HAARLEM'S DAGBLAD
Buitenlandsch Overzicht
Causerieën over Wetenschap
en Techniek
DINSDAG 13 MAART 1923 TWEEDE BLAD
DE MOORD OP DE TWEE FRANSCHEN TE BUER. DE FRANSCHEN
NAMEN ZEER STRENGE MAATRECELEN TECEN DE BEV0LK1NC
VAN DEZE STAD.
WIE HEEFT DE MOORDEN GEPLEEGD? DE DUITSCHERS
ZEGGEN BELGEN OF FRANSCHEN, DE FRANSCHEN BEWEREN DAT
DUITSGHE AGENTS PROVOCATEURS DAARAAN SCHULDIG ZIJN.
OOK TE DORTMUND KWAM EEN BLOEDICE BOTSING VOOR.
EEN AANSLAC OP EEN SPOORBRUG IN BELCIë,
DE RESULTATEN VAN DE CONFERENTIE TE BRUSSEL.
De toestand in het Roergebied is
weer kritieker geworden.
Do moord op twee
Franschen
brengt veel beroering.
In ons vorig nummer is ictds ge
meld. dat Zaterdagavond op den weg
naar Buer bij Recklinghausen het lijk
van luitenant Collins (van hel 17e ba
taljon jagers te voet) gevonden is, als
mede het lijk van Joly, een hoofd-amb-
tenaar bij de spoorwegen, die te Buer
als stations-chef dienst deed. Beiden
Boiden waren door revolverschoten ge
dood. De burgemeester, de hoofdcom
missaris van politie en twee notabelen
uit Buer werden als gijzelaars gearres
teerd. De sluiting van de café's en
bioscopen werd gelast.
Naar aanleiding van den moord mag
's avonds na 7 uur niemand op straat
zijn. De stad is met 100 minioen mark
beboet. Deze maatregelen zijn echter
slechts van. voorloopigen aard en zullen
worden verscherpt, indien het niet
mocht gelukken de daders van den
moord op te sporen.
Nader wordt nojr geseind
De Fransche bezettingsautoriteiien
hebben een mededceling gericht aan hei
gemeentebestuur van Buer, volgens wel
ke bij verdere ongeregeldheden tegen
de bezettingstroepen de gearresteerde
Oberbürgermeister zal worden doodge
schoten.
Van heden af mag de bevolking slechts
nog in het midden der straat loopen. Do
voorbijgangers mogen de handen niet
in den zak steken. De armen moetet
zoo gehouden worden, dat de handpal
men zichtbaar zijn. Tusschen half actie
's avonds en 6 uur 's morgens mogen
slechts zij zich op straat begeven, die
voorzien zijn van een bijzondere ver
gunning. Na 10 uur 's avonds moeten
alle lichten gedoofd zijn. Alle samen
scholingen zullen met geweld van wa
pens uiteen gedreven worden. Wie in he-,
bezit van wapens wordt gevonden, zal
onmiddellijk voor den krijgsraad worden
gebracht.
Het gemeentebestuur van Buer heeft
deze verordening van den commandee
renden generaal ter kennis gebracht van
de bevolking en haar verzocht kalm en
bezonnen te blijven om hei leven van
den Oberbürgermeister ie sparen.
Later zijn door de Fransche autori
teiten r.cg meer burgers ah gijzelaars
in hechtenis genomen. Onder deze be
vinden zich ook de onder-buigemeestei
en fwee leeraren van het gymnasium.
Maandag zijn belangrijke Fransche
versterkingen te Buer aangekomen. Het
postkantoor, het stadhuis, benevens het
gymnasium zijn bezet. O.m. kwamen
eenige tank-afdeelrngcn in de stad aan.
De Fransche autoriteiten hebben den
man gearresteerd, die beweerd had, te
hebben gezien, dat de beide gedoode of
ficieren door een Belg zijn doodgescho
ten. Alle restaurants en café s zijn ge
sloten.
Zondagnacht weiden nog vier perso
nen door Fransche patrouilles gewond.
Uit het eerste onderzoek inzake den
moord op de beide Franschen is zoo
werd uit Parijs geseind gebleken
dat de dader een voormalige beambte der
z.g. Groene Politie is. Het betreft dus
geen vijandelijke vollcsbetooging ten
aanzien der bezettingsmogendheden,
maar een misdaad, welke dooi een van
de talrijke door de regeermg te Berlijn
naar het Roergebied gezonden
agents provocateurs
is gepleegd.
De Fransche bladen zijn overtuigd
dat de geallieerden niet in den valstrik
zullen geraken en de ware schuldigen
zullen welen te heffen. Zij sluiten zich
allen bij de krachtige desbetreffende ver
klaringen van Poincaré aan. „Het Duit
sche Rijk dient te weten," zeg' de „Petit
Parisien", „dat geheel Frankrijk achter
zijn regeering staat, indien deze tot
strenge represailles overgaat."
