wssmp
HAARLEM'S DAGBLAD
Zandvoortsche Brieven
Stadsnieuws
aKv."Mx.S=
"S
afeastg
sssS'Mbia u'SK;
Causerieën over Wetenschap
en Techniek
Het Stikstofvraagstuk
DINSDAG tO APtflL 1923
DERDE BLAD
EEN FORENS IN DEN RAAD.
He'. solui ut toch noe MO ^cr iiiJ
te ziin. dat dc forensen met eqn oigoi
ca.ndida.at voor den
zullen uitkomen. En nat ie n«n J»
kant wel jammer. want de Aana\oor
ters zelf zullen hun wel ult ol^n||§
wering ace 11 nlaals inruimen en t<x.n
Sen nil on «roml van jwnwta-
hc-id waarnaar onze vcrtegenvvomch
eins immers heo; te strevoiMel rtcht
hebben 00 een Lende van de 13 vni
komende zetels, dus ruim recht on
éénïntussohen zouden zij. voor zoo
verre zii zich bil het programma van
den Vrijheidsbond kunnen ncdcrWr-
gen, van voorkeur kunnen, doen wal
kin voor No. 3 van de door do afdee-
Hhs Zandvoort van dien bond opgc
maakte candidatenhist. Deze nlaats
wordt bekleed door den heer G. a n
V o o rt hu y zen, secretaris dier
afdecling en in cue kiesvi
stel He een der r>ok -iele hetrnccst be
wusten. De heer Van Voorthuvzcn is.
in afwiikin? van wat vroeger om
trent ziin beroer werd medegedeeld,
al vele iaren lang als ambtenaar aan
de E S M. verbonden. Op de Katho
lieke Mist komt als no. 2 ook een
ambtenaar der B. S. M. voor nl de
heer L. L. M. Gears. onze haltcchel,
die. door .ziin-: krisvereenitongon do
oandidatenliist geschoven tusschen dc
beide zittende Katholieken m aUe
kans heeft den lieer Van der Schinkel
te verdringen, die zich het misnoegen
van velen zijner vroegere kiezei-,
blijk* o» den hals te hebbon ^haaW
Minder kans 011 slagen heeft de lieer
Van Voorthuyzcn. als derde candi-
daat on dc Hist van den Vrijheids
bond. maar forens als hu is, h.er
woonachtig en Ie Haarlem «un De-
roep uitoefenend, zou hu. konden ziel.
vele forensen voor hem verklaren,
toch misschien nog een kansje fceb-
beWat„een forens eigenlijk is 1 Laat ik
het u eens met een rijmme mogen
duid'eliik maken.
Een forens
Is een mensch.
Die van huis naar t kantoor
Gaat per tram of per spoór
En dan -'s avonds heel gauw,
Terug naar moeder de vrouw.
Waar hii vindt bii ziin kroost,
Al don htos'liiken troost
Voor een dag vol van zorgen --
Zoo een volgt er weer morgen.
Hii betaalt heel content
Ziin tram (trein). abonnement,
Soms de reis voor ziin vrouw en
z>in kind ren.
Bp ter nlaats waar hii werkt.
Wordt de fiscus gesterkt
Ook ter -plaats waar hii woont
hier en eind: ren
- Hii betaalt personeels
- Belasting en vele
Opcenten dan nog daarenboven.
In het dorp. waar hii slaapt
En ziin eierties raapt
Als ziin kinnen doen wal cm
beloven.
Hii verteert er het geld.
Dat hem neer wordt gebeld.
Voor ziin elders hard zwoegen
en werken.
V Zondags gnat. lui getrouw.
Meest met moeder de vrouw.
Naar den schouwburg of
Ted1'ren dag geeft hii uit
- Voor ziin 'brood en zim fruit.
En betaalt hii den melkboer en
slager.
'i Wordt hem soms wel wat kras. I
Maar dan hoort hii alras
't ~K>n waarachtig geen halve co.it
- - lager.
Voor den Zandvoortschen Rand.
Is 't of hii niet bestaat.
Hii mag enkel belasting betalen....
En hiermede is miin kreupelrijmpje
uit Maar mochten de forensen zich
noe bedenken en met een eigen oandi-
Si uitkomen, oi VfWVJT
touw zetten o™ >iez™ V'
sohetl torens te s'eunen dan staat hun
het staart ie ter beschikking, dat ik
-ssdfeto liad wi-1'e'n wdienen-.
....Maar dat is nu gedaan,
En men will thans spontaan,
Ben toren, ook tien Bj{J11BalWi
D'evenreditrheidsvlag.
Als ik 't noemen zoo mag:
Wappert fier. waar de kiezers
dat wen schep.
Maar meent 11 nu niet heusch.
