Lourens Janszoon Coster, door
Prof. Dr. Gottfried Zedler.
89e Jaargang No. 11753
Verschijnt dagelijks, behalve op Zon- en Feestdagen
VRIJDAG 30 SEPTEMBER 1921
ABONNEMENTEN per 3 maanden: Voor Haarlem en de dorpen in den omtrek waar een Agent gevestigd
is (kom der gemeente) f3.571/». Franco per post door Nederland 13.871/,. Afzonderlijke nummers fü.15. Geïl
lustreerd Zondagsblad, voor Haarlem en omstreken f0.571/»; franco per post 10.65. Post Giro 38810.
Uitgave der W.V. Lourena Coster, Directaur-Hooldredacteur J. C. PEEREBOOM, Telefoon 3082
ADVERTENTIEN: Van 1—5 regels f 1.75iedere regel meer 35 Cts. Reclames 60 Ct3 per regel Bij
abonnement aanzienlijk rabat. Twaaifstuivers-advertentièn van Vraag en aanbod van 1—4 regels GO Cts
per plaatsing, elke regel meer 15 Cts. èi contantbuiten het Arrondissement dubbele prijs.
_Oirectie on Administrate Qroote Houtstraat 93. Teletoonnrs. do Redactie 600 en der Administratie 724
EERSTE BLAD
VRIJDAG13UVÉPTHMBER.
Schouwburg Jansweg Hittopetit,
Zang en Vriendschap Voordracht
over Nederlandsolie Letterkunde, 8
uur.
De Nijverheid, JansstraatLezing
van de Vereeniging van Spiritisten
„Harmonia", 8 uur.
Groote Houtstraat 69 Tentoonstel
ling van 17e eeuwsche schilderijen.
Oud-Holland, Verwulft, Strijkorkest
Bioscoopvoorstellingen.
ZATERDAG, 1 OCTOBER.
Stadsschouwburg WllsonspleinHet
Rotterdamsch Tooneel, .Spoken", 8 uur.
Schouwburg JanswegHittcpetit,
8 uur.
Oud-Holland, Verwulft, Strijkorkest,
Luxor-theater, Groote Houtstraat
139, bioscoop- en variétévoorstelling
's nam. 2.30 uur en 's av. 8 uur.
Schouwburg De Kroon, Gr. Markt,
bioscoopvoorstelling 'b namidd. 2.30
en 'b avonds 8 uur.
Cinema Palace, Groote Houtstraat,
bioscoopvoorstelling 'b namidd. 2.30
en '8 avonds 8 uur.
Soala-theater, Kleine Houtstraat 77
bioscoopvoorstelling 'b Jiamldd. 2.30
en 's avonds 8 uur.
Pamilie-Bioscoop, Kleine Houtweg
bioscoopvoorstelling 's namidd. 2.30
en 's avonds 8 uur.
Wekenlang heb ik verscheidene Ja
ren na elkaar, vooral in Haarlem, 011
de Stadsbibliotheek en m Den Haag
in de Koninklijke Bibliotheek alsook
in het Museum M eerman-Westree-
nianurn gezeten en er mij van over
tuigd, dat niet Ue ui de Koulsche kro
niek genoemde HoHandsche Donaten,
waarvan de Maiuzer drukkunst moet
zijn uitgegaan, slechts deze overblijf
selen van de Holiamlsciie vroegere
drukkunst bedoeld kunnen zijn, die
uit Haarlem afkomstig moeten zijn en
die sleclits een voorbarige vage hy
pothese naai* Ltrecht als de stad van
hun ontstaan kon verplaatsen.
Daar ik mij sedert meer dan twee
tientallen jaren met het onderzoek
van de oudste Gutenborig-drukken he
iig houd, zooals bewezen wordt door
mijne .GuienbergondèiToelungen",
„de oudste Gulenberg-type", „liet
Mainzer Catholicon ,,de Bamberger
Pfisterdru ikon en de 36-regelig© bij
bel", „de Mainzer aflaatbrieven van
1434 en 1455 cn „de landbouwer uit
Bohcme, het oudste met platen ver
sierde en met beweegbare letters ge-
di ukte Duitschc boek", stond 't a
priori voor mij vast, dat zich in de
Coster-traditie een kerm van waarheid
noest bevinden en dat het bericht van
de Keulsche kroniek juist in pest zijn.
