i (Het (besluit
De autoramp te Saint-Sauveur
Ingezonden
Causerieën over Wetenschap
en Techniek.
«NCEZONDEN MEDEDEELINGEN
a 60 Cts, por regel.
vanUwmaaïtijdzlj steeds
een Honig's Pudding.
Door zijn fabriceering
met Honig's Maizena
algemeen erkend als ce
fijnste.
6—14 Augustus gehouden)' Was lieï
landdag. Behalve bijna aille Neder-
(landsche afdeel ingen waren er van 'fc
buitenland vertegenwoordigers uit,
Zweden, Engeland, Duitschland', Oos
tenrijk. België en Frankrk. Tooh
bleek, (lat Nederland nog het voor
naamste land voor de P. I. A. was,
maar ook in het buitenland zou de
verspreiding van de broedersoliapsge-
daclito krachtig ter hand genomen
worden.
Be oprichter en internat) ona;le lei-
dier van de P. I. A., Mr. T. J. va.n der
Leeuw, was na een afwezigheid van
drie jaar weer aanwezig en consta
teerde in zijn rede op den landdag, dat
hij de P. 1- A. na zijn afwezigheid
versterkt terug gevonden had.
In dit kamp werden lezingen gehou
den'door prof. Casimir over ,,De
nieuwe opvoeding", door den heer
Wibaut, wethouder van Amsterdam,
óver „De Arbeidersbeweging en 'de
P. I. A.", door Dr. T. C. Gerretsen,
den landelijken leid',er, over hetzelfde
onderwerp door P. van Stam over
„Broederschap en het schoons". Deze
laatste lening werd met buitengewone
bezieling uitgesproken en we kunnen
mededeel©» dat de lteer van Stam zich
bereid verklaard heeft in Haarlem in
liet najaar een openbare voordracht te
houden over dit onderwerp.
Met genoegen constateerden de
deelnemers, dat de P. I, A. ook in de
hoogo wetenschappelijke wereld c(e
aandacht trekt en reeds versohilljjjido
boogleeraren het kamp bezochten en
aan de discussies deelnamen.
In 't-einde van deze week wordt nog
een kamp geliouden, waar specijial
bet arbeidersvraagstuk bSbandeld
wordt, en dat ook voor niet-medewer-
kers van de P. I. A. open staat.
VERLAAGD REI Zl G E RSTARIEF
VOOR JAAREEURSBEZOEKERS,
De Directie der Nederlandsche Spoor
wegen heeft bepaald, dat bezoekers der
Ode Nederlandsche Jaarbeurs, welke
Utrecht gehouden zal worden van 12
en niet 25 September a.s., voor zoover
deze houders zijn van ééndaagrsche en
driedaagsche Bewijzen van Toegang,
een reductie van 50 zullen g-enieten
op den prijs van de enkele reiskaarten
voor de terugreisvoor houders
dricdaagsche kaarten slechts voor
keer.
FAMILIETWIST. -!■ Bij een twist
'ien huize van zijn vadei te l'rincenhage
loste de ig-jarige Dc J. ecnige revolver
schoten op zijn vader.
1-Iet slachtoffer bekwam een schotwond
in de borst en een in de ihcup, doch
werd niet levensgevaarlijk gewond. De
dader werd door de marechaussee in ver
zekerde bewaring gebracht.
EEN TAPVERBOD IN DEN HELDER.
In de laatste vergadering van den
Baad van Helder, de laatste welke in de
oude samenstelling is gehouden, kwam
o.a. in behandeling een voorstel be
treffende een verbod tot het schenken
van sterken drank tijdens tic inhuldi-
gingsfeesten. Hieromtrent was van den
Bond van Vergunninghouders een con
tra-voorstel ingekomen. Met 11 tegen 7
stemmen werd liet verbödsvoorstel aan
genomen.
BEZUINIGING OP ONDERWIJS.
In den Helder- zal voorloopig geen
nieuw vast onderwijspersoneel wor
den benoemd. Door andere indeeiing
van klassen enz., zullen verschillende
oipengevaüen betrekkingen onvervuld
blijven. Een aan een der scholen be
staand 7e leerjnar zal worden opgehe
ven, en aan. enkele andere scholen zal
geen 7e leerjaar worden verbonden.
LEVENSVERZEKERINGSBE
DRIJF.
Bij Eon. besluit van den 30 sten Juli
is bepaald, dat de artikelen 8, 32, 72,
76 en 89, lid 2, der Wet op hot Levens-
yerzekerihgsbediijf 1922 (St.bl. no 716),
in werking treden met ingang van 1
September1923.
Voorts is in St-bl. 378 opgenomen
een Kon. besluit van 24- Juli, houden
de vaststelling van een algemeen maat
regel van bestuur, als bedoeld bij
art. 83 der w.et op het Levensverzeke-
ringsbedrijf en een E, B, houdende
vaststelling van con alg. maatregel
,van bestuur, als bedoeld bij art. 85
der genoemde wet.
KAMP DER PRA CTISGM-ID EALIS-
TEN-ASSOCIATIE TE OMMEN.
