NIEUWS- en ADVERTENTIEBLAD. - Opgericht 1883.
34e Jaargang Wo. 10262
Verschijnt dagelijks, bahalve op Zon- en Feestdagen.
DINSDAG 25 N0VEK5BSR 1958.
HAARLEM S DAGBLAD
ABONNEMENTEN ADVERTENTIËN:
PER DRIE MAANDEN: Van 1—5 regels 75 Cts.; iedere regel meer 15 Cts. Buiten het Arrondissement
Voor Haarlem en de dorpen in den omtrek waar een Agent gevestigd is V Haarlem van 1 5 regels 1.—, elke regel meer 0.20. Reclames 30 Cts. per regel.
(kom der gemeente)ƒ1.50 By Abonnement aanzienhjk rabat.
Franco per post door Nederland„2.- Achtstuivers-advertenMn van Vraag en Aanbod van 1-5 regels 40 Cts. per plaat-
Afzonderlijke nummers0.15 ik. sing, elke regel meer 10 Cts. a contant. Buiten het Arrondissement dubbele prijs.
Geïllustreerd Zondagsblad, voor Haarlem„0.45 Redactie en Administratie: Groote Houtstraat 53.
de omstreken en franco per post O.o25 Intercommunaal Telefoonnummer der Redactie 600 en der Administratie 724.
Uitgave der Vennootschap Lourens Coster. Directeur J. C. PEEREBOOM. Tel. 3082. Drukkerij: Zuider Buitenspaarne 12. Telefoonnummer 122.
Tót de plaatsing van advertentiën en reclames van buiten het Arrondissement Haarlem In dit blad is uitsluitend gemachtigd het Algemeen Binnen- en Buitenlandsch Advertentie-Bureau D. Y. ALTA,
Warmoesstraat 76-78, Amsterdam. Telephoon interc. 6229. De Verzekering der (per week) geabonneerden wordt gewaarborgd door „The Ocean" Rokin tSI, Amsterdam.
DIT NUMMER BESTAAT UIT
ZES BLADZIJDEN.
EERSTE BLAD.
AGENDA
WOENSDAG 22 NOVEMBER
Gem een tera adsve rki ez ingen in dis
tricten 1 en II, van 85 uur.
Zjjlweg 24: Museum voor Oudere
en Opvoeders.
Schouwburg, Janswog: N. V. Too-
n&öbV'JreenigLng: IJsbrand.
Bioscoopvoorstellingen: Cinema-Pa-
la<x-. Gr. Houtstraat. Btosc. Theater,
Gr. Markt. Apolo-Tbeater, Biurtedjo-
risstraat Centr. Bosc. KI. Veroen.
Ais «©n horloge...
Het ideaal van ieder en werkgever
Is, dat zijn onderneming gaat met de
regelmatigheid van oe»i uurwerk,
maar daar een ideaal een ding is,
dat neet bereikt wordt, moet iedere
werkgever dag in dug uit ondervin
den, dat er onregelmatigheden voor
komen, tengevolge van menscheiijke
fouten en gebreken, onvoorziene te
genspoeden en omstandighedenwaar
op met gerekend i&
Een tramweg-onderneming moet
nat-uurlijk zoo precies mogelijk we
zen. Streeft de directie daarnaar, dan
komt baar lof en prijs toe. Maar
wanneer zij ten spijt van memsoho-
lijke fouten en onvoorziene omstan
digheden, het ideaal, dat nooit be
reikbaar is, tocüi wil grijpen, dun
kunnen daaruit weer aiidoio bezwa
ren ontstaan. Op dit oogenbhk, wil
len we zeggen, moeten de bestuur
ders van de E. N. E. T. bun kl ing-
loop in 28 "minuien afleggen; zijn ze
op een van de secties ui vertraging-,
dau mogen ze wel stóppen om perso
nen uit te talen en op die balten
a.tluwe passagiers opnamen, maar
ze mogen bq na.urn, waar niemand
uil moet, geen passagiers inlaten.
