HAARLEM'S DAGBLAD
Weensche Brief.
Causerieën over Wetenschap
en Techniek.
DINSDAG 19 JUNI 1923DERDE BLAD
(Van onzen correspondent.)
WEENEN AL3 CENTRUM VAN INTELLECTUEEL LEVEN. DE ...IN
TERNATIONALE HOGHSCHULKUR SE" IN DE MAAND SEPTEMBER.
Weenen, 14 Juni.
Op alle mogelijke wijzen en op ieder
gebied tracht Oostenrijk de belangrijke
plaats, die het vroeger als centrum van
het grootste dubbele Rijk in Midden-
Europa, innam, weder te veroveren.
Vooral groote handels- cn andere finan-
ciecle ondernemingen zoeken aanraking,
met de andere landen en de commissa
ris-generaal, mr, Zimmerman, wijst ei
met nadruk op. (tet de thans aangebo
den gelegenheid oi-'« vreemd kapitaal in
Oostenrijksche ondernemingen te
ken gunstiger is dan ooit. Omtrent
toekomst van het land behoeft men zich.
toch geen zorgen meer te maken, zoo-
als d:t nog een jaar geleden het geval
was. Doch niet alleen op economisch en
op industrieel gebied tracht Oostenrijk
de opmerkzaamheid van het buitenland
op zich te vestigen, ook voor het intel-
lectueele leven wil het weer een middel,
punt worden. Dc Oosteurijkschc kunste
naars hebben in de nu voorbijgegane
jaren van matericele inceqzinking, van
politieke verwildering en van corruptie
van alle landiaangelegcnheden, niet
stilgezeten en in den laatsten tijd
menig bewijs van hun kunnen in den
vreemde gebracht tooncelspclers en
musici trokken naar het buitenland,
waar zij avond aan avond triomfen vier
den, schilders en beeldhouwers zonden
ihun werken naar verre landen, dichters
en schrijvers ondervonden, grootendeels
natuurlijk als gevolg van het
die-p onder de wereldpariteit staan
van hun uitgaven, ecu enorme
belangstelling ia geheel vreem
den lezerskr.ng cn eigenlijk alleen de
wetenschap werd een weinig stiefmoe
derlijk behandeld en raakte in het ver
geetboek. Wel is het met te ontkennen,
dat de lage stand van de kroonwaarde
massa's buitenlandsche studenten naar
de wereldberoemde Weensche universi
teit voerde, doch de levensgenietingen,
die zóó gemakkelijk voor den vreemden
jongen mensch te- bereiken waren, had
den veelal tot gevolg, dat van eigenlijke
studie niet heel veel terechtkwam en de
„alma mater" erg verwaarloosd werd.
Wanneer men jn het buitenland over
Weenen hoorde spreken, dacht men in
dc eerste plaats aan de gelegenheid
koopjes te doen en de naam van Wec
nen als wetenschappelijk middelpunt
geraakte meer en meer op den achtcr-
grond. Toch heeft in al de jaren van
ellende de Weensche universiteit niets
van haar groote beteekenis en haar
groote waaide verloren, haar hoog
leeraren behooren grootendeels nog tot
de beroemdste en veimaardste der we
reld en Holland mag er trotsch op we
zen in hun colleges tcriegcnwoordigd
te zijn door professor Wenckebach, die
hier een zéér groot aanzien bezit en on
langs als voorzitter het internationale
jnternistencongres geleid heeft. Kort
daarop is hij voor een reis naar Amerika
vertrokken.
Het vorige jaar trok Weert en in de
maand September tal van inlellccluee-
len lot zich en w ist zich zoo weer ook
op wetenschappelijk gebied tot een veel
besproken middelpunt te maken. Toen
had namelijk dc eerste internationale
hrjogeschoülcursus plaats, welke zeer
zeker absoluut in alle opzichten ge
slaagd mag heeten. Niettegenstaande
de propaganda het vorige jaar eerst ta
melijk laat aangevangen was, bedroeg
toch het aantal deelnemers meer dan
vierhonderd, het mecrendeel der van
buitenaf komenden bestond uit Engel-
schen, in Londen toch had zich een
voorbereidingscomité gevormd, dat
naast dat te W'eenea werkzaam was en
■waarvan Sir William. Beveridge K. C. B.,
directeur der London School of Econo
mies and Political Science aan het
hoofd stond. Te Weenen had de presi
dent der Oostenrijksche republiek, dr.
Michael Haini'sch, het ecre-voórzitter-
schap van het alhier werkende comité
aanvaard en op den 7den. September
van het vorige jaar sprak de grijze
staatsman in de groote feestzaal van
de Universiteit dc openingsrede uit. Uit
alle deelen van Europa, ja zelfs ook
tut andere werelddeelen, waren deelne
mers toegestroomd. Niet alleen in de
Duiische taal werden voordrachten ov
economie, politiek en wetgeving, phi
losophic, kunst en literatuur gehouden,
doch ook in het Engclseh hadden er
cenige plaats, en wel die van de uit
Engeland overgekomen docenten: Sir
William Bevc, tdgc, mr. I. Compron.
prof. II. Finer, prof. T. L. Gregorij, dr.