Ommen wordt al zoo langzamer
hand voor de P. I. A. wat Barc-bem
is voor de Woodbrookers. Op Zondag
12 Au mistris (het kamp werd van1
Mededeelingen van den heer Kuypers
Het bergen der lijken.
Hos hot o:ig8tuk gebeurde.
De jPorijsche correspondent van De Tel.
schrijft:
Thans hebben wij eonige mededeel ingen
■kwnneii ontvangen van den «enigen ge
redde, den heer M. Kuypers uit Haarlem,
die nog t:eeds 'zeer onder den indruk is
van dc vreeselijke gebeurtenis. Hij heeft
een verhaal gedaan van den val van den
auto inf den afgrond. Aldus vertejt hij
zijn ontzettend avontuur:
„Toen wa van Gavar-nie terugkwamen
lrr.d ik het gevoel alsof de. auto veel te
snel den gevaarlijken weg volgde. De
chauffeur leek mij to aarzelen bij hel be
palen van zijn richting, Nadat ik een
dof geluid gehoord had, veroorzaakt door
liet doorbreken van de borstwering, voel
de ik opeens het vallen naar de diepte,
terwijl om mij heen vreeselijke angstkre
ten klonken. ITalf bewusteloos bevond ik
me plotseling in diep water en ik zwom.
Mijn pijnen waren zoo hevig, dat ik
dacht dobd&lijk gewond te zijn. Het ge
lukte mij een rots to bereiken en er niet
moeite op te klim,men. Ik riep om hulp
an viel toen flauw. Toen ik bijkwam v
ik dat ik gered was, maar ik was te uil
put om iets te doeu. Ik was gekneusd
■niét in staat om nog voor het vallen 1
den nacht opgehaald l-e worden. De nacht
iwelijk. Maar ik hield moed
lclonide mij stevig tegen do Totsen va
Eindelijk kwam er hulp.
II weet hoe.
Do heer lïoüvcadet, de electrician r
Esquicze, die zich aan een koord vt
eenige 'honderden meters naar do diep
.liet zakken gaf mijwat te dronken 1
heeft mij later opgehaald."
Do geredde Kuypers weende va.11 ont
roering, toen hij op den beganen grond was
II ijdankte allen, dio aam zijn redding
medegewerkt hadden. Zijn eerste daad te
Lub was de verzending van een telegram
waarim hij aan zijn familie te Haarlem
zijn redding mededeelde.
De toeristen in de streolc van Lu?. heb
ben besloten ten bate van de heldhaftige
redders een collecte te houden.
Wij kunnen nog mededeelen, dat alle
leden v-nm de NederlandscheReisver-
oBirigimg, die aam don tocht Parijs:St,.Sd-
basliaah-LouTdes geen bedevaartgan
gers gelijk men al begrepen hec-ft mee-
rendeels tot den protestantsohen gods
dienst behoorèn.
Het mooie werk der Alpinisten.
Aan. de Maasbode wordt gemold:
Op waarlijk heldhaftige wijze'wordt het'
bergingswerk door Alpinisten vol toewij
ding voortgezet. De moeilijkheden zijn
echter ontzettend. Aan weerszijden van
'het wvijn verheffen zich de rotsen lood
recht omhoog, aan den eenen kant tot
een'hoogte van 120, aan den a/nderen kant.
tot een hoogte van 30 M.
Toen men met behulp van verrekijkers
nog een levende bemerkte, hebben alpi
nisten boven allen lof verheven pogingen
aangewend, om in het ravijn af te dalen.
Tegen middernacht slaagden de electri-
cien I-Ioureadet v;un Luz en Blavet vam
Lourdes erin om met den levende verbm-
ding te krijgen maar hij meende niet ver
voerd te kunnen worden en dacht ernstig
gewond te zijn Men gaf hem
moedigde hem aan, om tot het aanbreken
van den dag geduld te hebben. Den vol
genden dag eerst, na 22 uur van beang
stigend en beklemmend wachten boven
op de. rots, wist men den levende door
middel van een hangmat-en touwen uil
het ravijn omhoog en naar buiten in vei
ligheid te brengen.
Op do plaats van. de ramp.
Men was Donderdag druk hezi-g met' 't
zoeken nnar de lijken. Er zijn er twaalf
gevonden. Acht der omgekomenen zijn
reeds gekist. Vier andere lijken zijn naar
het gemeentehuis te Luz overgebracht.
Do overige lijken bevinden zich i,n de
diepte onder de autobus. De maatschap
pij tot uitvoering van publieke werken
plaatse is bezig met speciale toestel
len te trachten d«n wagen uit den af,
rrond op te hijschen. Dat. is een gevaar
lijke onderneming, omdat do wilde
bergstroom in een kloof van honderd me
ters diep tussehen loodrechte rotswan
den bruist.
De heer A. Earbiro, Nedorlandsch con
sul te Bayonoie, vÊrblijft te Luz.'
D0 geredde heer T. KuypeTs wordt al
daar iii 't ziekenhuis verpleegd. Do lieer
Kuypers, die te Haarlem vertegenwoor
diger is van een pianozaak, is nog erg
zwade, maar we! buiten levensgevaar.
