Van onzen reizenden Redacteur
hg lak
er, 'thoojs! in prijs en toch goü
mop is FRA
lïEH's MM I
Buiteniandsch Overzicht
Causerieën over Wetenschap
en Techniek.
llll
(Nieuwe reeks.)
No. 179
In het land der Millioenen
Armoede en luxe. Wat de plelzierreiziger In Dultschland ziet en hoort van
do economische ellende. Schijn en werkelijkheid. Het apothischo Dultscho
volk. De crisis in üuitschland en de arbeiders. De loonen in Dultschland.
Do toenemende werkloosheid in Duitschland. De gevaren van oen verbete
ring van den Markkcers. Binnenhuis-ellende.
„Was liet nÏ6t deprimeerend op je
reis. al die ellende in Duitschland
om ie heeu ta zien t" zoo is mij r.a
mijn terugkomst reeds herhaaldelijk
gevraagd en het bleek mij daarbij,
dat de meeste menschen in Holland
zich van net - tegenwoordige Duttscii-
land een geheel verkeerde voorotellins:
maken. Men denkt zich blijkbaar
Dultschland als een uiterlijk veraTrnd
en .berooid land, en meermalen be
merkte ik. dat men verbaasd was, als
ik vertelde van de luxe. die ik ock
nu nog in Duits.rhland overal ia ae
groote steden heb waargenomen. Ik
wil daarmee allerminst zeggen. d;t er
in Duitschland oeen nijpend gebrek en
bittere armoede heerschen. Integen
deel 1 Maar van deze binnenhuis-
ellende ziet een pleizier-reiziger
vit den aard <ler zaak niet veel. Wan
neer hii niet afweet van de ueerschen-
ce economische misère, zal hel clen op-
pervlakkigen reiziger, als hii niet toe
vallig op een dag van troebelen in een
groote stad ia, aan het uiterlijke
stadsbeeld nauwelijks opvallen, dat hii
in lv t land van den financieelen chaos
reist.
O zeker, ik heb nergens zelfs niet
twee iorvr geleden, te Weenen zoo
veel bedelaars g. zién a's dezen zomer
te Dresden en te Leipzig, ik heb man
nen. vrouwen, en vooral kinderen :n
de straten zien loonen, in de meest
havelooze k'.eading, bio tvcets en met
gezichten waarop de ontbeering en de
honger als geieekend stondeu. maar
daarnaast een luxe, als wij nauwelijks
in het ..rijkeNederlandkennen. Men
zal in Den Haag of Amsterdam te
vergeefs zoeken naar winkels vttu
welde-artikeln. zoo ritk gesorteerd on
van zoo geraffineerde 11 smaak, als ik
te Dresden en te Hannover zag. Ner
gens in Holland zag ik bonton- on de
licti Lesse-winkels a!s te Dresden
liet valt. den Hollander onmiddel
lijk od. hos verzorgd en goed ge
kleed het nublïek erover het algemeen
in de Duitsche steden uitziet. Ik hen
op een Zondagavond door de straten
van Hannover gewandeld en ik kreeg
den indruk, alsof flc in hel bloeiende
inplant? van in het ongelukkige, ver
armde Duitschland was. Ik heb te
Dresden en. Hannover op Zondagen in
goede buitenrefitaiirapts gezeten, to
midden van een overt,alrijk publiek,
dat van een bijna benijdenswaardige
welgesteldheid scheen. Het publiek,
dat wij in onze groote steden ot> de
Zondagen zien. is veel eenvoudiger en
veel minder gesoigneerd gekleed dan
do Zondagsmenschen, die ik te Dres
den en Hannover overal om mij heen
z as-
Ik weet zeer goed, dat dit alles
slechts sch ii n is. dut de Duïtscher
van tegenwoordig s'echts leeft bri den
dag en hii al zün papieren verdiensten
liever onmiddellijk uitgee/t dan het
ééu da<r langer dan noodig in zijn por
tefeuille to bewaren. Het stadsbeeld,
dnfc de p!eïzïèrreiai«©r krijgt te zien,
geeft, de werkelijkheid niet. Zoo be-
driogelök is dit beeld, dat hij soms
moeite heen er aan te gelooven. Wan
neer ik al dio schijnbaar onbezorgde
menschen om mii heoa zag. vroeg ik
mij soms vol verwondering af. of ik
nu werkelijk midden in het „land der
millio-neu" was, waar schier eiken
dag zijn nieuw e rampen en zijn nieuwe
ellende met zich medebracht.
