HmEM'S OiU
Brieven uit Berlijn
PIETER TEYLER VAN
DER RULST.
Zatardag 27 Januari 1923
Ztso., blad
(Van onzen correspondent.
DOOR EEN ONBESLAGEN BRIL,
Bejjhjp, üti Januari lu23.
ijl 1870, toen riciujsijjjv de steriiste
provi
ius-^.> gevunui
■uguain
nauas JumusonifMiu ue sluiksi
genuneid op net vasteianu was
aeu, oepieitte oicv.euue. Tim
uebaULn.-,vauo van de oude X' raxisciiu
provincies Elzis eu Lowiaringeu van
het L/uitsolic xtijK.
"xennuusDe ee n van be.de koeien
was net oiud niét oujüolaei, maar zoo
wel in IbiU71 ais in xiÜ4—i'J gai net
de uieeuiug van ecü zéér groet ueei
van net j-ingeiscnw volü-weei. >s net
nog uoouig was, zou men meruit nun-
nen leeien, nee wocuijk net is, uojee-
tier over een Kwestie te ooruceluu en
wcik een veiantwcprdiug een Dlad iiaii
heooen te ui agon, .vu la not begiijpe-
lijn. dat de xmies in neme geiai.eu
zon eonreeï, ais 2e Bemoei, uit maU
is >5811 polities orgaan en oen Engci
o.qaan 011 in Engeland beooeu ze
cehoone moedertaai zouucu wi
ingeburgerd zien: xiignt Or wrong, my
countryx>e iiuius oenoéiue 1
jeotiel te zijn, uu:,v t belang 1
geiauü teiAéns ue houding van net or
gaan bupaame, non 't misselnen niet
eons. Wij geiooven, dat ook wij met in
staat zouuou zijn, in een eiusfg geval
ons vatbaar te touneü voor argumen
ten, die tegen he. belang van Netler-
laua zouden sprelten, anders d„u oru
ze te oeBtujaen.
isederlauu neon, gedurende uei we
re. uoorlog in ue n-rste plaats de wem
scnenjKneid gevoeld, uuiteu de
steliug te bnjveu en zijn eigen geoied
en onariianKelijKlieid zoo ongerept ua-
geiijK. te hauun^v^n. fat is ons noog-
ste belang gew..ai. ión daarvoor was
onzijdigbeiu een eerste vereisdite.
Ouze regoeJij.g i.seft alles gedaan,
ons gionugt-bied tegen elke schending
te verdedigen en oificieet heeft ons
land m geen enkel opzicht de plichten
der neutraliteit verzaakt en daarom
ook het recht gehad, op de rechten
der ouzijdigen aanspraak te maken.
Over het algemeen heeft onze pers de
regeering op loyale wijze in do behar
tiging der landsbelangen ondersteund,
maar ons volk, we weten het nog te
goen, was in twee kampen verdeeld,
die vaak hartstochtelijk elkaar bestre
den en in menige familie hebben de
muren gedaverd van de twistgesprek
ken tusschon do pro-Ententisfccu en de
pj'o-JJuitschors.
Wij persoonlijk hebben in het vader
land slechts korten tijd zulke twist
gesprekken mee aangehoord en zelden
meegemaakt. Al heel spoedig werden
we geroepen, om van Berlijn uit een
deel der Nederlandsche pers van
nieuws te voorzien en het was vaak
een moeilijke taak, het hoofd koel te
houden bij do Duitsche propaganda,
die in allerlei gedaanten ons neutra
len naderde- We maakten een leer
school in objectief oordeelen door.
wier uitwerkinft nog weid verhoogd
door het feit, dat we wcidra hier te
Berlijn do neventaak kregen, de Duit-
Bche regeering een zuiver beeld van
de uitingen der Nederlandsche pers te
geven. Wij hadden daardoor het voor
deel, gedurende den geheelen oorlog
ook de iu Duitscbland verboden Ne
derlandsche bladen te kunnen lezen
en de zaken van aÜB kanten te bekjj-
ken.
We houden niet bijster van misver
standen, die zijn er genoeg in de we
reld. En daarom verklaren we vooraf
nog eens plechtig, dat ook wij den in
val in België en de onbeperkte door
voering van den duikbootenooriog, het
ruwe optreden tegen de civiele bevol
king van veroverde gebieden, de de
portaties en de onnodige verwoestin
gen aan mijnen, vruchtboomen en
meubelen verfoeien. We hebben dat
steeds gedaan en al konden we het
verklaren en zagen we, dat het ook in
andere landen geschiedde, we vonden
zeii's de gevangenenkampen en de be
handeling der ongelukkige» daarin
verschrikkelijk, We hebben zelfs een
dierbaren vriend door den dood ver
loren, wiens gezondheid in Ruhleben
Was geruineerd.