Dat die heerlijke leus
Ook geschrevon is voor do
forensen
Als deze brief Sn druk veraohiint,
zulten de candidatenliisten voor den
Gomeeitieraad al ziin ingeleverd. De
stom mi tig zal eerst op 21 Mei nlaats
hebben en do ..stemming" onder de
kiezers Is kwalijk zoo lang vol te hou
den de wetgever heeft van weinig
psychologisch inzicht blijk gegeven
door de geheel e kiestn ampul o.'ie over
zoo lansen tijdsduur te verdee'cn
maar. nu nog lauw, zullen de kie
zers over een kleine 45 dagen toch
1102 wel tot gloedwarmte te krijgen en
op kook-tc-mperatuur te brengen ziin.
Voor de verkiezing van leden der
Provinciale Staten, die 11 April plaats
zal hebben, maakt zich niemand
warm. Wel hebben de sociaal-demo
craten Rcinalda's naam op de keien
geschreven. En ook de anti-re votution-
nairen. doen hun best met een vcr
kiezingseourant. die aan mr. Bruoh de
overwinning moet bezorgen. Het is
merkwaardig daarin te lezen, hoe zii
tegen dc sociaaldemocraten te keer
gaan. Ik heb zoo'n flauw vermoeden,
dat onze*plaatselijke anti-revolutdon-
naire kopstukken niet bii de redac
tie van cJat ..Nederland en Oranje"-
blaadie geraadpleegd ziin en ik ver
wed er een Hef ding or.der, dat er vóór
24 Mei in het liberale kamp uitbundig
citaten uiit zullen worden ten beste ge
geven ten kritieke op de innige samen
werking. die we hier al oen heelen tiid
hebben mogen aanschouwen tusschen
de hoeren Groen ©n Bramson, mitsga
ders d&rzeflvei- volgelingen. Dc huidige
Raadsmeerderheid van 7 kon niet
scherper gehekeld worden dan hier
gedaan wordt van de ziide van een der
geallieerde legers en ik zpu wel eens
om een hoekje willen kiiken. als er
dezer d'agen wethoudersvergadering is,
de heer Bramson met ..Het Vol'k" in
de handen en de heer Groen met. ,,Nc
derland en Oranje" in de zak.
In dezen tiid van malaise en narig
heid wordt er maar weinig aandacht
geschonken aan verscheidene plannen
in portefeuille en nog mind'er aan die.
welke nog niet eens od het napier ziin
gebracht. Tot de eerste categorie be
hoort dat van de doortrekking van den
Noord-Boulevard tot aan het Oranje-
Hotel. Het schiint wel tot dc onmogo-
lliikheden-len-eeuwigen-dcge te be-
hooren. dat er ooit sprake zal kunnen
ziin van een boulevard, die zich zal
ui'strekken van d'en Zeeweg tot aan
de Brcderodestraat. Zoowel het Hotel
d'Orange als het hotel Groot Badhuis
ziin daarvoor sta-in-den-weg's die
waarchiinlijk wel nooit zullen kun
nen worden opgeruimd. Maar wel
hoort men zoo af en toe verluiden van
plannen tot het verbinden van de
BoulevardsNoord' en Zuid door het
verbroeden van de burgemeester En
gettertssitraot. Dvfarvoor zou echter
heel wat moeten worden onteigend en
het ziet er niet naar uit alsof wc daar
gauw het geld voor zouden kunnc-n
vinden.' On verwezenlijking van dat
plan zou eohder niet behoeven te
wachten de uitvoering van een ander
plan om n.l. van den Zeeweg (die toch
ook wel te ecniger tiid1 betramd zal
worden") een tram aan te leggen, die
echter het Oranje-Hotel om, vóór
langs Hotel .Driebuizen heen en dan
tusschen Groot-Badhuis en Seinpos'
door naar den Boulevard Paul us Loot
zou leiden om aan het einde daarvan
dc Brederodestraat in te slaan en zoo
communicatie te brengen met den
Haarlemmer Straatweg, waar aan
sluiting jnoveliik zou ziin op de elec-
trische verbinding met Haarlem cn
Amsterdam. Dit plan is me ontvouwd
door een l«vriend medeburger en ik
heb alle reden om te eelooven, dat hii
het nog eens beleven zal.
Als hii maar oud genoeg wordt, wat
ik hem gaarne toeweusch.