Met li©t lettergieten is 't precies als
met het el vaii Columbus: nadat eens
het tegenwoordig nog in de gietma
chine aanwezige handgietinstrument
door Gutenberg uitgevonden is, waar
mee zoo vlug en gemakkelijk onbe
rispelijke aldrukbare lottere kunnen
worden gegoten, denkt men er niet
moei' aan, wolk oen moeilijk op te los
sen vraagstuk de uitvinding van liet
lettergioten voor de vijftiende eeuw is
geweest. Niets is verkeerden dan liet
veelverspreido denkbeeld, dat men
zich in de 15e eeuw gelijktijdig op
verscheidene plaatsen ernstig met de
oplossing van dit vraagstuk heeft be
ziggehouden Zoo heeft men vroeger
ook berichten, die over ee.11 kunstige
manier van schrijven in het archief
te Avignon bewaard zijn gekloven,
zonder meer op de boekdrukkunst
willen laten slaan, terwijl het toch
duidelijk is, dat in het daar beschre
ven procédé slechts sprak» geweest
kan zijn van het gebiulken van mo
dellen tot het vervaardigen van let
ters en woorden.
Geheel afgezien echter van de moei
lijkheid van liet lettergieten op zich
zelf was in de vijftiende eeuw het let
terschrift ook zoo met afkortingen en
bijzondere letterverbindingen ver
mengd, dat, ook van dezen kant be
schouwd, de taak van hem, die 't on
dernam, de toenmalig» schrijfletter*
in metalen letters te veranderen, om
ze mechanisch t» reproduccercn, veel
moeilijker was dan tegenwoordig het
geval zou 2ijn, nu de drukletters zie
al lang van de schrijfletters vrij ge
maakt hebben en veeleer de laatst
genoemde door de eerste beïnvloed
worden. Men moet voor oogen hou
den, dat noch Coster noch Gutenberg
er aan denken konden, zich met het
maken van een eenvoudig alphabet
van groote cn kleine metalen letters
tevreden te stellen. Zij moesten veel
eer hopmoten liet gecompliceerde let
terschrift van hun tijd. zooals het in
den loop der eeuw geworden was, in
metalen letterschrift na te bootsec.
Evenmin als de tegenwoordige men
sdien 't zich zouden laten welgeval
len, als men hun hun krant door
spekt met afkortingen en verbindin
gen van lcttertoekens aanbieden wou,
evenmin zouden de monschen van de
vijftiende eeuw zich er mede tevreden
hebben gesteld, als men hun de boe
ken in eon van afkortingen en ver
hingen ontdaan lettorschrift had wil
len voorleggen. Langer dan een eeuw
hoeft 't geduurd, oer liet metalen let
terschrift zich langzamerhand vrij
heeft gemaakt van den hallast, waar
mede het schrift in vroegere eeuwen
door de schrijvers belast was, door
dat zij, minder om perkament of pa
pier te sparen, dan wol om zich de
oindelooze moeite van het afschrijven
Van dikke boeken gemakkelijker te
maken, allengs de talrijke afkortin
gen en letterverbindingen uitgevon
den hadden, die, om zc in motalcoi
'■etterschrift om te zetten tot liet dm
ken van eon werk, niet tweemaal 2
maar honderden van stempels noodig
maakten.
Het wetenschappelijk onderzoek
van de vraag naar liet ontstaan der
boekdrukkunst beschouwt het niet
meer als zijn taak de weinige daar
over bewaard gebleven en grooten-
deeis niet van kennis van zaken ge
tuigende berichten van vroeger tijden
steeds weer op nieuw te verklaren en
II.
te comment?eren, al naar het stand
punt, dat de verklaarder inneemt.
Het bovengenoemd wetenschappelijk
oïiaerzoek houdt 't veeleer voor zijn
taak, tot de oudste gedeukte ekens der
drukkunst zelf als oe zuiverste bron
terug te gaan en in de bestudoea-ing
van de daarin voorkomende lettcr-
beelden het antwoord te vinden, 1
uit de letterkundige bronnen niet ge
vonden kan worden.
Van dit gezichtspunt uit heeft voor
al het Duitsche onderzoek in de laat
ste tientaljen jaren de oudste Mainzer
gedenkteekens van druKkunst, door-
vorscht en heeft daarmede een reeks
van resultaten verkregen, die als ob
jectief juist moeten worden erkend.
De verhouding der Gutenbergsclie bij-
beltypen tot elkaar en tot de Mainzer
psaltertypen, kan nu als volkomen op
gehelderd worden beschouwd. Ook
over de verhouding van. deze groote
tj pen tot de kleine typen m de Af
laatbrieven en tot de Catliolicon-type
wordt de sluier opgelicht, die tot nu
toe daarover lag gespreid en 't se!
niet veel meer, of wij kunnen de ge
leidelijke ontwikkeling van het letter
gieten, zooals ze in deze verschillen
de Mainzer typenstelsels verloopt, tot
ze in de Durandustype van Schöffer
wordt afgesloten, in haar afzonder-
Lijk» trappen klaar ea duidelijk na
gaan.