Maar we hebben nooit vergeten, dat
in ons land ruim twintig jaar geleden
reeds gezongen werd van „moorde
naarskampen", dat de dum-dum-ko-
gels geen Duitsche uitviuding waren,
aat do Boeren, onze stamgenooten,
reeds bestookt werden met vergiftigde
gassen, lin zoo is het ons mogelijk ge
weest, gedurende den oorlog onder
dit volk te blijven leven en ondanks
alles zijn goede eigenschappen te blij
ven- waaraeeren. I
We hebben ook altijd gedacht, dat
het oorlog was in die verschrikkelijke I
jaren en dat ook van Fransehe en En-
telsche zijdo wreedheden zijn begaan,
at zelfs ons volk ware 't in een oorlog
betrokken, aanleidin- zou geven tot
klachten over wreedheid.
Maar dit ligt alles achter ons of zal,
naar we hopen, nooit op de proef wor
den gesteld. Thans hebben we vrede,
althans het heet zoo. En nu verbazen
we ons in gesprekken en briefwisseling
met landgenooten er dikwijls over,
hoe weirng die vrede do oorlogspsy
chose in vele gevallen heeft weten te
genezen. En omdat onder deze brie
ven er zich ook van onze lozers bevin
den, wijden we hen deze beschouwin
gen-
Men schreef ons, hoe naar voor ons
de tegenwoordige toestanden in
Duitschland toch moesten zijn en ein
digde met do uitroepWaarom vol
doet Duitschlaod dan toch niet aan
zijn verplichtingen 1
Dat is de zaak eenzijdig bekeken.
Even eenzijdig zou men Kunnen uit
roepen: Waarorn eischt men van
Duitscbland betalingen!
Duitscbland is begonuen, is in Bel
gië binnengerukt, heeft onnoodig veel
verwoest cn heeft den oorlog vcrioren.
Het is volkomen logisch, dat in het
vredesverdrag Duitscbland zich aan
harde bepalingen heeft moeten onder
werpen. D&itrover behoeft men niet
te twisten. Dat is het punt van uit
gang. Als er dan ook een streng, doch
uitvoerbaar vredesverdrag was opge
steld cn Duitschland haa di' al dan
niet ondci dwang geteekeod. dat. zou
elk rechtvaardigheidsgevoel bevredigd
kunnen zijn. Al hetgeen echter na de
ondertcekening van net verdrag is ge
schied, mag niet worden beoordeeld,
zonder dat men in aanmerking neemt,
dat dit tractaat een onding is en dat
do meeste onderteskenaars dit grif
toegeven. Het getuigt van oen grein
tje objectiviteit, als men dwangmaat
regelen wegens niet vervulling van het
vredesverdrag goedkeurt met de moti-
veeringDan Rad Duitschland maai
aan zijn verplichtingen moeten vol
doen. 'Verplichtingen heeft het. Maar
aan ilie van het verdrag van Versailles
kan het niet voldoen.
Dat het, dit wetende, het verdrag
toch heeft onderteekencl, is volgens
onze meening een fundamenteel© fout
geweest, die zich thans bitter wreekt.
Dat het later, telkens als er weer een
nieuw ultimatum kwam, telkens weer
toegaf, was slecht' een herhaling var
de eens begane verkeerdheid, een ae
eept tc teekenen, waarvan vaststond,
dat het niet kon worden betaald-
En nu moeten we, or. dc tegenwoor
dige gel .'urteuissen duor een onbesla
gen bril te bekijken, rog even naar
dien tijd van vredesdictant en Lon-
densch ultimatum terugkeoren. Een
werkelijk onbesjagen bril doet. ons tot
de gevolgtrekking komen, dat we den
opsteib-i's heb onmogelijke verdrag
van Ver -ailles Diet al te kwalijk mo
gen ntu.en. Bet minsL geldt dit voor
Lloyd George, omdat hij het grootste
Intellect was en zijn memorandum be
wijst, dat hij verder keek, dan zijn
oolijke neus lang is. Maar toen was de
oorlog eigenlijk pus afgeloopen, toen
handelde men in den roes der over
winning en cr waren er zoovelen, die
een brokje van de koek wilden heb
ben, dus bakte men er maar een van
fenomenale dimensies Nu weet zelfs
Pcro la Victpire Ulcmenceau, dat dat
een fout is geweest. Dab deze fout
toen is begaan, is begi ijpelijk. Het wa
ren politici van overwinnende lan
den en geen abstracte ülosofen, die
het recept voor deze vrc.dcskpck neb-
oer geschreven.
Maar ook de ondertockeiiiug in
.-asm van Duitschiai.a duor de heci n
Bermaa Muller cn Bell was een De
gnjpelijke fout. lies Duiticlie volk was
di 01 den oorlog ui:.gemergeld eu ont-
i,e. uwd Vooral Je arbeidersklasse,
die op dab oogenblik de toon aangaf,
wars van alle nationaal krachts- of
vaaidigheidsverboon en het bezadig
der Centrum zag een zekeren burger
oorlog komen, ais geen gev dg gege
ven werd aan heb dictaat der vijanden.
Men gaf dus toe en volbracht in bur-
gerlijkeommereieelen zin gesproken
niets meer of minder dan een bedrog.
