Van onzen reizenden Redacteur
Het gefolterde Dinant
Rubriek van den Arbeid.
Causerieën over Wetenschap
en Techniek.
HA^RLEEVS'S DAGBLAD
DINS3AG 24 APitlL 1923 D-ROE BLAD
(Nieuwe reeks.)
No. 148
De rots Bayard bij Dinant
Ecu ruïne-stad is Dinant niet meer, daar om mij heen en oorlog!
maar de schaduw vsn den oorlog toch" zoo dacht ik „neeft
hangt nog steede over dit in het dien 23sten Augustus de Maas even
Maasdal zoo vriendelijk gelegen kalm langs die groen» bergen en grij-
plaatsje. Over geen stad of dorp in ze, steile rotsen gestroomd als nu,
België is zóó de geesel van den oorlog was het landschap op dien dag van
gegaan als over Dinarit. O zeker, er een zelfde ontroerende oekoring, speel-
zi]n steden, die materieel nog meer de do zon hetzelfde teedere kleuren-
heDDen geleden. Yperen was, t-jcn ik spel over het land
er di:e jaar geledon ben geweest, niets
dan één groote ruïne. Men heeft mij
in April 1920 in België midden in
een woestenij georacht, waar g?en
spoor meer van een huis, laat staan
van een dorp was te ontdekken en ik
herinner mij, dat dc chauffeur tot ons
zei: „Hier stond eens Wytschaete!"
Van het dorp was niets, maar dan
nant weer tot een bewoonbaar ai'd e armen van hun m o e-
aantrekkelijk' oord te maken. De der voor denmuurdood-
békemde onk«r de "'tcjel gebouwde geschoten1"
hoofdkerk b*0'* haar spit" ••oor goed En boven dat hoofdstuk dat uit
verloren, moor is overigens geheel authentieke 6tukken is opgemaakt en
hersteld, gtmsche straten zijn „uit waarin de namen der slachtoffers en
hun asch herrezen" en het zat geen o.a. van 5 totaal uitgeroeide families
jaar meer duren, of de meer dan 1100 zijn vermeld staat als „motto" het
ruw verwoeste en verbrande huizen woord van Hugo Stinnes, dat hij in
zullen alle weer zijn opgebouwd. Dan een interview in 1919 heeft gespro
zal niets den vreemdeling, die naar de, ken: „Er is in België nooit een enkel
Ardennen reist en Dinant bezoekt,
meer herinneren aan de branden, wel
ke de Sa'-sers in Augustus 1911 in deze;
;cad hebben gesticht.
Maar als eeuwige schandeteekenen
voor het Duitsche leger zullen daarj
blijven de muren met hun eenvoudige
maar veel zeggende monumenten en
opschriften, die de herinnering aan
de vreeselijkste gruweldaden steeds
wakker zul'en roepen. Een feller en
vernederender aanklacht tegen
Duitschland is nergens geschreven als
in de weinige regelen daar op de mo
numenten te Dinant";
klein kind vermoord!" Zou Hugo
Sllnnes dat ook bobben gezegd, al6
hij bij de muren van Dinant was ge
weest?
In een volgenden brief zal ik over
„I>> Martyre de Dinant" en mijn be
zoek aan deze stad nog het een
ander meedeelen.
(Slot volgt).
J. B. SCUUIL.
„V o o r b ij g a n go r
Sta stil en groet.
166 Dinantcnaren zijn tegen dezen
muur gedood op den avond van den
23sten Augustus 1914, 'af vermoord
door de Saksische horden".
Zoo staat te lezen op hot hout-en
bord boven een muur in de smalle
straat Faubourg St. Nicolas.
laren van de
V r ij h e i d
„19 Dtnantenaren zijn hier gedood,
Marl
Van hier en daar.
DE RECELINC DER WERKLOOS-
HEIDSZOR C.
Zooals wij reeds meldden zijn ver
schenen de prae-advieren over de vraag:
Worden de indirecte voordeden, die het
gevolg zijn van dc geldende regeling dei
werkloosheid door de uit die regeling
voortvloeiende nadeden ook overtrof
fen? Deze zullen behandeld worden^op
de algeraeene vergadering der Nat.