Zag men in Duitschland op straat
niet veel van de dagolijksche ver
arming, ervan hóé ren deed men
des te meer. Het was. of er nog maar
één onderwerp van diecours wasde
dollar en de stijgende prijzen. Men
kon nergens komen, of men hoorde de
woorden: ..Millionen! Millioneu! Mil-
lionenOp straat, in den trein, jn de
tram, in de restaurant:-, in do wiuke's.
overal weer zoemde dat woord „Mil
lionen" ie om do ooren.
In een interview- met een Ameri-
kaausche journalist, heeft Streeemann
gezegd „Het Duitsche volk is zeer
geduldigen waarlijk, de vreemde
ling. dio Duitschland in clezo weken
heeft bereisd, moot wel tot dezelfde
conclusie zijn gekomen. Ik tenminste
ben getroffen geworden door het ge
duid en de gelaten onderworpenheid,
waarmee dat- volk al de ellende, wel
ke de ongelooflijke Markdaling met
zich medebrrebt, droeg. O, ik weet
wel. dat het in enkele steden toi op
roer en plundering is gekomen, -naar
ik vraag mii af. wat er in ons land
gebeurd zou zijn. als ons Holhindscba
volk voor dezelfde feiten gestaan zon
hebben. Wat zou de Hollander hebben
gedaan .als hii een priis <lei\ eerste
levensbehoeften binnen den tijd van
één maand had zien verdei bigvoudï-
gen.
Een Duitscher. wien ik mijn verwon
dering over deze houding van -het Duit
sche volk te kennen gaf. antwoordde mij:
„De Duitschers hebben in deze jaren nl
zooveel moeten doorstaan, dat zij apa
thisch zijn geworden! Er is nog maar
één ding. dat in slaat zou zijn hen uit
hun onverschiüighc'd op tc wekken de
honger!"
Het was precies dezelfde conclusie,
waartoe Stresemann in zijn interview
kwam, toen hii zeide „Maar als wij de
Duitschers niel meer kunnen voeden,
kan ik voor niets meer instaanEn
hij voegde er aan toe, wat vrijwel de
opinie van alle Duitschers is „Wanneer
ik niet slaag, zal ik dc laatste burger-
rijkskanselier geweest zijn!" Daarom is
de vraag, hoe de. crisis m Duitschland
rich onder Stresemann zal afwikkelen
■■an zoo 'ontzaggelrk groot belang, niet
3lleen voor Nederland maar voor de ge-
heele wereld.
Nu dient het erkend, da: men in deze
moeilijke tijden alles heeft gedaan om de
arbeiders zoo weinig mogelijk door de
crisis tc doen lijden. Om deze periode
door te komen, móesten slakingen met
dc daarbij behoorende troebelen zooveel
mogelijk worden voorkomen en werden
dc loonen naar goudwaaide overal ingc-
illigd. Men kan dan ook bezwaarlijk
zeggen, dat de arbeiders de zwaarst lij
dende partij in Duitschland zijn^ Toen
één millioeo Mark nog de waarde van
één gulden had, verdienden bijvoorbeeld
de bouwvakarbeiders in Dresden 6 mil-
liocn Mark per dag, dat is dus 36 gulden
per weck en de boekdrukkers zelf; 36'A
miljioen per week. In Saksen hadden do
arbeiders zelfs ondet den druk der om
standigheden op verschillende fabriokco.
nog hooger loonen dan de goudwa:
weten te bedingen. Hierdoor waren wel
is waar, het gevaar van oproer en de
onmiddellijke chaos 'bezworen, maar een
ander, op den duur niet minder groot ge.
vaar, was daardoor ontstaan. Fabrieken
werden bij tientallen gesloten, en aibei-
ders bij honderdtallen ontslagen, omdat
de productiekosten niet meer in verhou
ding waren van wat he: publiek kon be
talen en het aantal werkloozen nam bij
den dag angstwekkend toe. Alleen in
Diesden was hel aantal werkloozen in
één week met 25.000 vermeerderd. Een
fabrikant in Oost-Saksen wist niet beter
te doen dan zijn arbeiders aan te bieden
zelf de exploitatie van de fabriek over te
nemen. Zij moesten maar zien, hoe zij
het met die loonen klaarspeelden de fa
briek nog rendabel te maken. Hij kon
lie; niet meer!
Zoo 'ernstig was de toestand in do
laatste dagen, wen ik te Dresden was,
dat overal ia-de stad proclamaties wa
ren aangeplakt van de regeering die
in Saksen naar uiterst links is georiën
teerd —7 waarin den arbeiders dringend
de raad werd gegeven om in te binden
met hun looneischen, omdat anders de
fabrieken onder dc tegenwoordige om
standigheden de concurrentie niet meet
het hoofd zouden kunnen bieden en dus
zouden moeten slui'.cn, wat allereerst ten
koste van het arbeidende volk zou gaqn.