Een verontschuldiging is uog, dat do
medeconbraheuten toen reeds wisten,
dat die beide handteekoningen waren
gezet in de overtuigin -, dat heb ac
cept niet kon worden ingelost. Zelfs
Bcheidemann weigerde en zeide, dat
zijn hand zou verdorren, voordat zij
zulk een verdrag onderteckende. Hij
heeft het dan ook niet gedaan, maar
zijn woord is een waarschuwing voor
de overdragers geweest.
En daarna hebben we de gevolgen
gezien van het volharden in een dwa
ling aan beide zijden- Het vasthouden
aan onvervulbare eischen leidde tot
een politiek van dwang cn geweld,
van chicanes en vernedering. Ware
het Duitsche volk niet zoo totaal ont
kracht geweest door oorlog on revo
lutie, nooit had het zich al die dee-
moeaigingeu laten welgevallen. Heb
bedrog van de handteekening oDder
heb tractaat leidde tot verder toege
en, ten slotte tot de politiek van ver-
ulling van Wirth, ook weer een on-
aar en onwaardig zweven tusschen
ja en neen, ook weer verklaarbaar uit
vroes voor verderen druk, voor nieuwe
sancties, nog meer leed voor heb volk.
Maar de geduldigste, zwakste, ziek
ste mensch heeft ook eeu oogenblik,
waarop hij geen verdere kwellingen
verdraagt, de grootste lafaard toont
eindelijk ook zijn vuisten. En een ge
kweld volk kent evenzeer grenzen van
wat men 'b kan aandoen. Juist om de
bezetting vau het Roergebied te voor
komen heeft Duitschland zich alles la-
welgevallen. Nu is zo toch geko
men en nu is ook de grens overschre
den.
Het volk is weerloos. In het Roer-
district staan tweemaal zooveel Eran-
sche en Belgische soldaten, als het ge-
heele Duitsche leger sterk is. Ware
het anders, dan zou de oorlogsvlam
nu reeds door geheel Europa laaien.
Thans beperkt men zich tot passieven
weerstand. Al snijdt men zich daarbij
ook in het eigen vleosch. Maar ver
bitterd en hardnekkig zal die tegen
stand zijn, ai is hij dan ook maar pas
sief voorloopig want dit volk
voelt zich gekweld, geplaagd, ge
hoond. Het heeft zich uog lang met
geheel hersteld van de verzwakking
tengevolge van hongerblolckade en
oorlogsinspanning. Ware dit het geval,
zoo zouden we niet aarzelen te verkla
ren, dat de Franschen dit '-.eer op gra
niet zullen bijten. Misschien krijgen ze
het nu nog eens murw. Dan des te er
ger. Want te grooter zal de haat zijn,
die gaat branden in een groot volk en
te verschrikkelijker eenmaal de vlam,
die naar buiten zal slaan.
We hopen, dat de Duitschors zullen
kunnen volhouden en de Franschen
zullen leeren inzien, dat dit noch de
manier is, om zich garanties voor een
veilige toekomst te verschaffen, noch
die, om ook maar voorloopige finan-
cieole resultaten te verkrijgen.
Alles is thans nog in wording, en
geheel nog niet te overzien. Maar te
hopen is, dat er een weg moge worden
gevonden, om tot zakelijke onderhan
delingen terug te keeren. (1) Te hope
is, dat, desnoods door de gebeurtenis
sen aan de Roer ook in het Fransehe
volk cn vooral in het Fransehe parle
ment do overtuiging moge binnendrin
gen, die reeds in Engeland en Ame
rika, Italië en in Frankrijk zelf in
breedo kringen heersbht, dat heb ver
drag van Versailles heb foutieve begin
is, dat allo pogingen, om Je wereld te
doen genezen van de oorlogswonden
tot mislukking doemt. Als mét dit ver
drag de fout aer Duitsche onderteeke-
ning tob het verleden zal behooren,
kan men eerst aan den herbouw van
Europa gaan denken.
Als het dan maar nïob te laat is.
H. BI. KOELENSMID.
(1) M.aar dan spoedig en met 0 p-
rechte medewerking van Duitscn-
land.
REDACTIE.
By de uitgevers-maatschappij „Hol
land 'J, te Amsterdam, verschoon: „Mar-
vertvouwde'(brieven van een ge
scheiden vrouw) door Tine Brinfcgrave- -
Wickerink. Marga is de gescheiden
es haar vertrouwde is niemand an
ders dan nKvrouw Brinkgra'-o, iB bet
boek gedoopt: Annie. Zy ontvang! de be
kentenissen van Marga, en w\j vornenv
'ut er op antwoordt. Waarschijn
lijk niet - eel, want al in 'en- tweedon
brief van Marga lezen wij:
„Neon, al heb jij geen tijd tot ponnen,
oveu getrouw zal ik jo op 1I0 hoogte hou
den, wat mij zelf hotreft, zooals ik je be
loofde, Je weet, ik ben geen mensch van
veel woorden (de lezer zal (Dar na 200 pa-
s brieveulectuur vermoedelijk een
ig anders over denken! - 8.) doch
altijd zal rnyn hart je dankbaar zijn voor
den steun, dien ik in jou en je man heb
mogen vinden, in don mooil jksteu t(jd van
,iju loven. En dat er althans één mensch.
die mij "olkoaien begrijpt, bij wie ik
altijd mijn hart kan uitstorten, dat is
toch ook veel waard.
