HAARLEM'S DAGBLAD
Muziek.
Causerieën over Wetenschap
en Techniek.
Zaterdag 20 October 1823
DERDE BLAD
Erievsn uit de Hofstad
De jaarlijksche film vail de go-
meentaaaken, nog altijd ton onrechte
,.be?rooting" genaamd, zal weer opoe-
die worden afgedraaid. Heeds is het
programma voor de voorstellingen
verschenen en do discussies daarover
kunnen alvast in do pers verschijnen.
In totaal heeft ce begroeiing een
cijfer van meer dan zes-en-vijftig «mi
hoen gulden aan inkomsten. Dat is
waarlijk geen kleinigheid als men "be
denkt. dat den Haag nog geen vier
honderd duizend zielen heeft. Het
bedrag por hoofd is du6 150 gld. In
den loop der jaren is dit cijfer enorm
gestegen en feitelijk stijgt liet neg
altijd. hoewel liet heet, dat er naar
bezuiniging wordt gestreefd1. Als men
het lijst ja van de bezuinigingeneens
naziet, is het eigenlijk om te lachen.
Het totaal-cijfer is zelfs hooger dan
verleden jaaral moeten wij toegeven
dnt 't voornamelijk bo wijten ie aan do
werkloozen-nifkeeringen. Aan onder
steuning van belioeftigen en werkloo-
zen wordt bijna twee milliodn 's jaara
uitgegeven, waarlijk een bedrag, dat
buitengewoon groot is. Wei mag men
van een malaise spreken als reeds al-
hen reeds in Den Hang, een stad1 zon
der industrie een dergelMk bedrag voor
do gemeentelijke bedeeling wordt be
schikbaar gesteld. Dit kenschetst wel,
hoe weinig werk er in Den Haag i6 te
vinden en hoe de burgerij beperkt al
les wat naar weelde gaat. Behalve de
bouwbedrijven waarin geregefil nog
gewerkt wordt, is er in ieder bedrijf
gr<x>te eslapte. Het meuhelmakorsbo-
dri«f bijvoorbeeld ligt bijkans geheel
stil. Trouwens de kosten van san-
schaffen van meubilair zijn zóó hoog
dat alleen in dringende noodzakelijk
heid daartoe wordt overgegaan. Ver
trek van arbeiders naar and'ero_ ge
meenten is natuurlijk geheel uitge
sloten. want het is elders eer slechter
dan boter en dus wacht men hier lie
ver nf wat dc naaste toekomst brengt.
Dat zal. echter nog wel lang duren.
Immers eerst, als de handel en de
scheepvaart vooral zijn herleefd en
de uitkomsten daarvan weer een algc-
meenon invloed bobben 'op de inkom
sten van een groot .d'cel van Den Haag,
zal daarna de neiging tot het doen
van meer uitgaven opkomen. De
eerste twee. jsar stelt op 'dit gebied
nog niet veel tc wachten.
De opbrengst van de inkomstenbe
lasting wordt over 1924 weer op onge
veer 12 millioen geschat.
Eerlijk is deze raming niet. want
wii zouden daarbij onmiddellijk «en
bedrag van één millioen willen bij-
tellen? dat door de vermakelijkheids
belasting wordt opgebracht. Deze be-
lasting beschouwen we altijd ale zeer
willekeurige heffing op het inkomen
van een gedeelte der bevolking. Ze is
daarom onbillijk, omdat zij drukt op
een bepaalde wijze van besteden Van
zijn inkomen er.dat juist op een wijze
waarvan men ziet. dat zii^Üpor een
goed deel de.r bevolking met wordt
gevolgd. Onbillijk en bovendien dom
is deze belasting juist in een stad als
Den Haag. die tracht de categorieën
van perhonen tot zich te trekken, van
wie men veronderstelt, dat zij g'-ld
bezitten om te profiteered van alles
wat onder den ócnigreerenden naam
van vermakelijkheid wordt saamge-
vat.
Wij zouden ons zeer wel kunnen
voorstellen dat het gemeentebestuur
bijvoorbeeld op Schcveningen de „ver
makelijkheden" steunde, in plaats van
deze te belasten Men zou daardoor
de achteruitgaande baöpla=te onge
twijfeld helpen en aantrekkelijker ma
ken. Wat aan den ec-nen kant voor
steun werd uitgegeven, werd aan den
anderen kant stellig weer terug-ont
vangen. Hier is hot dus weer de oude
en befaamde fout, dat men tc veel
vraagt en te weinig geeft.