Wat in Duitschland nog het grootste
beswaar geeft, is dc onberekenbaarheid
der prijzen. De berekening naar de
goud waarde biedt in de tegenwoordige
omstandigheden de cenige mogelijkheid
om dc leveranciers en de«aibeiders voor
al te groote verliezen te vrijwaren. Maai
hoe door en door ongezond de toestand
is, zoolang het betaalmiddel, de papi<
ren Mark nog aan zoo groote schommi
lingen onderhevig is, be.nv.rkt men, ai
vreemdeling, eerst rech», wanneer d
Mark eens wat wel is waar tot nu toe
uitzondering was in koers verbetert.
Want er is dan natuurlijk geen sprake
van een getijktiidige vermindering van
loonen en prijzen.
Na den allergrootsten val in midden
Augustus is cr na he: optreden van
■Stresemann een week geweest, dat dc
koer; van den Mark plotseling belang
rijk verbeterde. Van 5 millioen daalde
de dollar zelfs tot op 2.5 dus ;o Feite
lijk zouden ook de prijzen en de loo
nen waaneer de toestand gezond ware
geweest in die weck naar beneden
moeten zijn gegaan, maar hiervan was
geen sprake en wij, vreemdelingen, die
builenlandsche vaht'a moesten beta
len, bemerkten onmiddellijk, hoe bui-
iporig duur het binnen enkele dagen,
in Duitschland werd. Dc prijzen stegen
zelf; aanmerkelijk boven vredesprijs.
Een blijvende en belangrijke verbetering
van den Mark zou voor Duitschland mis
schien op het oogenblik neg grootcr
ramp beteekenen dan een verslechtering.
De arbeiders zouden do vermindering
der loonen, die nu zii naar de goud-
waarde bepaald wordt in dat geval
noodzakelijk en ook billijk zou zijn,
zeker minder gewillig acccpteerep dan
de vermeerdering. Ook de prijzen in bef
binnenland zouden in dat geval slechts
zeer langzaam de dalende beweging vol.
gen en het gevolg zou zijn, dat de prij
zen en loonen in verhouding met het
buitenland onmiddellijk zoo buitensjio-
Adv. I
rig hoog zouden worden, dat alle moge
lijkheid van concurrentie met het bui
tenland totaal uitgesloten zou zijn.
Hoe dringend noodig het intusschen
was, dat de prijzen haar de goudwaarde
werden berekeud om de winkeliers voor
al te groote verliezen te vrijwaren, is
mij wel hel meest duidelijk geworden
door het volgende tragische gevalIk
kwam in Schandau in een klein winkel
tje van hccrcnartikelen om manchetten
te koopen. Op mijn verzoek om 4 paar,
kreeg ik ten antwoord, dat ik slechts
één paar kon koopen en toen ik vroeg,
waarom ik niet meer kon ontvangen,
barstte dc oude dame, die achter de
toonbank stond, plotseling in snikken
uit. En daarop kreeg iklier tragisch
verhaal te hooren. hoe heel haar win
keltje in twee maanden bijna geheel was
leeggekccht en zij nu voor de papieren
Marken, die zij iiad ontvangen, nog niet
het tiende kon koopen, van wat zij voor
haar zaak noodig had,
„Ik weet niet,' mijnheer, hoe ik er mca
moe'.! In 6 weken is mijn kleine zaak te
gronde gegaan, doordat ik bijna alles
heb verkocht en geen kapitaal meer be
zit om m te koopen. Ik weet niet, wat
tc moeten beginnen! Ik zal er nu wel
uit moeten en dat op mijn leeftijd. Mijn
cenige jongen is in den oorlog geble
ven en ik sta geheel alleen op de we
reld Ik weet niel, hoe hel verder moet!''
Verlegen en geheel onder den in
druk ben ik heengegaan. Toen ik den
volgenden dag hel winkeltje passeerde,
waren de luiken dicht en op een groot,
wit papier las ik de aankondiging
„Voorloopig wegens göbrek aan goede,
ren gesloten!'1
Zie. dat was nu een der vele trage
dies der Marken-catasiropke, die mij
daar toevallig werd geopenbaard. Dat
was de binnenhuis-ellende, waarover ik
in het begin van dit artikel schreef cn
waarvan de pleizicrreiziger in de bad
plaatsen en in cle groote steden niet dan
bij hooge uitzondering iets ziet.
J. B, SCHUIL.
VAM HET CR1EKSCH-ITALIAANSCHE GESCHIL.