Nog kan gemeld worden dat vau acht
der om het leven gekomenen de identiteit
spoedig vastgesteld kon worden. Men had
nl. een foto van een groepje der toeris
ten, dat te Gavaiui-ie gemaakt was.
Naar nog onder gebleken is, ligt nog
een lijk vam een vrouw onder den auto.
Stroomafwaarts, op tien meters afstand,
zijn de lijken van vier andere vrouwen'
gevonden. Do onderprefekt v-an Atgoles
heeft het afdalen limgs kabels te gevaar
lijk geacht. -Nu er geen menschenlevens
moor te redden zijn, leek 't hem voor
alsnog ou.noodig. Men heeft evenwel
vlotten gemaakt om den stroom op lo
varen en vle laatste lichamen te bergen.
De bergbewoners zoeken, aan touwen
bey.estigd, de Gave af naar verdere lijken.
De heer Cabiro leidt met groote toewij
ding het opruimingswerk.
Maatregelen voor do
begrafenis.
De heer A. Cabiro, de Nederlandsche
consul te Bayorme, heeft, gelijk gemeld
regelen getroffen voor de ter
aardebestelling van dc omgekomenen en
het geval dat families Van de slacht
offers verzoeken om hel stoffelijk over-
•ehot barer verwanten naar Nederland
e doen overbrengen.
Men heeft pater' v. d. Tempel O. P. te
Lourdes gevraagd een lijkdienst voor de
ilieke slachtoffers op te dragen. De
begrafeuisploohtighcden hadden
Donderdag .om drie uur ten gemeente-
huize te Luz en Saint Sauveur plaats. De
lijkon zijn voor het gemeentehuis - van
Luz geplaatst.
Na-mens de Fransehe regeering za,l dc
eer Bouffard, prefekt van het departe
ment der Hautes Pyrdnóes het woord
voeren, evenals de heer Laliorde, hurge-
1 meesler van Luz St. Sauvcuf.
Voorts zal de heer Cabiro, NedeTlandseh
consul te Bayonne, uit naani vam de Ne
derlandsche regeeriiig spreken.
Na deze ploohtlgheid zullen de licha
men dor verongelukten in tegenwoordig
heid van eeii Nedêrlandscdi priester en
oen protêstantseh geestelijke te Lourdes
voorloopig Rr aarde worden besteld.
De doodkisten werden op vraolitauto'6
naar Lourdes gebracht.
De plaats van het ongeluk,
Iemand, die de pinnls van het ongeluk
kort geledon bezoöht, schrijft aan het
Handelsblad:
Uit uw bericht over het ongeluk bij
Salint-Sauveur kan een verkeerde gevolg
trekking gemaakt worden. Daarom
graag even het volgende Zeggen:
gers, die van plan zijn, naar de Pyre
neeën to gaan, behoeven zloh niet,
Van Ingezonden Btukken, geplaatst of
niet geplaatst, wordt de kopie don inzender
niet temggogeven.
Voor den inbond dezer rnbrlek «telt do
zich niet aansprakelijk.
HOE ZULLEN WIJ FEEST-
VIEREN?
M. de R.,
Ziedaar oen vraag, die vole belang
hebbenden bezighoudt, nu het Koning-
innefeost nadert. „Men moet ons vrij
laten en de vrijheid niet aan banden
leggen!" zoo luidt do toep van tap-
,pers en mfiliget?) drinkers. Maai' de
:!c drinkers zijn al aan bnuden gelegd;
dio moeten immers drinken, als
maar geld is! Wie evenwel het minst
;aan banden wordt gelegd'is de café-
laten afschrikken. Het ongeval gebeurde Q winkelier moet, be-
op een plaats, waar de weg zeer breed .7„„««„A *at,k
plaat,-
is, heel weinig daalt, en waar een au
in de riuht-tag Lourdes gewoonlijk' ni
bard rijdt, (laar hij vijftig meter vercli
stopt bij de Pont Napoleon III. I-Iet is
allen, die 'de plaats kennen, een raadsel,
lioe juist hier een dergelijk ongeluk heoft
kunnen plaats vinden.
De weg, dien de auto heeft gevolgd
ten onrechte vermeldde u dien over
Col de Riou, -waarover men slechts per
paard of muilezel Saint-S,
Cauterct bereikt was heel eenvoudig
de reolitslreekselic. Do auto volgde
heen' en terug door een meest
breed, hier en daar vernauwd dal. Do weg
d Augustus door tal-
looze -auto's bereden. Hot is misschien de
drykstd weg van de Pyreneeën. Hoe
zichtig men in die streek is met het
oer per auto, blij'kt wel uit het feit,
e moeilijke Tourmalet-pas niet bereden
•ordt, vóórdat het laatste plekje sneeuw
erdwenén is- Dit j'aar moesten de lief
hebbers tot 15 Juli erop wachten.
Bewijzen van deelneming.
Talrijk zijn de blijken van deelneming
die het Centraal Bureau der Reisvereeni-
i;g reeds mocht ontvangen.