JUTTER
Sisten. oXr J,eer 1 ,1
liet P.fv 1,,r'cn,allien net.
achtte hif j,,w t h.',0,'0"""»- W:
kon er zioh nie' afaQr sprekei-
»'"fr der tarieven. ,veikè d, Ilo°-
•en aan het P p 1, e ™«n-
c cr zoodanige i'"' ,°?k 2°«-
Jnif zeer wonrschiinj;:i- kct ^e-
fre vprliez^"™^, ««der ver
den. -«-iwaa jrunaen wor-
ven eardriSem ÏS '""«ven te biij.
ackf 'W tvaarschijn-
drsr te siiu een eest i,-" l'
be* „n, eS-beSfeü ,f"
ades vorvM."100'0'1 7"^
"i'w «te.
einde daarin tc verdtJ'Lf0"1071' ,(?n
°wo!.o<n va,n ^w'^onfoeren do
afge'odr-.c,, ;.Tr(, .J001 z'Pker in de
ruist beleid va,i
van het P E \t aI1 de directie
Staten. Deze "^.volgen3"'- Iepu(GerfJe
J» ten Jaste SSt»k «-
algemeen te knmJr. cie 'n hei
stroomvcibruikers'in Vi v'-et vaïl cl"
Net belang v-~ nn,, biizonder.
0)1 dus zoo "oedkoon^00J?-<50nomiscb
voorziening moet hii het J -u s!r0o,n
driif voorop staan J,:Ju "eaee!e be-
fnde van zii„ r°o ,sn!'- aan hef.
's toch het P. E V
kor meent, zeoals h;i rfl ,r'oht s'v-'p-
f,at het binnen ifi- i23 1 ziet
varen. erbIi het meest wel-
TWcS«^„G^VAN SCHEPT.
don sleejjboofctreiler Verliet611 Van
Umuidon hoeft de
meldt heb N. I d A herchc- zoo-
den waCl,tSchipnord' aanAoho,'den
den machinist H te JJuinden,
den aannemer H tn jl j0rd en
directeur Mndoolhmite iS T' d"
van Onderwas A hl Minister
commissie, aah'wellm dc
nkts van bet,vaamheid i
verkrijgen tnt bot vmnschen te
baar of i,Wr ondtmb™!,*dê
bjko oefening voor hel Itchnme-
H.'j. dcr ™»»ieeie:
Bilthoven; dr F t w Jiurlet' te
<fce, .1. u. Dobbmga, to Deven
ter; II. A. Elias, to Amstordam, W.
A. J. Goeting, te HaarlemW. do
Graaf, te Middelburg; H- S. Is-
briickér, te 's-GravenhageJ. W.
lups, te 's-Gravenhage; 11. C. Th. W.
Kok, to Delftmej S de Kup, te
AmsterdamJ. li. Luiting, tc Am
sterdam M. L. de Prefer, to Nij
megen J- M. J. Korpershoek, tc Rot
terdam K. H. van Scbagcn, to Ani-
sterdamP. J. Schijf, to Schevenin-
gen E. J. Stegeman, tc Gorinchcm
P. M. C. Toepocl, te 's-Gravenhage
R. de Vries, te Dragtendr. II. Bcr-
kclbach v- d. Sprenkel, te Bilthoven
dr. A. J. Fischer, tc Deventer; C.
M. van Hessen, tc Groningen A. Gh.
Heyn, te DelftJ. L. G. Rosier, tc
Maastricht; L. D.E- J. Kramer to
UtrechtJ. J. Meijerinlc, te Almplo
M. A. A. Steyns, te Leiden; (i. J.
van Tongeren, tfs RotterdamG. A.
D. Wieringa, te Groningen; J- Zee
man, te Amsterdam
tot plaatsvervangend o ledendr. R.
Brinkman, te Groningen dr. G. C.
Heringa, tc Soest; J. Flemer, te 's-
Gravenhage M. Houtkoóper, te
Haarlem-, A. G. Sonneveldt, te Tiel
G. Graafland, te 's-GraveuhageC.
J. Könings, tc Nijmegen.
Dit tie Omstreken
HEEMSTEDE.
R.-K, viESVEPEENIGiNC.
In het R.-K. Vercenigrngsgcbouw van
Heemstede aan den Heercnweg sprak
kapelaan II. J. M. Nieuwcnhuizcn voor
de Roomsch-Katholieke Kiesvereeniging-,
in plaats van kapelaan Bosch, die ver
hinderd was, over de aanslaande verkie-
Dc opkomst was om 8 uur bevredi
gend ic noemen. In de zaal vormden
zich clubjes van druk pratende cn gesti-
culeercnde arbeiders. Een kwartier daar
na verzocht de voorzitter, de heer G.
Goossens den talrijken zich achter in de
zaal bevindenden aanwezigen meest ar
beiders, de ledige voorste stoelenrijen in
te nemen, aan welk verzoek weinig of
geen gehoor werd gegeven. Vervolgens
vroeg he' bes'uur den aanwezigen hun
handteeker.ingen onder de candidaten-
lüst voor den gemeenteraad te willen
plaatsen, opdat 42 namen, het maximum
aantal, daarop zouden voorkomen. Dc
voorzitter was 4^5 keer gedwongen
dringend'zijn oproep te herhalen. Een
groot aantal vrouwen en meisjes moest
de namenreeks completeeren.