DE HOUDING DER DUITSCH-NATIONALEN TEGENOVER DEN
DUiTSCHEN RIJKSKANSELIER.
VAN DEN STAATSCREEP IN SPANJE. DE RECEERIHC AFCETÏsEDEN.
In aansluiting op
onze Telegrammen m
is gemeld, nog het vo
tgcen reeds onder
ons vorig nummer
jende inzake het
uiill tusssïien |tali3
cn Griekenland
De nota van den Gezanten raad, welke
aan do Griekscho regeering oil nan den
Volkenbondsma,! werd overhandigd, zegt
in hoofdzaak.
Ie. L-at de IUlïaansche troepen van
Kot-toe zullen worden loruggetrokken
vóór den 27sien September, tvelkc dag is
bepaald voor <le overlegging van het rap- 1
oor: der i!iiijuttf-eoiiiin:es-.c. Do Italiaan-
sehe resecting neemt deze verplichting
op zich zonder voorwaarden of beperkin
gen van eemgerk'i aard Ie «tpllen.
2. Dat indien „het rapport der enquête
commissie ais owubusle behelst, dot Grie
kenland 'Verantwoordelijk is te stellen voor
den moord op de Italiaansche leden der
g re us aib aflten hi gs- oonwi i ss ie, an wel het
zij in dier voege, dat de personen die de
laad bedreven Griekse'.-e onderdanen zijn
hetzij da; do regecrlr.g van Athene geen
voldoende zorg heeft aan den dag gelegd
voor de arrestatie en de bestraffing der
schuldigen, dc 30m van 50 millioen lire
welke i'ïj ecu Zwitsersche bank is gede
poneerd, van reehts.vcgo aan de Italiaan-
»che regeering zal toevallen en haar daad
werkelijk zal worden overhandigd.
Naar Avezzano heeft verklaard, gaat
"Mussolini met deze verklaring aceoord.
tia.ië zal dus voor het nadeel dal 't heeft
geleden e'-"n moreele cn geldc'.ijkc schade
loosstelling krijgen, maar er geen voordeel
uittrekken iri den vorm van grondgebied
liceh iin dien van politieke winst. 1
Aangezien men Donderdag heeft beraad
slaagd mei den linekschon gezant te Pa
rijs, Athos Romanes, hoopt men dat ook
Griekenland met deze definitieve oplos,
sing accoorcl 'zal gaan.
Te Put'ije acht men de oplossing
nan de hand gedaan in de nota van
den gezanten raad uiterst bevredi
gend.
Italië krijgt moreele en geldelijke
voldoening, maar geen gebiedsuitbrei
ding of politiek voordeel. De Grieken
hebben het thans zè.'f in de hand de
schadeloosstelling. waartoe zij in ieder
gcvnl verplicht zijn, binnen redelijke
grenzen te houden.
Alle mogelijke internationale com
plicaties ziin vermeden, en omtrent de
kosten der bezetting van Korfoe zal het
Hof te Den Haag uitspraak doen.
Men meent daarom te Parijs de zaak
van het begin af goed te hebbeji aan
gepakt en te hebben aangestuurd op
oen oplossing, die bevredigend is. ter
wijl tevens verschillende nationale ge
voeligheden zijn ontzien.
Niettemin blijven er nog ernstige
wolken aan den internationalen he
in;-! door de quaestie van Fiume cn
de Spaansche Pronuneiamieuto. Daar
om /a! Poincaré, die enkele dagen
rust zou gaan nemen op zijn buiten te
Sampigny, zeker niet voor morgen
vertrekken.
Uit Berlijn wordt aan De Tel. ge
meld dat <!e Duitsch-nationalen alle mo
gelijke pogingen doen om de Duitsche
regeering te dwdrsboomen in haar stre
ven naar de
INCEZONDEN MED ED EELI NCEN
a 60 Cts. per regel.
oplossing der Roer-
quaestie.
De rede van clen Rijkskanselier heeft
in die kringen geen instemming gevon
den.
Nadat het den Duitsch-nationalen niet
is gelukt den Rijksdag bijeen te roe
pen ter bespreking der buitenland-sche
politiek, het Seniorenconvent weiger
de, zooals gemeld, met meerderheid van
stemmen, tegen die van cle Duitsoh-na-
tion2lea tot bijecnrocping te besluiten -
zijn zij een aanval begonnen in den Pruï-
sische Landdag natuurlijk gesteund door
hun pers. welke tracht Siresemann's aan
bod in d-iscrcdict tc brengen door te zeg
gen dat dit een aanbod is dat reeds
door Frankrijk werd afgewezen.
