gronden, begrepen in het uitbreidingsplan. B. en W. prae- gunstig. GElMEENTDRAAiDSVERKIEZING. Morgen, Woensdag, iieoft de ver kiezing plaats van tnvee leden voor' dien Gemeenteraad, ter voorziening van de vacatures-Breda Kteynemberg en Bpiesz, reep. in district I en II. In district I zijn maar twee candl- daten gesteld, nri. Mr W. F. van Slooten (C.iH.) en C. Wee&eihïa |45. D. A. P.). Zooals wij reeds mededeel den hebben de V.-L en U.-L. kiesver- eenigingen bare leden geadviseerd, zeil van stemmen te onthouden. De Vrijzinnig-democraten steunen den S. D. A. P.-candidaat en de A.-R. en R.-R kieevereenigingon den heer Van Siooten In district II is er kans op heretem- xmng. Hier zijn gecand déerd Mr. F. H Hagemeyer fR.-K.), P J. van Voorst Vader (Vrijzinnig), M. A Rei- nalda (S D A. P.) en G. II. L. Verwey, ore door de neutrale kiosveroemiging „HaarlemWeivaan' candidaat go-, 6tek! ia De Candida; uur-Var. Voces; Vader i is gesteld door de Liberale Unie en gesteund door de Vrij-Liberalen en Vtrijz. -Democraten. D© heer Hagenreyer word; gesteund door de andere rechtsche groepen. L>e eteuiburóaux zijn gevestigd dis trict 1Raadhuis (boofdstemburoau), Spuamwoudereiraai no. 12 on Haar- leiumenliedCÊtraat no. 29. District II Nassauiaor. 37 (hoofdstembureau), Frïoeche Varkonemarkt no. 22 en Sche ie r«n raat no. 2. Do stemming vangt des morgens om 8 uur aan en eindigt des middags om 5 uur. PERSONALIA. Voor de akte vrije- en ordcoefe- ningen zijn te Amsterdam geslaagd de dames D. C. Kooiman, te Boierwijk, D. M. W. Kramer, te IJmuiden. TROUWE DIENST. Heden ward aan den moes Ier-geweermaker P. A. Olvers van liet 10e Rog. mf. de zui veren medaille voor 24-jarigen trou wen dfienst toegekend. OPLEIDING VOOR EVANGELIST. Heden zijn de lessen begonnen voor de opleiding van Evangelisten. De volgende vakken worden gedo ceerd: Inleiding O. T. en N. T. door Dr. H. Oberman. Bijbelkunde door Ds. A Montijn. Verstandig bijbelle zen en hedcndaagsche kerk en sec te door Da. G. Baugor Ez. Dogmatiek door D». C. van Peaasea. Ethiek door Da J. va» Leeuwen. Kerkgeschiedenis door De. S. A. Bal jon. Bei ijdemisgo- achriften door den heer J. Zegers. Algenieene ontwtkkeling door den heer K. Corporaal. Het aantal loer- llngen bedraagt acht. PROVINCIALE STATEN' VAN NOORD-HOLLAND. Hedenmorgen word ue vergadering van de Provin ciale Staten heropend. Allereerst was aan de orde het voorstel van Gede puteerde Staten inzake de oprichting van en provinciaal electrisch bedrijf. Eerste spreker was de beer 11. V erkouteren, die den vennoot-" schapsvorm ateide boven een provin ciaal bedrijf. Daarbij ontwikkelde hij verschillende bezwaren tegen het in stellen van oen provinciaal bedrijf. Man zegt wel, dat er niet veel ver schil Is Lusschen een naam'.ooze ven nootschap en een' provinciaal bedrijf, maar dit ontkent spreker. Vooral do loanquaestie. In een naamlooze ven nootschap worden ooncurr oeroude kronen uitbetaald in vergelijking met de particuliere bedrijven. Bij de in- etelling van een provinciaal bedrijf warden de gewone economische wet ten eigenlijk op zij geze:. De tekort oil worden dan uit de openbare kas aan gezuiverd en de ambtenaren en werk lieden maken aanspraak op hoogcro salarissen. Spreker vindt geen aanleiding om de loonwetten voor deze personen op te heffen. Er is nu eenmaal een s'roo ining onder de ambtenaren en werk lieden om van de harde loonwetten af te komen. Do beer D u ij s: zijn de loon wetten zoo Itard, dat is een erkentenis! De heer Verkoutoren: En d3n komt er misschien later nog oen werkstaking van de hoeren... De heer D u ij s: Van de heeren? De lieer Verko u teren: Er is geen haast voor onze provincie om thans reeds een beslissing te nemen. Laat óns eens letten op de andere provincies. Alleen Friesland is over gegaan to; oprichting van een pro vinciaal bedrijf. Groningen heeft al leen voor het hoogspanningsnet een provinciaal bedrijf, voor het laag spanningsnet een naamlooze vennoot schap. De overige provincies hebben de keuzo laten vallen op het stelsel van naamlooze vennootschappen, Zuid-Holland zelfs bepaalde rich bijna uitsluitend tot hot particulier initiatief. Spreker geloofde niet, dat een pro vinciaal bedrijf voor de verbruikers voordeeügor zal zijn, integexfdeel hij vreest, dat de uitgaven van een pro vinciaal