Na" de gebruikelijke opening zeide d&
heer Goossens in zijn welkomstwoord,
dat het in den kieskring Velsen uitge
strooide zaak vasten grond had gevon-
den in 24 R.-K. Kicsverecnigingen. Ovei
den uitslag was spr. optimistisch ge
stemd.
Daarna werd het woord aan kapelaan
Nieuwcnhuizcn verleend. Deze begon
zijn rede met een bespreking van beide
verkiezingen. De strijd om dc stembus
zou hevig zijn. Alle macht is van God,
een recht, dat dus alleen aan de Katho
lieken toebehoort en dat men hun trachi
te ontnemen. Overmacht is daartegen hei
beste wapen, daarom is het stemrecht
voor de Katholieken ook stemplicht. Die
plicht geldt evengoed voor dc Provin
ciale Siaten-verkiezingen. Daarbij bc-
sprak hij de beteekenis van dit college.
De stemmen niogen niet versnipperd
worden, want alle verdeeldheid is u-.t den
booze- en dom. Hij riep allen op die voor'
een Roomsche overmacht zijn trouw aan
hun gegeven woord onder één banier
de stembus te trekken. Spr. vroeg
zicli dan ook aF, of het geen woordbreuk,
geen liefde voor de goede zaak is, wan-
- men uit zuiver individueelc over
tuiging roet in het eten gooit en zich
niet aan de voorschriften stoort. O ze
ker de R.-K. bewoners van Heem
stede willen gaarne Dr. E. A. M. Droog
le Staten hebben maar toch rust op
hen allen de dure plicht op no. 1 van do
de heer H. Bergkamp, te stemmen.
Hierna reciteerde spr. een gedicht van
J. Inyncrzecl, getiteld „Boerenkrakeel".
Hij spoorde ieder aan een goed Ka
tholiek in woord en daad te zijn. Het
gaat liicr niet om uw zaak, maar ófu dc
zaak van Christus. Spr. besloot zijn rede
met de waarde van het „Eendracht
maakt macht" naar voren te brengen.
Dc voorzitter zei, dat cr gelegenheid
zou. worden gegeven om inlichtingen tc
vragen, debat werd echter niet locgc-
n, aangezien hier één meening
heerschte. (Gemompel.) Toen van de ge
legenheid geen gebruik werd gemaakt,
wijdde spr. nog cenige woorden aan het
zich terugtrekken van een viertal ennüi-
daten voor den gemeenteraad, dc hccren
J. W. v. d. Erf, zittend lid, P. Zegwaart,
T. J. Hilterman en mevr. J. A. Hoekstra-
Zethof, die zich niet met het politieke
advies hadden kunnen vereenigen. Spr.
noemde dit een treurig feit, hij was ech
ter zeer verheugd, dat de neer v. d. Erf
na een bespreking met de arbeiders, zijn
candidatuur aangenomen had.
Nadat nogmaals gelegenheid was ge
geven tot het vragen van inlichtingen,
sloot kapelaan Nieuwenhuizen de verga
dering mct.de woorden; „Als dan een
ieder overtuigd blijkt tc zijn, dan zullen
wij met diezelfde overtuiging ter stem
bus gaan. (Gemompel,) O
Een groot aantal toehoorders bleef na
afloop in de zaal achter. De achterblij
vers begaven zich vervolgens naar de be
stuurstafel. Eén hunner woordvoerders
verweet den bestuursleden op heftige'
wijze, dat zij hun belofte, dat den arbei
ders in een openbare vergadering gele
genheid tot debat zou worden gegeven,
niet waren nagekomen. Over de candi-
daatStelling bestaan bij de arbeiders
zeer veel grieven. Zij achten zich zeer
verongelijkt wat betreft de volgorde der
caiulidatert. Verschillende woordvoerders
trachtten zich nog met het bestuur in
verbinding te stellen, hetgeen juist niet
op rustige wijze geschiedde. Het bestuur
antwoordde echter, dat dc vergadering
reeds afgcloopcn was.
Heden worden dus vermoedelijk twee
R.-K lijsten ingediend, die der kiesver
eeniging „Door Vriendschap Bloeiende"
en die der arbeiders, waarop, zooals wij
reeds mededeelden, voorkomen
1 P. Zegwaart,
2. Mevrouw J. A. HoekstraZethof,
3. J. T. Hilterman.
Na de vergadering deelden verschil
lende arbeiders mede dat zij voor de
R.-K. kiesvereeniging zouden bedanken
ais lid.
G 0 v 0 n de n voorwerpen-.
Terug to bekomen bij D. van Ton
geren, Drieheerenlaan 17, een hondje
(Dobormnn-pincher)Risch Emmaka-
tl<: 61, Haarlem, een bal; Öaudert,
Prinsessekade 26, een broche; Zieren,
Westorhoutstraat 10, een broche;
mevr. Hesse, Berkenrodestraa.t 18,
een tennisbal; P. Kramer, Prinsen-
laan 23, een damesbeursje met in
houd; Strijder, Spaaravwouderstra:ut
54, ecu jas; Van Uvenhoven Binnen
weg 58, een mokerhamer; Bureau van
poiitie, Raadhuis, een pakje met Icin-
derlvaïldwerk m on zilveren kinder
armband. Bureau van politie Boekeri-
rodestraat 9, eetn bril.