De Dni'.sch-Nationale Landdagfractie
heeft nu ccn interpellatie aangevraagd,
waarin zij de houding der regeering
kenschetst al; een gevaar voor den pas
sieven tegenstand aan den Rijn en de
Roer. De houding der regeering wordt
een bedekte capitulatie genoemd, waar
van hec gevolg zal kunnen zijn, het ver
lies der Duitsche autoriteit in de lan
den van Rijn en Roer. Daar deze gebie
den lot Pruisen behooren. zou Pruisen
daardoor het sterkst worden getroffen
en daarom stek dc interpellatie aan 'de
Pruisische regeering de vraag, wat zij
tegenover de rijks regeering denkt ie
doen, ten einde dit groote gevaar af te
wenden.
Waarschijnlijk in verband met deze in
terpellatie, heeft de Pruisische minister
president Braun zijn aangekondigde po
litieke rede ui'gesteld. Blijkbaar wil hij
den Duitscli-Nalionalen niet dc gelegen
heid vergemakkelijken op dit criticke
oogenblik alles tc bederven cn zoo
moet de nationalistische propaganda zich
beperken tot haar pars. De „Deutsche
Tagcszei ung" oefent critiek op Strcse-
mann's uitlating ever den passieven te
genstand en op het plan tot herstel van
de Duitsche geldwaarde. De „Kreuzzci-
turig" becritisccrt alles wat do regee
ring doet, omdat er sociaal-democraten
in zitten.
In geheel haar optreden wordt de
Duitsch-Nationale partij krachtig ge
steund door Beieren, Het bestuur van de
Beiersche volkspartij, de oorspronkelijk
van he: centrum afgescheiden uitgespro
ken nationalistische grootste partij van
Beieren, heeft jn aanwezigheid van Beier
sche minister; en Rijksdagafgevaardig
den, die leden der partij zijn. een reso
lutie genomen, jparin van. de Beier-
sche regeering „ingeval de rijksregee-
ring mocht tc kort schieten", een krach-
lig en spoedig optreden „uit eigen recht"
wordt geüischr. Htc-rdoor' is tot stand
gekomen, wat de „Vorwar's" noemt, het
eenheidsfront tusschei^ blauw-wil (de
kleur van Beieren') en zwart-wït-rood
(Duilsch-Nationalen). In Beieren gaat
Over Aardbevingen en Vulcanen
VULKANISCHE EN TEKTONISCHE A ARD BE VIN CE N. VULKANISCHE
UITBARSTINGEN. HOE NEEMT MEN AARDBEVINGEN V/AAR EN HOE
RECISTREERT MEN ZE EN BEPAALT DE PLAATS WAAR ZE VANDAAN
KOMEN. SEISM Og RAF EN EN SEISMOGRAMMEN.
Nu er nadere en meer betrouwbare
berichten binnengekomen zijn en nog
steeds binnenkomen, blijkt de ramp in
Japan toch niet zóó ontzettend geweest te
zijn als de eerste in ccn paniek de we
reld ingeseinde betichten deden ver
moeden. Maar al is het dan ook niet zoo
vrecsclijk als eerst geloofd werd, toch
is het een aardbeving die er wezen mag.
Tokio voor 3/4 verwoest, Yokohama ge
heel en al en het aantal doodsn ge
raamd tusschen de twee- en driehonderd
duizend. Het is na de uitbarsting van
den Vesuvius in 79 n. Chr. wel de ergste
die er ooi: geweest is; bij de aardbeving
van Lissabon in 1755, die van San Fran
cisco in 1906 en die van Messina liep
het aantal dooden ook wel in de tien
duizenden, maar het was toch niet zoo
enorm hoog als thans. Zelfs in den
wereldoorlog zijn maar weinig slageq
geleverd waarbij het aantal slachtoffers
zoo groot was. Tooh is ook hier weer,
zooals ook bij de vorige, het aantal
slachtoffers van de aardbeving zelf be
trekkelijk gering, het grootste aantal
is wel weer veroorzaakt, indirect, door
de gevolgen van de eigenlijke beving
barsten van gaspijpen waardoor bran'd
veroorzaakt wordt, instorten van gebou
wen en bruggen, tunnels in dit geval
zelfs, vloedgolven door de gelijktijdige
zeebeving, ongerekend nog het groote
aantal dat in het gedrang en tijdens de
paniek doodgedrukt werd.