„ik heb geglimlacht om je spmerking:
vertel nu allódn over jezelf, Marga, Vraag
naar ons, leg mijn brieven niet
naast je om te beantwoorden. Wat ik je
hr'y'f, neem d«t voor krunisgeving aan:
basta. Jo brieven zullen voor me zijn nis
een dagboek, eon levensbeschrijving van
jezelf; elk woord dat je tot tij over 111 ij n
belangen spreekt, doet hem (welke hcraï
S.) in waarde voor mo dalen.
De lezer, die hier hoopte op oon dubbel
dagboek, komt wat teleurgesteld uit;
want Annie schijnt zich bijzonder willig
te bobben geschikt naar (ion wenk om
met al te veel te schrijven. Marga blijft
steeds alleen aan 't woord.
En 't blijkt al heel gauw, dut zy ver-
t is op 't woord; want onder al hetgeen
zy omtrent baar geseb.edHiis heeft te
ertellen, mengt z\j van -.Uorlei t
daftgscho d'ngcn en bijko-.iutigheden
uot als een sebrijflustigo bakvisc'
weiuie zullen interesioeren en den
lezer der gedrukte brieven uog minder.
Marga heeft wel een vlotte manier
schrijven, eu de ik-vorw heeft altyd iets
trekkelijks, wijl die den schrjjv
schrijfste* in de gelegenheid stelt, v;
les te zoggen, zonder moeizame voorbe
ding of veel fraais; maar wat z\j in
derdaad te vertellen heeft, bevat
neutraio derden niet voel, wat ze niet
reeds in apdere geschiedenissen van g
scheiden vrouwen hebben kunnen lezen.
Natuurlijk woont de gescheidene in eon
boschrijke streek, onder eenroudigo
schon, en oven natuurlijk woont das
i, dien zjj had moeten vinden, e
met dien anderen trouwde. Die man
ditmaal eeu doktor ls ook by vergis
sing aan eon verkeerde wederhelft geko
men. De lezer, zich andere huwelijksgc-
sehiodenissen herinnerend, denkt: nu dal
kan in orde komen: nog een scheiding, on
dan zijn er drie geholpen, misschien vier.
nis ook de gescheiden man van Marga een
lief meisje vindt, beter bij hem passend.
In do boeken, en zelfs in do wereld
dat dikwijls genoeg. Maar ditmaal
anders geschikt. Do dokter gaat dood, en
Marga brengt haar genegenheid
zijn zoontje, dat. zij als »an goede tante
gaat opvoeden.
Wij vinden ook 't een en ander over
Marga's familieleden en kennissen,
zoo ondergaat men al lezende, denzelfden
indruk als by het verhaal van een ouden
vriendin, die heel wat hooft to vertellen,
interessant cn ook wol eens minder
boeiend. Doch dat hindert niet; brieven
kan jo net zoo attent en net zoo vluchtig
le-zon als jo wilt. Wilt gij het laatste, 't
sal u niet schaden; want go behoeft niet
te vrecaen, letterkundige schoonheden
nóch bijzonder oorspronkelijke opvattingen
en ideeën over te slaan.
We vinden het alleen maar jammer, dat
Annie of Anneke, aan wier voortreffe
lijkheden Marga herhaaldelijk op vleien
de wijze herinnert, ook niet eens aan 't
woord komt. Dat zou, zooals men dat in
den schouwburg noemt, mooi tegenspel
bobben gegeven, en 't had het rhythme
van 't book levendiger kunnen maken,
en daarmee onze belangstelling. Intus-
schen biodt dit dagboek oen geschikte
verpoozing voor wie niet houdt van zwaar
romantische verhalen of moeilijke litte
raire zianen, 't Doet ons ook wel naden
ken nu en dan over do positie van de
gescheiden vrouw; maar de breedsprakig
heid van Marga, ook over volmaakt on-
beteekenendo dingen, en de velo conven-
tioneolo woorden ontnemen ons de illusie,
dat wy hier werkelijk de openbaring ont
vangen van wat er omgaat in 't diepst
van de ziel oener verlaten en eenzame
vrouw.
Moor inspanning wordt van den lezer
geëischt door „Drio vertellingen", van
Jan Walch, uitgegeven by Nygh en Van
Ditmar, te Rotterdam.
Dat dr. Jan Walch een uitstekend ver
teller is, een geleerde, die zich weet te
verplaatsen in tijden, lang geleden, en een
dichter, die weet door te dringen in het
diepere wezen van menschon en dingen,
weten w\j. Wjj weten ook, dat zyn geest
geneigd is tot hot vrome en mystieke, en
dat hy don literairen vorm moester is, dus
dozen weet te kiezen naar het onderwerp
en daaraan te passen. Als men een „ver
telling" van Walcb ontmoet, verwachte
men goen luchtig verhaal o£ sprookje, dat
vluchtig kan gelezen worden, Om er van
to genioten dient men aandacht en moeite
er aan te besteden, moet men zelf zich
kunnen inleven in den tijd en het onder
worp der geschiedenis en in de woorden
praal, dio hier één is mot do gedachte.