Tenslotte moeten wij er nog op wij
zen. dat do vermakelijkheidsbelasting
als object neemt de bruto-inkomsten
van bedrijven en zich er niet mee in
laat, of die bedrijven wellicht zonder
winst blijven. Er is haast geen tweede
geval van oen dergelijke oneerlijke
belastingheffing te vindon.
Wij zouden nog heel wat posten op
do begiooting kunnen aanwijzen, «lie
veel to zwaar zijn, maar wii zouden
daarbij ongemerkt op politiek terrein
komen en daar blijven wij liever bui
ten Op één moeien wij wijzen. Men
herinnert zich. dat de gemeente ver
leden jaar contróhwon ngen heeft ge
bouwd, die bestemd zijn voor het
gc-nre mensoheu, dat om redenen van
ondeugdelijken levenswandel nérgens
onderdak krijgen kan. In den rrtiam
ligt reeds opgesloten, dat aan het oou-
wen van die bun zen een controlestel
sel :s verbonden. Het waren ongeveer
honderd woningen. Deze hébben ver
leden iacr een verlies opgeleverd van
64 mille! leder van deze gezinnen,
die liv.n uitstooting geheel a-ia zich
zelf hebben te wijten, kost dus G40
gulden 's iaars. Een lief bedrag.
Onderwijs slokt nog steeds het
grootste percentage van alle inkom
sten op en toont natuurlijk weer een
stijging van uitgaven. Waar dat op
den duur heen moet is een raadsel.
Trouwens die vraag geldt voor al
lerlei andere onderwerpen ook. I-Iet
begint er zoo'n beetje op te Ir. ken dal
van de ééne helft zware belastingc-a
worden geheven eu c'e andere helft dei-
bevolking stevigeu steun wordt ver
leend1. Een vijftien millioen gaal. &lc.-
lig wee aait nïtgavtot subsidie-. -
ring en steunverleeuing. Vaak is uö
wijze van uitgave neg even wi.leweu-
rig als de wijze van inkomsten u;t uO
vermakelijkheidsbelasting.
Dit is trouwens de grief die wii <■"-
«ren het geuieeiuebeheer hebben, n--
dal het te- willekeurig wordt èh te
weuii" het direct algemeen nut be
vordert. Daaraan is helaas niet veel
meer te doen aangezien dat een
„richting" is in het beheer.
Jntusschen: voor 1924 hebben wn
geen belastingverzwarihg te yrec-
zen misschien komt het tot een ietsje
verlichting. Daar moet bet stellig
heen wil Den Haag wear «in ouden
naam herkrijgen nl. aat het er goed
koop leven is. Dat is met meer het
«wal en daarvoor heeft het gemeen
tebestuur te waken. De crisissc.hulden
zijn in 5 jaar tijde alle afgelost., heel
tc snel meenen wii maar het is ge
beurd en dus dient thans alle aan
dacht gevestigd te worden op het be-
langriikste: aanzienlijke belasting
verlaging. afschaffen van alle wuia-
keurige. belastingen. TT
Dan womt misschien Den ILaag
weer het oude Haagje van weleer.
HAGENAAR.
Staisnlews
H. O. V-i Ledenconcort.
Mozart's Jupiter-Sympbonie vormde
op het ledeaconccrt van Donderdag--
avond het hoofdbestanddeel van het
programma. Ik weet wel ik durf hei
tenminste als zeker veronderstellen
dat het rr.eercndcel der concertbezoe
kers hun hatt meer gezet hebben op
Wagner's Loher.grin-Vorspiel en Liszt's
Préludes, welke beide werken na de
pauze gegeven werden, en dat zij wel
licht niet begrijpen waarom dat oudere
werk dan zooveel meer waarde zou heb
ben. Vergelijkingen tusschen kunst
werken gaan altijd mank. en zijn zeker
geheel uu den booze waaneer ze tor
verschillende tijdperken behooren. „11
faut juger les écrits après leur date",
en dat is voor de muziek niet minder
waar. Trekken v, ij dus geen parallel
tusschen-een werk van strenge klassie
ke richting, dat niet anders beoogt
dan musiceeren in den zuiveren zin des
woords, zonder de minste literaire bij
gedachte, absolute muziek 2onder meer
- ca een paar specimen van program-
ma-muziek, die profiteeren -.-an een
rijk ontwikkelde orchestratie die Mo
zart niet kende.