Aan een van onze bekenden is dat
overkonmn. Hij ZWauwiti mei zijn
armen, toen de tram naderde, zwaai
de daarbij met zijn boenen, toen dio
met scbeen te zuiden stoppen, maar
hoi baatte niet; de wagen roou door.
Tot verklaring riep do bestuurder:
„ik ben in verwaguigl
Het ongeluk wncie evenwel, dat de
passagier óók in vertraging was en
daarom graag de eerste de beste tram
zou hebben genomen. Nu moest «ij
op de volgende wachten, die geluk
kig net in vertraging was en bent
dus l'ieidcrijk opnam.
Toen bij rust g in den wagen zat,
hield hij siciiaelf deze vraag voor:
wanneer er een algemeen© vertra
ging ontstaan was, boe lang zou ik
dan aan mijn halte hebben moeten
etaan waclrtên?"
llij kon de vraag niet beantwoor
den. Rilde alleen bij de gedachte.
Kondpujj tfour bet
Frans Halsmuseum.
door G. D. GRATAMA.
In zijn kunst leeft een voik voort.
Eeuwen nadat het bestaan beeft spro
ken de kunstwerken nog van zijn
grootheid en macht, verkondigen zo
nog zijn roem, toon en zijn beschaving
en het peil, waarop zijn ontwikkeling
stond. Beter dan alle beschrijvingen
dit vermogen, geeft de kunst een
beeld van de geaardheid der verschil
lende vólkern. Zij openbaart zich in
de bérinneringen aan wat eens ge
beurde en die de tand des tijds voor
verval beeft gespaard.
We lezen urt de papyrusrollen, ge
vonden in de grafsteden, de geschie
denis van de Egyptische koningen,
volgen daarin de veldtochten der
trotsche Fbarao's. We zien het-qje-
Leele leven, in al zijn uitingen, voor
onze oogen geschilderd iu de dooden-
boeken, illustxeerand de hiërogliefen,
het kernachtige schrift der Nijlbcwo-
ners.
- De pyramid en. zijn de zichtbare tee-
ftens van de volharding, van de door
zetting en van de kracht van dit
'Afrikaanischo volk, dat reeds 4000 jaar
voor Christus oen hoogan trap van
ontwikkeling 'bereikte. Volgende eeu
wen brachten de kunst van de Per
zen, van de Grieken en de Romeinen;
In Azië, die der Chineezen esn In-diers.
Hunne kunstproducten vervullen do
wereld met eerbied. De tempels en
OM ONS HEEN
No. 2233
Den Heer, den WalEdeleu Heer
dcnWelEdelQilioren Heer. ..enz
Vriend Ohairivarius is al sinds ja
ren bezig, ons in proza on poëzie te
wijzen op onze groo-to en kleine fou
ten en dwaasheden en dat wel langs
indirecte» weg, namoujk door de
courant. Zijn kaatste bezwaar tegen
de maatschappij geldt de „brief- on
adresdwaasbeden", zooals ons uit
een stukje getiteld „Vereenvoudigde
Briefvorm' Wijkt. „Het is niet noo-
dig", zoo rneem hij, „veel te schrij
ven ter bestrijding van de brief- mi
adresdwaasbeden, die ons degoiijks
Uit de pen glijden. Geen verstandig
mensch verdedigt ze. Maar wij willen
ze met weglaten, uit vrees dat uien
ons van "opzettelijke onvriendelijk
heid zal beschuldigen. Een duidelijk
sprekend sl uitzeg el kan dit voorko
men. Het toont, dat wij een systeem
van veroenvondiging toepaseen
We zien dus, dat Chunvanus tot
de directe actie is overgegaan. En
nu dat eenmaal gebeuruc, doet hij t
ook flink. Voor een cent per stuk
zijn aan zijn woning op de „Oude
Gracht" 31 (de offioeeie uitdrukking
„Gedempte" heeft in zijn oogen blijk
baar ook al geen genade kunnen
vmdou omdat iedereen, die niet blind
is, zien kan, dat ze gedempt isj
sluitzegels te krijgen, rood of blauw,
waarop door Jan Kreunen is gelee-
kiend een nar, met een mooi-zitwiud
1 windje naast zich; de nar houdt een
bord op, waarop staat wat Charivu-
rius do ergste nonsens noemt: „Ik
heb de eer, WalEde. geboren, Diensl-
wiiiige Dienaar" enz. enz.