Onder de ingekome" brieven en tele
grammen bevinden zich sympatliiebetui-
van de Ned. Arbeiders Reisver
eeniging en van de Amslerdamsohe Rc-is-
club. Een der leden deed het aanbod om
bijdragen voor het roddingswerk te ver
zamelen. Zooals reeds gemeld is. heeft
dJïeetöür van het Centraal Bureau
Neder'l. Reisvereenigi-ng, de heer
Pieters, het denkbeeld geopperd dal
plaatse van het onheil een gedenktoe-
ken zal worden opgericht. De leden der
Reisvereeniging, die hieraan willen bij
dragen, kunnen zich reeds thans wenden
tob het Centraal Bureau, Koningin Em-
makade 46, Den Haag.
Donderdag kwam bij het Centraal Bu
reau van de Ned. Reisvereeniging een te
legram in van Mr. v. d. Vlier, den voorz.
van het hoofdbestuur, meldend, dat deze
Woensdag uit' Zwitserland naar Lourdes
is vertrokken. De lieer Lèfebre en de fa
milieleden van de slachtoffers kunnen
Vrijdag a.s. Jer plaatse hunner bestem
ming' zijn.
Hot lioliton van don auto.
Gelijk wij reeds gemeld hebben is men
druk bezig iu het diepe ravijn bij de
de pont Napoleon den grooten touriston-
auto te lichten. Volgens de „Matin" ligt
de auto met den kop in de richting van
de brug. Men kan de banken en de kap
uit het bruisende water van de Gave zien
opsteken.
Het gevaarte is,- na -door de borstwe
ring heen gebroken te zijn, nog een twin
tig meter doorgeschoten, voor het te plet
ter is gevallen. Het bovenste gedeelte^
van den rotswand is niet beschadigd.
Identifioeoringsmoeilijkhedon.
Bij de Nederlandsche Reisvereeniging
te 's-Gravonhoge is Donderdagmiddag een
uit Luz denzelfdeu ochtend 10 uur afge
zond entelegram ontvangen van den Ned.
Consul te Bayonne, thans te Luz verblijven
de, en in welk 'telegram woidt gemeld
„twee lichamen alsnog gevonden; voor
zien onmogelijkheid te idsntificeeren,
maar gevonden voorwerpen zullen fami
lie in staat stellen te herkenen. Wij be
reiden de formaliteiten voor van de over
brenging naar Holland. Alle handelingen
zijn toevertrouwd aan een begrafenis-
maatschappij uit Tavbes. -Het schijnt mij
noodzakelijk een gedele-gSorde te zenden
tot' samenwerking".
(Zooals men weet is dit laatsto van
wege de -Reisvereeniging reeds geschied.)
halve op Zaterdagavond, zijn zaak
om acht uur sluiten, de tapper
eiken dog tot 12 uur tappen. Voor hem
is er geen feest- of rustdag. Zouden
zij daarom korter leven dan ande
mens'chen Met is een van die bedrij
en, waarbij men het vroegst dood
gaat. Wat zou daar de hoofdreden
van zijn? liet drinken? De reuk? Be
Inn go arbeidsduur? 1-Iet schijnt zulk
een gemakkelijk baantje en toch wor
den de tappers niet zoo oud als zij, die
iiet zwaarste werk doen. En toch zou
den ze gaarne den heeleu nnclit dooi
■illen tappen. Zij voelen dat 'hun
,,vak" zeker ten gronde gaat.,
claar wil zulk een kleine groop „fauu-
tiekei's", dat om 4 uur 's middags
geen alcohol meer wordt verkocht.
Welk een miskenning van den groo
ten ijver der tappers! Zijn zij niet al
tijd in de weer, om den Staat te laten
voortbestaanDoor wie komen die vt-
lo milliociien in de schatkist? Immers
door hun groote ijver van 's morgens
tot 's nachts 12 uur! Altijd maar ru
teloos werken, 'om steeds de dorstige
'eu! Voor wat nog geen 25 eer
per liter kost, iegt do Staat 3.15 bi
lasting op. En om een kleine winst te
maken, moeten de tappers er ongevc-cr
25 water in doenEn dan zeggen
"ie „fanntiekers" nog, dat de tappers
volksvergiftigers zijn! Zij zijn ver
gunninghouders; <le gemeente en de
Staat zijn -de verantwoordelijke licha
men. Gelukkig voor de mcnschheid,
dai de tappers er 25 water bij doen,
zoodat de drank daardoor minder
schadelijk is Maar die menschlievend-
lieid wordt niet genoeg op prijs ge
steld. De gemeenteraad moet nu maai
zien, of het grootste gedeelte der
burgerij niet achter hen staat, neen
duizenden handfceekeniugen zullen dat
bewijzen. Maar in 1913 hebben de „fa-
natiekers" óók handteekeningen ver
zameld en ik geloof niet, dat de tap
pers het zoo .ver zullen brengen. Uit
deze- twee verzamelingen van liandtec-
koningen zal men kunnen zien, wie
kerkskien zijn; nu zal men een
overzicht krijgen wie voor of tegen de
tappers zijn, en dan zal kunnen blij-
clab hel een groote partij „fana-
tiekers'' is, met een steeds groeignae
maclib en niet cloor geldzucht gedre-
want niemand ontvangt eenig
loon. Integendeel, geheelonthouding
en mensehenreddiug kan niet zonder i
root© koster- gepaard gaan. Hier
schuilt een groote kracht, die de bewo-
nei's der geheel wereld tob nuchtere
menschen zal maken. Het kan nog
lang duren, maar die dag komt zeker.