De Duitsche lezing.
Uit Berlijn wordt geseind
Te officieeier plaatse is omtrent den
moord te Buer slechts zeer weinig be
kend. Daar de Franschen de stad her
metisch hebben afgesloten en het post
en lelegraafverkeer niet werken, omdat
ze door de Franschen bezet zijn, kan
men slechts over de naburige stad Hor-
stemscher berichten ontvangen. Een ge
meenteraadslid uit die plaats, die ten
tijde van de misdaad in den „Ratskel-
Jer" le Buer vertoefde, deelde mede, dat
de moord op den openbaren weg is ge
pleegd, en dat van de twee Ftansef® of
ficieren de eene isdoodgeschoten en
de andere doodgestoken. Het door het
gemecntehestuui te Buer ingesielde on
derzoek bracht aan het licht, dat de
moord niet door een Duitscher is ge
pleegd. Volgens dé eene lezing zou de
dader een Belg zijn, die met de Fran
schen twist had gekregen, volgens een
andere lezing de oppasser van beide of
ficieren. De Franschen stellen zich ech
ter op het standpunt, dat een Duitscher
de dader is geweest en passen steeds
meer represailles toe. Het verschijnen
van alle couranten is verboden. Noch
de dag-, noch de nachtploeg van de
mijnwerkers kon afdalen.
Zaterdagmiddag werd de- mijn „Wes-
versholt" door de Franschen bezet. De
Zondagochtend uit de kerk komende
burgers werden door Fransche troepen
uiteengejaagd. Goedgekleede kerkgan
gers werden gearresteerd en gedwongen
biljetten, aan te plakken, waarop de
Fransche represailles werden aangekon
digd. De biljetten werden in den loop
van den Zondae door 1
de opgewonden bevolking
bijna alle weer afgescheurd, waarop de
Franschen weer een aantal burgers ge
vangen namen en hun gelastten den
gehcelen nacht bij de opnieuw aange
plakte biljetten op wacht te slaan. In-
dien de aanplakbiljetten toch weer wer
den afgescheurd, zouden de burgers
doodgeschoten worden. Toen echter óm
7 uur 's avonds het verkeer weid stop
gezet en sterke Fransche afdeclihgen
door de straten patrouilleerden, werden
ook de bij de aanplakbiljetten geplaats
te wachtposten met kolfstoo en wegge
jaagd.
Fransche stemmen.
De. moord op de beide Franschen in
het Roergebied heeft te Patijs groote
opwinding veroorzaakt, die zich uit in
felle artikelen in de rechtsche bladen,
waarbij Verschillende linksche zich aan
sluiten, terwijl dé overige tegenover de
aigemeeije verontwaardiging, die ook in
volkskringen heérscht, een voorzichtige
houding aannemen.
De algemeene opvatting is, dat deze
moorden het gevolg zijn van een ge
concentreerde actie en uit onbezet
Duitschland worden aangestookt. Men
verwacht daarom ook, dat er zich nog
meer gevallen van dezen aard zullen
gaan voordoen, indien niet onmiddellijk
een zeer strenge bo
straffing
volgt, want men schrijft deze moorden
toe aan het stoken der pangermanisten,
die hopen aan de Roer bloed te doen
vloeien, ook van Duitschers, om zoo
doende of een algemeene uitbarsting te
wekken in Duitschland, of de
hen bezette gebied tijdens den oorlog
ook niet opgetreden. Zonder dat men hun
voorbeeld om onschuldige gijzelaars
terstond dood te schieten nu behoeft te
gaan navolgen, moot men toch ondub
belzinnig toonen, dat wij de baas zijn,
en tegenover deze misdadigers optreden
onverbiddelijke gestrengheid, zoo
luidt de algemeene opvatting,
„Het is de schuld van de Fransche re
geering, die de groote Roer-onderne
ming met kleine militaire middelen wil
de voeren en er waarlijk nog over ge
dacht heeft de lichting 1921 in April
naar huis te sturen," oordeelt Tardiew.
„Het is absoluut noodzakelijk ons effec
tief aan de Roer te vermeerderen,"
roept Hutin uit, die er bij voegt, dat in
dien de Duitsche regeering excuses
mocht aanbieden, men die niet aanvaar
den moet, omdat zij verantwoordelijk is
voor deze misdaad en gereed schijnt
nieuwe, misdaden te verprdenen. Deza
uitingen, noezeer door dezen laffen
moord verklaarbaar, geven niettemin
grond aan de waarschuwing der „Hu-
manité", dat men met dergelijke aan
slagen en represailles niet op vrede,
maar op oorlog aangaat.
In een vrij bezadigd artikel betoogi
de „Ere Nouvelle", dat op de optut-
singspolitiek van Cuno wel op dergelij
ke dingen moest uitloopen, „of Cuno
wist wat er voorbereid werd, en dan
hij medeplichtig, of hij wist het niet en
dan is hij een sukkel. In beide geval
len kan men niet met hem onderhande
len, maar gelukkig zijn er nog
standige mannen in Duitschland, voor
al in zakenkringen, zooals opnieuw uit
de rede van Stresemann gebleken is.