Zulk i&on wetenschappelijk onder
zoek vjan ide vroeg- II o U an d s che ge
denkteekens der drukkunst, dat toch
den ©enigen grondslag voor de beslis
sing' van het Coster-vraagstuk kan
vormen, ontbrak tot nu toe. Met
onderzoek ben ik nu begonnen in het
bij K. W. Hiersemann in Leipzig ver
schijnend geschrift „Van Coster tot
Gutenberg. De HolLandsche vroeg-
drukken en de uitvinding van de
boekdrukkunst".
Naar dat geschrift, dat met 26 dub
bele tabellen, 8 typetafels en 41 af
beeldingen in den tekst is versierd,
moet ik den lezer, die zich over deze
vragen nauwkeuriger wil oriemteeren,
eens voor al verwijzen. Ik meen de
eindelij&e oplossing van het Coeter-
en Gutenberg-vraagstuk gevonden te
hebben. Men zal van mij niet willen
verwachten, dat ik bij de moeilijkheid
van de hier te behandelen vraagstuk
ken in het bestek van een couranten
artikel de quintessens van mijn on
derzoekingen en van de resultaten
daarvan geef. Dat is geheel uitgeslo
ten. Maai- ik wil trachten aan de wen-
schen van de redactie -van dit blad te
voldoen en de voornaamste gezichts
punten voor óogen stellen, waarop 't
oij deze vragen aankomt, opdat ook
hij, die geen tijd heeft, zich daarover
nauwkeuriger te laten inlichten, toch
minstens verneemt, hoe hij zich dc
erhouding van Coster tot Gutenberg
noet voorstellen. Vooral de inwoner
van Haarlem moet, als hij over de
Markt gaat en het standbeeld van
Cosier hem in 't oog valt, toch weten,
wat de wereld aan dezen man te dan
ken heeft, die 111 vroeger tijden door
velen als de eenige uitvinder der
boekdrukkunst geprezen en gevierd is,
terwijl minstens evenveel anderen en
"et ben ook éér. van zijn mede
ingezetenen van Haarlem, hem van
zijn voetstuk hebben willen stooten
en zijn gedachtenis weer met den
sluier der vergetelheid hebben willen
bedekken.
De grootor geworden behoefte aan
leesstof heeft de uitvinding der boek
drukkunst in de 15de eeuw niet tot
stand gebracht. Met de groote re be
hoefte aan boeken groeide toem ook
voortdurend het aantal schrijvers nan
die aan de vermeerderde vraag kon
den voldoen Pas de noodzakelijkheid,
om voor het in dien tijd ook gestadig
grootor wordeinde aantal sc-holen één
en. hetzelfde handschrift zooals de
kleine schoolgrammatica van Donaat,
die overal aan het onderwijs in het
Latijn ten grondslag lag in grooten
getale steeds weer op nieuw to moe
ten maken, schijnt de gedachte aan
liet machinale, vervaardigen van het
boek te hebben doem rijpen, 't Zou nu
voor de hand liggen te veronderstel
len, dat men te dien einde den Do-
1 baattekst in houten tafels gesneden
en van deze tafel gedrukt had.
is iutusschen niet het gevalAlle
door middel van houten tafels ge
drukte Donaten, evenals in 't alge
meen alle houten tafelafdrukkeai zijn
uit oen tijd afkomstig, toeai de
boekdrukkunst reeds was uitgevon
den. Reeds vóór de uitvinding der
boekdrukkunst gebruikte men geelko
peren stempels voor liet indrukken
van opschriften op de leeren banden
der handschriften. Zulke van op
schriften voorziene banden zijn uit de
jaren 1430 -1440 bewaard gebleven.
De daarvoor gebruikte geelkoperen
stempels zijn niet in geelkoper ge
graveerd, maar in hout gesneden.
Dez» houten m idellen werden in zand
afgedrukt en in den zoo ontstanen
vorm in geelkoper gegoten.
Hiervan schijnt de uitvinding van
het lettergieten uitgegaan te zijn.
Wanneer men namelijk de Holland-
sclie goden littekenen yan vroege druk
kunst. onderzoekt, dan Loonei kt men,
dat de letters met de zich daarboven
bevindende afkortingen, zooals b.v.
met elkaar door een dunne streep
verbonden zijn, die de met de hand
geschreven letters niet liebben. Iedere
streep hangt dus zondor twijfel af van
liet procédé, waardoor deze letters tot
stand zijn gekomen.