bedrijf hoogc-r zullen zijn, welke uitgaven verhaald zullen moe ten worden op de verbruikers. Onze provincie heeft thans een naamlooze vennootschap. Waarom kan men nu eerst den gang van za ken niet afwachten. Zoo dringend ts do keuzo niet. Spreker kondigde een motio aan om de beslissing over den vorm (pro vinciaal bedrijf of naamlooze ven nootschap?) voorioopig uit ie stellen. De heer Wortheim verkinardo het niet eens te zijn mei den hcor Verkoutoren. De quaesh© over do loonwetten gaat hier niet op. Aie men den vorm van een naamlooze vennootschap neem:, dan zullen do ambtenaren en werklieden zich niet laten afschrikken om betere looiren te vragen door he: af weer kan om naamlooze vennootschap, liet perso neel lees; ook deze debatten en weet heel goed, dat de mannen in dezo naamlooze vennootschap slechts stroomarmen zijn. Er is eigoniijk geen practisch verschil in den vorm: uuamlooze vennootschap of provin ciaal bedrijf. De provincie heeft tegenover d© naamlooze vennootschap en ook te- rover het personeel precies dczelf- verplichtingen als hij een proviü- maal bedrijf. De heer Lieftinck verklaard© onaangenaam verrast te zijn door deze voorstellen van God. Staten, die zeker met gekomen zouden zijn, wan neor sinds 1914 geen belangrijke wij zigingen gekomen waren in liet col lege van Ged. Staten. Spreker ge loofde niet dat eon provinciaal i» drijf goedkooper zaï werken dan con naamlooze vennootschap en betoogd© dat o.a. uit de overweging van do beelden to on en den aard van hun godsdienst, hun ideale levensiiihzidh- ten. Het minderwaardige verdween, aJleen het schoonste bleef over. Het ontzag daarvoor, de bewondering diie dit verwekte, spaarden helaas niet altijd de kunstwerken. Oorlogon en aardbevingen verwoestten meer dan er over bleef; latere godsdiensten ver droegen niet altijd d© herinneringen aan vorige, duldden niet do groot© sclvoonhedien van deze en verbrijzel den de zichtbare getuigenissen dei- oude mededingers. Van wat de mid deleeuwen als hoogst© uitingen open baarden, is ons nog veel overgeble ven. Steken niet do machtige kathedralen zegevierend hunne gril lige torens hoog boven het wijde land uit? Naderhand kwamen de grooto denkers en dichters der Renaissance in Italië, kwam ook de wijsheid van een Socrates, een Plato en een Aris to teles. Dante, Bocaccio en Petrarca, die nen hier genoemd. De aaaanhoorig- beid, de gemeenschap, apatite uit el kaar; het individueele brak baan. De kunst is steeds de trouwe afbeelding geweest van de vei-sdhhknido stroo mingen, die de memschheid beroerden, die tegenwoordig zoo snol verande ren als do mode, zoodat, bijna ieder jaar een nieuwe kunstopvatting baan breekt. ïn de musea van kunst kun nen wij da veirscllillende wijzen, waarop de menschel Ijkc geest zich bezield uitte, met elkaar vergelijken. Een museum is daardoor geworden de plaaite, waar de opeenvolgende stijlen elkaar ontmoeten, waar we als iu een boek der eeuwen kunnen le zen, welke gedachten de menschen bezig hidden, welke idealen gekoes terd, welke opvattingen gehuldigd werden. De psyche der menschheid opnbaart zich daar telkens op andere wijze. In een bloeitijd uit dezo zich over vloedig in een periode van verval schriel «tl armzai'lg. Ook historisch is zulk een verzameling natuurlijk van het grootste belang, waar zij ons de geschiedenis in een reeks van tafreden voor oogen toovert. Het museum wordt daardoor een arohtef, dat de herinneringen aan het verle den bewaart, waar andere zeden en gewoonten heerschten dan nu, waar de levenswijzen, telkens andere klee- drng. andere stoffen ai oen andere architectuur behoefden. En dan is het museum ven schikte rijen de academie, waar de schilder kunst wordt onderwezen, zooals die in de verschillende tijden werd be oefend. Voorbeedien wekken: de zoekenden onder d© jongeren vinden steun bij wat doorluchtige voorgangere von den en kunnen voortbouwen op wat Zoo is het nut van een goed museum van kunst als dait van een school, waar onderwezen wondt: zielkunde, land- en volkenkunde, geschiedenis en kunst. Hiet Haarieansch© museum heeft een dubbel doel. Het wü een museum van schoon© kunsten en tevens een oud heidkundig zijn. Als oudheidkundig museum heeft het ten doefl voorwer pen, die betrekking hebban op de ge- sdhiedeniis van Haarlem te bewaren; als