Geheel anders is dat met een vulkani
sche uitbarsting. Want dat zijn twee
scherp onderscheiden dingen. Bij een
vulkanische, uitbarsting, veroorzaakt
doordat er een geweldige massa
gloeiend, gesmolten gesteente, de zoo
genaamde lava, grootcre en kleinere
brokken cn groote hoeveelheden gloeiend
stof cn gas ontwijken in een betrekkelij'k
kort tijdsverloop door ccn nauwe ope
ning in den vulkaan beeft en siddert
de grond ook wel. maar dat zijn dc ge
volgen van de uitbarsting, terwijl daar
entegen cr heel goed een aardbeving
mogelijk is zonder ccn, tenminste direct
waarneembare, vulkanische uitbarsting.
De aardbeving van Messina, ook die van
Avezzano in 1915 cn de huidige in Tokio
hebben wel plaats gevonden in stern
vulkanische streken, maar die van San
Francisco en van Lissabon, in een s'reék
waar heel veel vroeger (eeuige duizen
den jaren geleden) wel vulkanen ge
weest waren, werden veroorzaakt doordat
cr twee stukken land ccn eindje langs
elkaar schoven. Zulke aardbevingen, ont
staan door beweging langs reeds he-
staande breuken noemt men tektonische,
de andere vulkanische. En dc oorzaak
daarvan behoeft niet altijd vulkanisch te
zijn. In 1S73 is er op de grens van ons
land, in Herzogenrath, ook een aard
beving geweest, veroorzaakt waarschijn
lijk ook alweer door het langs elkaar
schuiven van twee grondlagen.
Naar aanleiding \an de huidige Ja-
pansche aardbeving werd er ook weef
gevraagd welke berg zou dat wel ge
daan hebben? Nu i; Japan wel rijk aan
vulkanen en de grootste, de Iheilige
berg Foedsji Yama ligt betrekkelijk vlak
bij Tokio, maar waarschijnlijk heeft een
berg. d. w. z. een bepaalde hoog uitste
kende knobbel op de aardkorst, het n"
op zijn geweten. Het zal daarom wel
allereerste instantie van vulkanischen
oorsprong zijn, maar een bepaalde vul
kaan is er niet de oorzaak van. en het is
dan ook eigenlijk een tektonische be
ving. Daarom is een aardbeving eigen
lijk veel verraderlijker dan een uitbar
sting een uitbarsting kan men vaak
van te voren#zieh en voelen aankomen
(niet altijd natuurlijk) en er zijn zelfs
seismologen of te wel aardbevingkundi-
gen, die zeggen dat geruimen tijd van te
voren door dé verhoogd-e vulkanische
werkzaamheid de omgevende grond war
mer wordt, zoodat men door geregeld
en op verschillende plaatsen de bodem-
temperatuur op :c nemen, een uitbar
sting kaa voorspellen. Soms is d-at ook
zonder thermometers wel waar te ne
men (op IJsland wel eens) doordat in den
winter de sneeuw op den top van een
vulkaan gaat smelten. Maar een gere
gelde tcmpciatuuropneming, vooral in
landen waar het weinig of niet sneeuwt,
lijkt me toch veiliger. Op den Vesuvius
en de Etna was vroeger zoo'n observa
torium, maar de bezuinigende wonderolie-
dictator Mussolini achtte dat wegge
gooid geld en hief het op (misschien om
voor het bespaarde geld dc op Kor foe
afgeschoten granaten te koopen). Vlak
daarna begon de Etna te werken!
Ook kondigt zich een uitbarsting kort
van te voren al aah door zwakke aard
bevingen, eigenlijk meer trillingen, in
de buurt van den vulkaan en door rom
melende geluidenmaar dat is maar
heel kort vóórdat de uitbarsting begint,
Met een tektonische aardbeving niets
,n dit alles ineens trilt de grond, heel
:inig maar, bij den haard van d'c sterk
ste aardbevingen niet meer dan cenige
millimeters, maar daar die trilling heel
snel is, is de uitwerking toch gewcl-
c'.'g. Dc grond maakt den indruk van
onder de voeten te golven, alies, ztjll:
wat muur- en spijkervast ss, stort in.
ga=v en waterleidingbuizen barsten en
scheuren, draden van elcc'.rische leidin
gen komen naar beneden, bruggen
storten in en, ligt de plaats aan zee, clan
„beeft de zee ook"! De zeebodem schokt
eveneens cn daardoor ontstaan vloedgol
ven die. zelfs op varende schepen
van dc kust, den indruk maken dat het
schip op een klip loopt. Dichter bij cle
kust worden ze gewoonlijk op het strand
geslingerd en verpletterd.
Ook ontstaan cr vaak breede en diepe
scheuren in den bodem; verdwijnen er
zooals nu ook weer, eilanden in de diep.'
te en komen er nieuwe boven water,
dan is dat echter weer vulkanische wer
king. Maar alles gaat zoo plotseling, is
vaak in een paar minuten geheel afge-
loopcD, zoodat niemand- tijd heeft zic'.i
in veiligheid te brengen Men hoort wel
eens zeggen kunnen de menschen niet
wegkomen, niet vluchten, maar alles
gaat zoo ineens en ook zoo overal tege
lijk, dat daar geen mogelijkheid voor is.