CEHEELONTHOUDINC.
Zaterdag hielden de afdeelingen
Scholen van dc Ned. Vereeniging tot
Afschaffing van Alcoholhoudende
dranken en van den Jeugdbond voor
onthoudino In de zaal van den heer
Slot aan het Pretoria.plein een geza-
menlijken intieme vergadering. Dc
zaal was gezellig ingerichtde tafel
tjes warc-n met bloemen versierd. De
onkomst was groot. Van het pro
gramma was veel werk gemaakt. Te
kwart over ach: opende de heer W.
Bottema de vergadering.
Eerst werden eenige zangnummers
dpor .den heer A van Riessen uitge
voerd daarna eenige tooneelstukjes,
welke door enkele leden van beide
vereenieinaen aardig werden gespeeld.
Het woord was vervolgens aan den
spreker, de lieer M. A. Reinalda, die
voor de toehoorders een gloedvolle
rede uitsprak. De heer M. Bakker
'bracht een mooie collectie lichtboel-
den (kiekjes uit de mooiste streken
van Zwitserland en Italië) op het
doek.
De avond werd verder met zang.
muziek en voordrachten doorgebracht.
Het publiek was dankbaar gestemd.
De voorzitter dankte allen voor hun
medewerking. Met een dansje werd
de biiccnkomst geslo'en.
VELSEN. Loonsverlaging bij do
Hoogovons. In aansluiting op ous be
richt van Zaterdag o'ver bovenstaande,
diene nog liet volgende. Door do firma
Putser cn de Haagschc bctonmaaischap-
werd lot heden 7 cent per uur boven
contractloon betaald. Zij wensohten
ïu tc verminderen tot 3 cent per uur.
tegen kwam eenig verzet, en con der
bestuurders meeude, dat dit niet zonder
neer kon worden aanvaard. Doch na een
bespreking welke bestuurders der ver
schillende organisaties met elkaar hadden
is besloten niet tot strijd over te gaan.
„Zang vorodolt". Bovengenoemd ge
mengd koor heeft thans in studie geno-
„Erikdnigs, Tóóhter" van Niels W.
Gade.
r b e i d s b e middeling.
.Us werkloos ingeschreven OP
April 1923: 1 stratenmaker, 1 riiimur-
lléden. kuipers, 3 kantoorbedten
don, 9 zeevisschers. 9 stokers, o ma-
Sisten. 2 loodgieters. 1 kctelmnkei
1 smid, 1 sUaitolmakcr, 7 bankwt..-
L plaatwerkers. 1 draal.r, 1
chauffeur! 1 smid. 175 divcto®, sa
men 231 werkloozen.
IJMUIDEN.
o o 11 a - 1" da schouv:-
LuMiaul .Thalia" heeft deze vcree-
Sir^toVaria" en haar wed-
strijden geschreven hoeft, woten onze
Wers reeds, dat I.lmutdon op dit gc.-
S airdig wat tviet te prestoeren.
ïrè u itoorine van de operette-ver-
JK „Apoiio" maakte op deze.
r"lï Stn uitzondering en geen der
hJt wel evtll later, en pas om uvei
Siden' ÜSSl°.""vSRV
door'het „kwartier pauze dam met
kWD«h ilranl tert\e. S
SoT(u«ioAS«Mee£
lè ^eseltlodenis van een licel aMdtg
jelnkannlirengst ritje op ontohtddrc
Onder leiding van den directeur, den
heer Sam. Vlessing, en den regiseur
den hoer J. F. A. Jungbacker, heeït
Apollo" hiervan gemaakt v at et
voor dilettanten van te maken isAJ-
leon dit weten we zeker - de hcei
Stil had zeker aanmerking ge
maakt op do militaire houding var
een deel der soldaten. pag<* en Pnna
Fritellini. Ook do zang viel toet im
mer te prijzen. Hoorden wc zelfs ko
ning Laurent niet oen paar loelijke
dissonanten uitstooton 1
De titelrol had men in handen ge-
Ip-v.1 van mei. Üerrltsma. Met naai
verlooide Pippo, (den heer Tol), haar
baas Kocco (den heer Rakker) «n ho
ning Laurent (den heet v. d. Iia-J
heeft zij kranig spel ton beste gege-
ven. ondanks het leit dat «g nu eens
bij baas Rocco dienstmeisje was. dan
weer aan het hof verkeerde of, J.a
gevlucht tc zijn. oppasser wm Mm
Pippo. Dan verdient ook mej. S.