F. Hertz, miss A. S. Levctus, mr. tl. W.
Nevinson, prof. G. Slater en prof. L.
W. Walker. In verband met een voor
dracht over strafrecht werd een bezoek
gebracht aan het criminalist ische ii
tuut en het politiemuseum bezichtigd.
Ook de Wcenschc- beurs aan den Schot-
lenring werd bezichtigd, terwijl de juist
in dezelfde dagen plaats hebbende der
de internationale jaarbeurs aan dc
vreemde gaston een beeld gaf van het
drukke bande Lieven in de kleine repu
bliek. Zoo ziet men dat zooveel moge
lijk getrachl is het practisclie met het
theoretische te vereenigen. Onder des
kundige leiding werden verder twee be
zoeken aan het kunstnijveiheidsmu-
sctim gebracht, de bezoekers werden
rondgeleid door de binnenstad om hen
bekend te maken met dc historische
meesterwerken van architectuur, het be
roemde Staatsmuseum. met zijn prachl-
collecties oud-Hollandsche meesters
•erd niet vergeten, evenmin de Acade-
tie voor beeldende kunsten, de Liech-
ïnstein. cn (Ie Czerningalciijen excur
sies hadden plaats naar den Kahlenherg
cn den Lcopoldsberg, verder naar het
Semmeringgebied en naar de heerlijke
vlakte van de Wachau. Zeer interessant
was het bezoek aan de oud-Romeinsche
stad Carnuntum.
Het spreekt vanzelf, dal ook de noo-
dige officieelc en plechtige ontvangsten
plaats hadden, zonder welke heden ten
dage haast geen congres van eenige be
teekenis kan plaats vinden.
Het financicele resultaat van de ge-
lieele onderneming was, dat 25 pond
van de University Library lor Central
Europe besteed werden voor den aan
koop van boeken voor de Weensche
Hoogescbool, het restant der gelden
bleef bewaard voor het volgende jaar.
De tijd is nu weer zoo ver gevor
derd, dat de tweede internationale aca
demische cursus begint te naderen. Ook
dit jaar zal deze in de maand Septem
ber, en wel van den nden tot den 2Ssten
plaats vinden, en dus van langeren duur
zijn dan het vorige jaar. Het aantal ge
leerden die voordrachten houden is ook
aanmerkelijk grooter en nadat het in
922 uitsluitend Oostenrijksche en En-
gclsche mannen der wetenschap waren,
zijn thans grootendeels Duitsche ge
leerden op het program; verder worden
bekende namen uit Bulgarije, Joego
slavië. Polen en Amerika opgemerkt.
Met verscheidene professoren in andere
staten worden nog onderhandelingen
gevoerd.
Opdat men zich een weinig een dcn.k-
iceld vormen kan van wat in dit ji-ir
aangeboden wordt, wil ik eenige voor
drachten aanduiden die in mijn oogen
rot de belangrijkste behoorenprof.
Bergmann (Leipzig.: Het wezen der
philosophic prof. Bruckner (Weenen)
Klimaatveranderingen en volksverhui
zingen prof. Deri (Berlijn) Het we
reldbeeld der wetenschapprof. Flo-
renz (Hamburg) Staat en cultuur der
Japanners in bet verleden en het hé
den prof. Halm (RuslandPlet heden-
daagsche Rusland in het beeld zijner
literatuur, benevens een andere voor
dracht over Poe, De Maupassant en
Tschechow prof. Maijreder (Weenen)
De barokkunst van Oostenrijk (met een
irsiej prof. Elise Richter Romain
RollandMinisjterialsekretar cr. Seif-
fertHet wederontwaken der Slavische
olken in de iqc eeuw; prof. Kuchler
(Weenen) Pledendaagsche Franscht
Ituurproblemen dr. Dielz (Weenen)
De Europeesch-Aziatische uitwisselings-
stroomen in de beeldende kunst y.in
oudheid en middeleeuwen prof. Guido
Adler (Weenen) Dc internationale
uitstralingen van de Weensche klassieke
muziekschoolprof. Bonn (Berlijn)
De crisis van den modernen staatG.
P. Gooch (Londen) Engelsche politiek
in het buitenland prof. Grunberg (Wee. 1
nen) Het ontstaan van het socialis
me; prof. Jaszi (gewezen Ilongnarsch
minister) Het probleem der kleine
natiesprof. Meinecke (Berlijn
Machiavelli en Macbiavellismeprof.
'Kelsen (Weenen) Oostenrijksche wet
geving prof. Pitamic (Laibach) Joe
goslavische wetgevingprof. Menzel
(Weenen) Engelsche, Fransche en
Duiische staatsphilosophie in hun on
derlinge verhoudingenex-minister
Tavardowski Poolsche problemen ex-
mlnister Simeon Radeff van Bulgarije:
Vreemde invloeden op het nationale ont
waken der Balkanvolkeren; dr. Tu-
gendhat (Londen) Bxitsch bankwezen
van 1900 tot 1921 dr. Kerschagl (Wec-
nenjPlet bankwezen in middel- en
Oost-Europa; prof. Schlick (Weenen):
Dc theorie van Einstein prof. Marnai]
de Baffuch (XewYork) Duitsche en
Oostenrijksche cultuurinvloeden in de
Vcreenittde Staten, prof. Hejderich
(Weenen) De politieke cn economische
toestand van middel-Europaprof.