De eenige plaats waar men bij een aard
beving veilig is is het open veld; daa:
loopt men alleen gevaar dat er een
scheur of een spleet in den bodem ont
staat. Daarom was de oude Japansche'
manier van bouwen nog zoo kwaad niet
vier palen in den grond geslagen waar
op een licht houten dak rustte, terwijl cle
muren gevormd werden door van bam
boe gevlochten matten. Ten eerste was
dat niet duur om het weer op te bouw
als het tegen den grond lag. maar 1
vendien had men veel kans dat bij niet
tc sterke bevingen het heele lichte ge
valletje op zijn palen heen en weer
zwiepte, maar toch bleef staan. Alleen
het brandgevaar is natuurlijk bijzonder
groot. Dat op palen zetten van de hui
zen wordt om dezelfde reden ook in
ons Indië (Padang) toegepastbij een
aardbeving zwiept de boel dan een
beetje. Maar door de geweldige ontwik
keling van Japan kon men niet bij die
bouwwijze blijven volharden, banken, fa
brieken ijzergieterijen en scheepswer
ven kan men nu eenmaal niet van bam
boe on houten paaltjes opbouwencn
daarom waren er vooral in de groote
haven Yokohama talrijke en hooge stee-
ncn gcbouw.en, die cr veel minder goed
tegen kunnen.
Alleen de allermodernste wolkenkrab
bers, uit gewapend beton, dus uit een
stalen geraamte, waaromheen cement,
schijnen dezelfde voordeden te hebben
als de ouderwctschc Japansche huizen
tenminste ook al bij èc aardbeving van
San Francisco in jooó bleven de stalen
skyscrapers grootcndeels staan: ze zwiep
ten wel wat en er vielen wel sternen af
en stukken van het dak. maar het ge
bouw bleef toch in zijn geheel staan.
Bij een aardbeving tengevolge v.an"
een vulkanische uitbarsting gaan de tril
lingen in den gt'oncl van een centraal
punt uit, deri vulkaan bij tektonische
aardbevingen is dat niet zoo, maar kan
langgerekte streek soms „punt" ol
bc'cr lijn van uitgang zijn. Vroeger
ieep.de men dat dc plaats waar een
ondergrondschè beving, kilometers on
der den grond, aan de aardoppervlakte
voelbaar was. wel zoowat als ccn punt
beschouwd kon worden' cn noemde da:
het epicentrum. De gevolgen van de be
ving, de trillingen ;n den bodem zouden
dan ongeveer cirkelvormig om dat epi
centrum heen voelbaar zijn maar mei
kent tegenwoordig vele aardbevingen di'
niet in een bepaald punt maar over eei
heel gebied tegelijk beginnen; toch
heeft men clicn naam epicentrum be
houden. De plaats waar de aardbeving
ontslaat, heel diep onder den grond,
noemt men dan aardbevingshaard of
hypocentrum.
Van het epicentrum uit, planten de
triilingcn zich door dc aardkorst cn ooit.
door de dieper gelegen deelen (wat dat
zijn. daar zal ik nu maar niet over
weiden) in alle richtingen voort cn
over de hccle aarde heen. Daardoor is een
aardbeving overal waarneembaar,
tuurlijk zijn op eenigen afstand die tril
lingen verbazend zwak en alleen met
heel gevoelige instrumenten op te teeke
nen, maar waarneembaar zijn ze tocb.
Niet zoo snel als de draadloozc, maar
toch sneller dan de gewone telegraaf, die
altijd over verschillende stations moet,
kondigt een aardbeving zichzelf aan op
de observatoria. In de Bilt is de Japan
sche beving dan ook geregistreerd en
zelfs ongeveer de plaats bepaald
waar hij uitging. Hoe doet men da:?
De aarde trilt, maar heel zwak. en
alles trilt mee j oni het waar te nemen
moet men dus iels hobbcn dat niet 1
trilt. Een vrij in ds lucht hangend in
strument is nu eenmaal onanogclijk cu
daarom neemt men een slinger. Een
slinger heeft de eigenschap van traag
heid, d.w.z. het volharden in de eens
gegeven beweging in hooge mate. Hoe
langer de slinger is en hoe grooter het
gewicht (aan het eind) des te sterker
is die eigenschap; des te moeilijke'r ook
om de slinger in beweging te brengen.
r~T
aarde
Wanneer men nu aan het eind van den
slinger een stift aanbreng: die over be
roet papier krast en men brengt den
slinger in beweging, dan krast de slifi
een lijn op het papier. Maar omgekeerd,
als de aarde trilt, dus ook het papier, en
de slinger hangt in rus', dan lean hij
niet zoo gauw meekomen en dc rustende
slinger teekent een lijn op liet bewe
gende papier het resultaat is hetzelfde.