Bij den metalen stempel ontbreekt
de genoemde verbindingsstreep 0.
terwijl men voor hot aanbrengen van
zoc'n afkorting, behalve den stempel
voor de enkele letter, een apartén,
sleclits de alkorlingisstroep bovafbin
den stempel gebruikt, dien men ste
vig met den lettors tempel verbindt en
te zamen met hem in de matrijs
slaat.
(Wordt vervolgd).
HOE STAAT T MET
het zwemselzoen.
Hedenavond zes uur worden de ge
meentelijke bad- en zweminrichtingen
aan de Houtvaart en de Kleverlaan
officieel voor het winterseizoen geslo
ten.
De opening van Stoop's Bad had
dus op geen gunstiger tijdstip kun
nen plaats hebben. Zij die het beta
len kunnen, -liebben van den winter
een prachtige gelegenheid, het zwem
men te onderhouden en kunnen daar
reeds morgen mee beginnen.
We hebben vanmorgen bij den lieer
H. L. Wanner, den inspecteur van
den dienst der Lichamelijk» Opvoe
ding, eens geïnformeerd, hoeveel per-
ionen er in dit seizoen in vergelij
king met het vorige jaar liebben ge
zwommen of een bad genomen. Hoe-
•1 hij liet natuurlijk nog niet precies
tot het eind van dit seizoen kon me-
cdeolen, waren zijn niededeeiingen
toch in iiooge mate bevredigend.
liet aantal abonnes bedroeg 1474 in
1920, dit aantal is in 1921 gestegen
lot 1910
li: 1920 werden 111 totaal 89.212 ba
den gebruikt; op 15 September was d
aantal reeds gestegen tot niet minder
dan 140.000. Een respectabel en ver
heugend getal-
De hoer Warnier dankte dit resul
taat aan verschillende oorzaken, ten
eerste aan den mooien zomer, die ve
naar eeai bad deud verlangen;
verder aan het bleed,s meer bij de men
sclion ontwakende bewustaijn, dat
zwemmen niet alleen aangenaam,
maar tevens zeer nuttig én eigeiib
eisci) van lijfsbehoud is. Ook aan
toeneming van het beoefenen der
vorschillened soorten van watereport,
als zeilen, roeien enz. Zij, die dezt
takken van sport beoefenen, begrij
pen dat liet bijna een plicht is, te kun
ncn zwemmen. Den lieer Warnier is
een familie bekend, van wie de zoon
des huizes gaarne wildé* gaan zeilen.
Zijn vader wilde wel toestemming ge
ven, maar stelde de voorwaarde:
„Eerst leeren zwemmend"
Ton slotte is men in dit jaar be
gonnen met het geven van zwemon-
derncht in den schooltijd.
Wat het personeel der zweminrich
tingen betreft, deelde de heer War
nier ons mede, dat oen gedeelte reeds
voor den winter in een andere ge-
meentebctrckking geplaatst is. Ook
voor het overige gedeelte worden po
gingen aangewend, een andere be
trekking te vinden.
Buitenland
DE RECONSTRUCTIE VAN HET
DUITSCHE KABINET.
Rijkskanselier Wirth, heeft dc bij
de kabinetsreformatie betrokken frac
tieleiders tot een souper uitgenoodigd,
waarop een bespreking volgde. Ook
rijkspresident Bbert cn de Pruisische
minister-president Siegerwald waren
verschenen. Behalve den vice-kanse-
lier en de ministers Scliiffer en dr.
Gradnauer, waren de volgende partij
leiders aanwezig de nieuwe voorzitter
van de centrunifractie m den Rijks
dag, Marx, van de sociaal-democraten
Hermann Muller en Scheidcmann,
van de Duitsche volkspartij dr. Strese
man en van de Duitseh-democratische
partij dr. Petersen.
Naar verluidt hadden de besprekin
gen een zeer bevredigend verloop. Op
liet oogftnblik kan men echter nog
niet van voldongen feiten spreken,
hoewel de overeenstemming bereikt is
ten aanzen van de voornaamste begin
selen der nieuwe samenwerking, o.a.
wat het. financieele vraagstuk betreft.
Men schijnt goed op weg te zijn om
tijdens de pauze in de Rijksdagdebat-
tcn volgende week zoowel in het rijk
als in Pruisen tot consolidatie van de
regeer in gsbasis over te gaan.
De Telegraaf-correspondent meldt
nog
LTet staat thans wel vast, dat Dr.