Deze mannen, wier opvattingen nog zeet
ver van de Fransche staan, ziin echter
bezield met den oprechten wensch naai
verzoening en wanneer de Roerbezetting
hei gevolg hebben kon, dat men aldus
den democratisch.cn geest in Duitschland
bevrijden kon, zou dit het belang van
den vrede zeer dienen. De gelegeenheid
is prachtig om op de Brusselschc con
ferentie
een scherpe definitie te ge
ven van de doeleinden, die
Frankrijk en België nastre
ven.
Dit zal in de heele wereld een gevoel
van opluchting geven, want tot dus
verre weet nog geen enkele kanselarij,
waar -wij naar toe gaan, of wat we pre
cies willen.
De eerste voorwaarde voor onderhan
delingen met Duitschland is echter een
algehcele wijziging van de Duitsche po
litiek, want elk gesprek is onmogelijk
met mannen, wier onhandige, negatieve
politiek deze beide lijken tusschen haai
en ons heeft geplaatst," zoo besluit het
blad.
De confereaüe tc Brussel, die waar
schijnlijk twee dagen duren zal, en die,
te oordeelea naar het groote aantal per
sonen, die er aan deelnemen van groote
beteekenis wordt, zal de Roerquaestie in
haar geheelen omvang worden bespro-'
ken. Volgens Pertinax zal daarbij be-
slist moeten worden wat men nu eigen
lijk wil. Er zijn twee mogelijkheden. Vol
gens de eerste opvatting zijn we in aan
de Roer om de rijkste Duitsche indus
triestreek direct en indirect voor de
schadevergoeding te laten werken en 111
dal geval moeten we het Roer-gebied
absoluut afsluiten, maar goed verzorgen
met voedsel en grondstoffen en er elke
verstoring der orde met ijzeren vui^l
ondeidrukken. Een tweede opvatting is
echtei dat men allereerst een nieuw ver
drag van Berlijn moet afpersen, en daar
voor het Roer-gebied als het ware do
duimschroeven moet aanzetten om het te
laten piepen en aldus BerlijD te dwin
gen. Volgens deze laatste opvatting
moet de bezetting steeds in omvang
worden uitgebreid. Deze laatste opvat
ting keurt Pertinax af, omdat een der
gelijke uitbreiding een veel te groote
machtsontwikkeling noodig maakt en
een aldus afgedwongen bslotte van de
Duitsche regeering weinig waarde zou
hebben. Maar te Brussel moet nu eens
duidelijk worden uitgesproken wat men
wil, is ook zijn conclusie
eiieuwe acties der
Franschen.
Met infanterie, tanks en vracht-,
auto's hebben de Franschen Zaterdag,
getracht de tot de „GeJsenkirchener
Bergwerkeges." behoorende ijzergiete
rij in I-Iessler binnen te dringen. Ten
gevolge van een protest van den be-
drijfsraad zagen zij daarvan af en lie
ten' de fabriek alleen door een onge
wapende commissie bezichtigen. Toen
deze de voorraden wilde opnemen,
1 meerde het personeel onmiddel-
Amerika of Engeland te'bewcr- Hik de proteststaking. In plaats
ken, die aan de Fransche bezetting een
eind maken zou. Daarom dringt men
bij de Fransche regeering zoo op een
uiterst energieke repressie aan. Er is nu
genoeg gewerkt met onbeteekenende
boeten en gevangenisstraf, zoo oordeelt
men. Zoo zijn de Duitschcrs in het door
den afwezigen" directeur werden diens
plaatsvervanger en vier ingenieurs ge
arresteerd.
Fransche bladen doelen mede, da.t
de „Eschweöler Bergwerkverein" en
de mijn „Karolüs Magnus" met de
Franschen overeenkomsten omtrent
kolenleveringen hebben gesloten. Het
zelfde zouden verschillende ten noor
den van de Lippc gelegen mijnen heb
ben gedaan.
In verband hiermede verneemt men
van Duitschen kant, dat de mijn „Ka
rolüs Magnus" in het bezit van Fran
sche kapitalisten is, die den Duitschen
directeur hebben ontslagen. Ook in de
„Eohweiler Bergwerkverein" zit veel
Fransch kapitaal.
Zooals men weet, is een der direc
teuren van deze onderneming kort ge
leden uitgewezen, terwijl de beide an
dere directeuren in d gevangenis zit
ten. Het is daarom dus wel mogelijk,
dat de Franschen met de door hen
aangestelde Fransche directeuren een
overeenkomst gesloten hebben. Daar
entegen acht men het zoer onwaar
schijnlijk, dat de mijnen ten noordon
van de Lippe met de Franschen zou
den sympathisoeren, daar deze mijnen
buiten het bezette gebied liggen. Ove-
igens moet men nog afwachten, wel
ke houding de mijnwerkers van de be
trokken mijnen ten aanzien van deze
overeenkomsten met de Franschen zul
len aannemen.