Gleispach (Weenen) Democratie en
strafrecht.
Deze gehctrle opsomming maakt nog
slechts een gedeelte uit van het veel
mcér omvallende programma, men
heeft er uit c»p kunnen maken, dat een
zeer groote verscheidenheid aangebo
den wordt en dat men eigenlijk zou
kunnen spreken van „e'.k wat wils".
Ten zeerste zou men zich er over verheu
gen, wanneer ook Holland op het con
gres vertegenwoordigd zou zijn, niet
alleen omdat ons land hier een hoog
aanzien geniet als culiuurstaat, docb
ook omdat in de laatste jaren de ban
den tusschen Oostenrijk en de lage lan
den aan dc zee zooveel hechter gewor
den zijn. Wellicht is het mogelijk, dat
ook een Hollandse- geleerde een voor-
ht zou komen houden, zéér zou het
op prijs gesteld worden wanneer dit
het geval was. Ook voor deelne
ming aan den cursus als toehoorder
hoopt men hartelijk onze landgenooten
zien komen opdagen. Holland is hel
j zijn oude traditie en aan zijn roem
vol verleden, aan zijn groote kunst cn
ijn alom geschatte wetenschap ver
plicht zich r.ict van de „Internationale
Hochschulkurse" te onthouden, het se
cretariaat is gevestigd in de Konsular-
akademie, Boïzmanngasse 16, Wïen IX.
Ook dit jaar valt de tijd samen niet dien
van de jaarbetus, zoodat ook dit een
attractie kan zijn. I-Iet 'comité is gaarne
bereid de zorgen voor hizisvesting der
deelnemers op zich te nemen, doch
noodzakelijk is het, dat do deelnemers
daaromtrent van tevoren bericht zen
den. Vlak op den cursus volgt de
groote fecstwcek te Salzbung, d:e zoo
als men weet, ook het vorige jaar
plaats had en toen duizenden en dui
zenden vreemdelingen trok.
Evenals het. vorige jaar, worden
ook thans ter gelegenheid van den
cursus tal van- genietingen op kunst
gebied den deelnemers aangeboden
concerten van het philharmiomisch or
kest, bezoeken aan musea e. d., excur
sies enz. Ook zullen er eenige "uitstap
jes naar het Alpengebied, naar Plonga-
rije cn naar het grensgebied van
Tsjecho-Slowakije gedaan worden. Zoo-
eel mogelijk wordt gedaan om het
verblijf der deelnemers te Weenen zoo
aangenaam mogelijk te maken cn hun
-zooveel mogelijk aangename en pret
tige herinneringen aan de schoone
Don au stad mede naar huis te geven.
In alle opzichten kan men dus zeggen,
nen te Weenen zioh zéér veel moeite,
geeft om den 'vreemden bezoekers zoo-
eel mogelijk tegemoet te komen.
\Y. M. BEKAAR.
PROVINCIALE STATEN VAN
NOORD-HOLLAND.
Gedeputeerde Staten stellen voor aar
de gemeente Urk voor den aanleg en
dc exploitatie van een waterleiding-in
stallatie ia die gemeente een jnarliik-
sche bijdrage te verleenen, gelijk aan
het verschil tusschen dc uitgaven cn in
komsten onder eenige nader omschre
ven voorwaarden.
Ged. Staten stellen voor ten be
hoeve van een postverbinding tusschen.
Texel cn Vlieland een jaarlijkschc bij
drage te verleenen.
Ged. Staten stellen voor aan de
gemeente Vlieland, gerekend met
gang van 1 October ipzz. gedurende
hoogste 3 jaren eene bijdrage te ver
leenen van f 200.per leerling en per
jaar. voor ten hoogste 3 leerlingen, af
komstig uit die gemeente, welke den
z-jarigen cursus, de afdceling voor der
de-stuurlieden of die voor de kleine
vaart cener zeevaartschool bezoeken en
die van Rijkswege een gelijke toelage
ontvangen.
Ged. Staten stellen voor ter tege
moetkoming in de kosten van onder
houd der haven aan de Van Ewycksluis,
te beginnen met het jaar 1923 een jaar
lijkschc bijdrage beschikbaar te stellen
van een derde gedeelte der kosten, doch
niet meer dan 1200.—.
De flnancicering van de
P. E. C. E. M.
Gedeputeerde Staten stellen voor te
besluiten
I. de Provincie voor zo garant te
doen zijn voor de betaling van rente
en aflossing op een bedrag aan geld-
lceningen van ten hoogste f 2.300.000.
door cc N.V. P. E. G. E. M. overeen
komstig de bepalingen harcr statuten
te gaan.
aan de N.V. P. E. G. E. M. tol
bestrijding van de kosten harer uitbrei
dingswerken tot een maximum
f 1.500.000.een voorschol te verleenen
en bedrage van 20 dier kosten tegen
;ene rente van 6 en met bepaling,
dat dit voorschot zal worden terugbe
taald, zoodra de Vennootschap
definitieve gnldleening zal hebben nan-
:êgaan.