Daarvan is iedere geheelonthouder
oVertuigd. Do grootste helft der
uienschilcid lijdt ónder den vloek vau;
alcohol. Veel moeders kunnen
hun jonggeborenen zelf niet meer voe
den; onze „raatig-drinkende" voor
ouders zijn daar do schuld van!
Moeders en toekomstige moeders,
in hi is door uw stemrecht de macht
gegeven dit onheil te beteugelen; 0111
de toekomst een beier geslacht voort
te brengen. Gij hebt de meerderheid,
•ant er zijn meer vrouwen dan man
nen, en als wij alle gestorte vrouwen-
■anen luidden kunnen opvangen, dan
zou men een nicer van vrouwen- en
del't-i'aneu zien, alleen door de in
standhouding vau den alcohol. Laten
/ij veronderstellen, dat do tapper 011-
umdig is pn dat hij niet weet, dat
hij zich door 'den 'Staaï ïoa£ gebrui
ken voor volksvergiftiger. Ons volk is
de StaatZoo het volk, zoo de regeer
ders! Als wij geheelonthouders naar
liet Purloin ent afvaardigen, dan raakt
hkt land droog zonder plaatselijke
keuze. De geheelonthouders zijn geen
politici; zij vóeden. het volk op voor
een bel ere maatschappij, van ouderen
op. Ondanks de tegenwerking van bo
ven af zal hel. worden een groote, ze
delijke macht, de men nu nog beti
telt met „kleine groep fanatiekera"-
Door do stemming uit do burgerij ie
vergelijken met do stemming voor
plaatselijke keuze tien jaar geleden,
zal men tob een andere overtuiging
komen. Drank handelaren, gij zijt
thans nog de bevoorrechtten. Waar
om Dat welen wij niet, maar zoo blij
ven zal 't zeker niet! Op gelijke reen-
ton hebt gij recht, even goed als wln-
Itelirs in andere vakken. Maar oolc
het recht van vergunninghouder zal u
eens ontnomen worden.
Burgers van Haarlem, viert het
Koninginnefeést nuchter! Gunt ddn
tapper toch ook eens ru9t.
Dankzeggend voor do plaa-lsiug,
hoogachtend,
P. CRAMA'.
iBitsra BH Kssst
CROOTE INTERNATIONALE
ZANCERSFEESTEN IN 1924.
De lieer H. Kónig-, directeur-generaal
der Posterijen en Telegrafie, oud-Mi
nister van Waterstaat, heeft het eerc-
voorzir.terschap aanvaard van liet Eere-
Comité voor den tc houden Interna
tionalen Zangwedstrijd in 1924 ie Rot
terdam, uitgeschreven door het Rotterd^
Gem. koor „De Posi".
„HET NEDERLANDSCH TOONEEL",
Men meldt aau de N.R.Ct. uit
Amsterdam
Naar wij vernemen heeft Dr.
Roy aards de meeste daincs en heeven
die deel uitmaken van „Het Neder-
1 and sch Toonecl" uil genood ied lot een
bespreking over een eventueel engage
ment voor het nieuwe seizoen. De be
spreking gaat over een engagement
acht maanden, tegen een lagere
gage dan tot dusver werd genoten, in
■erband met de verminderde gonieeii-
csubsiciie. Niet uiigc-noodigd zijn tot
ien dergelijke bespreking^ de dames
Emma Merel, Sophie dc Vries e-n rne-
iw Julia Cuypers <ju de hoeren S.
Praag en Parser.
LOUIS CIMBERC.
Toen do heer Louis Gimlmrg. lid
-au „Het Nedeiflandscli Toone-el", na
:ii 11 langdurige ziekte Woensdag
avond voor het eerst weer optrad in
den.Stadsschouwburg te Amsterdam,
als "Doctor Jüthuer -in Oud Heidel
berg .is hij dorq' het publiek met spon
taan applaus ontvaugen. Dr. Roy aards
bood hem een krans aau, ook kreeg
hii er eon van de collega's on vele bloe
en van het publiek.
LOUIS BOUWMEESTER BIJ
TUSCHINSKI.
Van 1 September af zal Louis
Bouwmeester bij Tuschinsky optre-
den, Hii zal er een jubiileumgediclit
voordragen dat muzikaal geïllustreerd'
wordt. Een kinderkoor verleent daar
bij medewerking.
DE BESPELINC VAN DEN STADS-
SCH O IJ WBU R C.
:.Vaar ,.ïïet Volk" vernoemt, is door
„Het Schouwtoneel" (Musch, v. d.
Horst c.s.) in comtbinaiie niet „Het
Hofsta-dtooueel" (v.-d'. Lugb Me leert
c.s.) tot het gemeentebestuur van Am
sterdam een aanbod gericht- tot bee
speling van den Stadsschouwburg 111
het a.s. seizoen.