Wat de Jupitcr-Symphonie zoo be
langrijk maakt is het feit dat ze mot
de beperkte middelen waarover dc com
ponist beschikte, en volgens den geest
van zijn tijd, een compleet meesterwerk
is. Hier toont de geniale Saliburger
zijn hoogste kunnen. Zijn onuitputte
lijk frissche inspiratie paart zich iiier
aan een cotrapuntïsche tneesteischap,
die op het gebied der symphonie eerst
veel later in Beethoven haar evenknie
zou vinden. Niet ten onrechte heeft men
het werk den eeretitel Jupiter'' gege
ven zulks was de erkenning der vol
maakte meesterschap waarmee Mozart
de symphonie schreef.
't Is vooral hét slotdeel cat bij de
kenners steeds verbazing wekt, om de
stoute structuur van den bouw, die dan
toch nog, ondanks alle spitsvondighe-:
den van contrapuntisohen aard, rank
en bevallig 'blijft met zijn frissche, van
geest tintelende, thema's.
De uitvoering van het orkest ken
merkte zich door een miniiieuze détail
verzorging en een, in het Acdante can-
labile, elastisch tempo bii de cvergnr.-
gea der thema's. De jzsten voor bassen
cn ïe-vïolcn werden voortreffelijk geal
terneerd. Dat de heer Gerharz het An.
dante niet „con sordino'' liet spelen,
zooals de partituur aangeeft, kan ik
licm niet ten kwade duiden ik kan niet
aannemen dat Mozart hier demper,"
voorschreef.
Het tempo der 'Allegro-gedeelten zou
m.wel een tikje sneller mogen ge
nomen worden, wordt anders wat dik
voor Mozart.
De mezzc-sopraanzangeres Victorina
vr.n der Wèrff, uit Den Haag, was_ so
liste. Zij zong de „Lieder eines
fahrenden Gccllcu" van Mahler met
orkest. Een moo' geluid, doorvoelde
voordracht, muzikale interpretatie. Al
leen wat tekort aan adom'beliccrsohing;
last van zenvwen? Daar komt men ook
wel overheen. A.s. Zondag op het
volksconcert is daar vast niets meer
van te-merken.
Er was een schat van bloemen voor
de zangeres,
JOS. DE KLERK.
GEVONDEN" VOORWERPEN. -Terug
bekomen bij: Hist al, Leidsehevaart 14.
itogexeedsciiap. W. Westendorp, Gier-
raat 42rd„ bril, Regelink, H. v. Alphen-
raat IS, gummibal, Teeuwen, Fr. Flals-
..raat 59, bril in étui, C. v. d. Bogaard,
iRozenpriee'.straat 8, bruine damescein
tuur, v. Vliét, Olieslagerslaan 58, gabar
dine ceintuur, Mobacll, de Clercqstraat 20,
bruin wollen ceintuur, v. Egmond,
Oranjeboomstraat 133b,rood, grijze cein
tuur. Knegt, Kamperstrsa; 39, blauw-
achsige duif, v. Es, P.omolenstraa'. 52,
hondenpenning, Ochse, Schoierweg 2srd,
hond (ïersclic. setter). Lams, Dijkstraat 13
hond (Dobb; pinohev), Lamp, Kruisweg,
51, hond (Spaniel), Do Nieuwe, Ileeren-
singel 71e, wlt-zwarto hond, J. dc Keizer,
SaracHnoastraat 1, R.K. Kerkboekje, Lich
tenberg, Ilarmenja.nsstraat 71, wit wollen
kiudermuts, S. Woudstra, Oranjeboom-
straat 133, bruine rozenkrans, Th. Scho
tel, Hasseiaersplcin 17, zwarts rozcukrans
Politiebureau, Smedestraai, rijwielen,
handwagen, v. Huis, Oranjestraat .135,
bruin kinderschoentje, Bruyning, Wou-
wermanstraat 17rd., Serie No. A.L. 131209
van-?, zilverbon, Gardenier, N. Geldoloo-
zepad 9, vulpenhouder, Spruit, Hout
markt 49, zÜyérbon.