In de toelichting deelen Ged. Staten
mede dat het in de bedoeling ligt de
som van f 1.500.000.te besteden aa:
werken, strekkende tot bevordering vai
economisch mogelijke stroom
productie, waaronder de koppeling der
Centrales van Amsterdam en Haarlem
:en ec-tsto plaats inneemt.
De Provinciale rekening.
Gedeputeerde Staten bieden ter vast-
telling aan de rekening der Provin
ciale inkomsten en uitgaven over het
enstjaar 1921.
De rekening bedraagt aan inkomsten
f 56.999.16S,00/^ en aan uitgave
f 30.439.596.67. Er is dus een bati;
saldo van ƒ6.559-571-33^5-
Stadsnieuws
DE TRAMLIJN HAARLEM—KEEM
STEDE.
In een ..Provinciaal Blad van Nuord-
Hclïaiid" deelen Gedeputeerde Staten
mede dat z.; bij hunne beschikking van
S Juni, ain 'ie Noord-Zu'd-IIollandsciie
Tramweg Maatschappij te Haarlem, ouder
daarbij nader gestelde voorwaarden ver
gunning hebben verleend tot wijziging
van har? e.fe;-ische tiamlijn Haarlem—
Heemstede door aanleg van een nieuwe
baan in de gemeente Heemstede tussotien
het Schuinepad en 'n puilt in den Qlip-
perweg, ongeveer 50 M. benoorden de van
Merlenbrug, cn tot het in verband daar-
Ie opheffen en wijzigen van de tusschen
e punien gelegen bean vakken van ge
nade eiectrische tiamlijn en van de
imtramlijn Heemstede—Leiden.
VERPACHTEN VAN STANDPLAATSEN.
Maandagmiddag had op de vierde afdoe
ling ten Raadhuize de publiek© veipie'i
ting (voor één jaar, ingaande 1 Tuli 1SS)
plaats van diverse Randplaatsen vnor den
.erkoop Tan bloemen, planten, kleine eet
.varen, (wonderlijke naam!) roomijs eii
•itch cn voor het plaatsen van rijwielhck
Dë straathandel in genoemde artikelen
;ohijnt, evenals 'het besvaren van rijwielen
tgplï geen onvoordeeiigu bezigheid te Zijl!
svaron «iet minder dan ruim 70 in-
schrijvïngen
De verpachting was, sooais gezegd, pu
bliek cn de kooplieden die ons in de So-
ile warme zomerdagen (zij siillen
heusch nog wel komenwillen laven met
roomijs of verkwikken met een blik op
Flora's kinderen en zij, die onze fietsen
tijdelijk onder hun hoede willen nemen,
toonden nog al belangstelling.
Do heer Alberti, de controleur der ge-
leentobolastingen, had de leiding.' toen
de groote groene bus met enveloppen op
do l3fel was geleegd, maakte de heer Al-
berii de enveloppen één voor één open en
ie Tiamen der inschzijvers, de stand,
plaatsen cn de som die ce inschrijvers
wecschtcn te besteden, voor.
Voor alle onderdeden der verpachting
was ingeschreven: voor snijbloemen
manden of op den grond uitgestald, voor
zuurwaren, chocolade, limonade en aan
verwante artikelen, voor roomijs, vitnille-
ijs, voor het pachten van een rijwtelrek!
Voor rijwielrekken zijn twee plaatsen be
schikbaar: één bij het Postkantoor aan de
Gedempte Oude Gracht en éér. bij het
Stadhuis.
Zooals bij alle inschrijvingen liepen de
geboden prijzen nogal uiteen.
Do heer \V. (5. Mov wilde voor eer
wiehek aan 't Prstkintoot betalen f ICO.U5
de heer E. van Kooy 75 of f 125 (naar ge
lang het rek voor zijn eigen rekening of
voor rekening van de gemeente zou
men), de heer A. Hooghout f 390, de lieer
J. Viets f 500 (en i 200 voor «en rek bij
't Raadhuis) de heer G. v. d. Gevel f 200
en de heer W. Amten f 350.
Voor dsn verkoop van snijbloemen w
buitengewoon vee! belangstelling. De
standplaatsen werden soms bijzonder dut
delijfc aangegeven, Bij voorbeeld: Ver
wuift, eerste plaats van de Groote Markt;
Verwulf!van 'de Koningstraat lirjks, tus
schen den Sea en den 4 en boomVerwuSfl
tegenover den sigarenwinkel van Bouw.
man. of: recht tegenover perceel 2 van
de Groote Houtstraat rechts, den 4czi boom
Ook hier UKeenlocpende prijzen: f 10, f 13
f 115 (voor Verwn'.ft, voorkant, eerste
plaats van de Groote Markt), f 12. f 25,
f 45, f 85, zelfs f 2601 Dit iaatsto bedrag
werd geboden door den heer K. de Groot,
het uitstallen van bloemen op den
grond bij den uitgang van het station.
Ook voor den verkoop ven roomijs en
■anilleijs was veel liefhebberij. Daarvoor
wilde men bet.-.len: f 5 (ai'.een r»es Zon
dags). f 15, f 15.021-2, f 20, f 25, f 30. f 55,
f 85.60 voor Groote Markt bij Vischlsal).