Vereeniging tegen de Werkloosheid. De
eerste der prae-adviseurs mei dr. E. C.
van Dorp, zegt aan het einde van- haar
prae-advies
De tegenwoordige regeling schiet te
ge'&'mrdTw MltS Au guste 1911 'Lt vcA'it!" ïe™ ™I' ke°- secn rcde° is °"1
horden" regering en steun verwart vaara h;or,prro„ mnntrrc.tr
INGEZONDEN MEDEDEELINCEN
60 Cis. par regel.
nomen de bepaling, dat van de o leden
van den --and V3n commissarissen le
den door het vaste personeel der naarn-
I007» vennootschap, volgens een door
het college van Gedep. Staten en B. en
W. vast te stellen kiesreglement, waar
bij zooveel mogeli''- <ie evenredigheid
wordt betracht. worJ-- l>-*>oemd. Dezer
dagen heeft nu de verkiezing tan de
twee vertegenwoordigers van het perso
neel plaats gevonden.
Onze partijgenoot F. van Mcurs. se
cretaris van den Nederl. Bond van Ge-
mee.'«werklieden werd bij enkele candi-
De tweede prao-adviseur, prof. mr. W.
A. Ponger, kom» tot de volgende slot
sommen ie. dat het gemis aan werk-
loosheidszorg ia de joc eeuw zc.w ern- daa'stelhng als commissaris der ven.
stige maatschappelijke gevolgen heef: j noo.'schap gekozen, terwijl een nentrale
heeft j
gehad, die te zamen gevat kunn.-a w< r-
den als moreelc en physieko inzink ng,
ten deele van blijvendcn aard, ze. Jat Je
bestaande wcrklo--sho:dszor,: nog
recenten datum is m <Whal"c alle so-
dale gevolgen niet met zekerheid reeds
kunnen vastgesteld wordvudoch dat i
nu reeds belangrijke, gunstige result;
ten te bespeuren zijn, 30 dat van het
bestaan van arbcidsschuw eid als mas
saal verschijnsel geen bewijs geleverd
dat, mocht zulks te ecnlgc lijd blij-
door do Saksische horden'
las ik in zwarte letters op een witten
steen in den muur van een huis in de
Rue d'Enfer.
Voor een huis in den Faubourg de
Leffe staat op een klein pleintje een
eenvoudige houten zuil:
„ter herinnering aan alle mannen
van Leffe, die daar op 23 Augustus
1919 door de Saksers zijn gefusilleerd."
En op een muur bij de rots
het water alsBayard staat dit ontstel 1 end-gruwelij-
|ke te lezen:
Als ilt naar Dinant keek, dat daar
Aan onze Martelaren
ier vielen 23 Augustus
1 9 1 4 8 3 b u
aan de beide Macs-oevers, nis veilig
betciicrmc, tusschen rotssm en ber
gen lag, was er niets meer, dat aan
de oorlogsjaren herinnerde. Dinant
lag daar zoo vredig en lief en ik zag
van uil de verte geen spoor
ruines meer. Maar op mijn wamde-
ook totaal nicls overgebleven. Zelfs [ling werd ik toch telkens weer onver-
de puinhoopen der huizen waren tot j wachts aan dien heüe-dag herinnerd,
pulver geschoten; de oorlog had het,Een open plek vol steenen en gruis
dorp lo'aal van de aarde
vaagd.
En toch is het lot van de bewoners
dier plaatsen niet zoo schrikko'ijk
weest als dat van de bevolking
Dinarit! To Dinant is het meest en
het g.-uwelijkst geleden, daar heeft
de oor'og zich aan de menschheid op
de incest barbaarse he, waanzinnige
en ontcorende wijze geopenbaard.
„1-lier hebben zi op 23 Augustus 1914
den duivel losgelatenzei mij bij de
rots van Bayard een oude man, toen
hij mij den 'muur wees, waarvoor 83
mannen, vrouwen en kindereu zui
gelingen o.a. van 10 maanden en jon
ger waren vermoord geworden.
„Wijszijn één dag m de hel geweest!"
on toen deze man wiens dochter,
schoonzoon en kleinkind van 20 maan
den daar op diezc.lde plaats door Sak
sische soldaten koelbloedig waren ge
dood, mij vertelde van de „folterin
gen vuu Dinant' toon begreep ik pas
goed, dat de Belgen en de Franschen
niet zoo spoedig en zoo gemakkelijk
kunnen vergeten aas wij.
Ik ben verleden .veek op een na
middag van Anseremme langs de
Maas naar Dinant gewandeld. Ik wist,
dat Dinant in dc eersto maand van
den oorlog verschrikkelijk geleden
had, maai de nijzunderheden kende
ik niet. Teen ik daar wandelde op
dien zoe'.en lente-middag, had ik moei
te mij in te denken, dat juist daar,
op dat wonder-mooie plekje, de men-
schen tot beesten waren geworden.