De mijn Westerhold bij' Buer is dooi
de Franschen bezet. D.aar de arbeiders
de bezettingstroepen niet op de mijn
wilden toelaten, gebruikten de Franschen
geweld, waarbij een machinist werd ge
wond. Daarop hebben de arbeiders be
sloten, in staking te gaan. Dit voor
beeld is door twee andere mijnen ge
volgd. -
Eon bloedige botsing te
Dortmund.
Zondagavond even over elven heeft in
het Zuidelijk dee] van Dortmund in 'de
arbeiderswijk bij de Rheiustrasse ecu
botsing plaats gehad tusschen Fran
sche soldaten en Duitsche-burgers. Drie
Fransche soldaten hadden in een café
brandewijn gevraagd, hetgeen hun ech
ter door den caféhouder werd gewei
gerd. Er. ontstond een woordenwisseling.
Een commissaris van politie kwam tus-
schenbeide en het gelukte hem de twis
tenden te kalmcercn. De Franschen ver
lieten het café, maar buiten had z
groote menschenmeuigte verzameld en
er ontstond opnieuw een twist, waarbij
de Franschen verschillende schoten los
ten. De politiecommissaris werd aan den
arm gewond, terwijl vier andere personen
eveneens getroffen werden. Een van
hen, een arbeider, kreeg een schot in
den buik en was onmiddellijk dood.
Er ia ook
Een aanslag op Belgisch
grondgebied gepleegd.
on de lün Vise—Aken, dicht bij de
DuLsche grens.
Zaterdagnacht werden de bewoners
van Montzen te half drie gewekt door
ecu zware ontploffing De burgemees
ter en de politie zochten vergeefs naai
de plaats, vanwaar het geluid1 kwam,
maar een spoorwegbeambte, die
langs de spoorbaan iiep, welke over
de brug van Montzen gaat. ontdekte
tegen 5 uur 's morgens, waar de ont
ploffing had piaia.B gehad. Midden
op de brug waren de mils van een
der sporen over een lengte van 11/2
Meter o-pgc-b'.azen. Het stationsperso-
neol en de gendarmerie waren spoe
dig ter plaatse. Men vond toen in de
nabijheid van bet spoor een andere
bom. die half weggestopt was onder
het grint. De militairen werden on
middellijk gewaarschuwd en ruim
den de kélsche machine uit den weg.
Twee treinen, waarin talrijke arbei
ders zaten moesten hier langs gaan.
Het spoorwegpersoneel deed- onmid
dellijk alles om een rafmp te voorko
men.
Het parket heeft zich naar Montzen
begeven en een nauwkeurig onderzoek
irores'.eld.
In verband met dezen aanslag zo.l
de bewaking der liinen Aken Her-
bethal en Aken-Visé aanzienlijk ver
scherpt worden.
Over
do confcrenlio to Brussel
wordt gemeld
De Fransche premier Poincaré, de m
nister van Oorlog Maginot en de minist'
van Openbare Werken Le Troquer, bijge
staan door den Franschen gezant in Bel
gië, Herbette, generaal Degoutte, den
Franschen hoogen commissaris in liet be
zette gebied Tirard. den onderstaatssecre
taris voor politieke aangelegenheden van
liet Fransche departement van Buiten-
landsehe Zaken, Pcretti de la Itocca, de
ingenieurs Guillaume en Franzon, den se
cretaris-generaal der intergeallieerde
missie te Coblenz Iscmberi, en den Belgi
schen premier Theunis, alsmede de
ters van Buitenlandsche Zaken, Nationale
Verdediging en Spoorwegen Jasptvr, Dé-
vöze en Neujcun, bijgestaan door generaal
MagUnse, generaal Rusquoy, den Belgi
schen hoogen commissaris in het bezette
gebied, baron Itolin .ïacquemyns, den chef
van den technischén dienst der Belgische
ssie in het Roergebied, den boor Guit
burggraaf Davignon h-u- '-i.-.nndag-
middag van twee tot zes uur geconfereerd
in het Belgische departement van Buiten
landsche Zaken te Brussel, ten einde «1e
verschillende loopondo aangelegenheden
betreffende het Boergeboed to besproken,
alsmede die in zake de gebieden, welke
onlangs op den rechteroever van den Bijn
zijn bezet.
Zij hebben de maatregelen genomen,
welke noodzakelijk waren voor de bespoe
diging van het leveren der kolen en co-
:s aan Frankrijk en België.