Bij informatie ten stodhuizo werd
het. bovenstaande bevestigd.
Het, Hbld kan hieraan toevoegen,,
dat do nieuwe combinatie De Vries-
Ilevennans, ovc-nlu.ee] ook bereid zou
zijn den Stadsschouwburg te bespe
len.
LUCHT.
LUCHT EN ZONLICHT. GASSEN, CEESTEN EN SPIRITUS. WAT ZIT
ER ALZOO IN DE LUCHT? DE EDELE GASSEN.
In deze warme, zomerschc dagen 1
'(laat ik het niet te hard zeggen, want
anders mocht 'i eens uit'zijn en moes
ten we weer een regenperiode in
gaan nu iedereen vacantie heeft of
in vacantiestemming verkeert en geen
zin heeft in beschouwen over we
tenschappelijke onderweipen of tech
nische kwesties, zal ik dus maar niet
a-1 te zwaar op- 'de hand wezen. De
vorige maal schreef ik over geuren,
wel, laat ons thans een nog ijler en
luchtiger onderwerp, de lucht zelf.
eens kiezen. Want liet is belangrijk
genoeg, zonder lucht zou er voor de
meeste planten en dieren geen leven
op aarde mogelijk zijn, want afgeschei
den van het feit, dat "de meeste leven-
do wezens (enkele bacteriesoorten uit
gezonderd) lucht noodig hebben om
adem te halen, on dus in léven te blij
ven, zou ook, zonder de beschuttende
luclillaag, de atmosfeer, alles bier op
aarde verschroeien, wanneer het door
de directe zonnestralen getroffen
werd. Niet omdat- de luclit zoo veel
warmte tegenhoudt, dat is maar be
trekkelijk weinig, maar wel omdat de
meest werkzame stralen van het zon
licht, de zoogenaamd ultraviolette,
omdat, ze niet ziohbbaar zijn maar nog
voorbij het violet liggen, iu hooge ma
te door de lucht worden tegengehou
den. 'In liet liooggebergte, waar het
kouder Ls dan in de laagvlakte, raakt
men toch bij heldere zonneschijn ve-'el
eerder en veel sterker verbrand, om-
da I. de lucht daar zoo veel ijler is dan
beneden en des to meer ultraviolet
doorlaat. Eu dan is de lucht in het
gebergte nog w'el zoo, dat men ze kan
ademen dus nog niets eens zoo sterk
verdund; als er heelemaol geen lucht
was, dan zou zelfs een neger hier in
ons schoone vaderland nog zwarter
brandeni 1
Men heeft langen tijd niet geweten,
wat de lucht eigenlijk vva-s. Arislotel-es
nam haar wel op onder zijn vier ele
menten, maar over het wezen van de-
lucht wist men niet veel te zeggen en
liet men zich ook eigenlijk liever niet
uit. Heel lang meende men dat lucht
geen gewicht had, wat ook vrij voor
de hand ligt, want iets wat je niet
ziet, niet ruikt, niet hoort, amper
voelt (behalve als het waaithoe kaai
dat nu materieel© eigenschappen heb;
ben Eerst Galilei toonde aan, 'dat
lucht ook gewicht had. Het lieele be
grip „gas" -dateert trouwens van veel
later tijd dan Aristoteles; het woord
is waarschijnlijk het eerst gebruikt-
door de Zuid-Nederlandscbe alchimist
(of eigenlijk was hij dat al niet meer,
hij was wetenschappelijker) Johanne-s
Baptisba van Helmont, en misschien
een verbastering van ons woord
„geest". Geest noemden de alchimis
ten toen de vluchtige stoffen, dio bij
verhitting uit allerlei lichamen ont
stonden. Enkele van die namen zijn
nog blijven bestaan: geest van zout
voor zoutzuur, geest van salmiak voor
ammonia, wijngeest voor alkohol;
maar veel vroeger noemde men alle
vluchtige stoffen spiritus of in liet.
Hollandsch geest. En van llelmont
schijnt voor het eerst die zeer vluch
tige stoffen, die wij thans gassen
noemen en die men met de toenmalige
hulpmiddelen in geenen deel© vloei
baar kon maken, met die geest of gas
naam beschreven te hebben. Langen
tijd bleef er evenwel nog Verwarring
bestaan en werden verschillende gas
sen niet juist omschreven en ook met
e'Jknar verward en pas aan het einde
va.n 'de achttiende eeuw bracht Lavoi
sier dat de tot dan steeds als een cle
ment beschouwde dampkringslucht,
een mengsel van (in hoofdzaak) twee
gassen is, clie hij de namen stikstof
en zuurstof gaf. Wel was de zuurstof
al ee-nigep tijd eerder ontdekt. De
Zweedsche apotheker Karl Wilhelm
Scheele had in 1774 bij het verhitten
van rood kwikoxyde (kwik-kalk zooals
ze dab toen. noemden) een gas gekre
gen, dat hij „vuurlucht" of „levens
lucht" noemde om-dat een brandende
kaars of een glimmend houtje er in
gehouden, veel feller ging branden.