Het was van zoo bijna krankzinnige
tegenstelling: de mist en de vrede,
le midden van eenige huizen, een
enkele rechtstaande eenzame muur,
die zijn vierkante gaten als open wen
den den voorbijganger toonde en dan
op eens een gebouw nog geheel in
puin. Neen, niet allies is in en bij Di
nant opgeruimd en hersteld. Er zijn
heel veel plekken, waar men ziet, hoe
de oorlog zijn wonden heeft geslagen,
al is men daar in die streek dan ook
met koorleachtigen ijver bezig alles
zoo goed mogelijk le herstellen.
Het was op oen Zaterdagmiddag,
toen ik daar wandelde. De klok bad
reeds zt6 geslagen en toch boorde ik
overai nog hei kloppen van kamers
en liet hikken op steonen. En overal
waar wij wandelden in Dinant, klonk
dat gehamer en gob ik om mij heen!
Voor het grootste deel zijn de ruïnes
opgeruimd en nieuwe huizen gebouwd,
ioch ziet
mannen, vrouwen en
kinderen.
Laten w ij li e t nooit
v e rgeten!
en de gehavende steenen in den muur
zijn daar als de drastische bewijzen
van dit gruwelstuk.
Daar bij de muren van Dinant heeft
bet Duitsche leger zijn zwaarste neder
laag geleden! Daar heeft het zijn eer
verloren! De incest glorievolle over
winning zou niet in slaat zijn geweest
die schande meer uit te wisechen. Bij
de monumenten van Dinant heb ik
mij een oogenblik geschaamd mensch
te zijnl
Over de gebeurtenissen te Dinant in
Augustus 1914 lieeft tijdens den oorlog
steeds een sluier gv hang en. De Duit-
schers zaten er zelf blijkbaar vertegen
mee. Bij mijn bezoek aan Dinant is
een deel van dien sluier voor mij op
gelicht. Ooggetuigen bobben mij ver
teld van clie hel led agon in Augustus
en in het boek ,,Lo Martyre de Di
nant" heb ik gelezen van de folterin
gen, welke men deze stad in die
Augustus-dagen heeft doen onder-
zelfs nu -Ti negon gaan.
iaar later bijna in elke straat nog „Van de 3000 inwoners"zoo las
de sporen van dezen gruweldag. Een ik in „Lo Martyre de Dinant"
deel van den zwaren muur van de die op 22 Augustus niet waren ge
totaal verbrande St. Nicolaaskerkj vlucht, zijn 23, 24 en 25 Augustus 665
tond nog als beschermend om de mannen, vrouwen en kinderen door
nieuwe daartusechen gebouwde huizen de Saksische horden van het XII Le-
heen. Van het oude stadhuis staan al- gerkorps onder het commando van
leen nog enkele stukken muur over- generaal Von Elsa en ter voldoening
eind en in een der winkelstraten was aan formeele door het hooge Duitsche
als in een groote steenen doos een militair commando gegeven procieso
klein houten winkeltjo tusschen de orders vermoord"
erschroeide steenen wanden van een j Alleen bij de rots Bayard zijn 38
uïne gebouwd. Het was duidelijk, dat vrouwen en 18 kinderen beneden de
men zich haastte in tegenstelling 15 jaar gefusilleerd. „Zeven kinderen
met Leuven, waar nog steeds zoo- beneden de 2 jaar", zoo staat te lezen
als mij door een Hollandsche dame, in „Le Martyre do Dinant", dat is
die er pas was geweest, verteld werd uitgegeven: „Pour fju'on sache!"
5° f MM»* °P He»». 4.
de noodzakelijkheid heeft uitgebreid,
wat een demoraliseerende werking uit
oefent maar bovenal doordat zij het
geldende loon als norm aanneemt en al
dus de werkloosheid vergroot, en de wel.
■-aartsmogelijkhedcn verkleint.
In tweeërlei richting is verandering
bepleitdoor de vakverbonden, die de
geheele steunverleening der verzekerden
door de kassen willen laten functioa-
neeren: van andere zijde, o.a. door den
heer Van Hettinga Tromp, d> de ge
heele verzekering wil stopzetten, ora ze
„na afloop der crisis" te hervatten, en
ze thans wil doen vervangen door steun,
verleening o'-er de geheele linie.
Van beide voorstellen kan men zeg
gen, dat ze dc mconsequcntie van het
geldende stelsel opheffen: maar geen
der principieele fouten wordt er ook
maar in het minst door verbeterd. Het
ligt niet binnen het bestek van dit prae-
advies met uitvoerigheid een ander stel
sel te ontwerpen, maar wel mogen wij
als besluit met een enkel woord aange
ven, waarop zulk een stelsel o.i. zou
moeten berusten.