Een en ander komt sterk uit in deze ver
tellingen, die ons het oude, historische en
legcndaire geven in dc vizie van oen mo
dernen Nedcrlandsohen dichter, dien beur
telings het dramatische, Jiot epischo en
lyrische aantrekt.
Hot eerste verhaal van dezen bundel is
„De geboorte van God" (een Kerstver
haal) is het best geslaagd, wat eenheid
tusschen ondorwerp on behandeling be
treft.
Hot verplaatst ons naar het jaqr des
Hoeren MOOC, dus in do Middeleeuwen,
en hot klinkt als oon oude legeqde.
„Een van de kpensto baroenen van het
Sticht", heeï Otto van Vinnen ontmoe
ten wij op Kerstavond, bijna aan 't einde
;jju pelgrimstocht, ondernomen naar
Rome, om aflaat voor doodzonde to er
langen. H\j heeft namelijk doodslag ge
pleegd aan een hoorige, die de liefde had
gewonnen van zjjn dochter, Lucinda, dio
hy heeft ontvoerd en getrouwd, te
Utrecht, de bi-wehopsstad, waar ze onder
do bescherming waren van den krowstaf.
De geestelijkheid heeft hem tot die boete
gedwongen, en de trotsche edelman heeft
moeten buigen, terwillo van zelfbehoud,
maar met w-rok. in 't hart. Trots willige
ondorwerping en uiterlijk vertoon van
derigheid, is die wrok er uog, als hij 't
laatste eu niet 't minst moeilijke deel
-an den tocht volbrengt. Maar in don
Kerstnacht, in dq kerk gesehieddo hot
wider.
„Heel de schemerige kerk, van vago
lichtschijnsels doorwaard, van kaarslicht
jes doorpiukeld, schoon om hom to wan
kelen. Maar dat ééne, die 6>"-< e gestalte
bloof klaar voor z(jn oogon, in aingulière
helderheid, vlak vóór de Madonna. Of was
hot do Madonna zelf.,., die leefde on
bevroogT
Want het was een moeder, een annolyke
lOfliler, niet als de Hemolkoiiingin ge
kleed in blinking en klourighoid, in het
b'auw en het licht dor hemelen. Neen,
'.•"t grauw, in de kleur der aarde en
armenMaar h3»r gelaatHeer
Otto is diep ontroerd, oen oude priostor
die hem vergezelt, volgt zyn blik en ziet
au ook do aruio vrouw met haar kind als
de Moeder Gods, do Moeder der Smarten,
„Maar reeds, als beschaamd over dit
naar-voren-komen, schuehtorde zy weer
terug en knielde weder neer onder de bid-
donde, vaag-beschonen menigte.
Do priester wendde de oogen weer naar
hoer Ótto. Hy zag, boe die starend bloof
staan, hoe een vreemde ontroering zyn
harde en magere trekken verzachtte, hoe
zyn hand, die eteundo togen den pilaat,
beefde En hy hoorde hoe zyn lippen
zacht on diep bewogen stamelden: „Lu-
eind'"
J'st dit was, wat dit beduidde, kon hy
niet begrijpen. Maar dit was zeker:
schoono en goede ontroering doortoog het
hart van dien pelgrim. Zijn gemoed drong
hem tot een woord van medegevoel. Maar
wat koa hij zeggen over dit gebeuren, dat
hy niet begreep?
Hy vond maar dit éóno woord, het
woord van opperste vreugde, het woord
vau dit oogenblik. Hy zeido: „God is ge
boren,"
Dit schoons verhaal is diep ontroerend
ook in de schildering der liefde tus-
sclron do jonkvrouw en den lijfeigene
cn biedt een voorbeeld van bijna volko
men eenhoid tusschen het onderwerp en
den vorm. De archaïsche toon is, op 'n
enkele gekarsteldheid na, voortreffelijk
gevonden, zonder aan loute- imitatie te
doen denken.
In het tweede verhaal: „Di- vrceselyke
avonturen van Scholastic»" geeft Se dich
ter zjjn fantasie den vryeu teugel in het
schilderen van een Ueksensabbatb, naar
Middoleeuwsche motieven. Er ts een flon
kering van lichten humor tusschon het
vrceselyke. Jammer dat do drastische
schilderingen het zeer literaire werk min
der geschikt mak-cn voor naieve lezers,
dio alles als werkolykheid zullen nemen.
„Het offer van Berenice" is verteld
naar een schoono Grickscho legendo, op
een wijze, die ons in gedachten verplaatst
naar de marmeren tempels onder helderen
hemel in het oude Hellas. Antiek en mo
dern schoon vcreenigd.