Het opgestelde program zal geleidelijk
worden uitgevoerd volgens de richtlijnen,
welke door de beide kabinetten zijn aan
gegeven. Zij regelden de kwestie in zake
het functiouneeren en het geldelijk be
heer der Fransch-Belgische douane cn dei
spoorwegen. 'Zij kwamen tot overeenstem
ming omtrent de maatregelen en de sanc
ties, welke moeten worden toegepast in
verhand mot de jongste aanslagen op
mansohappen der bezettingstroepen. Zij
hebben vastgesteld, volgens welke regelen
uitvoervergunningen zullen worden ver
leend voor in gang zijnde en reeds afge
sloten transacties met buitenlnndsche in-
dustrieelen.
Vootra zijn beide rogeoringen nogmaals
vereengekomen. de ontruiming van het
Bocrgebied en der onlangs op den rech
teroever van den Bijn bezette gebieden
niet to doen geschieden naar aanleiding
louter beloften van Duitschland, doch
slechts naarmate Duitschland voldoet aan
zijn verplichtingen in zake do schadeloos
stelling.
Bovendien besloten beide regeeringen,
bedoelde gebieden niet tc zullen ontrui
men, alvorens de Duitsche regeermg, te
gelijk met het intrekken van straffen, af
doende waarborgen heeft gegeven voor de
straffeloosheid der Duitsche onderdanen
die hun medewerking hebben verleend
aan de geallieerde autoriteiten
Groote nadruk werd gelegd op het feit,
dat men overeengekomen is, het Roerge
bied te ontruimen, naarmate Duitschland
voldoet aan zijn verplichtingen jegens de
geallieerden, alsmede op het feit, dat de
bezetting niet geschiedt op grond van
imperialistische of annexionistische over
wogingen. Alles hangt dus af v~~
goedon wil van Duitschland.
Poincaré had een langdurig onderhoud
met koning Albert.
Nu de conferentie geëindigd is, zou
Poincaré hedenochtend naar Parijs terug-
koeren. De Belgische premier Theunis
heeft den Franschen en Belgischen mi
nisters Maandagavond eon diner aange
boden.
De .Berliner Lokal Anz." meldt, dat
in politieke kringen ie Londen leven
dig
een Duitsch aanbod
besproken wordt,, volgens hetwelk
Duitschland bereid zon zijn aan Frank
rijk 30 milliard gouden marken als
definitief echadevergoedingsbedrag te
betalen. Men zou daaruit <len indruk
kunnen krijgen, alsof de Du it sein* re
geering door bemiddeling van Enge
land aan Frankrijk nieuwe voorstel
len inzake de schadevergoeding had
gedaan. Dit is echter niet juist, dr.
Cuno heeft immers in den Rijksdag
zoo duidelijk mogelijk gezegd, dat
men er in Duitschland niet aan den
ken kan, een nieuw voorstel uit te
werken, zoolang men de 6Chade niet
kan overzien, die de Roerbezetting
heeft veroorzaakt en zoolang men niet
kan nagaan welken invloed de bezet
ting heeft gehad op de betalings-capa-
citeit van Duitschland. Het betreft
hier veeleer de voorstellen der rijks-
regeering, waarmede staatssecretaris
Bergmann in Januari naar Parijs is
gezonden. In'deze voorstellen heeft
de Duitsche regeering inderdaad on
geveer 30 milliard gouden marken ais
schadevergoeding aangeboden, maar
niet aan Frankrijk alleen, doch aan
de geheele Entente.
In een vergadering, belegd door
den „Gewerkschafsring deutscher Ar-
beiter-, Angestellten- mul Beam ten-
verbande" verklaarde het rijksdaglid
Erkelenz, na rapport te hebben uit
gebracht over zijn reis naar Londen
o.m. het volgende:
Duitschland staat
alleen;
maar Frankrijk moet begrijpen, dat
'het slechts schadevergoeding verwach
ten kan van den goeden wil van het
Duitsche volk, dat in beginsel tot het,
betalen der schadevergoeding bereid
is. Een vergelijk zou ook de beste
waarborg zijn voor Frankrijk, dat nog
1 altijd bezorgdheid koestert ten opzieh-
te van Duitschland. Dc meerderheid
van het Duitscfhe volk, dat volkomen
vreedzaam gezind is; zou ook thans
nog tot overeenstemming bereid zijn.
Maar tegen toegeven, alleen naar aan-
MJ1Z8 LHGiiilGBK
'EEN VOLHARDEND SOLLICITANT.
Patroon: Neen, ik heb geen
werk voor u. Ik krijg hier zooveel
menschen, die om een betrekking vra
gen, dat ik niet eens kun namen kan
onthouden.
Sollicitant: Zou het dan niet
iets voor mij zijn, die namen ju cea
register tc schrijven
EEN PAARDENMIDDEL
Doktor (tot patiénte): Wel, jne-
rouw,.hoe gaat hot van morgen?
Patiënte: Veel beter, dokter.
Alleen heb ik nog moeite met adem
halen!
Dokter: Hm, ja! We moeten
toch zien of we dat niet knnnen doen
ophouden!
leiding vaat onzekere beloften, moetori
alle volksklingen worden gewaar
schuwd.