Het zou zeer scherp moeten onder
scheiden tusschen verzekering en steun.
De steun moet uiteraard vallen binnen
het terrein van de armenwet.
Het werkloosheidsrisico is een te pre
cair verzekeringsobject, dan dat dit an
ders dan door belanghebbenden zou
kunnen worden ter hand genomen. De
werkloozenverzckering behoort uit haar
aard tot de taak der va'kvcreeniging, die
hierin een van haar mooiste werkzaam
heden zou kunnen vinden.
De taak kan echter slechts vervuld
worden door een vakvereeniging, die ze
in waarheid als doel zou beschouwen
en niet als middel om invloed en macht
te krijgen, en die een juist inzicht zoo
hebben in dc factoren, die in de econo
mische samenleving werken; want geen
werkloozenverzckering is denkbaar bij
een kunstmatig versteend loonpeil. Dt
werkloosheidsverzekering zou vrijwillig
moeten zijn en zonder ecnigen- steun der
overheid moeten werken.
Wellicht zou een groot deel der arbei-1
ders er dan buiten vallen. Ook op het
oogenblik is dit zoo. Tegenover i!é
mülioen verzekeringsplichtigcn velgen s
de Invaliditeitswet staan 330.000 verze
kerden bij werkloozenkassen. Dit be
hoeft geen bezwaar te zijn. Voor talrijke
arbeiders zal het werkloosheidsrisico
uiterst gering zijn, zoodat zij het beter
•elf dragen. Een verplichte verzekering,
die uiteraard kostbaar werkt, zou o.i. dan
- heele straten in puin liggen Di- „opdat men zal weten" z ij n op ook uit den booze zijn.
ddszorg
maatschappelijke voordeden die dei
(eventueele en in dat geval te bestrijden)
nadeelen verre overtreffen.
Over het derde prae-advies een en an
der in een volgend nummer.
CHR. BOND VAN PERSONEEL IN
PUBLIEKEN DIENST.
Aan het verslag van de vergadering
van het Centraal Bestuur van den Ned.
Chr. Bond van personeel in publteken
dienst, oatleencn wij hel volgende
Voor de agenda van dc algemccne
vergadering van het C. X. V. op 25 en
26 Juni te houden, wordt besloten de
volgende punten in overweging te ge
ven
1. bet C. N. V. spreke zich uit ovet
hel vraagstuk van het „eigen beheer" in
verband met de overheidsbedrijven
2. het C. N. V. spreke zich uit over
het verplichte lidmaatschap
3. het C. N. V. bespreke de wensche-
lijkhcid van de uitgave van een plaatse
lijk blad door Besturenbonden.
Voorts werd besloten het verzoek van
enkele afdeelingcn om een werkloozen-
kas aanhangig te maken bij het C N.
.V., om te overwegen of er in deze ook
een oplossing te vinden is.
Mededecling wordt gedaan dat tot
heden alleen het prae-advies betreffen
de bet verplichte lidmaatschap voor
overheidspersoneel van prof. Veraart is
ontvangen. Dr. v. Hettinga Tromp en
het C. N. V. hebben bericht het verzoek
niet te kunnen inwilligen, de eerste om
dat de overheid z. i. het verplicht lid
maatschap wel nooit zal kunnen invoeren
en bij goed georganiseerd overleg ook
niet noodig is. het tweede omdat het
C. N. V. zich daar nooit over heeft.uit-1
gesproken. Van de andere hoeren moet
het nog binnenkomen.
Wij lezen in „Het Volk"
„Door de gemeente en de provincie
Utrecht is onlangs een belangengemeen
schap aangegaan in den vorm van een
r.aamlcoze vennootschap Prcv. en Ge
meentelijk Utrcchtsch Stroomleverings-
bedrijf (P( E. G. U. S.}.
Op voorstel van de sociaal-democrati
sche raadsfractie te Utrecht, geftcund
door de Roomsch-Katholicko cn anti-
revolutionnaire fracties, wcTd in art. :4
der statuten dezer vennootschap opge-
•ert.genwoordigcr het van den Katho-
ieken cendidaat heeft gewonnen."
LOONRAAD SPOORWEG
PERSONEEL.
Omtrent dc dezer dagen gehouden ver
gadering van den Loonraad meldt l et
Weekblad, orgaan van dc Ned. Veroen.
van Spoor- en Tramwegpersoneel
Naar aanleiding van de door do Di
rectie der Nederlandsche Spoor- ren
gedane mededecling, dat zij de h :k-
kingen van '..Controleur van de -rk-
plaats Materialen" en „Secretaris der
Scheidsgerechten" in dc loonregeling
wenschte op te nemen, ca in te dcelcn in
schaal 14 resp. 15, heeft de I-oonraad be
sloten de Directie te advisecren de indee
ling te doen plaats vinden als door haar
voorgenomen.