H. J, STRATEMEIJER..
Nu de Teyleraaak be«rin Februari
weer 111 een civiele zitting van de
Haarlcmsche Rechtbank aan de orde
komt is dat een. eeBchikte aanleiding
eens e enige aandacht te wijden aan
Pieter Teyler van der Hulst, den man
diio döor zijn testament de oorzaak
is geweest dat zooveel „erfenlsjagers"
on jacht ziin en geweest zijn naar een.
deel van zijn erfenis.
Niet over die „Tevl-erzaak" willen
wij het thans hebbenwij willen hier
het een en and-er mededeel en over den
persoon van Pieter Teyler van der
Hulst.
In het Doopsgezind! Jaarboekje
voor het jaar 1917 schreef Da. A.
Binnorts Sz., predikant bij de Doops
gezinde gemeente alhier, bij een por
tret van Teyler leen reproductie van
het portret dat in Teyler'a Museum
hangt) een artikel, waaraan wij het
een en ander ontleenen.
Pieter Teyler van der Hulst werd
te Haarlem geboren in Maart 1702
en woonde in onze stad tot zijn dood
od 8 April 1887.
De Teylers stamden uit Eneeland.
Een zijner voorvaderen, Thomas
Teyler, vluchtte „om de Belijdenis
van het Geloof" (zooals in het voor
bericht van den stamboom der fami-
lie Tevler. in 1728 samengesteld, te
lezen staaf) uit Engeland en kwam in
15S0 op 18-iarigen leeftijd naar Hol
land, waar hij na eern^e jaren in het
huwelijk trad. Hij werd lid van de
Doopsgezinde Gemeente te Haarlem.
In 1701 huwde Isaac Teyler, ach
terkleinzoon van eenoemden Thomas,
mot Maria Van der Hulst. Uit dit
huwelijk word Pioter Teyler Van der
Hulst - geboren «n nog twee mejfias.
die iong zijn .re-sto^wen.
Pieter kreeg de opvoeding van oen
kind uit den vermogenden burger
stand. Wellicht bezocht hij eeret eon
malroesensohool en daarna zal hij
ean der particuliere soholen hebben
bezocht, die toen zeer talrijk in Haar
lom waren. De Latijnsohe school
heeft lui niet bezocht.
Hij was 10 jaar. toen zijn moeder
stierf on bleef toen dus met rijn va
der. oem vermogend man fabrikant
van zijden stoffen, alleen.
1-Iet resolutieboek der Doopsgezin
de eemec-nte in de PeuzelaarHcep
"eeft aan dat „Pieter Teyler 1n de
Damstraat" op 21 November 1723
gedoopt werd en 25 Maart 1728
huwde hii Helena Wynands Ver-
sehaarc te Amsterdam.
Fr is reden te vermoeden. «Ht zijn
huwelijksleven gelukkig is geweest.
Zijn zilveren huwelijksfeest HfMt hij
moe in 7ieren. Twee kinderen -werden
hem geboren, maar /.ij zijn jong ge
storven. In 1750 stierf zijn vader
en toen. vier har later, ook zijn
vrouw overleed bleef hu eenzaam
achter in het ruime huis in de Dam
straat, dat hii in 1740 had betrokken
Hii was een belangstellend li-1 van
de gemeente in de Peuzelaarsteog. die
hij meermolen, het eerst in 173-3, air-
diaken heeft gediend. In 1739 was lui
een van de viif directeuren van het
pas opgerichte .fonds of c? pi taal tot
verlxtering en onderhoud van den
predikdienst."
17 April 1757 werd voor het eerst
"ebruik gemaakt van den ingang
naar de kerk aan de Groote Hout
straat. Tot het -mal gemeenteleden,
dat daartoe e«n huis in de Groote
Houtstraat heeft tfckoolit en de ge
meente aangeboden, behoorde ook
Pieter Tevler Van der Hulst.
Ook na den dood van zijn vader
hield hii ziin werk aan en de fabriek
van zijden stoffen deed het groote
vermogen, dat hem door erfema was
ten deel gevallen, geleidelijk nog toe
nemen.
Hii was de stichter van Teyler s
Hofle.
Als kind van ziin tnd had hu brec-
de belangstelling voor kennis en
kunst. Hii genoot van de poëzie van
Pieter Langendiik en de zijnen, han-
teerdte ook zelf de lier. maar vooral
het ontwaken van de studie der na
tuurkunde. sloeg hii groot* 1£
langsteHing gade. Reeds Mi 173*
heeft hii het plan voor eeu maat
schappij tot bevordering van de stu
die der godgeleerdheid en der natuur
wetenschappen ontworpen. In 1 lob
heeft hii in ziin testament de Innen
getrokken, die dc opvo'ge/rde direc
teuren trouw li ebben gevolgd- Dit
testament legde dei» grondslag voor
twee „altoos durende Genootschap
pen". De werkzaamheden .van het
Eerste Genootschap moesten zich be
palen „om allerhande stoffen, tot de
waarheid en vrijheid in dien Chrtste-
lijken Godsdienst en den Burgerstaat
lx--hoorei.de. te verhandelen." Het
Tweede Genootschap moest dienen
„ter behandeling van onderwerpen,
tot dlp Natuurkunde, Dichtkunde,
Historiekunde. Teokcmkunde en Pen-
n in "kunde betrekkelijk".