Wirth rijkskanselier blijft. Men kan
aannemen, dat de leden van de
Duitschc Volkspartij den post van mi
nister van financiën en van vice-kan-
selier zullen bezetten, terwijl Bauer,
het misterie va.n de schatkist zal be
houden. De tegenwoordige minister
van Binnenlandsche Zaken zal ver
moedelijk eveneens door een anderen
functionnres worden vervangen. Wel
licht, dat ook nog op eeni«e andere
belangrijke departementen persoons
wisselingen zullen plaat# vinden-
Volgens de nieening van welinge
lichte parlementaire kringen kan men
de vorming van een nieuw Pruisisch
kabinet in den loop van de volgende
week tegemoet zien.
OOSTENRIJK EN DE VOLKEN
BOND.
In de te Genève in de Volkenbonds
vergadering- gehouden besprekingen no
pens den wederopbouw van Europa,
deed Balfour een ernstig beroep ten
gunste van Oostenrijk. De Britsche re
geering was, naar hij zeide, van niee
ning, dat de toestand, waarin Oosten
rijk verkeert, de sleutel is tot vele der
economische moeilijkheden, waarmede
Midden-Europa en daardoor alle
in onderling economisch verband staan
de staten hebben te kampen.
Hij hoopte; dat de Oostenriiksche
autoriteiten de pogingen tot bezuiniging
zouden voortzetten cn dat intusscken alle
landen, die zulks kunnen doen, met inbe
grip der naaste buren van het land, Oos
tenrijk zouden helpen, door het Oosten-
rijksche crediet te handhaven en door
den Oostenrijkschen handel te steunen.
DE IERSCHE QUAeSTIE.
Do conferentie.
In hel antwoord; van het Britsche ka-,
binet aan De Valera, dat Donderdagmor
gen naar Dublin werd verzonden, wor
den de Sinn Fein-gedelegeerdcn ander
maal tot een conferentie uitgenoodigd,
zonder dat de eisch om niet van Ieriands
souvereiniteit en onafhankelijkheid te
reppen, wordt herhaald. Het antwoord
luidt in zijn geheel als volgt
„Zijner Majcsteits rcgccring beefi
nauwkeurig en ernstig de corresponden
tie overwogen, die tusschen ons werd
gewisseld, sedert haar uitnoodiging tol
u gericht, om gcdecgeerden te zendan
naar de conferentie te Inverness. On
danks hei oprecht verlangen der iegee-
ring naar vrede en den verzoenenden
toon van uw laatste telegrammen, kan
de regeering niet toestemmen in een con
ferentie op de basis van die briefwisse
ling, daar niettegenstaande uw persoon
lijke verzekering van het tegendeel, wel
ke zeer wordt gewaardeerd, naderhand
zou kunnen worden gezegd, dat een
aanvaarding van een conferentie op die
basis een erkennin~ insluit, die r*een
Britsche regcering kan geven. Nopens
dit punt moet de regecring zich vrijwa
ren van eiken mogelpken twijfel. Er :s
geen nut in gelegen in een verdere uit
wisseling van argumcntcerende mededee-
lingen over dit onderwerp. Het stand
punt door Zijne Majesteits regeering in
genomen is van fundamenteel belang
voor het bestaan van het Britsche rijk
en kan niet worden gewijzigd.
mijn collega's en ik blijven echter
rig verlangen om in samenwerking met
uw gedelegeerden andermaal een beslis
sende poging te doen tot het vinden van
een mogelijkheid om tot een oplossing
tc geraken. De reeds door bus gedane
voorstellen zijn door de geheele wereld
opgevat als bewii* dat ons streven naar
verzoening en vergelijk oprecht is en
wij zijn van meening. dal een conferen
tie en niet een briefwisseling de meest
practische en meest belovende weg is tot
een zoodanige verzoening ali
wenschen te bereiken.
Wij zenden u daarom
noodiging tot een conferentie, waar wij
uw gedelegeerden kunnen ontmoeten als
woordvoerders van het volk dat gij ver
tegenwoordigt, ten einde na te gaan,
hoe de associatie van Ierland met de ge
meenschap van naties, bekend als het
Britsche rijk, het best is overeen te
brengen met de Iersche nationale aspi-
Het wordt thans algemeen waarschijn
lijk geacht, dat de conferentie zal plaats
hebben en naar de „Times" uil Dubba
verneemt, maakte de verzoenende toon,
waarin het antwoord is gesteld, aldaar
een goeden indruk.