De vakvereenigingen, wier leiders
thans in de eerste plaats met uitwij
zing uit het Roergebied worden be
dreigd, moeten weten, dat de over
winning der Fransche geweldpoiitiek
in do eerste plaals te haren koste zou
tot stand komen.
L'oyd George over do bezetting van
het Roergebied.
De „Daily Chronicle" bevat een ar
tikel van Lloyd Georgo over de bezet
ting van liet llocrgcbied.
„Deeper info the quicksands"
(disper in het drijfzand)
zet do Britsehe oud premier boven zijn
artikel, waarin hij begint met tc zeg
gen, dat als men over eenigen afstand
m drijfzand hoeft goloopeh en bij io-
doreu stap dieper zinkt, het altijd
moeilijk js om te beslissen 'of men
meer kans heeft vasten grond te be
reiken door verder te gaan dan door
terug to gaan. Staan blijven kan mén
niet. want dab bcteckcnt den onver-
mijdelijken ondergang.
De Fransche regeering is blijkbaar;
van meening, dat het 't veiligst is ver
der het moeras in te gaan. Met hot
gevolg dat er overal in de wereld meer
drijfzand en minder vaste steenkool
is-
Er aan herinnerend, dat de heer
Loucheur ronduit in do Fransche Ka
mer heeft verkaard, dat hij de Roer-
onderneming niet goedkeurde, merkt
Lloyd George op, dar, Loucheur een
groot voordeel heeft boven do „Roer
duikers" hij weet iets van zaken
af. Bovendien is hij een uitstekend
beoordeelaar van het weder van mor
gen, een zeldzame gave voor politici.
Hij bevredigt do openbarq moeniug
van vandaag door zijn steun te geven
aan Poincaré en beveiligt zijn positie
tegen de verandering van morgen,
door duidelijk te verklaren, dat. hij de
politiek welke hij steunt, niet goed
keurt.
Lloyd George wijst dan verder op
de moeilijkheden, dat bij een eventu
eel omverwerpen der huidige Fransche
regeering ieder, die dan als leider in
aanmerking zou komen, deze onderne
ming afkeurt en gelooft, dat zij ten
slotte moet mislukken, maar aan den'
anderen kant is geen enkele vooraan
staande figuur in do Fransche poliliek
bereid het podium op zich te laden
van het blazen van den aftocht. Kr
zou altijd gezegd worden, dat het, suc
ces in zicht was en dat zonder de laf
heid en de perfiditeit van den nica- -
inistcr Frankrijk zegevierend
al zijn financieele zorgen zou zijn te
boven gekomen.
Verspreid nieuws.
UIT IERLAND.
Onthullingen In het
Lagerhuis.
Omtrent de treliiktijdige, onver
wachte arrestaties van oen honderd
tal Iersche mannen en vrouwen te
Londen en in verschillende andere
steden in dit land en hun deportatie
naar Zuad-Ierland deelde de Engel-
sche minister van Binnenlandscho
Zaken. Brideeman. in het Lagerhuis
in antwoord on een VTaas van Ram-
sn-v Mae Donald, den leider van do
Labour Party, liet volgend© mede
Er zijn bewijzen van het bestaan van
oen quas'.-militaire organisatie van
Ieren hier te lande onder leiding van
een persoon, die zich noemt: „Bevel
voerend officier in Brittannië". De
bedoeling1 van deze organisatie was,
te doen al hetgeen in haar vermogen
lag om in samenwerking met de on
geregelde «roepen in Ierland de re
geering van den Vrijstaat omver te
we rooi. en ouder zekere omstandig
heden ook hier te land© daden van
geweld te plegen.