Het gebouw van den
Haarl. Kegelbond.
Ba officieels opening
Vrijdagmiddag drie uur heeft de
officieelc opening plsats gehad van
het niouwe gebouw van den Haarlem-
schen Keg-elbond :a de Tempeliers
straat.
Deze opening geschiedde in «la
groote feestzaal, die keurig met groen
en bloemen versierd en geheel met
belangstellenden govuld was. Er waren
ook zeer veel dames. Onder de aan
wezigen merkten wij den heer II. L.
Warnier, inspecteur van den dienst
der Lichamelijke Opvoeding, en eent-
ge raadsleden op.
De voorzitter van den Haarlem-
sohen Kegelbond .de Üicor B. Gro e-
ne wegen, hield een rede. waarin
hij o.a. uitvoerig de aanleiding bot do
stichting van dit gebouw schotste. Die
was voornamelijk de slechte toestand
do localiieiten en kegelmateriaal in
deze stad. Daarom werden de «koppen
bij elkaar gestoken, met het gevolg,
dat een bouwcommissie werd- be
noemd, bestaande uit de heeren 15.
Groenewegen. A. M. Joustr*. H. N.
Verdek Jac. Tromp en M. Henneman.
Natuurlijk was er eenig kapitaal noo-
dig ,om zulle een groot gebouw te
stichten. Hiervoor werd een propa.
ganda-commissie benoemd, die de di
rectie der Haarlomscho Bankverecni-
ging bereid vond, het bouwkapitaal te
verstrekken. Aan deze directie werd
daarvoor dank gebracht. Er kou Ons
tot den bcuw worden overgegaan en
hoewel veel stagnatie ondervonden
werd ncor de staking aan d" steenfa
brieken aan de Waal en ander.-,
moeilijkheden, js dan tooh 'vi'Nqcbouw
tot stand gekomen. Spreker bracht
dank aan den architect, do aa'-te'«nerv
en allen, die hadden medegewerkt tot
het welslagen van dit bouwwer'- Do
li6cr Groenewegen sprak da hoo_> uit.
dat de kegelaars en kesslvrier.deu dit
gebouw in eere zouden houder.m_et
den wenech, dat het gebouw tot in
lengte van dagen de»trots van Haar
lem mag uitmaken verklaarde de heer
Groenewegen bot kegelgebouw voor
geopend. (Applaus).
Voortgaande, zei de heer Groenewe
gen. dat de kegelaars in het. heele land
hier «aar hartelust zich aan deze
sclioone sport kunnen wijden. Vroeger,
zei spreker, had een kegelaar een
minder gunstngen naam, maar dat is
allengs beter -geworden en thans staat
deze tak van sport niet alleen in
Haarlem, maar ook in heb geheelo
land, goed' aangeschreven.
Dank Werd gebracht aan hen, die
voor het kegelconcours prijzen be
schikbaar hadden gesteld; aan eten
heer Jac. F. Kolderie. die een nieuw
H. -K. B.-lied gemaakt heeft; aan «te
regeiingscommissia voor het kegel-
coneours; aan de technische commis
sie en aan do diverse kegelbonden,
die bliiken van belangstelling hadden
gegeven.
Hiermede verklaard© de heer Groe
newegen ook het kegelconcours voor
geopend.
De heer Z i 1 i n g a. de vice-voor
zitter van den Ned. Kegelbond, com
plimenteerde het bestuur ©n speciaal
den heer Groenewegen. die tevens
voorzitter van den Nsd. (Kegelbond is.
met de totstandkoming van dit ge
bouw. Hij zei. dat het bestuur van
zijn organisatie zich verheugt in den
vooruitgang van do kogelsport in
Haarlem. Hij prees dit nieuwe ge
bouw en merkt© op. dat nergens in
Nederland zulk een kegölpaleis ie vin
den is'; het voldoet aan alle eischen-
Daarom bracht hij een woord van
hulde aan het bestuur, voor den moed.
den durf en het inzicht, waardoor het
bouwplan verwezenlijkt kon worden.
Spreker bood liet- bestuur een bloe
menmand aan. (Applaus).
De heer N.Gi be 1 s. voorzitter
van de huldigingscommissie. bracht
eveneens lof aan cie bouwcommissie.