DE LOOHEN DER MIJNWERKERS.
pe Algemeecc B van Christelijke
mijnwerkers in Ncd r and heeft Zondag
te Heerlen een vergadering van afdcc-
iingsafgevaardigden gehouden, ter be
spreking van de loonvoorstellcn, waar
toe dc sedert begin December gevoerde
besprekingen in dc contact-commissio
voor het mijnbedrijf aanleiding hebben
gegeven.
Met aigemeenc sic.amen werd aan het
bond'bestuur opgedragen, in toestem.
:ad-n zin aan de contactcommissie t«
berichten, gelet ook op het afwijzende
antwoord van den minister op vragen
het Kameriid Vliegen aangaande
de mijnweikerslooncn.
Varia.
In een personeoUvergadoring is ann
het bestuur van do onderscheidene
vakorganisaties opgedragen met het
oog op den toestand in het metaalbe
drijf alle pogingen aan te wenden om
de overwerkvergunningon verleend
aan de Heemaffabriek te Hengelo ta
doen intrekken.
Door bemiddeling van do dis
trictsarbeidsbeurs te Nijmegen zijn
eonige honderden werklooz.o arbeiders
in de Belgische mijnen geniaalst.
Naar Het Volk verneemt is het
ontslag aan het personeel der firma
Hertzberger te Rotterdam heden in
getrokken. Er zal cehtcr korter wor
den gewerkt.
Op de algemeene vergadering
an „Mercurius" in Mei a.s. te Arn
hem te houden, komt 0.111. aan de orde
«en voorstel van het hoofdbestuur om
met 31 December a.s. «le aansluiting
bij bet Algem. Ned. Vakverbond ta
doen eindigen.
De heer Nathaas deelt sa het Week
blad mede geen candidatuur voor het
DagelijkscL Bestuur der Ncd. Vereeni
ging van Spoor- en Tramwegpersoneel
te kunnen aanvaarden.
Over den modernen oorlog.
De aanval van 22 April 1915. Spartanen en staatsche troepen. Gaswol
ken en granaten. Pliosgeon, mosterdgas en blauwzuur. Lewisite.
Wij leven snel tegenwoordig cn schoon
wij nog voortdurend dc naweeën van den
wereldoorlog gevoelen, schoon het eigen
lijk nog geen vrede is, roch lijkt 't vpoi
ons, neutralen, die er betrekkelijk nie's
van te lijden hebben'gehad, al tobden
we dan ook met broodkaarten en kolen-
rantsocneering, alweer zoo lang voorbij
dat in deze dagen van Roerbezetting er
alweer over een nieuwen oorlog gespro
ken wordt als over iets dat niet lang op
zich zal laten wachten en dat nu eenmaal
onvermijdelijk is. Maar beseft men wei
dat de geweldige worsteling die we ach
ter den rug hebben nog maar ccn kin
derspelletje zal blijken vergeleken bij da
volgendedat ongeacht Volkenbond ea
vredesconferenties wetenschap en tech
niek niet stil zitten cn een nieuwe oor
log nog veel vernietigender zal zijn?
Waardoor de moderne corlog zich zoo
zeer onderscheidt van alle vroegere is de
steeds meer ovcrhcerscnende rol die de
chemie er in speelt. En het is de .„ver
dienste" van Duitschland, nu acht jaar
geleden, op den 2:en April 1915, dat
nieuwe tijdperk te hebben ingeluid. Oa
dien datum, om 5 uur in den middag,
lieten de Duitschcrs een wolk van
chloorgas los over de Engclsche stel
lingen tusschen Bixschoote en Lange-
marek. Dc gevolgen waren ontzettend-
binnen korten tijd waren 6000 man „ge
sneuveld", beter gestikt of in een long-
bloed.r.g gebleven, evenveel werden er
zwaar gekwetst gevangen genomen en
een heel stuk terrein met 50 kanonnen
viel in handen der Duitschers. Die
hadden er zelf niet op grrekend dal het
resultaat zoo geweldig zijn zou hun
eigen soldaten waren 11.ei eens van gas
maskers voorzien cn het „veroverde" ge
bied konden zo eerst binnenrukken ach
ter de voor hen uitwaaiende chlcorwotk
aan, Bovendien was hel meer ccn proef,
het Duitsche hoofdkwartier, meer op do
hoogte van kanonnen cn granaten, koes
terde aanvankelijk niet veel vertrouwen
in dc door ccn paar van de beroemdste j
chemici aan de hand gedane plannen.