n memoriam Prof. Dr. J. D. v. d. Waals
De laatste jaren is de naam van zijn promotie in 1873 waren er ver-
van der Waals wat op den achter- scliijnselen bekend, die er op wezen,
grond geraakt; de belangstelling van dat gas en vloeistof niet twee zoo
vele vooraanstaande physici ging in scherp gescheiden versohijningsvor-
andere richting dan de zijne, en zelfs men, natuurkundig gezegd: agregaats-
bij het voortbouwen en uitbreiden van toestanden der slof waren als zoo
zijn eigen theorieën was ei minder oppervlakkig wel lijkt. In 17S7 reeds
sprake van hem zelf dan van zijn vol- hadden van Marum en Pacts van
gelingen, en het groote publiek hoorde Troostwijk in Teylers Stichting voor
dan ook maar weinig van hem. Nu het eerst een gas en wel ammoniak-
liij gestorven is dringt weer scherper gas vloeibaar gemaakt door het sterk
in ons bewustzijn de geweldige betee-samen te persen. In 1800 gelukte lidt
kenis van dezen man, die van ver-laan Guyton de Morveau hetzelfde tot
scheidene deelen der theoretische na- stand tc brengen door afkoeling. Na
tuurkunde en vooral voor het grens- derhand slaagde men er in ook do
gebied tusschen physica en cheinic de meeste toen bekende andere gassen
grondslagen heeft gelegd. Met den vloeibaar te maken, behoudens een
scheikundige van 't Hoff en den bota-paar o.a. zuurstof, waterstof, kool-
nicus Huge de Vries vormde hij een monoxyd, stikstof en helium, die
trio, dat de Amsterdamsche Univer- daarom wel permanente gassen ge-
siteit onvergankelijken roem heeft noerod worden. Aan den anderen
bezorgd. In dezelfde decennia vielen kant begon Cagniard de la Tour reeds
hun drieër groote wetenschappelijke inv 1822 met te onderzoeken hij hoe
ontdekkingen; een glorietijdperk voor hoogo temperatuur een vloeistof nog
de natuurwetenschap en voor de Hol- bestaanbaar blijft. Ieder weet, dat bij
landsehe in het bijzonder. Van der verwarming van water en in 't alge-
Waals' drie groote fundamenteele ont- meen van elke vloeistof we bij een
dekkingen zijn geweest: de toestands- zekere temperatuur het punt bereiken,
vergelijking, de wet der overeenstem- dat de vloeistof „kookt" d.w.z. in
mende toestanden en de theorie der damp overgaat. Voor water is die tem-
binaire mengsels. De laatste twee lee-peratimr ÏUO graden, voor uikoho!
nen zich slechts voor een populaire be- b 'v 78 gratiën, Maar wordt do.druk,
handeling; daarom zal ik wat nitvoe- dien de z:ch ontwikkelende damp on-
rig stilstaan hij de eerste, de ioe- dervindt, vergroot, don kost het meer
standsvergelijking. Reeds lang voor'moeite of liever meer wanute om dc
vloeistof tot koken te brengen. In do:
moderne stoomketels staat de stoom'
onder hoogen druk en moet het water
dan ook tot hooger temperatuur ver
hit worden om te gaan koken. Men
spreekt dan ook van oververhitte
stoom. Cagniard de la Tour ontdekte
nu, dat bij het verhitten een bepaal
de hoeveeelheid vloeistof in een dicht-
gesmolten buis de vloeistof zich hoe
langer hoe meer uitzet en dat bij een
bepaalde temperatuur d>e grens tus
schen damp en vloeistof, de zooge
naamde meniscus plotseling verdwijnt
zonder dat er een 6terke ontwikkeling
van dampbellen optreedt, zooals bij
het koken het geval is. Hij noemde die
temperatuur, clie voor iedere vloei
stof zeer bepaald en niet afhankelijk
van den druk is, zooals het. kookpunt,
do kritische temperatuur.
Verband tusschen deze waarnemin
gen en die van Van Marum, Morveau
cn later vooral Faraday werd ge
logd door de klassieke onderzoekingen
van Andrews over koolzuur gas. Hier
bij bleek dat koolzuurgas bij gewo
ne temperatuur vrij gemakkelijk door
drukverhooging tot, vloeistof gecon
denseerd kan worden. Maar probeer
de ment dit bij 35 gr. dan lukte het-
niet, hoe hoog men den druk ook op
voerde. lïn omgekeerd: had men vloei
baar koolzuur en verwarmde men dit
onder hoogen druk, dan ging het niet
plotseling in damp over, maar bij een
bepaalde temperatuur vulde de. heele
buis zich met vloeistof, en bij nog
hoogere verwarming kon men niet
meer na gaan of men mi eigenlijk met
damp of met vloeistof te maken had.
Andrews toonde nu aan. dat men op
dc volgende manier vloeistof continu
in damp kan veranderen fbii gewoon
koken gr.;-,; het plotseling of discon
tinu) men verwarmt een vloeistof on
der hoogen druk tot boven den kriti-
schen temperatuur. Daarbij treedt
geen damp op. Nu houdt men do tem
peratuur constant, maar laat de stof
zich uitzetten tot, een heel groot volu
me en daarna, afkoelen. Het slot is
dat men damp heeft van gewonen
druk. die uit vloeistof is ontstaan,
zonder dat men eenigen overgang ge
zien heeft. Er moet dus een zeer
nauw verband bestaan tusschen damp
en vloeistof en Let is de onverganke
lijke verdienste van Van der Waals,
dat hij dat verband heeft gelegd, niet
experimenteel zooals Andrews, maar
dat hij de theorie ervan heeft ontwik
keld op dusdanig magistrale wijze,
dat zijn dissertatie de grondslag is
geworden voor de moderne gas-vloei-
stof theorie.