Ziin boekerij, verzamelde pennin
gen. prenten en teekeningen moesten
blijven dienen ten gebruik© van do
leden der belde Genoot» happen en
vermeerderd worden door aankoop
van alles wat tot nut en sieraad strek-
^Hetris bekend, dat de belde Genoot
schappen nog jaarlijks, volgens Jc-n
wil van den erflater, een onderwerp
ter behandeling of een vraag ter t-o
antwoording oogeven. wnarnn ornzen
worden toegekend aan den schrijver
eerier goedgekeurde verhandeling of
voor het beste antwoord) op een
voorgestelde vraag-
Pieter Tev'er Yan d-er Hulst over
leed 8 April 1778 en werd op den
14den April in de Groote Kerk be
graven.
BRANDSTOFFEN VOOR RIJKS
GEBOUWEN.
Op de vraag van den heer Braat
betreffende het niet openbaar aanbe
steden van de levering der brandstof
fen. benoodigd voor de Rijksgebou
wen te 's-Gravenkage, heeft minister
Do Geer geantwoord
Do aanschaffine van brandstoffen
ten behoeve der Rijksgebouwen is
nog niet gecentraliseerd, doch wordt
voor elke Rijksinstelling zelf gere-
gpld.
Evenwel is uit een oogpunt van be
zuiniging in 1921 en 1922, op voor
stel van den toenmaüeen minister van
Landbouw. Nijverheid en Handel,
aan de verschillende Rijksdiensten
opgedragen, de be-noodigde brand
stoffen zooveel mogelijk door het ver
koopkantoor der Staatsmijnen to
leveren, voor zoover althans elders de
aanschaffing niet goedkooper kon
geschieden.
Het ligt overigens in de bedoeling
de werkingsfeer van het Rijksinkoop-
Pureau op den duur ook tot de brand
stoffen voorziening uit te breiden.
Wellicht zal deze in stelling reeds
voor den winter 1923/24 in staat zijn
de brardstoffenvoorziening van alle
Rijksdiensten zooveel mogelijk ter
hand te nemen. Het is de vraag, of
aanschaffing dier brandstoffen bij pu
blieke inschrijving in dat geval wel
de voordeeligste oplossing zou bie
den. Deze vraag zal intussohen nader
overwogen worden.
WINKELIERS OPGELICHT. Te
Zaandam heeft do politie een Amster
dammer aangehouden onder verden
king van oplichting. Hij maakte er
ziin werk van, meldt het Hbld., ver
scheiden winkeliers te bewegen tot af
gifte van goederen, die aan een opge
geven adres, waar hij een kamer had
gehuurd, moesten bezorgd worden.
Wanneer dan de rekening aangeboden
werd waren de goederen verdwenen en
bleef de betaling achterwege. Sigaren,
wijn, meubelen alles was welkom.
Verscheiden winkeliers zijn hiervan
de dupe geworden.
EEN AANZIENLIJK TEKORT.
Uit Veendam wordt aan do Tel. ge
meld:
Het tekort in het faillissement van
de firma E. en H. wordt op f 80.000
geraamd. De Bouwverceniging Veen-
dam is daarin voor niet minder dan
f 3-1.009 betrokken en het ziekenfonds
voor f 9000. Naar verluidt moet den
contgen firmant die verleden weck
Woensdag den dood in de golven der
Zuiderzee heeft gezocht en gevonden,
wijlen den heer J. J. H. nog hulp ge
boden zijn om do débaclo tc voorlco-
men. Deze heeft dit echter geweigerd.
Het lijk van den heer H. is nog niet>
gevonden.
BLOEDVERGIFTIGING. - To
Delft krabde iu het begin dezer week
do werkman Van Geest, gehuwd en va
der van zes nog jeugdige kinderen,
een puistje aau den neus open, mot 'b
gevolg dat hij Donderdag aan bloed-
vergüciging is overleden.
IN VRIJHEID GESTELD. Da
voortvluchtige administrateur van.
het G. E. B. te Nibbi :woude, die to
Leiden is aangehouden, is op vrije
voeten gesteld.
GEJ PSMOKKELAAR. Twee be
ambten van de z.g. „Stoottroepen"
uit 'Ier ogenrath hielden 10 Pannes
heide in de onmiddellijke nabijheid
van Kerkrade een man uit Pesch,
gem. Herzogenrath, aan, die Duitsch
zilvergeld, te» waarde van 1.200.000
mark, naar Holland poogde uit te
voeren.
BRANDSTICHTING 1 Nu de heer
B. in do v. Hoorbeekstraat te Den
Haag is gearresteerd onder verden
king van brandstichting in zijn wo
ning heeft men zich herinnerd, dat
zijn gr.iote fabriek ie Drachten, eemgo
jaren geleden ook is afgebrand door
onbekende oorzaak. Naar dien brand
wordt nu een onderzoek ingesteld,
bericht hel „Vad."