Onder de gegadigden is ook de N.V.
„Ned. IJsco".
lar «enige mannen uit het volk van j
Nederlandsen en stam bijeen zijn, komt ai
spoedig de humor om den hoek kijken.
5oo ook l-ij deze verpachting. Toen c»
ïeer Alberti bijna door zijn stapel envtr
ippen heen was klonk het: „17 bent haast
'os!" Ru teen de zon plotseling doorbrak
gebeurtenis, die gememoreerd ver
dient te worden to deze koude sombere
eomeróagen) zei er een: „Nou wordt het
goed weer voor roomijs!
-r eeni.ecn tijd zulien de gegadigden
de gunningen van B. en AV. vernemen.
Be Hanze in het Bisdom
Haarlem.
In aansluiting op de msdedéslincen
gedaan in de rubriek Binnenland. Ja-
cen wij hier volgen een communiqué
ons gezonden door liet Centraal Bu
reau van tie Han/.c m het Bisdom
Haarlem. Het^ luidt:
Naar aanleiding van de moeilijkhe
den waarin de Hangbanken iu de dio
cesen Ult'c-chi en 's-Hercogeribosch zijn
geraakt, werd door het hoofdbestuur
van de nanze in het Bisdom Haarlem
iNoord-Holland. Znal-Holüand c-u de
Zeeuwsche eilanden) 'n spoedvergade
ring van vertrouwensmannen uil-ge
schreven op Maandag j.l. ts Haarlem.
De dag werd begonnen met een H.
Mis door den Bondsudviseur, Hector
J. G. Jansen, in tegenwoordigheid van
talrijke ge 11 nodigden opgedragen aan
het Gilde-Altaar van de Dir.cosane
Haarlem scha Hanze in de Kathedrale
Kerk.
Terstond daarna had een zeer druk
bezochle vergadering rdasts voor de
voorzitters der afdeelineen en ce vet-
trouwensmannen dsr Hanzebsnk uit
die plaatsen waar een bijkantoor of
een belangriïfc correspondentschap
van de Hanzebank in het Bisdom
Haarlem is gevestigd.
De voorzitter. de heer C. J. G.
Struvoken. hield de openingsrede,
waarin hii de moeilijkheden der zus
terinstellingen uiteen ®ette en met
klem en-nadruk deed uitkomen, dat de
Hanzebank in het Bisdom Haarlem
met de beide andere slechts den naam
gemeen hec-fi, terwijl er overigens
niet cie minste belingengemeenscnap
nóch in den vorm van deelname nóch
in den verm van centrale leiding 01
beheer aanwezig is.
Het komt er dus op aan. de Hanze
bank in het Bisdom Haarlem, die het
werkterrein bij hnro zelfstandige ope
raties ziet beperkt tot de drie weste
lijke uprovïncïes der lands, to behoe
den vcor begripsverwarring welk©
tengevolge van den verwanten naam
ten onrechte zou kunnen omstaan.
De voorzitter memoreert de unanie
me verklaring van de deskundigen,
dat de Hanzebank in het Bisdom
Haarlem haar bedrijf rustig z:il kun
nen voortzetten, indien d-e c-ébeurte-
lissen van buiten niet al te sterk rea
geren op de zenuwen derclienten van
onze e'gon zelfstandige Hanzebank.
Daartoe roept hij de medewerking
u de voormannen der organisatie
met vertrouwen in.
Door een vijftiental bezoekers der
vergadering werden vragen gesteld.
Allen zonder uitzondering eindigden
met hun vertrouwen uit te spreken in
'de bank en hare leiding en do mot ap
p!aus heerocte verklaring, dat nilei
in deze dagc-n achter ce lcü :rs tollet
staan.
De vragen, die voomemolijk betref,
fen dc middelen om «en onnooet
ongewenschte ..run" bi: de ilearle:.!;
Sche Hanzebank te voorkdnscn gever
den liOer Chr. Jansen, directeur van
het Centraal Hun»? Bureau aan
leiding om uitvoerig uiteen te zetteD
het plan van incengrijpende maatre
gelen, welke ten dezen genomen zijr
en de vo'le instemming verwerven dei
vergadering.
Middelerwijl komen uit al!e plaat
sen berichten binnen, dat van bijzon
dere opvragingen geen sprake is. en
dat de stortingen normaal plaats vin
den. welke berichten met enthousias
me worden ontvangen.
De voorzitter der vergadering en d«
secretaris van den Raad van Commis
sarissen der N. V. Hanzebank, de heer
J. Th. Peters, beantwoorden de ge-
stelde technische vragen geheel tot ge
noegen der vraeers.
Door den voorzitter wordt hulde
gebracht aan allen, die met woord en
daad de bezwering eener crisis heb-
m mogelijk gemaakt.