kunstmuseum voorwerpen van kunst uit vroeger tijd en de werken van schi lders, beh oorend e tot do roemruchte Haarlemsohe school, aan bet publiek ter bezichtiging te stel len en voor oudergang te behoeden. Lang voordat Amsterdam de voor naamst© plaats van Holland was, werd de Spaame-vesto als de eerste in de rij der Hollandse he steden he- sohouwd. Naar de hoofdstad van het gewest, aangelokt door het Gra felijk Hof, trokken de vreemdelingen, waaronder waarschijnlijk ook schil ders voorkwamen. Uit Haarlem gin gen in de oudste tijden de kunstenaars naar de Zuidelijke Nederlanden, ter voltooiing van htm studie en boden aan het Bcurgoodisdte hof hun dien sten aan. Later met de hervorming kwamen verschillende Vlamingen als; Van Mander en do jonge Hals naar Haar lem een toevlucht zoeken. Van den al. leroudsten schilder, Albert van Ou we ter, ia moor één schilderij bekend „De Opwekking van Lazarus" die al heel typisch van onder ©en zerk in een kerk vandaan komt. Dirk Bouts vertrok naar Leuven; Geertgen ven 6L Jan, de leekembroeiiier uit het klooster van St. Jan, stierf reeds op 28-Jarigen leeftijd; Jon Mostaert werd hofschilder van do Stadhoin dcree Margarebha, te Bruaeel en Jan Joest van Kalkar vertrok naar Kal karom daar een groot altaarstuk te maken. Van al dezo kunstenaars, d1« de primitieven der Haarlemse!ie school genoemd worden, bezit het museum helaas geen werken. Zdj zijn zóó zeldzaam, dat er weinig kans be staat, dat deze meeet&rs er ooit ver tegenwoordigd zuilen zijn. In het musetim van Stolk vinden wij een enkele specimen van dozo soort, o.a. een Chrietue, van Albert Bouts, een broeder van Dirit en een zeer zonderling paneel, een West-In-' disch landschap van Mostaert, een Haarlemmer, die reeds in bet begin dor 16e eeuw leefde. Verder bezitten in ons land bet Rijksmuseum eau schilderij van Geertgen van St. Jan en het museum Boymans er een van Dir k Bouts. Beroemd waren zij allen door do schildering van het landschap, dat in meer samerdi&ng met de figuren werd geschilderd dan de Vlaamsche kun stenaars deden. In den Kathobeken tijd, dus voor de Hervorming, in de Middeleeuwen, stond de schilderkunst geheel en al in diens; van de kerk Om d© groote menigte to onderrich ten werden hi de Byxantynsche ker ken de wanden met mozaiken versierd afbeeldende den Heiland «at do voor- naamste apostelen. In de Gothlsohe kerken van hot noorden, met hun vele ramen, daal den <to heiligen van de hoog© stand plaateen boven de koomis naar hot altaar af. Cat was de plaats, waarvoor de schilders zich inspanden om het beste te geven. Do voornaamste gebeurte nissen uit het Oude en het Nieuwe Testament werden hier aanschouwe lijk voorgesteld. Tegelijkertijd voor den de Rederijkers passiespelen uit, waarvan do samenstelling niet zei- den ontleend werd aan bepaalde al taarstukken. Ook werden wel da schilders door do prachtige opvociin. gen geïnspireerd tot het maken tan hunne schilderijen. Tot versiering en tot lowing,, tot cathecliiseering, tot meerderen Klis ter van de kerk en tot heil van do menschheid dienden deze kunstwer ken. Ook op de ramen, op zeer de- ooratieve wijze, in schitterende kleu ren, waaraan lie: zool it' t meer luis ter bijzette, werd de geschiedenis der kerk ©a die der heiligen in beeld ge bracht. Op de wanden der kerken vooral iu den kioosterachtigen Romaanschen tijd, vóór dat de Golhtek haar intrede deed, komen beschilderingen voor. Deze zijn in de natie kalk aangebracht en worde» fresco's genoemd. De meeste altaarstukken zijn op panoei geschilderd, in den beginne met wa terverf, later met olieverf, waardoor bat mogelijk werd veel meer gloed aan de kleur te geven. Eon krachtiger aspect van de altaarstukken was het gevolg; ze doon mouter flauw aan dan de fresco's. Als do oerste schilders, die do olie» verf gebruikten worden do gobroeddrs Van Eyck beschouwd, de grooto kunstenaars, die te Gent do aanbid ding van het lam Gods schilderden voor dc St. Bavo. Echter mag uit allerlei onderzockingKai van laboren tijd wel aangenomen worden, dat z1) niet dc eerste gebruikers van de olie- vorf waren, daar op verschilland© kerkbeelden, vóór hun tijd vervaar digd, olieverven zijn aangetroffen. (Word: vervolgd).

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

Haarlem's Dagblad | 1916 | | pagina 1