„leder kan iai zijn ver-oonvoudiging
„zoover gaan, ais hij voor elk bij-
„zonder geval geschikt acht, b.v.
„adres: don Heer, aanhef Mijnheer".
Zoo schrijft Charxvarius ons letter
lijk en toont daarmee, dat ook de
man van de directe actie niet gaan
durft tot het bitterste einde, want
als we niet meer mogen schreven
van weiedel en we*eGe.gaboren en
van hoogwelgeboren heer, waarom
dah nog de uitdrukking „mijnheer'
gebruik., die eveneens oen vorm van
onderdanigheid is! Waarom dan
maar niet dadelijk reclitweg: „Aan
J. Jansen en verder niets van aan
spraak: Mijnbeer!
Natuurlijk moet ook het slot van
den brief vereenvoudigd worden; hij
eindigt, verlangt Chanvan-us, „een
voudig met de onderteekemng, zon
der do gebruikelijke, opgeschroefde
betuigingen van hoogachting, van
kruiperige diena rig beid, of de wan-
boopsuvvaasheid lotus tuus
Het klinkt alles koek en ferm
maai' zelfs de dapperste ridder aar
zelde wel eens voor do w allen van
een zwaar versterkte stad. Of moet
ik een ander beeld schorsen, dat van
den leeraar, die weet dat er geen
enkele taal bestaat zonder uitzonde
ringen! Hoe t ook zij, Churivarius
doet water in zijn wijn, hij laat uit
zonderingen toe, ja raadt die aan,
want letterlijk schrijft bij:
„Een raad: man passé dit
„systeem niet toe bij bet schrij-
„ven aan ouden van dagen of
„aan minder ontwikkelden. De
„eersten zullen wellicht aan deze
„zinledige stoplappen hechten
„door een natuurlijk, vorklaar-
„baar conservatisme en de twee-
,,do categorie beeft gewoonlijk
„moeite om Juist te ondersched-
„den fusschen het wezen en don
„schijn".
Ware hervormers wiMea alias of
tiets. Waarom maakt Charivarius
dan die uitzonderingen? Of zijn het
listig© valstnkken, die hij voor ons
heeft opgesteld? De goeiigheid voor
minder ontwikkelden lijkt me ver
dacht. Er ie geen schepsel ter wereld,
die niet liever een brief ontvangt,
simpeltjes geadresseerd: „den Heer",
dan voor minder ontwikkeld door te
gaan. En de uitzondering voor ouden
\an dagen kan ook wel voor de gek
houderij wezen. Hoe kan een brief
schrijver ui tijd weten of iemand oud
is? En wat i s oud? Vijftig, zesr-ig,
zeventig.' Ais laat ons zeggen op zes
tig de grens tusscheu jeugd en ouder
dom getrokken word*, zuljen we
dan aan iemand schrijven aldus:
©LEdetgeboren Heer, Mocht U de
zestig nqg niet gepasseerd ziju, ge
lieve dan als opschrift beveu dezen
brief eenvoudig: „Mijnheer", te le
zen?
De zaak is: ik geniet van Chari
varius' humor, maar zijn ernst ver
trouw ik niet altijd. Ziedaar liet
droevig lot van de spoltersl Ofschoon
ik erkennen moet, dal zijn bereidwrl-
ligheod om ze aan zijn huis te ver
knopen, 'voor hem pleit. Willen onze
lezers hem een plezier doen, dan
scli rij ven ze in dezen geest:
Charxvarius,
Hondord zegels.
Pietereen.
Go 1 i e v e brenger dezes mede te
geven, is natuurlijk ook een vorm,
dien hij veracht. Bij voorbaat
dankzeggend zat in zijn oogen
evenmin genade vinden. Kort, kracn-
tig, duidelijk is zijn leus. Wie (Hon
iietheeit, voige hem.