Het antwoord der Engelsche revee-
ring wordt in Sinn Fein-kringen be
schouwd als oen besliste stap voorwaarts
naar een oplossing van <ïc Iersche kwes
tie. cn men geeft uitdrukking aan de ver
wachting, da: de Sinn Fein-ieiders ge-
reedelijk de uitnoodiging lol een nieuwe
conferentie zullen aanvangen.
De bijzondere correspondent van de
„Tmes" te Gairlóch seint
Indien Sinn Fein de uitnoodiging tot
een conferentie aanvaard, zal de Engel-
sche regeering zeer waarschijnlijk wor
den veregen woo rdigd door Lloyd Gocrge,
den lord-chancellor, su Hammar Green
wood, minister voor Ierland, sir Wor-
thington Evans cn Winston Churchill.
Ook Shortt, de minister van Biunenlaud-
sche Zaken, zal aan dc conferentie deel-
EEN SAMENZWEERING TEGEN
PERZISCHE MINISTERS.
De „Times" verneemt uit Teheran
Een aantal personen van aanwen
zijn te Teheran gearresteerd, ver
dacht van deelneming aan een samen
zweering tegen den Perzisohen pre
mier en den minister van oorlog. Een
der samenzweerders kon zich aan zijn
arrestatie onttrekken door een toe
vlucht te zoeken in het paleis van den
Sjah.
DE WERKLOOSHEIDSCRISIS IN
ENGELAND.
Op het ministeriel van Handel te
Londen, had. opnieuw een bespreking
over de werkloosheid plaats door het
comité der ministers, waaraan thans
negen ministers deelnamen. Niet al
leen werd gesproken over de kwestie
van de credietverleening tot aanmoe
diging van handel en industrie, maar
ook over den ongunstige» invloed van
het abnormale verschil tusschen de
groot- en kleinhandelprijzen werd het
woord gevoerd.
Het departement voor den over-
zeehandel, welks secretaris eveneens
de vergadering van het comité der
ministers bijwoonde, past reeds een
pxedietetelsel toe, waarbij de Engel-
sche regeering ten hoogste 85 pet.
waarborgt van de wissels, getrokken
op de handelsgoederen, verscheept
naar landen van Oost- en Centraal-
Europa, uitgezonderd Duitschland, en
eveneens naar Italië, Portugal en de
Portugeesche koloniën.
Het comité der ministers overweegt,
thans, dit stelsel ook uit te breiden
tot de landen van Zuid-Afrika en
het venre Oosten, teneinde den Brit-
schen handel te bevorderen. De mi
nisters achtten uitbreiding van de han-
delscredieten een betere methode dan
de bestrijding van de werkloosheid
rechtstreeks en het blijkt, dat de des
kundigen, oie aan het einde van deze
week te Cairloch Lloyd George zullen
ontmoeten, met hem deze plannen
zullen hespreken.
In het Victoria-hoiel helden de Lon-
densche burgemeestere een -bespreking
over de werkloosheidskweetie, terwijl
in den namiddag de minister van
openbare gezondheid, sir. A. Mond,
een conferentie had over dezelfde
kwestie met burgemeesters uit de pro
vincie.
I Haarlems
1 Dagblad i
Is de courant, m
H waarin gij met 1
gH het meeste pa
r.'.j Q sucoes d pa
km adverteert ws
B Vraagt
y condities bij Ë5
jij de administratie £3
UIT DE ENGELSCHE ARBEI
DERS W EREL-D
Wegens ontbinding van de .Triple
Alliantie" tengevolge van de mislukte
svmptahiestaking met de mijnwerkers
zal w --rschijnlijk een nieuw verbond
tot stand komen tusschen de trans
portarbeiders en de spoorwegaiLei-
dors. Dit werd althans te kennen ge
geven door den voorzitter van den
transportaiibeidersbond, Gosling, op
de jaarvergadering van dezen (bond.
STAKING TE LONDEN. Door een
loonsgeschil brak te Londen lotseling
een staking uu onder de krantenbezor
gers. Verscheidene duizenden personen
zijn hierbij betrokken. Zij dreigen de sta
king tot he: "-eheele krautc-nbedrijf uit te
breiden.
DE BELCISCKE KIESWET.
De Senaat had in de wet betreffende
de provinciale verkiezingen een bepaling
opgenomen, waarbij aan dc vrouwen het
stemrecht werd verleend voor de provin
ciale vei ^zingen. Nu heeft de Kamer
met 89 tegen oo stemmen en 4 onthou
dingen deze bepaling verworpen. De ge
heele linkerzijde heeft tegengestemd.
Men verwijt daar de rechterzijde van het
stemrecht der vrouwen een verkiezings
manoeuvre te willen maken. De wet moet
derhalve naar de Kamer terug.