Kaan een pluim voor de kranige vti-
tolking van de rol van Prinses Tra-
met a Do wijze, waarop zij haar af
keer tegenover Prins Fritellini, (den
heer Rolloos) tc kennen gaf, was wer-
kcllijk uitmuntend.
In het succes van „Apollo deelde
voorzeker ook- de kamermuztekver-
eoniging „Kunstkring" directeur de
heer Sam. Vlessing, too de begelei
ding op zich genomen had. Do avond
was dus voor dezen ltraingon plaai--
gonoot een dubbel succes.
HAARLEMMERMEER.
coslaagd. De heer J. Rosbach,
heeft met goed gevolg afgelegd het exa
men voor 't diploma boekhouden afge
nomen door de verecniging Handelswe
tenschappen te Amsterdam,
Nieuwe school. Met betrekking tot
den bouw van een nieuwe openbare la
gere en u. 1. o.-school langs den Kruis
weg nabij het gemeentelijk concourster
rein tc Hoofddorp, vernemen we, aat de
gezamenlijke kosten ongeveer j 120000
zullen bedragen. Dc school zal bevatten
9 leslokalen met een groot gymnastiek
lokaal. een spreekkamer voor het hoofd,
vergaderkomer voor het personeel cn een
rijwiclbergplaats.
Opgericht. Tc Hoofddorp werd de
finitief besloten tot oprichting van dc
Christelijke zangvcrceniging „Solt Deo
Gloria". Van dc ongeveer 40 opgeko
men belangstellenden trad een 25-tal
(personen als werkend lid toe. Dc eerste
zangavond zal onder leiding van den
heer Van Hoogdal ent plaats hebben in
dc Christelijke school op Donderdag 12
'April a.s.
Waarmoo vcedt do plant zich? Mest en kunstmest. Chilisalpetcr en lucht.
salpeter. De gasfabrieken leveranciers van kunstmest. Ammoniak uit de
lucht.
Het leven hier in c<ns land is nu
eenmaal niet zoo gemakkelijk als in
tropische luchtstreken. In warme lan
den moet de grond alleen flink be
werkt worden om goede resultaten te
gevon bij den landbouw, maar ieder
een weet wel, da,t do Hollandsche -beer
nog zwaai' moet bemesten bovendien.
Waarvoor dient dat eigenlijk. De
plant voedt zich behalve met het kool
zuur en de waterdamp uit dc lucht
ook nog met een groot aantal stoffen,
die in opgelosten toestand in het. water
van den bodem voorkomen; tijdens liet
leven van de plant worden die stoffen
door de wortels daaraan onttrokken
en het water raakt dus arm aan die
voedende beslantldeelen. Voor een deel
komt dat weer in orde, doordat het
dieper gelegen grondwater wat van
zijn rijkdom afstaat aan het moer aan
de op'perv'akte liggende water, maar
op den duui loopt dat tocli spaak.
De door do planten aan den bodem out
trokken stoffen moeten op de een of
andere manier cr weer in gebracht
worden .fr.'den goeden ouden tiid ge
beurde dat met mest; dat was liet
voornaamste en vrijwel eenige middel
om den uitgeputten bodem weer op
krachten te brongen. En het, woord
„bemesten" is in de beteekenis van
den grond „voeden" ook gebruike
lijk gewototn voor de meer moderne
manieren om dat te doen, n.l. met
kunstmest of groenbemesting. En al.
wordt er steeds ïueer kunstmest ge
bruikt, de oude-rwetsche stalmest is
nog steeds een uitmuntend middel,
dat in het oosten van ons werelddeel
nog vrijwel allecnheorscher is. De
rijkdom van een Turkschen of Servi-j
sclion beer is voor zijn buren af te
meten naar den omvang van de mest
hoop, die 3iij bij zijn boerderij heeft.
Welke zijn nu de stoffen, die de plant
aan d?n bodem onttrekt] In hoofd
zaak, maast veel geringer hoeveelhe
den van andere stoffen; verbindingen
van kalium, de zoogenaamde kaïlizou-
ten, verder phosphaten en stikstofver
bindingen. Dezo laatsten kunnen in
verschillenden toestand op het land
gebracht worden en wel in den vorm
van salpeter, dien van kalkstikstof of
van ammO'Tiiumstilfaat. Een jaar of
twintig geleden werkte men alleen
nog maar met salpeter, die voorname
lijk tot Chili kwam en met ammo
niumsulfaat.