Toch moet ik een paar bezwaren
naar voren brengen. Zeker, verschil-
lende vormen zijn zinledig. Maar toch
j met alle.' Wanneer iemand sciuijll:
geachte Heer, oi zeer geachte lieer,
is het dan volkomen ondenkbaar,
da; hij den gt-ad resteerde werkelijk
acht of hoog acht.' ik zou meenen
van niet. En kan de vnonde.ijko
groete (van do beleefde groeve
spreken we maar niet) niet welge
meend weten?
Kleinigheden, zal Charivarius zog
gen. Goed, ik ga er dan verder niet
op in. maai- wil hem toch wel wa'
anders vragen. Is zijn veldtocht te-1
gen onzo kunne ijdeihedan hiermee
mt.' Of is ze misschien nog maar he;
begin van een veel grooter aanval?
Als zijn sluitzegei succ-es heef., denkt
iiij dan do titels te gaan belogen?
We weten nu, dat we bijvoorbeeld
niet meer schrijven mogen:
Den WeLEdo.en Zeergeleerden Heer
Dr. G. Nolst Treovilé,
Z w. E dz e er gel.
Maar zal binnen een week of zes
of een maand of drie ook de titel Dr.
verboden wezen? Hoe staat het daar
eigenlijk mee? Een bepaald doel van
practised nut heeft deze titelvermel-
duiiz immers niet, zelfs levert het
voeren van den doctorstitel soms
bezwaar op, omdat iemand doctor
kan zijn in zooveel verschillende
vakken; je belt met een heftigen
bloedneus bij een Dr. aan en 't is er
een in oude talen! En hoe zal 't gaan
met het adresseeren aan personen
mot adolf ijko titels? Ik zou het waar-
deerem, wanneer Charivarius daar
over zijn meening eens zeggen wou.
Et is nog meer. Wanneer we alle
briefvormen, voorvoegsels, aanhang
sels. titels enzoovoorts hebben afge
schaft. althans voorbijzien, hoe moet
het dan gaan met een andere plicht
pleging, die van het groeten? In
oude tijden mochten slaven en lijf
eigenen gean hoed dragen en in ver
band daarmee betrekent historisch
hei groeten door hoed-afnemen: „ik
ben uw dienaar", ook in gevallen
dus, dat de groeier daar niemendal
van meert:. Moet, o geacht© wereld
hervormer, het hoed-afnemen over
nog drie maanden ook eindigen?
Zoo Ja, dan zijn we er nog al met.
Er is zooiets als een conversatietaal.
Jan ontmoet Piet en ze zeggen alle
bei: „Aangenaam kennis te maken".
Is de ontmoeting afgeloopen, dan
zeggen ze: „Aangenaam u ontmoet
te hebben'of: „tot het genoegen, u
weer te zien". Zoo zijn cr duizend
vormen en manieren, van spreken:
moeten die over nóg drio maanden
ook afgeschaft worden?
Ach Charivarius, heb medelijden
met ons. Wij menschen zijn maar
zwak on kloin, we leven van illusies,
van kleine ijdelheidjes, ontneem ons
niet veel waaraan we geloerd hebben
te hechten. Gij meent, of zegt to
meenen, dat alleen minder ontwik
kelden den scliijn voor het wozon
houden weet gij n<iei, man van er
varing, dat wij dat allen doen, ion-
dor uitzondering, ook gij! En dait
or., leven vaak droef en somber zou
zijn, condor kleine vriendc!ijkJioid-
Jes, beleefdheidjes, zonder schijn?
J. C. P.
Stadsnieuws
STUKKEN VAN DEN RAAD.
ene zijn benoeming bij hot O.
i- in Ned -Indië verzoekt de heer J.
H. Raaderema eervol ontslag als on
derwijzer aan de Opleidingsschool
voor Jongens.
- Daar bel B. en W. ie gebleken,
dat door ©enige vereenigingen In den
loop van dit jaar nog geen gebruik
gemaakt van de door den Raad be-
schikbaar gestelde kxkalen in gemeen-
tegobomven. steilen B. en W. voor,
de besluiten, waarbij deze vergunnin
gen werden verkend, in te trekken.