DE ONTPLOFFINGSRAMP TE
OPPAU.
Bij de ontploffing te Oppau is een
schade van 600 miüioen mark aan dc
machines en van 300 millioen mark aan
dc fabrieksgebouwen toegebracht.
Daarbij komt nog de schade toegebracht
aan andere gebouwen cn inrichtingen,
welke meer dan een millioen mark be
draagt, zoodat er in totaal een schade
van meer dan een milliard is aange
richt.
MAXIM GORKY OP WEG NAAR
BERLIJN. Maxim Gorky bevindt zich
op weg naar Berlijn. Hij zal vermoedelijk
over twee dagen ai-laar aankomen,
waar hij door zijn vrouw wordt vera ach
DE VERWIKKELINGEN IN VENETI8.
De burgemeester van Venetie is af
getreden naar aanleiding van de inci
denten, welke onlangs bij het bezoek der
Fransche missie hebben plaats gehadw
OPEN BRIEVEN VAN
KEES DE MOPPERAAR
AAN
de directie der
gasfabriek.
D» zomertijd de werkelijke en de
door ons uitgevondeneis voorbij.
De lange winteravonden zijn in
aantocht Die kunnen beet gezellig
zijn, alsze maar niet zoo duur
waren vanwege 't gas.
Wij moeten ltier nog voor 't gas ge
leverd over den muntmeter 17 cent be
talen.
Ini Amsterdam is pas een verlaging
ingevoero, daar is 't nu sleclits 15Va
cent-
Een j> rij «verschil van ongeveer IC
pCT.
Als een huismoeder wat veel kookt
cn vader 'e avonds wat lang zijn cou
rantjes leest, loopt de gasrekening
per week gauw naar tie 4 gulden. 11/
daarvan Is 40 cent, dii6 't heeft nog
als iets te beteekenen.
Ik kan niet aannemen, dat men in
Amsterdam goedkooper gas kan ma
ken dan m Haarlem.
Het zul dus voor de eer van de Haar-
lemsche fabriek die altijd als een
model geroemd is! noodig zijn dat
er gauw een voorstel bij den raad
komt om don prijs te verlagen.
Rechtszaken
Koloniën
SPOORWEGSTAKING.
De staking van het spoorwegpersoneel
•ordt met tamelijk groote zekerheid in de
eerste week van October verwacht, zoo
meldt Aneta aan de N. R. Ct.
Kerk en School
NED. HERV. KERK.
Beroepen te 's Heerenhoek (Zuid Beve
land) ds. J. Vaandrager te Qrijpskerko
(Walcheren).
GEREF. KERKEN.
Beroepen te Purmerend de hoer J. H.
Staal. cand. te Tinallinge.
'DOOPSGEZINDE GEMEENTEN.
Bedankt voor hel beroep te Stavoren
Molkwerum de heer L. Bomga, prop. te
Ternaard.
Letteren en Knnst
TOONEELNIEUWS.
„Tiet Hofstad-Tooneel" en „Het Rot
terdamsch Tooneel", dir. Cor van der
Lugt Mefcerl, Van Éysden en Tartaud.
hebben ter vertooning aangenomen een
drama van mevrouw J M. IJssel dc
SchepperBecker, getiteld „Wat niet
WEDER EEN ZAAK BROEKHUIJS.
Donderdagmorgen stond weder voor de
arrondiaaements rechtbank terecht Willem
Broekhuijs. Ditmaal wordt hem tea laste
go!egd ui of omstreeks Mei IS05 te Rot
terdam opzettelijk een geidsom, groot
10204, loo-Oc-nociiende san Elisabeth van
V liet, althana aan een ander dan aan hem
beklaagde, en welk geld hem ie zijnen
kantore was ter hand gesteld, «xn bedrag
4204, althans eenig geldelijk l>edrag
zich wederrechtelijk te hebben toegec-igend.
Voor dezo zaak was wederom zeer groote
belangstelling van do zijde van het publiek,
meldt de Nieuwe Ct.
De ondervraging van beklaagde brengt
weinig nieuws. De 102C4 zijn verantwoord
tot op 40C0 gulden. Hij beweert deze in
betaling to hebben gekregen voor de ver
dediging, die hij destijds" voor mej. Van
Vliet gevoerd heeft, toen hij nog het lie-
kende praktizijnskantoor hield. Beklaagde
geeft verder op de desbetreffende vraag
van den president ook ditmaal weer rnr.