Maar de proef slaagde volkomen en van
dien datum af begint de eigenlijke che
mische oorlog.
Wel waren er vroeger ook al eens ver
stikkende dampen gebruikt tegen vijan
den zoo trachtten de Spartanen (de
Pruisen der Oudheid!) in den Pelopon-
nesiscben oorlog dc Atheners uit te roo-
ken door middel van zwaveldamp en
bij bet beleg van Maastricht door de
Spanjaarden gebruikten dc belegerde
Staatsche troepen hetzelfde middel met
veel succes. Ook is het in den Krim-
oorlcg aan de Engclschcn aangeraden
door Lord Dundonald, maar die waren
te veel „gentlemen" voor zulk eea „un
fair" strijdmiddel (of waren er zelf te
bang voor). Maar dat waren op zichzelf
staande gevallen, aan ce Duitsche leger
leiding en de Duitsche „wetenschap"
komt de twijfelachtige eer toe het syste
matisch gebruik van dergelijke middelen
ingeluid te hebben. Want toen de eerste
aanval zoo schitterend geslaagd was,
kreeg men er den smaak van beet en
ook aan de zijde der Entente, waar de
allereerste maatregelen slechts op be
scherming en afweer gericht waren, be
gon men weldra aanvallend op te tre
den. Het spreekt vanzelf dat toen de
geheele nict-Duitschc wereld luide zijn
afschuw te kennen gaf over een derge
lijke manier van oorlogvoeren, dc Duit
sche pers ging beweren dat dc Entente
er mee begonnen was. Dal is niet waar,
de aanval vond dc geallieerde legers ge
heel onvoorbereid, dc allcrprimitiefstc
middelen ter bescherming ontbraken
zcifs de mannen hielpen zich 7.00 goed
en zoo kwaad als het ging door een
natten zakdoek voor neus en mond te
houden. En na een oproeping van Lord
Kitchener aan dc Engclsche vrouwen,
zeilen tier» zich bij duizenden aan he:
maken van dc eecc-tc voorioopigc gas
maskers heel primitieve dingen in hei
begin, pakjes gaas met soda gedrenkt,
die door een band voor mond cn neus
werden gehouden. Op hc; slagveld zelf
ontwikkelden zich dc beschermingsmid
delen echter, vooral toen Frankrijk drl
van zijn beste chemische hoogleeraren
aan 't werk zette. Dezen kwamen al gauw
met het eerste „box" model gasmasker
een ronde metalen bus die door een
gummiring vast op het gezicht sloot en
aan de voorzijde voorzien was van een
poreuse plaat. Achter die plaat bevon
den zich ecnigc lagen stof gedrenkt met
chemicaliën, waardoor de lucht moest
strijken alvorens ze ingeademd werd. In
'hoofdzaak is dit type behouden geble
ven, ten dcele omdat het 't lichtste in
dragen was cn de ademhaling 'c minst
belemmerde. De Engelschcn hebben nog
wel een tijdje gewerkt met een groote
gummikap, die over het beele hoofd
ging en waarin de lucht binnentrad door
een sterke gummislang, na eerst v
door een chemicalicnrcservoir te zijn
gestreken, maar hoewol dat ccn meei
doende bescherming bood, bleek het toch
de ademhaling te veel te belemmeren en
was het voor de zwaarder werk ver
richtende troepen (artilleristen en hos
pitaalsoldaten) onmogelijk om lang te
dragen. Tegen chloor bood het eerste
box-model vrij goede bescherming, maat
ook de aanvaller zat niet stil en steed3
•eiden er ..gemeencr" gassen ge
bruikt, steeds moest dc bescherming ver
beterd worden. Men bracht nog een
laagje fijne, met soda gedrenkte puim-
n aan, maar voldoende weid he.
pas toen men de „box" met poreuze
koolstof vulde, een stof die heel sterk
allerlei gassen cn dampen absorbeert.
Daarachter kwamen dan nog een laag
puimsteen en een of meer lagen stot,
alles met soda of thiosulfaat gedrenk:.