De Bouw- en Erploitatie-.Maat-
eciiappij „RollandT vraagt opnieuw
een uitstel van twee jaren %-oor de
nakoming v-an hare verplichtingen,
voortvloeiende uit een der voorwaar
den van het Raadsbesluit van 12 Sep
tember 1912 tot .overdracht aan de
gemeente van gronden, begrepen in
het uitbreidingsplan. B. en W. prae-
gunstig.
GElMEENTDRAAiDSVERKIEZING.
Morgen, Woensdag, iieoft de ver
kiezing plaats van tnvee leden voor'
dien Gemeenteraad, ter voorziening
van de vacatures-Breda Kteynemberg
en Bpiesz, reep. in district I en II.
In district I zijn maar twee candl-
daten gesteld, nri. Mr W. F. van
Slooten (C.iH.) en C. Wee&eihïa |45.
D. A. P.). Zooals wij reeds mededeel
den hebben de V.-L en U.-L. kiesver-
eenigingen bare leden geadviseerd,
zeil van stemmen te onthouden.
De Vrijzinnig-democraten steunen
den S. D. A. P.-candidaat en de A.-R.
en R.-R kieevereenigingon den heer
Van Siooten
In district II is er kans op heretem-
xmng. Hier zijn gecand déerd Mr.
F. H Hagemeyer fR.-K.), P J. van
Voorst Vader (Vrijzinnig), M. A Rei-
nalda (S D A. P.) en G. II. L. Verwey,
ore door de neutrale kiosveroemiging
„HaarlemWeivaan' candidaat go-,
6tek! ia
De Candida; uur-Var. Voces; Vader i
is gesteld door de Liberale Unie en
gesteund door de Vrij-Liberalen en
Vtrijz. -Democraten.
D© heer Hagenreyer word; gesteund
door de andere rechtsche groepen.
L>e eteuiburóaux zijn gevestigd dis
trict 1Raadhuis (boofdstemburoau),
Spuamwoudereiraai no. 12 on Haar-
leiumenliedCÊtraat no. 29. District II
Nassauiaor. 37 (hoofdstembureau),
Frïoeche Varkonemarkt no. 22 en Sche
ie r«n raat no. 2.
Do stemming vangt des morgens om
8 uur aan en eindigt des middags om
5 uur.
PERSONALIA.
Voor de akte vrije- en ordcoefe-
ningen zijn te Amsterdam geslaagd de
dames D. C. Kooiman, te Boierwijk,
D. M. W. Kramer, te IJmuiden.
TROUWE DIENST. Heden ward
aan den moes Ier-geweermaker P. A.
Olvers van liet 10e Rog. mf. de zui
veren medaille voor 24-jarigen trou
wen dfienst toegekend.
OPLEIDING VOOR EVANGELIST.
Heden zijn de lessen begonnen
voor de opleiding van Evangelisten.
De volgende vakken worden gedo
ceerd: Inleiding O. T. en N. T. door
Dr. H. Oberman. Bijbelkunde door
Ds. A Montijn. Verstandig bijbelle
zen en hedcndaagsche kerk en sec te
door Da. G. Baugor Ez. Dogmatiek
door D». C. van Peaasea. Ethiek door
Da J. va» Leeuwen. Kerkgeschiedenis
door De. S. A. Bal jon. Bei ijdemisgo-
achriften door den heer J. Zegers.
Algenieene ontwtkkeling door den
heer K. Corporaal. Het aantal loer-
llngen bedraagt acht.
PROVINCIALE STATEN' VAN
NOORD-HOLLAND. Hedenmorgen
word ue vergadering van de Provin
ciale Staten heropend. Allereerst was
aan de orde het voorstel van Gede
puteerde Staten inzake de oprichting
van en provinciaal electrisch bedrijf.
Eerste spreker was de beer 11.
V erkouteren, die den vennoot-"
schapsvorm ateide boven een provin
ciaal bedrijf. Daarbij ontwikkelde hij
verschillende bezwaren tegen het in
stellen van oen provinciaal bedrijf.