De Chilisalpetcr, kortweg ook wol
Chili, komt in de Noordelijke provin
cies van dat land voor in con gesteen
te, de zoogenaamde „caliche". Die
provincies schijnen vroeger deel uit
gemaakt te hebben van don zeebodem
en later omhoog geheven te zijn; do
resten van zeeplanten en dieren ver
rotten langzamerhand on gingen in
chilisalpetcr over. Vroeger had men
dien salpeter als het ware maar voorl
het oprapen cn do eigenaars van de
„plantages" maakten dan ook aardi
ge winsten. Maar langzamerhand raak
ten de beste velden uitgeput en waar
vroeger caliche van 45 geëxploiteerd
werd, is men tegenwoordig wel ver-'
plicht velden van 20 in exploitatie]
te brengen. Door dab alles zijn de pro
ductiekosten sterkt geslegen en dat
probeerde men natuurlijk op de ver
bruikers te sverhalen. Geen wonder,
dait er naar' andere middelen werd
uitgezien om aan de behoefte van den
landbouw aan sUkstofhoudende mest
stoffen, die steeds toeneemt, te vol
doen; to meer omdat de salpetervoor-
raden in Chili binnen afzienbarem tijd
(men zegt van 60 jaar) uitgeput zul
len raken.
Ten dcele vond men die in Ammo-
nioikwater van de gas- en cokesfabrie-
ken. Bij de droge destillatie van de
steenkool ontwijkt dc daarin aanwe
zige stikstof grootendeels in den vorm
van ammoniakgas, hetwelk in water
wordt opgevangen. Bij behandelen
met zwavelzuur ontstaat hieruit am-
moniumsulfaat, dat een uitstekende
meststof is, daar de stikstof hierin,
zij 't in eenen anderen vorm dan in
salpeter, toch in een voor de plant ge
makkelijk opneembaren vorm voor-,]
komt. Hoewel er over de heele wereld
aardig wat va.11 die ammoniak opge-i
vangen .wordt (in 191S ongeveer een'
miilioen ton) is de hoeveelheid toch
nog lang niet voldoende.
Op verschillende andere manieren
hoeft men nu dat „stikstof-vraagstuk"
geprobeerd op te lossen. Van minder
belang zijn daarbij de zoogenaamde
kalkstikstof en de luchtsalpeter. De
eerste wordtgemaakt door stikstof
over verhit caloium carbid te leiden;
men krijgt dan een product dat wol
prima meststof is, maar dat ver
schrikkelijk stuift, en waarvan dc
prijs afhankelijk is van den prijs van
den electrischen stroom.Een dergelijke
fabriek kan alleen rendabel werken,
wanneer men de electriciteit bijna
voor niets heeft, dus aau watervallen.
Iiot zelfde geldt voor het tweede pro-
duel- dc hichtenlpetor. Die wordt be
reid door lucht niet groote snelheid tc
hlazMi door een elecirische licht boog
(waarbij men geel zorg moet dragen j
dat dc vlamboog niet uitwaait). Dej
stikstof cn dc zuurstof van dc lucht
erbinden zich dan met elkaar tot
stikstof dioxyde dat in water op-1
gevangen cn daar omgezet wordt, in
salpeterzuur. Na behandelen met knik'
krijgt men dan salpeterzure ka k,
luchts al peter, ook wel Norgesal peter
genaamd, omdat het alleen in Noor-
weger. (N'orge) gemaakt wordt. Daar
alleen is n I door de vele watervallen1
de electriciteit zoo goedkoop te.maken,
dat- de salpeter niet duurder wordt
dan de Chili. Maar ook deze industrie
heeft docJr het mindere verbruik ten
gevolge van de wereldmalaite ve.l te
lijden gehad," waarbij nog kwam, dat
ze evenals de kalkstikstoffabrica-go
een geduchte concurrentie ondervond
van de synthetische ammoniak berei
ding. Inplaate van 11.I. de stikstof niet
zuurstof te laten verhielen en aldus
salpeterzuur ie maken heeft men ook
geprobeerd stikstof met watoist:! zich
te laten vereenigen tot ammoniak on is
daar wonderwel in geslaagd, zij T ook
na lang zoeken on probeeren. Het pro
ces is in wezen zeer eenvoudig: stik-
stofgas bereid uit lucht door daaruit
de zuurstof weg tc nemen, en water
stof bereid uit watergas worden bij
600 graden en een druk vaai 200 at
mosferen door een btos geperst waar
in zich een zoogenaamde katalysator
bevindt. Deze nu maakt, dat de twee'
'gassen zich met elkaar verbinden tot
.ammoniak; in 't begin gebruikte men
'ais katalysator de zeer dure ntotalen
osmium en uranium, maar later bleek
het ook te kunnen met ijzeroxydc,
doodgewoon ijzerroest. Dit is daarom
van zooveel belang, omdat, alhoewel
er bij het proces niets van den kataly
sator verbruikt wordt, dezo door heel
geringe sporen bijmengsels in de
gassen al gauw „vergiftigd" wordt en
dan onwerkzaam is. En wanneer men
hem nu vaak moet vernieuwen, dan
kan dat veel gosdkoopcr gebeuren I
inet ijzeroxydc dan met uranium. Do
working van di-en katalysator is heel
nërkwanrdig: want zonder dezo ver
enigen de gassen zich pas bij een
temperatuur van 1500 graden inc-1 el-
.-, terwijl cn dat is het ergste bij
die temperatuur, het gevormde
niakgns ook weer uiteenvalt. Men
heeft dan te maken met een zooge
naamd evenwichtsjiroces; door toe/oe-
gën van den katalysator nu bereikt
men dat d© gassen zich al bij 600 gra
den vereenigen, bij welke temperatuur
de ammoniak nog niet uiteenvalt.