Ook bij verhitting van éen aantal an
dere stoffen: salpeter, zwavelzuur en
bruinsteen had hij die vuurluebt ge
kregen. Terzelfder tij-cl, ongeveer in
1777, ha,d ook 'de Eng-elschman Priest
ley, -toen. hij hetzelfde roocl-e kwikoxy
de verhitte door er niet een brandglas
zonlicht op te laten vallen, ook een
gas gekregen waarin een kaars met
een buitengewoon fel licht verbrand
de. (Volgens Dr. Naber uit Hoorn
zou onze landgenoot Cornelis Drabbel
1 in -1572 zuurstof gen/aakt hebben,
::aar als 't waar is, dan heeft hij het.
m ieder geval verbazend geheim ge
liouden, Trouwen?, zooals meestal bij
dergelijk© ontdekkingen waren er een
groot aantal die bet „bijna" gevon
den hadden; uit oude handschriften
zijn zelfs aanwijzingen te vinden, dat
in de 4de eeuw 11a Christus de Grie
ken het al gekend hebben en het is
vrij zeker, dat ook 'de C-hineezen het
allang keuden voor het hier in Europa
ontdekt werd).
In 1772 had de Engelschman Ruther
ford ook de stikstof al „ontdekt",
d.w.z. nadat hij phosphorus verbrand
bad in lucht en zoo de zuurstof wegge
n-omen (al wist hij dat zelf niet) had
hij een gas overgehouden niet andere
eigenschappen dan lucht: heb onder
hield do verbranding heelemaal biet
en toonde zich in 't algemeen bitter
lig geneigd om met andere sloffen
te 'reageeren.
Maar de eenheid in al deze op zicli-
:clf slaande ontdekkingen werd pas
rebrnc-ht door Lavoisier, dio de proe-
i'cn van de anderen nadeed en dnm-
bij steeds zijn uitgangsmaterialen en
do stoffen die liij verkreeg woog en
aldus voor 't eerst tot cruantitatieve j
resultaten kwam. Op grond van zijn j
onderzoekingen kwam hij tot het. re-j
sultar.t, dat lucht is een' mengsel- va
twee gassen: zuurstof, dat de verbraii-
ding onderhoudt en dus ook het leven, j
do ademhaling en stikstof, dat danr-
'bij heelemaal geen rol speelt en iu het
algemeen heel weinig actief is. De
verhouding was volgens hem ongeveer
1 deel zuurstof tegen 4 deelen stikstof.
Later is dat veel nauwkeuriger be
paald door een aantal anderen en
Vond men de meer nauwkeurige cij
fers van 20.81 zuurstof en 79.19
stikstof. Eigenaardig is, dat tot op
vrij groote hoogten constant blijft en
nog merkwaardiger is dat niet alloen
het geheele jaar door maar ook over
een tijdsverloop van 100 jaar, die ver
houding niet veranderd is. Want et
wordt ieder jaar aardig wat steenkool
verbrand, 1500 millioen menschen ade
men steeds door en nóg veel meer die
ren en planten, eu dat alles onttrekt
zuurstof aan de lucht en brengt er
kooldioxyde (koolzuurgas) iu. Maar
voor een groot deel wórdt het w-eer in
orde gebracht doordat de bladgroen-
korrels der planten onder invloed van
liet zonlicht weer kooldioxyde opne
men en dat omzetten 111 zetmeel, bij
welk proces zuurstof vrij komt.
Ook de stikstof doorloopt zoo'n
kringloop; bij de rottingsprocessen en
ook bij verbranding komt er stikstof
vrij, terwijl aan den anderen kant
sommige planten luchtstikstof opne
men en binden. Maar het zou wel een
groot toeval zijn als daarvan het re
sultaat was dat de verhouding stik
sbof-zuurstof constant bleef; maar al
Yeranderde die verhouding dan zou
den wij het nu nog niet merken zoo
langzaam zou het dan gaan; de lucut-
analyses loopen pas over een tijdvak
van nog geen honderd jaar en daar er
ongeveer 4 niaajl '10/13 (dat is een,
getal dab niet eens iu woorden zelfs
niet in marleen is uit te drukken) M3.
luclit boven de aarde hangen zal eV
nog heel wat steenkool moeten ver
branden en levende wezens moeten
ademhalen wil er ook maar een ver
andering van 0,1 inde samenstelling
van de lucht optreden.