Man zegt wel, dat er niet veel ver
schil Is Lusschen een naam'.ooze ven
nootschap en een' provinciaal bedrijf,
maar dit ontkent spreker. Vooral do
loanquaestie. In een naamlooze ven
nootschap worden ooncurr oeroude
kronen uitbetaald in vergelijking met
de particuliere bedrijven. Bij de in-
etelling van een provinciaal bedrijf
warden de gewone economische wet
ten eigenlijk op zij geze:. De tekort oil
worden dan uit de openbare kas aan
gezuiverd en de ambtenaren en werk
lieden maken aanspraak op hoogcro
salarissen.
Spreker vindt geen aanleiding om
de loonwetten voor deze personen op
te heffen. Er is nu eenmaal een s'roo
ining onder de ambtenaren en werk
lieden om van de harde loonwetten
af te komen.
Do beer D u ij s: zijn de loon wetten
zoo Itard, dat is een erkentenis!
De heer Verkoutoren: En d3n
komt er misschien later nog oen
werkstaking van de hoeren...
De heer D u ij s: Van de heeren?
De lieer Verko u teren: Er is
geen haast voor onze provincie om
thans reeds een beslissing te nemen.
Laat óns eens letten op de andere
provincies. Alleen Friesland is over
gegaan to; oprichting van een pro
vinciaal bedrijf. Groningen heeft al
leen voor het hoogspanningsnet een
provinciaal bedrijf, voor het laag
spanningsnet een naamlooze vennoot
schap. De overige provincies hebben
de keuzo laten vallen op het stelsel
van naamlooze vennootschappen,
Zuid-Holland zelfs bepaalde rich
bijna uitsluitend tot hot particulier
initiatief.
Spreker geloofde niet, dat een pro
vinciaal bedrijf voor de verbruikers
voordeeügor zal zijn, integexfdeel hij
vreest, dat de uitgaven van een pro
vinciaal bedrijf hoogc-r zullen zijn,
welke uitgaven verhaald zullen moe
ten worden op de verbruikers.
Onze provincie heeft thans een
naamlooze vennootschap. Waarom
kan men nu eerst den gang van za
ken niet afwachten. Zoo dringend ts
do keuzo niet.
Spreker kondigde een motio aan
om de beslissing over den vorm (pro
vinciaal bedrijf of naamlooze ven
nootschap?) voorioopig uit ie stellen.
De heer Wortheim verkinardo
het niet eens te zijn mei den hcor
Verkoutoren. De quaesh© over do
loonwetten gaat hier niet op. Aie
men den vorm van een naamlooze
vennootschap neem:, dan zullen do
ambtenaren en werklieden zich niet
laten afschrikken om betere looiren
te vragen door he: af weer kan om
naamlooze vennootschap, liet perso
neel lees; ook deze debatten en weet
heel goed, dat de mannen in dezo
naamlooze vennootschap slechts
stroomarmen zijn. Er is eigoniijk
geen practisch verschil in den vorm:
uuamlooze vennootschap of provin
ciaal bedrijf.
De provincie heeft tegenover d©
naamlooze vennootschap en ook te-
rover het personeel precies dczelf-
verplichtingen als hij een proviü-
maal bedrijf.
De heer Lieftinck verklaard©
onaangenaam verrast te zijn door
deze voorstellen van God. Staten, die
zeker met gekomen zouden zijn, wan
neor sinds 1914 geen belangrijke wij
zigingen gekomen waren in liet col
lege van Ged. Staten. Spreker ge
loofde niet dat eon provinciaal i»
drijf goedkooper zaï werken dan con
naamlooze vennootschap en betoogd©
dat o.a. uit de overweging van do
beelden to on en den aard van hun
godsdienst, hun ideale levensiiihzidh-
ten. Het minderwaardige verdween,
aJleen het schoonste bleef over. Het
ontzag daarvoor, de bewondering diie
dit verwekte, spaarden helaas niet
altijd de kunstwerken. Oorlogon en
aardbevingen verwoestten meer dan
er over bleef; latere godsdiensten ver
droegen niet altijd d© herinneringen
aan vorige, duldden niet do groot©
sclvoonhedien van deze en verbrijzel
den de zichtbare getuigenissen dei-
oude mededingers. Van wat de mid
deleeuwen als hoogst© uitingen open
baarden, is ons nog veel overgeble
ven. Steken niet do machtige
kathedralen zegevierend hunne gril
lige torens hoog boven het wijde
land uit?