EEN' ONVERZORGDE ZUIGELING.
Te Arnhem is in de Manritsstraat, bij
afwezigheid van de moeder, een te
dicht bij de kachel geplaatste wieg
met een kindje van zes maanden in
brand geraakt. Het kind kreeg hevige
brandwonden en verkeert in zorgwek,
kenden toestand, heri-cht het ,,N.
v. d. D."
DE TABAKSWET.
De minister van Financiën heeft
afwijzend beschikt op het verzoek om
den datum, waarop de Tabakswet in
volle werking zou moeten treden, to
verschuiven van 1 Februari naar 1
Maart.
DE AFSCHAFFING V:xN PASPOOR
TEN VOOR utLCIë,
Men meldt uit Brustel:
Het ministcrio vau Buiten'andecho
Zaken van Nederland en dat van
België zijn overeengekomen, don da
tum van afschaffing van de paspoor
ten voor het verkeer tusschen beide
landen van I tot 15 Februari te ver
schuiven.
DOOR ELECTRISCI-IEN STROOM
GEDOOD. Vrijdagmorgen is in do
Centrale Noord te Amsterdam een 38-
jarig gehuwd werkman, die er repa-
ratiewerk verrichtte, getroffen door
een stroom van 10.000 volt. De man
was onmiddellijk dood.
IIET DRAMA IN DE REMBRANDT-
STRAAT TE 'S-GRAVENHAGE.
Over het tragische lot van het drama
in de Rcmbrandtstraat te 'o-Graven-
hage, meldt de „Rsb.". dat de man na
de gebeurtenis op 6 Januari geheel ge
broken was.
Soms bracht hij do late avonduren
wanneer niemand dan de opzichter
hem kon bespieden, op het graf van
zijn vrouw eu'kind door, hetwelk hij
aan de achterzijde van het kerkhof
over de sloot bereikte. Hij bleef er
soms den geheelen nacht, zichzelf al
lerlei verwijten doende, zoodat men
dacht dat hij krankzinnig zou wor
den.
Arbeiden deed hij haast niet meer,-
terwijl hij ook uren liep te zoeken
naar het lijk van zijn zoontje, dat nog
steeds niet terecht 1».
De vorige week wilde hii een eind
aan zijn leven maken door op ded
Noordwal in het water te springen.
Hij werd echter gered en naar huis
gebracht.
Woensdagavond nog tradhtte hij
aan den Zuid-Buitensingel in het wa
ter te springen, maar ook dit werd
hem belet,.
Toen is hij Woensdagavond op-
nieuw naar het kerkhof gegaan, na
eerst aan een bode van De Volhar
ding geld te hebben eegeven om zijn
zoontje, wanneer het gevonden werd,
zoo plechig mogelijk te laten begra
ven. Hij wilde niet, dat dit vanwege
de gem een to zou geschieden.
Na eeu bezoek te hebben gebracht
aan het graf van vrouw en kind, heeft
hij daarna in de buurt van het kerk
hof de hand aan zichzelf geslagen en
door den strop een einde aan zijn on
gelukkig leven gemaakt.
Do ihenschen die hem kenden be
weerden, dat hij dc laatste 14 dagen
onherkenbaar veranderd was.
EEN BELANGRIJKE OPLICHTING
Te Arnhem, zoo meldt het Hbld.,
zijn door de politie twee personen
aangehouden, die daar rondliepen mot
vervalsohte effecten. Zij bezochten
daarmede bankinstellingen en gaven
orders tot verkoopon. Donderdag kwa
men zij bij twee banken terue en na
men daar voor de verkochte stukken
bedragen van resp. f 15.000 cn f 14.000
in ontvangst. Dc volscliheid der stuk
ken werd kort daarop Vastgesteld.
De Arnhemsche recherche 6laagdo
'n oin een der oplichters te arres
teeren. Hij had echter niets in zijn be
zit. Een voortgezet onderzoek leidde
tot de aanhouding van een tweeden
persoon in een hotel te Nijmegen. De
ze was in het. bezit van de ontvangen
f 29.000, terwijl in zijn koffer nog 79
valsche effecten werden aangetroffen.
Beiden zijn ter beschikking van de
justitie gesteld.
Nader kan worden meegedeeld, dat
de valsche stukken waren recepisecn
van de 6 Staatsleening 1922. Het
blijkt, dat een der oplichters bij velo
bankinstellingen is geweest en daar
heet verzocht om de stukken in bdee-
ning te nemen. Hij had geld noodig
voor het passeeren van een notarieele
acte. Men kreeg argwaan, toen bij
onderzoek de onjuistheid van zijn me-
dedeoHüg bleek. Bij andere banken
gaf hij. toen het boleenen niet geluk
te, order tot verkoop. In twee geval-
lpn is zijn truc gelukt. Bij een der op
gelichte banken werd de valschheid
der stukken geconstateerd, de politio
gewaarschuwd en dc oplichter op weg
naar een andere bank gearresteerd.