Hii bood den heer Groenewegen een
foto aan van diene .beeltenis in brons,
te vervaardigen daar den heer Th. A.
Vos. Spreker voegde hieraan toe. dat
deze beeltenis zal komen te hangen
op een plaats in dit gebouw, die de
heer Groenewegen daarvoor het ge-
schiket ach:. Dit geschenk ging van
een oorkon «le vergezeld.
De heer Groenewegen dankte
.hiervoor, maar vond deze huid© te
groot.
Het dochtertje van den heer 1). J.
van Ellinckhuijssn bood met eenige
aardige woorden aan mevrouw Groe
newegen bloemen aan.
De heer P. H o 1 m a n. conféren
cier. bracht eveneens zijn gelukwen-
sehen uit.
De secretaris van den Iïaarlem-
schen Kegelbond. de lieer Joh.
■f u n g. la=. tenslotte eenige telegram
men van gelukwensch voor.
Hierna gingen allen naar de kegel-
zaal. waar negen heeren, onder wie
overste ,T. L. van Wagtendonk en de
heer_H, L. Warnier, werden uitgo-
noodigd. de eerste ballen te aooïen.
Hiermee waren de negen banen in
gewijd er. kou het kegelconcours een
aanvang nemen.
Ds gedwongen verhuizing
naar Amsterdam
Nog grootd woningnood in de
hoofdstad
Eenige steeltjes
Wij hebben gc-meid, dat de Amsier-
damsciis gemeente-ambtenaren waar
van rr nu vrij velen in Haarlem en om-
gevnv; wonen, aanschrijving gekregen
hebben om voor 1 Januari a.s, naar
do iicofdstad te verhuizen.
j.iaa: het gaai met gemakkelijk
om in Amsterdam een geschikte wo
ning te krijgen. Er zijn er al velen
dte tientallen guldens in ce Amsier-
ctamscha lijaden geadverteerd hebben,
doch zonder succes. Blijkbaar heorscht
'er m Amsterdam nog een vrij belang
rijke woningnood.
Dit blijkt ook wel uit het volgende
uittreksel van ecu artikel in de Tele
graaf oyer de mislukking van heb
Plan Zuid te Amsterdam:
Zouden er velen zijn van de tegen
woordige bewoners in Plan Zuid, d«e
den tijd zullen beloven, waarin deze
nieuwe woonwijk wezen zal, zooals zij
het zich hebben voorgesteld, loen ze
oen huurcontract teekenden voor een
groot aantal jaren en een veel te lioo-
ge huur?
Of zullen de naar schatting 30.000
bewoners hebben plaats gemaakt voor
nieuwe slachtoffers van de meer dan
wonderlijke toestanden in deze nieu
we wijk van Amsterdam?
We hebben nog een jaar of vijf den
tijd. vóór dc goedwillende huurders,
dat wil zeggen degenen, dio niet met
trucs of door wanbetaling hun con
tract verbreken willen, in gastvrijer
oord hun tenten zullen opslaan. En
vijf jaar is een heele tijd. Maar zoo
als de zaken nu gaan, is het niet ge
waagd te voorspellen, dat over enkele
jaren Plan-Zuid een vervallen uithoek
zal zijn, vol uitgewoonde krotten, een
wijk, waarbij vergeleken do Burgwal
len heilig zullen heeten.
De grootste vrijbuiters vindt ruen
onder do huiseigenaren eu hun huur
ders. Do staaltjes van willekeur, die
bij onderzoek juist bleken, zijn soms
niet te gelooven.
Zoo was er een weduwe, die uit
haar functie als concierge ontslagen
niet een eigen kapitaaltje van vijften
twintig gulden in totaal een woning
ging zoeken. Ze vond er eon in Plan-
Zuid, leende f 150 voor een waarborg-
SUIKER EN SUIKERBIETEN
IETS UIT DE CESCHIEDENJS VAN DEN SUIKERBIET. NAPOLEON
EM D" PEEëN. DE LANCE WEC VAN BIET TOT Y/ITTE SUIKER.
DIFFUSEUR, QUADRUPLE EFFET EN VACUUMPAN. DUNSAP, DIK-
SAP EN VULMASSA.