Naderhand kwamen de grooto
denkers en dichters der Renaissance
in Italië, kwam ook de wijsheid van
een Socrates, een Plato en een Aris
to teles.
Dante, Bocaccio en Petrarca, die
nen hier genoemd. De aaaanhoorig-
beid, de gemeenschap, apatite uit el
kaar; het individueele brak baan. De
kunst is steeds de trouwe afbeelding
geweest van de vei-sdhhknido stroo
mingen, die de memschheid beroerden,
die tegenwoordig zoo snol verande
ren als do mode, zoodat, bijna ieder
jaar een nieuwe kunstopvatting baan
breekt. ïn de musea van kunst kun
nen wij da veirscllillende wijzen,
waarop de menschel Ijkc geest zich
bezield uitte, met elkaar vergelijken.
Een museum is daardoor geworden
de plaaite, waar de opeenvolgende
stijlen elkaar ontmoeten, waar we als
iu een boek der eeuwen kunnen le
zen, welke gedachten de menschen
bezig hidden, welke idealen gekoes
terd, welke opvattingen gehuldigd
werden. De psyche der menschheid
opnbaart zich daar telkens op andere
wijze.
In een bloeitijd uit dezo zich over
vloedig in een periode van verval
schriel «tl armzai'lg. Ook historisch
is zulk een verzameling natuurlijk
van het grootste belang, waar zij ons
de geschiedenis in een reeks van
tafreden voor oogen toovert. Het
museum wordt daardoor een arohtef,
dat de herinneringen aan het verle
den bewaart, waar andere zeden en
gewoonten heerschten dan nu, waar
de levenswijzen, telkens andere klee-
drng. andere stoffen ai oen andere
architectuur behoefden.
En dan is het museum ven schikte
rijen de academie, waar de schilder
kunst wordt onderwezen, zooals die
in de verschillende tijden werd be
oefend.
Voorbeedien wekken: de zoekenden
onder d© jongeren vinden steun bij
wat doorluchtige voorgangere von
den en kunnen voortbouwen op wat
Zoo is het nut van een goed museum
van kunst als dait van een school,
waar onderwezen wondt: zielkunde,
land- en volkenkunde, geschiedenis en
kunst.
Hiet Haarieansch© museum heeft een
dubbel doel. Het wü een museum van
schoon© kunsten en tevens een oud
heidkundig zijn. Als oudheidkundig
museum heeft het ten doefl voorwer
pen, die betrekking hebban op de ge-
sdhiedeniis van Haarlem te bewaren;
als kunstmuseum voorwerpen van
kunst uit vroeger tijd en de werken
van schi lders, beh oorend e tot do
roemruchte Haarlemsohe school, aan
bet publiek ter bezichtiging te stel
len en voor oudergang te behoeden.
Lang voordat Amsterdam de voor
naamst© plaats van Holland was,
werd de Spaame-vesto als de eerste
in de rij der Hollandse he steden he-
sohouwd. Naar de hoofdstad van
het gewest, aangelokt door het Gra
felijk Hof, trokken de vreemdelingen,
waaronder waarschijnlijk ook schil
ders voorkwamen. Uit Haarlem gin
gen in de oudste tijden de kunstenaars
naar de Zuidelijke Nederlanden, ter
voltooiing van htm studie en boden
aan het Bcurgoodisdte hof hun dien
sten aan.