Omdat een gas nu eenmaal heel ijl
is, zou men om oen behoorlijke 011-
brengst te krijgen, geweldige toestel
len moeten bouwen. Daarom is men
er toe overgegaan den druk te ver-
hoogen; bij een druk van 200 atmosfe
ren kan men 200 maal zooveel gas in
oen zelfde ruimte persen als bij 1 at
mosfeer. Op papier lijkt dit nu alle
maal heel eenvoudig, maar het heeft
den Duitschen chemicus Haber
wetenschappelijk personeel
dc groote Badischc Antlin und Soda
Fabrik jaren werk gekost eer dat het
proces in het groot toegepast kon wor
den. Even voor den oorlog kwam df
eerste synthetisch bereide ammoniak
op de markt en dat is een van de
oorzaken geweest, waardoor Duitscli-
land zoo lang den oorlog heeft kun
nen volhouden. Uit de ammoniak kon
men n.l, op een andere manier weer
salpeterzuur maken, dat in enorme
hoeveelheden noodig was voor de be
reiding van springstoffen. En hoewel
door de blokkade de toevoer van Chi-
lisalpeter was Stopgezet, hoeft men
dank zij het proccdé Haber in
Duitschland geen oogenblik te kort
gehad, noch aan ammoniak voor den
landbouw, noch aan salpeter voor de
springstoffen. De kleine proeffabriek-
jes werden geweldig uitgebreid; die
van Oppau, die ruim ecu jaar geleden
in dc lucht gevlogen is en de nog voel
grootere in Mcrseburg, de Leave
Werkc, dio in 1919 is klaargekomen,
zouden tot duizend ton ammoniak
per dag kunnen maken. En nog is
danrmco het laatste woord niet
Wn
ar een klein pcvcento;
Mijd
;-n
die door dc bto-
ret werd omgezet in ammo
niak. lp de laboratoria kv.-am men wol
rdcr; daar waren de toestellen veel,
kleiner en zoo was hot mogelijk om
bij nog hoogeren druk tc werken. En
bij die extra hoogc drukking, tot 1:00
atmosferen tee, is hot rendement veel
grootcr, ten deele ook doordat mon
dan bij lagere temperaturen kan wer
ken en de ontstane ammoniak dan
niet zoo gauw weer ontleedt. Maar al
lukte dat in hoi laboratorium, in un
praktijk bleek het don Duitschers met
ui hun technische vaardigheid toch
onmogelijk toestellen tc bouwen, die
die geweldige drukken uithielden, zon-
1 der lek tc worden of te springen. Maar
eert Fransch ingenieur, Georges Clau
de slaagde erin een zoogenaamde
suporcompressor te bouwen, die dio
drukken weerstond cn het gelukte
htm daardoor de bereiding van am
moniak aldus fabriekmatig te deen
'plaats htbbC'.i. Claude had veel erva
ring in het maken van compressoren,
daar hij vroeger een machine voor het
vloeibaar maken van lucht ontworpen
had. Met zijn allereerste installatie,
een toestel, dat in "esn gewone huis
kamer zou kunnen staan, maakte hij-
in 1920 in r.ijri pi oef fabriek tc Grande
Puroisse bij Parijs al een ton ammo
niak per dag. En op het oog leek het
ziio'ii kinderachtig toestelletje, de
pijpleidingen waren mnar vier tot
acht in.M. dik, terwijl de Duitschers
werkten inet kolossale buizen van een
1 hal ven meter en nicer doorsnee. En o
halve de grootere opbrengst aan am
moniak hoeft do bereiding volgens
Gaude nog moer voordooien, want
dóór dc kleinere afmetingen van zijn
toestel hoeft hij veel m'.nder last van
warmteverlies en kan bovendien om
dezelfde reden duurder materia», ge
bruiken voor pijpleidingen cn pompen,
wat alweer aan don levensduur van
de toestellen ton goede komt. Hoewel
Hnbor en dc Badischc terecht troisrh
kvur.en zijn op hun reusachtige fa
brieken ril geweldige toestellen, zou
de klein© ,.hy:"-reomprcss::r"vun Clau
de hun nog' wei eens I©olijke parten
kunnen spelen. Tenzij de hoeren liet
eens worden en een belangengeincon-
schap sluiten. J. J. LUYTEN.