De campagne is weer beginnen m
Halfweg! De fabriek, clie langen tijd
in rust verkeerde, is uit zijn domme
len ontwaakt tol nieuwe bedrijvigheid;
ore ral op de terreinen, in do fabrieks
gebouwen, de machinekamer, de
kalkoven is mén druk aan 't werk,
de schuiten met bieten varen- maar
steeds aan en liggen in lange rijen te
rr achten om hun smerige, modderige
last van suikerbieten (peeën zeggen'
ze. in Brabant) te lossen, 'die straks
de fabriek rvocr zullen verlaten in den
vorm van witte zoete kristalletjes eu
zoo hun weg zullen vinden in de kop
jes van thee- en koffie- en choeolade-
«rinkend Nederland, naar de cacao-,
koek- cn suikerwerkfabrieken, naar
«.te banketbakkerijen om, in stoffelijk
opzicht althans, ous aller leven te
verzoeten. Maar er is een lange weg,
nog langer dan naar Ti pp er ar y, van
de biet naar do witglanzende sui'kcr-
kristalletjes en vele trappen en tus-
schenstations worden er doorloopen,
eerdat'het einddoel bereikt is. Daar
van rvil ik nu eens iets vertellen.
Het -,e nog maar een goede honderd
jaar geleden, eer dat men voor het
eerst op groot e schaal suiker uit bie
ten ging bereiden, eu do groote stoot
tct de oprichting van suikerfabrie
ken kwam van Napoleon. Er is rrel
veel op hem gescholden en we hebben
gejubeld toen wo onze onafhankelijk
heid heroverden (of beter, dat door
anderen voor ons lieten doen) maar
naast veel kwaads heelt hij hier Inch
ock vrij veel geeds uitgericht-. Een
van dip goede dingen is de suiker-
'fabricage uit beetwortelen die hij met
alio macht steunde toen, eerst door
da ramp op San Dornhigo (toen de
voornaamste suikerlovernncisr van
Europa), later door do invoering van
het Continentaalstelsel, de suikor op
hot vasteland van Europa zeer
s haarsch werd cn de prijzen zoo bui
tensporig iiocg, dat zeii's vorsten er
nog wel trveo koer ever dachten alvo
rens ze te koopen. In 1747 had de
Duilsche apotheker M a r g graf
reeds aangetoond, dat er zoowel in
witte als in roode mangelwortelen of
bieten een stof voorkwam die dkemisch
idenbic-k was met. de suikor. uit suiker
riet en die stof er ook in kristallijnen
toestand uit geïsoleerd. Maar aan die
ontdekking werd niet veel aandacht
geschonken, alleen «en yin k c-r,
It i e m, uit Dresden, stelde voor bijen
bij te voeden met bietenstroop mplaats
van met de veel duurdere rietsuiker
stroop, maar verder raakte hot in het
vergeetboek. Totdat in 1798 de grond
bezitter A c h a r cl er in slaagde door
kweek en een meer suikerbovafetende
biet te verbouwen en daaruit ook op
oeccnomische wijze suiker te bereiden,
die, in dal jaar voor het eerst, door
de Berlijnsche suikerraffinaderij tot
witte suiker werd geraffineerd. Een
brood van deze „fijnste raffinade"
werd aan den koning Friedricte Wil
helm III aangeboden, die er zoo ver
rukt over was dat hij de fabriek een
groote gouden medaille verleende en
A c.h a r dl ook claadwerkelijk steun
de bij eten bouw van zijn eerste, wer
kelijke bietsuikerfabriek te Cunern in
Opper Silezié. Erg voordéelig was hel
proces intusschen niet, na drie weken
hard werken kon men uit 100 pond
bieten op zijn hoogst -I pond witte
melis bereid hebben. Iu 't algemeen
stelde men zich van de nieuwe in
dustrie dan ook niet veel voor, het
zou hoogstens een goede en goeclkoope
stroop op kunnen leveren, meende
men. Zonder den grooten steun van
Napoleon en het Continenlaalstelsel
zou er dan ook de eerste jaren niet
veel van terecht zijn gekomen, maar
met zijn gewone voortvarendheid en
doortastendheid benoemde hij ec-n
commissie waarin Frankrijks beste
scheikundigen en een aantal in-
dustrieelen zaten (en die o wonder!