Lang niet alle kool was daarvoor te gel
bruiken het beste voldeed nog ccn fijn
gestampt mengsel van verkoolde abriko
zen cn cocosnootscbalcn, perzikenpitten,
die dan ook in enorme hoeveelheden in
Amerika verzameld werden. Voor de
steeds toenemende vraag der legers was
dit echter lang niet genoeg cn na onder
zoek van veroverde Duitsche gasmas
kers ging men er toe over ccn bepaaldv
t anthraciet, die door behandeling
oververhitte stoom poreuzer was ge
kt, zoogenaamd geactiveerd, in de
gasmaskers te vullen. Deze laatste mo
dellen bleken een vrij voldoende bescber-
ng te geven cn zijn dan ook hij mil-
licenen gemaakt in de verschillende Inn
am dc aanvaller ontwikkelde zijn
techniek ook na liet chloor kwamen tij
delijk ook broom cn stikstofoxyden (de
zoogenaamde nitteuze dampen) voor en
tenslotte hel phosgeen of koolstofoxy-
chloride. Dit werkte n.l. nog veel erger
dan chloor en bleef, doordat hc: zwaar-
der was, langer hangen ook hadden de
soldaten er niet dadelijk hinder van, zoo
dat het vaak al een tijdje aanwezig was
voor de gasmaskers opgezet werden. En
dan was het te laat, dan was er al te
veel van ingeademd en dc nawerking is
veel en veel erger dan van chloor. De
meeste phosgeendooden zijn dan ook ia
de veldhospitalen gevallen, niet in de
loopgraven, zoo?J> met het chloor he-,
geval was.
De eerste gasaanvallen hadden plaat3
door middel van „wolken"; in de voor
ste loopgraven werden een groot aantal
stalen cylinders, met gas gevuld en van
looden uitstroompijpen voorzien, ge
plaatst en op een goeden dag. betei
eigenlijk 's nachts, als de wind in de
goede richting en niet te hard woei, liet
men uit alle cylinders tegelijk het gas
ontsnappen, dat als een groote groen
gele wolk op de vijandelijke stellingen
toerolde, alles, menschcn en dieren en
planten doodend waar het overheen
streek.
Een van de vreeselijkste aanvallen ge
beurde op 3: Mei 191 s tegen*de Russen;
op een frontbreedtc van 12 K.M. werden
12C00 flesschen van 20 K.G. chloor ge
leegd. Het kostte den Russen 6000 doo
den en 3000 zwaargewondenop
15 K.M. diepte vielen de doodea
en tot op 40 K.M. diepte, van
Haarlem tet Den Kaag. was de lucht
verpest. Maar tcch h3d deze wijze van
aanvallen veel bezwaar, men is vee! te
veel van weer cn wind afhankelijk; net
kost veel tijd ea moeite een aanval voor
te bereiden, het gas dring: gewoonlijk
niet erg cicp door en me:i loopt groen
gevaar dat dc gascylïnders door den vij
and worden stukgeschoten.
Als een groote „vooruitgang" is het
dan ook te beschouwen dat men cr in
slaagde granaten met verstikkende stof
fen te vuïien. Die hebben wel weinig in-
houd, maar men kan cr veel (cn tot
:cer ver achter het front) afschieten. Bo-
■endicn heeft men veel meer keus, wan:
allerlei stoffen die bij gewone tempera
tuur vloeistoffen of zelfs vaste stoffen cn
dus niet te gebruiken zijn om als wolk
.■orden voortgcblaz.cn, worden bij de
ontploffing van een granaat in voldoend'
fijnen toestand verdeeld, dat ze een poos
vevende blijven.
Het zou mij veel te ver voeren dc ge-
uikte stoffen ook maar bij benadering
te behandelen slechts van enkele veel
gebruikte wil ik iets naders zeggen. In
de -erste plaats van het bcnzylbromidc,
een stof die nog in heel sterke verdun
ning de oogen aan het tranen brengt en
zoo dca vijand onschadelijk maakt. Dan
he: acroleïne, dc stof die ontstaat als ei
'een olielichtje wordt uitgeblazen of als
er ver aanbrandt, een stof die t!'.:s c
eens een buitengewoon scherpe tr:
verwekkende InrA: verspreidt. Deze twee
zijn niet vergiftig, wat wei het geval is
met bet Duitsche palitc en dc cyaan-
waterstof of blauwzuur. Palitc is eer
buitengewoon zwaar vergif, dat boven
dien lang blijft hangen, in tegenstelling
met het veel lichtere blauwzuur. Dii
laatste werkt op slag doodelijk. zoodal
men soldaten met het geweer in den aan.
slag dood vond staan, maar het is heel
licht cn dus gauw *00 hoog opgestegen,
dat niemand er last van heeft, cn boven
dien heeft het geen nawerking of men
is dadelijk dood of men heeft er (in ge
ringere concentratie) geen last van. De
Franschen hebben er veel mee gewerkt,
de Engelschen en Amerikanen wilden er
In 19x7 kwam de techniek nog weer
verder door de invoering van stoffen die
een 't niezen brachten en die. op dc
huid gebracht, blaren veroorzaken. De
eerste dwingen den soldaat zijn ga<-
masker af te zetten (het zijn heel fijne
poeders die door kool slecht geabsor
beerd worden cn dus vrij goed door een
masker heen dringen) cn als cr dan te
gelijk verstikkend gas aanwezig is
zijn lot bezegeld. Men vulde dus grana-
met een mengsel van „nicsstof" cn
stikgas, of wel men schoot verschillende
::en van granaten op eenzelfde plaats
af. Die granaten waren kenbaar 3an
groene, blauwe en gele kruisen, zoodat
ieder batterij-commandant, zonder be
grip van chemie, v.i'-t wat hij afschoor.