Daarna wordt het woord gevoerd,
door den Gee-teliik Adviseur. Rector
.T. G. Jamen. te Amsterdam, die ver
klaart de genomen besluiten en het
advies tot kalmte en normaal onder
houden der relaties ten volle mei zijn
verantwoordelijkheid te dekken. Hij
spreekt daarbij het vaste vertrouwen
uit. dat i'-' "edaohte aan solidariteit
der betrokkenen op dit critieke mo
ment zal blijken fcen leugen te zijn.
geweest. Herleid uw vertrouwen tot <ie
menschen. die u vertrouwen. Dan zal
alles rustig kunnen voortgaan. Ook
deze verklaring wordt met luid applaus
begroet.
Tenslotte wordt uit den boezem der
vergadering voorgesteld een telegram
te zenden aun den hoofddirecteur der
N- V. Hanzebank in liet Bisdom
Haarlem, den heer F. J- Perquin,
waarin hem hulde wordt gebracht
voor zïin beleid, en zoowel volledig
vertrouwen jn de leiding als onvoor
waardelijke steun v;ii aken wordt uit
gesproken.
Nadat nog is bekend gemaakt, dat
het centraal inlichtingenbureau m
deze dagen uitsluitend ia gevestigd
aan het Centraal Ha use-Bureau, Her
ren gracht 338 to Amsterdam, wordt
do zeer geanimeerde en volkomen
eensgezinde vergadering gesloten-
Uitgaan
Gemengd koor
„Polyhymnia"
Men schrijft ons
Door bovengemeld koor zullen op het
Donderdag a.s. in het park van -het
Brongebouw tc geven concert o.m. vier
den uitgevoerd de wetken, waarmede da
vereeniging in den op PinksicrcD te
Amsterdam gehouden zangwedstrijd in
de Afdecling van Uitmuntendheid met
den tweeden prijs werd bekroond.
Medewerking zal worden verleend,
door het kinderkoor der vereeniging.
Ook zal onze stadgenoot, de heer Jan
Hensea, tenGr, zich als solist zal doen
GEVONDEN VOORWERPEN.
Terug te bekomen bij: E. der Kinde
ren. Brouwersstraat 12, damesarm-
bandhorloge. C. de Groot, Frans Hof
straat 33. R-K. kerkboek. Micdema,
Gr. Willcmsiraat -13. gummi bal. C-,
Viaar, K. Margaret kastraat 1. klnder-
fcnret. N. v. Dijk, Allanstraat 70, ge
wichten. II. Schut, Amsterdatnscha
vaart 17, Haarlemincrliedc. honden-
penning. II. Tromp, 2de Zuidp.older-
straat 67. zwarte heerenhandschoeii.
P. do Tv ijs, 2de Zuidpoldcrstraat C8,
dameshorloge. J. Wester, Smedcstroac
25, ee'o dameshandschoen, v. d. Toot*-
ren, Hcerenweg 165, Heemstede, hond
(Dobermanu). Politiebureau b'tnede-
straal, insigne korps brandblusschcts.
v. d. Putten, Leidschestraat 119, re
genjas. II. Huneker, B. Cttost raat 8,
kinderhalsketting. J. B. Kok, Barend-
sesk'aat 56, oorknopje. ,T. Trouselof,
Zijl weg 65, zwarte damesportemonnaie
Tijssen, Frans Halsstraat 53, kin-
derportemonnaie. Brassen, Leidsche
straat 125, zwarte damesportemonnaie
Politiebureau, Smedestraat, pet. J.
Berkenkamp, Zuiderstraat 31 rood, lap
-::de. Jansssns, Ripperdapark 115,
utuur.
ZIJDE EN KUNSTZIJDE
Zijde uit katoen en toiletten van scfli letkstocn hot procédé van De Char-
donnet. Koperzijde en vlskose. Hoe de oorlog een nieuwe manier om kunct-
tljdo te fabricce-en mogelijk rrsaakto.
Reeds in 1734 kwam do entomoloog
en natuurkundige Piéaumur (dezelfde
van de thermometerschaalindeeling)
na een nauwkeurig onderzoek van de
manier waarop de zijderups haar
draad maakt, tot de overtuiging dat
het mogelijk moest zijn, stoffen met
analoge eigenschappen op een over
eenkomstige wijze tot draden te spui
ten. In zijn tijd was dit idee technisch
niet uitvoerbaar, daar het zoowel aan
de mechanische hulpmiddelen als aan
do chemische industrie ontbrak, die
dc Leuoodigde grondstoffen Icon leve
ren. Het heeft dan ook ruim 150 jaar
geduurd voordat het denkbeeld in de
praktijk toegepast kon worden en dat
geldt streng genomen dan nog maar
alleen voor den mechanischen kant er
van. Want de natuurlijke zijde, het
afscheidïngsproduct van de rups, is
ecu eiwitachtig© stof en al zijn we de
laatste jaren wel wat meer to weten
gokomen van de samenstelling der
eiwitten en al is het Emil Fischer ge
lukt enkele der allereenvoudigste
eiwitten te bereiden, van daar af tot
de synthese van een eiwit met de
eigenschappen van zijde is een zeer
lange weg. Maar gelukkig zijn er nog
andere wegen, die tot er-11 bruikbaar
product loiden. Men heeft bet gepro
beerd met caseïne, één der eiwitten
van de melk, en met albumine, het-
kippeneiwil, maar dat lukte uiet. 1
Bij alle thans in gebruik zijnde pro
cessen gaat- men uit van cellulose
of celslof, het materiaal van de cel-
wanden van de planten en dat dus
eigenlijk het plantenskelet in meer of
minder houtigen toestand vormt, en
dat op zeer groote schaal fabriekma
tig uit liout wordt gemaakt voor de
papierbereiding en in vrijwel ongeli
miteerde hoeveelheden tè verkrijgen
is. De cellulose nu wordt op verschil
lende, in hoofdzaak vier, manieren
in oplossing gebracht, die oplossing
uit- heel fijne openingen, gespoten 111
een vloeistof, die de cellulose uit zijn
oplossing neerslaat en ze aldus tot
draden vormt. Cellulose is edhter een
stof, die niet zoo makkelijk oplost cn
er zijn dan ook allerlei voorbewer
kingen noodig. Het oudste procédé,
dat echter nu ook nog steeds in ge
bruik is, i9 afkomstig van den Fran-
schen graaf Hilaire de Chardonnet.