Elk eas voldoet bijna aan' de wet;
van Boy le (162(1—1691): volume en
druk zijr» bij een bepaalde tempera,
tirur omgekeerd evenredig aan elkaar
d.w.z. heb ik een Liter gas onder een
druk van 1 atmosfeer, en vergroot ik
den druk tot, 2 atmosferen, dan wordt
het volume l .f2 Liter; vergroot ik het
volume tot 10 Liter dan wordt de
druk 1/10 atmosfeer. In vroeger tij
den, toen de waarnemingsmethoden
nog niet zoo nauwkeurig waren, bleek
dat heel aardig uit tc komen, maar
naarmate de apparaten beter en fii-
ner werden, ontdekte men afwijkin
gen cn hel gekste was, dat sommige
gassen in de ©ene richting, andere in
tegengestelde richting afweken van.
het zoogenaamd volmaakte gas. Wa
terstof bijv. deed net andersom dan
de meeste anderen en werd door Beg
un lilt spottend un gaz plus que par
fait /meer dan volmaakt) genoemd.
Men g'-te, maar vond de reden nul.
Ook hiervan h ri v. d. Waals de ver
klaring gebracht cn wel i» dezelhta
dissertatie. Ai deze verschiBru
heeft hij niet alleen onder één
z.ilitepunt gebracht maar bovendien
niet groote benadering in formula we
ts i te brengen. Hij ging daarbij uit
van de zoogenaamde kinetische ras-
theorie van Boltzanann, Maxwell cn
Clausius. Deze neemt aan, dat in een
gas de molekulen zich kris en Kras
met groote snelheid door elkaar heen
bewegen en tegen de wand van het
vat waarin zich het gas bevindt, bot
sen. Al die botsingen bij elkaar
brengen den druk te we-cj, die het
gas uitoefent.
Verhoogt men de temperatuur dan
bewegen de moleculen zich sneller,
botsen vaker en de druk stijgt. Van
der Waals nu paste deze thorie ook
toe op vloeistoffen, maar maakte
daarbij, en dat is zijn geniale gedach
te geweest, twee restricties. Als ruim
te waarin een molecuul zich beweegt
komt niet de heele inhoud van het vat
in aanmerking, maar men moet daar
bij rekening houden met de ruimte
die in beslag genomen wordt door de
andere moleculen. Hij een gas dat ijl
is en waar .„betrekkelijk'' weinig mo
leculen zijn is dat te yerwuarloozen,
bij een vloeistof niet. En ten tweede
nam hij aan dat de moleculen elkaar
Aantrekken en' dus iets minder druk
op den wand uitoefenen dun ze anders
zouden doen. Bij «ven gas zijn ze weer
zoover van elkaar verwijderd, dat de
aantrekking weinig invloed heeft, bij
een vloeistof is de onderlinge afstana
dev moleculen veel kleiner en dani-
door is dc invloed niet te verwaarico
zen. Op grond van deze beschouwin
gen /in werkcijjkheid komen er heel
wat formules bij te pas) stelde van
der Waals nu een formule op, de zoo-
eennamde toestandsvergelijking, die
zoowel voor gassen als voor vloei
stoffen geldt en die het verband aan
geeft, dat er bestaat tusschen tcmpc-
ratmuylruk en volume van een damp
of vloeistof. Die formule door zuiver
theoretische beschouwingen afgeleid
komt schitterend uit. Tusschen gas en
vloeistof bestaat geen essentieel ver
schil meer, beide voldoen aan dezelf
de wet. Op grond van deze formule
konden allerlei voorspellingen gedaan
worden, die oxpcrimcnteèï bleken vol
komen juist te zijn. Do praktijk van
liet vloeibaar maken van gassen be
rust geheel op do wot van Van dor
Waals en het is met behulp daarvan
dat ook de permanente gassen vloei
baar gemaakt zijn het laatst heb
meest weerbarstige van alle, het he
lium door Ivamcrlingh Onnes iu löOS.
V au 't Hoff nam aan dat voor ver
dunde oplossingen ook do zoogenaam
de gaswetten gelden en leidde, op
grond daarvan een aantal formules
af, waarvan do strengere cn meer al
gemeene theorie later door van dei-
Waals is uitgewerkt in zijn theorie
der mengsels van twoc stoffen, En de
ze theorie gepaard met kinetische be
schouwingen van Gibbs hebben Bak
huis Roozeboom geleid tot zijn mees
terlijke proeven, die een geheel nieu
we wetenschap, de zoogenaamde pha-
senleer, tengevolge hadden.
Op drieërlei gebied, zij 't ook op
wel verwant, is van der Waals een
wegbereider geweest, hij heeft do
grondslagen gelegd voor die zeer be
langrijke ondcrdcelcn van de natuur
kunde 011 do physische chcmio, wel
ke thans, reeds -10 jaar na zijn doefcors-
dissortatic door het feit dat hij talrij
ke, waaronder zeer goede volgers en
leerlingen heeft gehad, tot de meest
afgeronde en best gekende behooren.
Zijn naam zal onvergankelijk blijven
als die van een der allerbeste natuur
kundigen die de wereld heeft opgele-
"erd.
J. J. LUYTEN,