He: gebruik van d:c met g.r; gevulde
granaten nam ontzettend toe, ook in ver
houding in het begin werkte men al
leen met explosieve granaten, die uiv
rkaar sprongen cn door hun scherven
schade aanbrachten, maar op het eind
an den oorlog werden cr 70% gasgn-
naten afgeschoten, tegen maar 30 ar-
lecn explosieve. Dat kwam door dc in-
'ocring van het zoogenaamde mosterd
gas of ypc'r-.tc (het werd bij Yperen het
t gebruikt), een stof the niets m<?»
mosterd te maken heeft, cr alleen cch
beetje naar ruikt rn clie behalve zeer
vergiftig cn prikkelend voor dc oogen,
ook nog blaren verwekkend is. Komt ze
in aanraking niet de huid, dan un.-
'staan er groo'.c etterende brandblaren,
die slechts langzaam genezen. Boven
dien merkt men de werking niet dircci
en zijn de nawerkingen zeer langdurig
en pijnlijk. Van deze stof zijn enorm:
hoeveelheden verbruikt, vooral door de
entente; tegen het einde van den oorlog
hadden de Duitschers geen materiaal
genoeg meer om het tc maken, hoewci
ze toch bij het voorjaarsoffensief in 1918
nog zóóveel granaten (in één nacht
400.000) in .Vrmentiërcs geschoten heb.
ben dat hel mosterdgas cr door dc stra
ten liep in beken cn ze cr relf 14 dagen
nadat de Engclschcn dc stad ontruimd
hadden, pas in konden. Want dat mon-
terdgas drong door klcercn cn alles
heen en aparte afdeelingcn soldaten, ge
zicht en handen met gummi bedekt, met
gummijassen aan cn zware gummilaarzen
waren noodig om dergelijke terreinen te
zuiveren (met chloorkalk). Maar de
Duitsche voorraden aan alles, zelfs aan
rubber voor de maskers, raakten uitge
put en Amerika begon r-iecds meer to
leveren, per dag zooveel als Duitschland
in een maand verschoot.
En op het allerlaatst, vlak vóór den
wapenstilstand, werden er voor '1 ecrsi
proeven gedaan op beperkte schaal, nog
niet aan 't front, me; twee nieuwe stof
fen, 't Franschc cyaanchloridc. zeer ver-
giftig, zwaar en zeer doordringend, ca
het ergste van alles het Anierikaanscho
lewisite, genoemd naar Lewis, die 't ge
bruik ervan invoerde. Deze laatste stof
:s eea verbinding van arsenicum, een fijn
wit poeder, ui: militair oogpunt vrijwel
volmaakt; het dringt overal door, zelf*
door de bes'.e gasmaskers, is sterk nies-
verwekkend. zeer vergiftig, veroorzaak;
blaren op de huid, die weldra stuk gaan.
can ?rordt het door dc huid in het bloed
opgenomen en veroorzaakt een langza-
men, zeer pijnlijken dood, in het gun
stigste geval ongeneeslijke krankzinnig,
held door zenuwvergiftiging. Deze vei-
schrikkelijke vinding nog niet in de
praetijk loegcpast.
In Washington is v.ccr eens opnieuw
afgesproken geen stikgassen tc gebrui
ken. Maar de wetenschap staat niet stil,
in laboratoria en arsenalen wordt door
gewerkt. Lewis werkt verder aan do
volmaking van zijn arrcenverbindingeo.
En al mag Duitschland geen kanonn-n
r maken en al houdt c:n geallieerde
commissie daar toezien*, op, rijn riK-m:-
cne fabrieken zi.in intact en met de-
elfde toestellen en grootcndecls dezed-
de chemicaliën waarmee hc: nu zijn
kleurstoffen maakt en met hetzelfde ge-
schoolde personeel, kan hef over ccn uur
dc gevaarlijkste stikga-scn gaan maken.
Begrijp: men dan dat Frankrijk sanc-