Zijn eerste patent dateert van 1884 en
fabriekmatig werd de kunstzijde liet
eerst gemaakt in 1891 te Besanc-on
Cellulose behandeld met een mengsel
van salpeterzuur en zwavelzuur gaat
over in nitrocellulose of schietkatoen,
ten verbinding van cellulose en sal
peterzuur, een stof. die als zoodanig
in enorme hoeveelheden in de cx-
piosieftechniek verbruikt wordt, zeer
brandbaar is, echter alleen -ontploft
als de explosie ingeleid wordt door
knalkwik. De nitrocellulose lost mak
kelijk op in een mengsel van aether
en alkohol, welk mengsel den naam
draagt van collodium. Die c-ollodiuim.
een dikke taaie vloeistof wordt on
der een druk van 59 atmosferen ge
petst door heel fijne buisjes met een
doorsnede van 0.08 m.M. Dat lijkt
wel erg nauw, rnnar de kliermondjes
van de rups hebben maar een door
snede van hoogstens 0.005 m.M. Om
collodium uit zulke gaatjes te persen
zou men nog heel wat hoogere druk
ken moeten gebruiken en cbat is veel
te lastig en wordt veel te duur. De
zijderups zelf hoeft gelukkig niet met
zulke drukken te werken (anders zou
het dier ook barsten) want zijn mate
riaal is lang zoo dik vloeibaar niet.
Een aantal van die buisjes nu staat
met de openingen omhoog naast el
kaar; ze zijn omgeven door een wij
dere metalen buis, waardoor koud
water stroomt. Aan de uit de openin
gen tredende collodium wotvlt door
het water plotseling alle aether en
alkohol onttrokken cn de nitrocellu
lose blijft als een dun draadje achter;
dat draadje wordt door een tang ge
grepen en omhoog getrokken en daar
met een aantal andere draadjes te
gelijk opgehaspeld. Daarbij strijkt cr
een warme luchtstroom langs, die
liet droogt en er meteen de laatste
sporen alkohol en aether aan ont
trekt. Zoodoende krijgt men een zeer
mooi glanzenden draad, die echter
het nadeel heeft buitengewoon brand
baar te zijn, daar hij nog uit schiet
katoen bestaat. Afgezien van de ge
varen bij de verdere bewerking zou
toch.niemand voor zijn plezier in een
costuum van schietkatoen gaan rond-
loopenDaarom worden de strengen
nog eens gehaald door een bad, waar
het salpeterzuur er aan onttrokken
wordt, welk proces men denitreeren
noemt cn pas daarna is de kunstzijde,
die in wezen niet anders is dan stent
glanzende zuivere cellulose, gereed.
Ze leeft bovendien het voordeel,
dat ze gemakkelijk geverfd kan wor
den, maar daartegenover staat, dat
ze veel minder sterk is dan natuurlij
ke zijde en slecht bestand tegen wa
ter en warme baden. Bo-vendieji wor
den er bij de fabricage geweldige
hoeveelheden alkohol en aethér ver
bruikt en al worden die ten chele ie-
ruggewonnen, de bereiding is daar
door toch te kostbaar en het proces
heeft dan ook alleen kunnen stand
houden in landen waar de alkohol
zeer goedkoop is en ook doordat de
vraag naar zijde en kunstzijde de
laatste jaren (voor de malaise althans)
het aanbod ver overtrof.
Een tweede methode is die van Pau-
ly, (lie de zoogenaamde koperzijde
levert. De cellulose evenals hij het
eerste proces in den vorm van katoen,
daar hout een te onzuivere stof levert,
wordt opgelost in een ammoniakale
koperoplossing, liet zoogenaamde
cuoxam. Deze oplossing wordt op de
zelfde manier als bij do Chardonnet-
zijda uit fijne openingen geperst
(échter'onder veel kleineren druk daar
zé 'lang zoo strooperig niet is) in na
tronloog. Hierdoor slaat de cellulose
weer neer, die dan op analoge wijze
tot ecu draad wordt opgeUaspeld. De
gebruikte ammoniak en het koper
worden geheel weer teruggewonnen.