Dit nu is act principe van den seismo
graaf of aatdbcviegsoplcckenaar. Om
niet met al te lange slingers en al te
zware gewichten te moeten werken heeft
men het toestel (dat de Chineezen voor
dit doel al 100 jaar voor Christus ge
bruikten) een anderen vorm gegeven cn
den slinger bijna horizontaal gehangen,
aldus aan twee soharnicren (s cn si)
is me: twee ijzeren staven de bol B the
als slinger fungeert opgehangen. Dat
heeft hetzelfde effect alsof B was opge
hangen aan een draad B C, waar C het
snijpunt is van de lijn SSr en dc verti
caal door B, alsof dus B een heel' lange
slinger ware. Aan het eind van B zit
dan weer een spits die krast over een
met beroet papier bedekte trommel A.
Als alles in rust is en A draait rond dan
zal de spits er een rechte lijn op aftce-
kenen net zoo ver als het papier er af
draait. Maar komt er een beving, dan
trilt de aarde cn dc daarop bevestigde
.rommel; de slinger kan weer niet mee
komen en het zal dus lijken of daar wij
met de aarde trillen, dc slinger heen cn
weer gaal en een zigzaglijn op het pa
pier afteekenthet seismogram.
Zoo'n seismogram van de eerste stoot
ziet cr zoo uit
In A is alles nog in rust; in B komt
dc stoot aan en wel door de snelgaandc
(7—14 K.M. per sec.) longitudinale tril
lingen van het hypocentrum uit, die vrij
wel in rechte lijn door dc aarde gaan.
Langs denzelfden weg gaan ook lang-
c (4—7 K.M. per sec.), maar sterkere
sversale trillingen die de heftige af
wijkingen bij C. veroorzaken. Daarna
eindelijk komen de golven die zich langs
de aardoppervlakte van het epicentrum
uit voortplanten (3.5 K.M. per sec.). Bij
de volgende stooten herhaalt zich alles.
Teekenen we dit schema'isch i.i de
aarde, dan wordt het zoo
II is het hypocentrum waar de beving
ontstaat
E is het epicentrum waar de beving
aan de oppervlakte komt
O is het observatorium.
Langs OH gaan nu de longitudinale
cn transversale trillingen die B en C
veroorzaken, terwijl buitenom langs OE
de golven gaan die de afwijkingen bij D
te weeg brengen.
Het spreekt vanzelf dat dit maar sche
matisch is het principe van den seis
mograaf en meer nietde eigenlijke toe
stellen zijn nog veel gevoeliger gemaakt
en van verschillende registreerinrichtin-
gen voorzien. Ook zijn er nog z.g. ver
ticaal Seismogiafen die de verticale be
wegingen van den bodem kunnen re-
gislreeren cn met een veer eu een slin
ger werken. Dat die toestellen verbazend
gevoelig moeten zijn, is licht te begrij
pen en ook.dat dit hooge eischen stelt
aan bouw en afwerking; de bol 13 is op
de seismografen te de Bilt 25 K.G. zwaar
en toch registreert het toestel afwijkin
gen-van minder dan 1 m.M. De beste in
strumenten kwamen voor den oorlog uit
Petersburg, terwijl de grootste seismo
loog een Japanner wa=. Omori.
Uit den afstand van het begin van B,
de eerste voorloopers, tot liet begin van
C, de tweede voorloopers, en den tijd
waarop zij beginnen, kan men op pl.rn.
100 K.M. nauwkeurig den afstand van
het epicentrum bepalen, dus waar de
aardbeving vandaan komt. Terwijl de
amplitude van den uitslag bij C een maat
is voor de hevigheid van de aardbeving.
Met twee onder loodrechte richtingen
geplaatste seismografen kan men dan
dus "ook nog dc richting van het cpi-
cenrum bepalen, en uit richting cn af
stand samen de plaats.
Voor wie meer van dit zeer interes
sante onderwerp wil weten kan ik ver
wijzen naar het heel aardige .boek van
Dr. B. G. Eschcr De Gedrantcverande-
ringen onzer aard€, bij de Wereldbiblio
theek verschenen, waaraan ik ook ver
scheidene g'egcvens ontleend heb.
J. J. LUIJTEN.