Ik sprak daar zooeven vau kool-
dioxyd, abusievelijk ook wel koolzuur
'.genoemd; ook dat is een gas dat voor
een gedeelte in de utmospheer voor
komt. Maar daarvan is het gehalte
sterk wisselend; in groote steden voor
al fabriekssteden waar veel steenkool
verbrand wordt is liet natuurlijk hoo-
ger dan op het vrije vlakke land waar
de wind bovendien de lucht veel meer
mengt en er dus, al ontstaat het ook,
niet op een bepaalde plaats kooldio-
xyd lean blijven hangen. Zoo vond
men (in 1882) Sr.. Parijs 3.U2 deeleu
koöldioxyd op 'KXiCO doelen luclit, bij
Dieppe aan zee maar 2-8- iu slecht
geventileerde kamers of zaken waar
veel menschen verblijf houden (want
bij de ademhaling wordt zuurstof op
genomen en kooldioxyd afgestaan)
kon het gehalte veel hooger zijn; ik
'heb zelf in een groote collegezaal in
Amsterdam waar een uur 200 stu
denten hadden" gezeten eens bijna
per 10000 gevonden 011 daar was de
ventilatie toch goed. Men kan hei
qaulitatief zelf wel aantoonen dat cle
uitgeademde lucht veel rijker is aan
kooldioxyd dan de dampkringslucht
Wanneer men 11.1. luclit zuigt door
een flcschj© niet kalkwater (d.i. een
heldere oplossing van kalk iu water)
ziet men het water langzaam aan troe
bel worden omdat heb kooldioxyd zich
Verbindt met de opgeloste kalk tot de
onoplosbare verbinding koolzure kalk.
Maar wanneer men zelf blaast zijn uit
geademde lucht dus door een zelfde
heldere oplossing vau kalkwater Jan
ziet men de oplossing veel sneller en
veel sterker troebel worden omdat de
uitgeademde lucht -rijk is aan kool
dioxyd. Een ander voornaam bestand
deel van de dampkringslucht vooral
in ons land is de waterdamp. Die is er
ook in zeer wisselende hoeveelheden
in aanwezig; gemiddeld 1 zoowat
maar in zeer vochtige streken wel tot
4 En als liet dan nog warm is
daarbij zooals bijv. in de dichte 'oer
wouden in de tropen dan kan het wa
terdampgehalte nog hooger stijgen.
Het gehalte aan wateird-amp van de
lucht is van zeer grooten invloed op
ons „welbehagen"is de ducht droo-g,
dau verdampt er uit ons lichaam zelf
veel water en we gevoe'en ons dorstig,
onlekker, warm, koortsig haast. Van
daar dat in fabrieken waai' de tempe
ratuur vrij hoog cn de luoht nogal
droog is, wel kunstmatig door mid
del van sproeiers of verstuivers wa
terdamp in de lucht wordt verspreid.
Maar is aan den anderen kant de lucht,
met veel waterdamp, belaiendan kan
ons (lichaam niet voldoende verdam-
pen, wc transpireeren sterk, voelen
ons gedrukt en benauwd.
En verder komen cr nog een massa
bestanddeelen in meer of minder wis
selende hoeveelheid in den dampkring
voorgassen, zwammen, zwevende
stofdeeltjes, 'bijv. aan de zeekust en
ook nog wel een eind het land in, heel
'kleine zoutkristalletiesde lucht,
„proeft" dan zout, op de lippen en
tong komen die zoutdeeltjes ook-en je
hebt een zitten smaak in den mond.
In groote steden, vooral tegenwoor
dig is benzine ook een een vast be
standdeel van de lucht; in 1902 was
dat in Parijs al 1.2 c.M.3 per 100 L.
lucht (bezinedamp natuurlijk) en dat
zal nu wc-1 heel wat meer wezen.
Vooral New-York is in dat opzicki be
rucht. daar schijnt benzine zoowal de
eenigste geur te zijn, die er op straat'
te ruiken valt, hier is liet gelukkig nog
niet zoo eiv en ruiken we nog wel eens
frissche, natuurlijke geuren. Of stin
kende grachten. Voorall in onze Hol-
landsclie steden komt dat nogal eens
voorhet wordt veroorzaakt door
rotting van a'lerei plantendeelen op.
den 'bodem van de gracht waarbij zich
een gas ontwikkelt, zwavelwaterstof,
dat buitengewoon onaangenaam naar
rotte eieren riekt (eigenlijk is het net
omgekeerd en rieken rotte eiereu naar
zwavel waterstof) en bovendien de
eigenschap heeft zilver zwart aan Ie
slaan door vorming vau zwavel zilver
ou 'Joodwitverf door vorming van
zwavellood. Bij fabriekssteden komt
door het verbranden van zwavelhou
dende kolen ook nog veel een andere
vorbinding van zwavel, het 'dioxyde,
de verbinding met zuurstof iu de luclit
voer, een scherp zuur gas. dat als het
gehalte eraan, vrij groot, is, moordend
is voor allen plantengroei.
Maar dit zijn nog maar variabele be
standdeelen tot de steeds voorko
mende bohooren ook nog de zooge
naamde edele gassen die hun naam
daaraan te danken hebben, dat ze zich
et geen enkele stof verbinden. Ze
zijn betrekkelijk kort geleden gevon
den bok al omdat, het gehalte er aan
zoo buitengewoon klein is. Alleen van
>n, dat voor vulling van elektrische
gloeilampjes gebruikt wordt (de Araa-
himpen) bedraagt het iets minder dan
1 pet.maar de andere heliimmeoii,
krypton, xenon, komen in vedl en veel
reririger hoeveelheid voor.
Maar met dat al blijkt de stelling
'an Lavoisier: lucht bestaai voor 1/5
uit zuurstof en 4/5 uit stikstof, niet
olkomen juist te zijn. Wie weet wat
v later nog meer voor gassen in ont
dekt worden
J. J. LUIJTEN.