Telung toe dat, wanneer met die 4C00
gulden niet gehandeld is als mot mej. van
Vliet werd overeengekomen, dat hij zich
dan aan verduistering zou hebben schuldig
getnaaki.
De «orale getuige mej. van Vliet ver
telt, dat Br. haar inderdaad heeft verdedigd
in een strafzaak. Over do kosten van die
verdediging was men van te voren niet
nauwkeurig overeengekomen. Alleen voor
de verdediging had zij eenmaal 1000 en
tweemaal I 200 toegestaan. Get. verklaart
hiermede gedacht ie hebben van alles af
to zijn. Wat het civiele gedeelte betreft,
(inbeslagneming onz.) van do kosten, daar-
van heeft zij geen voorstelling gemaakt.
Bij do stukken bevindt zich een aan
klacht tegen Broekhuijs, geadresseerd aar
do Justitie cn geteekend: wed. Van Vliet
(dus met den naam van do moeder van
getuige).
Na eerst aarzelend ontkend te hebben,
bekent gciuige eindelijk, dat stuk te heb
ben geschreven. Haar moeder kan «uet
schrijven, zelfs haar naam niet zettem
De verdediger mr. Bouxlk-r ir.terrum-
poeit: ,.Zon wordt dus een strafvervolging
ingesteld tegen Broekhuijs op een valsche
aanklacht! Wie heeft er nu eieenlijk do
klacht ingediend f vraagt de verdediger.
D.' tweede getniee. de wed. Van" Vliet,
verteli. dat zij mtt haar dochter naar be
klaagde is gegaan om diens rechtskundi
gen bijstand in te roepen inzake een beslag
neming van f 10 000, afkomstig van
bonnetjes uit den distributietijd. Getuige
beker.t cent tweemaal 100 te hebben be
taald en later nog eons f ÏOQO. Ook deze
getuige dacht toen met die 1400 geheel
van alle kosten af to *ijn. De getuige be
riep zich niet ten onrechte op haar dom
heid, wat aan lioor verklaringen omrre r.l
de f 40Ö3 een roer troebel karakter gaf.
Omtrent <le ingediende klacht verklaart
getuige, dat een inmiddels overleden re-
qaesteuscbrijver de klacht gesehrevcr
heeft. Diens vrouw heeft getuige's har.tee-
kening gezet.
Getuige jhr. mr. Pompe van Meerder
oort, destijds werkzaam als advocaat op
he: praktizijnskantoor van Broekhuijs, heef
mej. van Vliet voor den Hoagen Raac
verdedigd en is niet tegenwoordig geweest
bij dó financieele overeenkomst tusschen
Broekhuijs en mej. v. V!k!. Wel beria&i er
Sen akte, waarbij Broekhuijs daarvoor ruim
j4000 wordt toegezegd.
Hé. bestaat er een actef vraagt de pre
sident verwonderd.
eenig antwoord toont mr. Bourlier.
Milodiger, het bewuste stuk. Dit stuc
machtigt jhr. mr. Pompe van Meerder
om de f 10.000 van den Hoogen Raad
i'vangst te nemen en bevat tevens een
clausule, waarin gewag wordt gemaakt van
J:e f 4000 honorarium.
Is deze acte u voorgelezen f vraagt de
president aan mej. v. Vliet.
Neen. antwoordt get.
Broekhuijs beweert evenwel van wel. De
loeder van getuige heeft evenmin deze
acte zieoi teekenen.
Beklaagde beweert, dat mr. Zijderlaan
tegenwoordig was bij de voorlezing en de
toeken ing.
Mr. Zijderlaan, thans gehoord, verklaart
iet tegenwoordig te zijn geweest bij het
opmaken, voorlezen of teakenem van de
bewuste acte. Hij is wel tegenwoordig ge
est. volgens zijn verklaring, bij een be
cking tusschen beklaagde en mej. van
Vliet, waarbij bekl. haar proces uiteenzette
voorrekende, wat do onkosten waren.
En hel bedrag, dat toen genoemd werd,
klopt mot dat, hetwelk in de acte vermeld
staat.
Het O. M. vroeg schorsing der -/aak
1 oen nader onderzoek. De verdediger nr.
Bourlier drong aan op vrijspraak en ont
slag uit de preventieve hechtenis.
in raadkamer to zijn geweest,
beval d« rechtbank voor deze zaak be
klaagde onmiddellijke invrijheidstelling
Uitspraak over acht dagen.
Dit ontslag uil de hechtenis beteekent
iet, dat beklaagdeop vrije voeten komt
•or de eerder t-^gen hem l>ehandelde op
ditingtii.ak blijft hij gedetineerd.