Later met de hervorming kwamen
verschillende Vlamingen als; Van
Mander en do jonge Hals naar Haar
lem een toevlucht zoeken. Van den al.
leroudsten schilder, Albert van Ou
we ter, ia moor één schilderij bekend
„De Opwekking van Lazarus" die al
heel typisch van onder ©en zerk in
een kerk vandaan komt. Dirk Bouts
vertrok naar Leuven; Geertgen ven
6L Jan, de leekembroeiiier uit het
klooster van St. Jan, stierf reeds op
28-Jarigen leeftijd; Jon Mostaert
werd hofschilder van do Stadhoin
dcree Margarebha, te Bruaeel en Jan
Joest van Kalkar vertrok naar Kal
karom daar een groot altaarstuk te
maken. Van al dezo kunstenaars, d1«
de primitieven der Haarlemse!ie
school genoemd worden, bezit het
museum helaas geen werken. Zdj zijn
zóó zeldzaam, dat er weinig kans be
staat, dat deze meeet&rs er ooit ver
tegenwoordigd zuilen zijn.
In het musetim van Stolk vinden
wij een enkele specimen van dozo
soort, o.a. een Chrietue, van Albert
Bouts, een broeder van Dirit en een
zeer zonderling paneel, een West-In-'
disch landschap van Mostaert, een
Haarlemmer, die reeds in bet begin
dor 16e eeuw leefde. Verder bezitten
in ons land bet Rijksmuseum eau
schilderij van Geertgen van St. Jan
en het museum Boymans er een van
Dir k Bouts.
Beroemd waren zij allen door do
schildering van het landschap, dat in
meer samerdi&ng met de figuren werd
geschilderd dan de Vlaamsche kun
stenaars deden. In den Kathobeken
tijd, dus voor de Hervorming, in de
Middeleeuwen, stond de schilderkunst
geheel en al in diens; van de kerk
Om d© groote menigte to onderrich
ten werden hi de Byxantynsche ker
ken de wanden met mozaiken versierd
afbeeldende den Heiland «at do voor-
naamste apostelen.
In de Gothlsohe kerken van hot
noorden, met hun vele ramen, daal
den <to heiligen van de hoog© stand
plaateen boven de koomis naar hot
altaar af.
Cat was de plaats, waarvoor de
schilders zich inspanden om het beste
te geven. Do voornaamste gebeurte
nissen uit het Oude en het Nieuwe
Testament werden hier aanschouwe
lijk voorgesteld. Tegelijkertijd voor
den de Rederijkers passiespelen uit,
waarvan do samenstelling niet zei-
den ontleend werd aan bepaalde al
taarstukken. Ook werden wel da
schilders door do prachtige opvociin.
gen geïnspireerd tot het maken tan
hunne schilderijen.
Tot versiering en tot lowing,, tot
cathecliiseering, tot meerderen Klis
ter van de kerk en tot heil van do
menschheid dienden deze kunstwer
ken. Ook op de ramen, op zeer de-
ooratieve wijze, in schitterende kleu
ren, waaraan lie: zool it' t meer luis
ter bijzette, werd de geschiedenis der
kerk ©a die der heiligen in beeld ge
bracht.
Op de wanden der kerken vooral
iu den kioosterachtigen Romaanschen
tijd, vóór dat de Golhtek haar intrede
deed, komen beschilderingen voor.
Deze zijn in de natie kalk aangebracht
en worde» fresco's genoemd. De
meeste altaarstukken zijn op panoei
geschilderd, in den beginne met wa
terverf, later met olieverf, waardoor
bat mogelijk werd veel meer gloed
aan de kleur te geven. Eon krachtiger
aspect van de altaarstukken was het
gevolg; ze doon mouter flauw aan
dan de fresco's.
Als do oerste schilders, die do olie»
verf gebruikten worden do gobroeddrs
Van Eyck beschouwd, de grooto
kunstenaars, die te Gent do aanbid
ding van het lam Gods schilderden
voor dc St. Bavo. Echter mag uit
allerlei onderzockingKai van laboren
tijd wel aangenomen worden, dat z1)
niet dc eerste gebruikers van de olie-
vorf waren, daar op verschilland©
kerkbeelden, vóór hun tijd vervaar
digd, olieverven zijn aangetroffen.
(Word: vervolgd).