De derde en meest belangrijke ma
nier is het zoogenaamde viskose pro
ces van Cross en Bevan. Hierbij wordt
cellulose mei natronloog behandeld,!
waardoor een dikke doorschijnende
gelei ontstaat; de gelei wordt in geslo
ten vaten geruimen tijd onder roeren
met zwavelkoolstof behandeld, waar
door- een verbinding ontstaat van cel
lulose met het zoogenaamde xantho-
geenzuur, dat in water oplosbaar is
tot een dikke taaie lichtgele stroop,
dc viskose. Die viskose moet dan neg
gefiltreerd en zeer zorgvuldig vbu
ïuchtblaasjes bevrijd worden (omdat
andei's latc-r de draad gemakkelijk
breekt) en blijft dan eenigen tijd „rij
pen", waardoor ze beter verspinbaar
wordt. Ze wordt dan tenslotte weer
door spinbuisjes in een oplossing v
azijnzuur gespoten, waardoor de cel
lulose neerslaat. Dit is het goedkoopste
procédé, dat dan ook het meest ge
bruikt wordt; de drie in ons land aan
wezige kunstzijdefabrieken werken er
alle drie naar.
Door den oorlog is nog een vierde
procédé van belang geworden: wordt
11.I. cellulose met azijnzuur behandeld,
dan gaat ze hiermee eene verbinding
aan, die ook oplosbaar is, in chloro
form bijv. Ze werd in den oorlog op
zeer groote schaal gemaakt om de
vleugels van vliegtuigen te lakken eit
heette ,,dope" eu iu Engeland wer
den er geweldige fabrieken voor opge
richt. Door den wapenstilstand wisten
deze geen raad meer met hun product
en gingen toen zoeken naar nieuwe
toepassingen. Naast de bereiding van
photographische films, celluloid* enz.
vonden ze die ook in de kunstzijde,
de zoogenaamde acetaatzijde, die uit
zeer sterk glanzende doorzichtige
draadjes bestaat, die zich gemakkelijk
laten verven, maat' nogal duur zijn.
Iu tegenstelling met de drie vorige,
dio uit zuivere cellulose bestaan, is de
acetaatzijde een ander product, daar
het als zoodanig neergeslagen wordt
als verbinding van cellulose met
azijnzuur, dus tc vergelijken is met
liet schietkatoen van het Chnrdonnet-
proces. De draad is ook veel sterker
en lang zoo gemakkelijk niet door wa
ter aantastbaar. Een bezwaar is ech
ter do hooge prijs. Het isoleert echter
nog beter dan echte zijde en wordt
daarom in toenemende mate in de
electrotechniek gebruikt. Spuit men
de oplossing door wijdere openingen,
dan krijgt rnen hrcedere banden, die
als ktinsLpaardchaar en kuuststróö
voor hoeden In den handel komen.
Zooals ik al ge/ogd Iieii is kunstz jdc-
veel minder sierk dan de natuurlijke
eu ze wordt daarom hoofdzakelijk ge
bruikt voor kousen, sokken, dassen,
passementwerk eu lichte kledingstuk
ken, en borduurwerk op gewone zijde.
Ook maakt men wel weefsels half uit
gewone, half uit kunstzijde bestaande,
door de ketting van gewone zijde te
nemen.
Men kan betrekkelijk gemakkelijk'
kunstzijde van echte zijde onderschei
den, doordat zooals reeds gezegd is,
de echte een eiwiiverbindrng is en da
kunstzijde zuivere cellulose evenals
katoen en papier. Bij verbranding Ie*
Acrt cellulose een geringe hoeveelheid
witte asch, z© verbrandt snel en zon*
der reuk, terwijl de eiwitstof van echta
zijde bij verbranding de karakteristie
ke reuk naar brandend haar of een
hoefsmederij ontwikkelt.. Bovendien
wordt do echte zijde gewoonlijk ver
zwaard met allerlei melaalzouteii,
ZGodat er na verbranding een samen
hangende s scha raad overblijft. Zijde
en kunstzijde lossen allebei op in am
moniakale koperoplossing. maar door
toevoeging van zout slaat, alleen da
cellulose ze weer neer. Natuurlijke zij
de lost heel makkelijk op iu locg,
kunstzijde- zwelt er alleen i.i op.
En mïkroskopisch z«"n echte eu kunst
zijde ook wel te onderscheiden eft
zelfs ook de verschillende soorten van
de laatste.
Ten slotte- zal het met de natuurlij
ke zijde net zoo gaan als met de mee
krap en de alizerine, zal liet kunst
product het natuurlijke geheel ver
dringen 1 Voorloopig zal h:t nog wel
zco'n vaart r.ict loopen en de zijd*
kweekers kunnen nog wel gerust zijn.
Niet alleen is echte zijde altijd ucg
sterker en duurzamer, en kan zo (laar
door ook duurder zijn, maar de vraag
naar zijde en zijdeproducten was
steeds toenemend: de wereldproductie
aan echte zijde bedroeg in 187U S5Ö0
ton, in 1CJ0 23C00 en in 1918 2i500 ton,
terwijl er in 19'3 GCOO ten kunstzijde
weid gemaakt, tegen SC09 ton in 1C2J.
J. J. LUYTEN.