ook voortvarend en doortastend wa
ren, wat voor een commissie heel wat
zegt) met opdracht, de plannen en
weringen van A c li a r cl ie onderzoe
ken om ie zien in hoeverre ze voer
do praktijk geschikt waren. Iu hel be
gin' ging het alles naar wensch. iwet
fabrieken, te St. Oucn en ie Cheiles
beantwoordden niet aan do verwach
tingen, maar in 1S0S valte Dole
s er t het proces weer op in zijn groo
te raffinaderij te Passy en nadat
B o n m a t i n er een aantal belang
rijke verbeteringen in had aange
bracht, ging het werkelijk goed en
kon men spreken van «en fabriek
matige bereiding van bietsuiker. In
1812 kwam Napoleon, daartoe aange
zet door C h a p t a 1 zelf kijken in
do fabriek te Passy, welke inrichting
zoo'n indruk op nem maakte, dat
hij Delesserb opdracht gaf zoo spoe
dig mogelijk tien nieuwe fabrieken
op te richten. Frankrijk is dan ook
het eerste land waar de sui/erin-
dustrie tot grooten bloei kwam; in
andere landen ging Let minder snel,
en had ze veel te kampen met tarief-
wetten en beperkende 'bepalingen, in
Engeland vooral, 'dat de rietsuiker
uit. zijn koloniën wilde beschermen.
Maar ook in andere landen ging haar
pad niet op rozen (in haar bakermat
Duitschland ontzegde de beroemde
L i e b i g haar zelfs alle reden van
bestaan) en tot na J8ó0 heeft ze een
harden en zworen strijd moeten voe
ren. Sterken steun ondervond ze daar
bij van het procédé van den Engelsch-
nian H o w a r d die cte suikeroplos
sing onder verminderden luchtdruk
indampte, waardoor de oplossing
door de lagere temperatuur niet zoo
gauw aanbrandde.
Thans heeft ze haar bestaansrecht
naast, niet tegenover de rietsuiker
industrie ten! volle bewezen, beide
vuilen elkaar aan, ze hébben van de
onderlinge concurrentie geprofiteerd
hun fabricatie ta verbeteren en
is geen sprake van dat een van
beide den ander op den duur zou
kunnen wegconcurrecren.
Behalve aan de vele en belangrijke
technische verbeteringen die hst be
drijf in den loop der jaren ondergaan
heeft is dit voor een groot deel ook
te danken aan de veredeling van de
Liet zelve. Achard kreeg op zijn aller
mooist 4 a 5 van zijn bieten als
suiker, terwijl men tegenwoordig het
gehalte heeft kunnen opvoeren tot
10 in enkele buitengewone gevallen
tot 18 zelfs; tot op een half pro
cent kan men de suiker er uit halen.
Vooral cie Fransche kweeker Vilmoriu
lieeft zich hierbij groote verdiensten
verworven. Ook in ons land zijn en
kele kweekerijen die zich speciaal op
het verwerven van bietenzaad toeleg
gen; dal extra fijne zaad wordt ver
kocht aan Duitsche kweekerijen, die
er in 't groot hun zaadbieten uit
kweeken en hel zaad daarvan womt
in groote hoeveelheden weer uit
Duitschland ook naar ons land ge-
exporteord.
Eigenlijk is zoo'n gekweekte, hoog-
procenüge suikerbiet, een onding,
een ontaarde biet en hij doet clan ook
al zijn best om zich te verwoeien te
gen die, niet „vet-", maar suikcr-
mesterij; hij moet. daarom goed en
zorgvuldig bemest worden om hem
goed 1o houden en staat ook nogal,
meer dan do gewone bief, bloot aan
allc-rlei ziekten.
Maar we hopen, dat alles voorspoe
dig gegaan is, de biet is rijp gewor
den, gezond gebleven en heeft een
hoog suikergehalte; hij wordt nu ge
rooid aJs de bladeren geel geworden
zijn, snel van den kop ontdaan, want
auriers zou dio suiker gaan verbrui
ken en op hoopen gegooid mei andere.
Lang mogen de bieten zoo niet blij-
en liggen, want dan zou toch het
suikergehalte te zeer dalen en daar
om moeten ze snel, heel snol verwerkt.
En daar ze allemaal zoowat tegelijk
rijp zijn, is clat overstelpend 'druk
werk voor d© fabriek, de campagne,
die maar een paar maanden duurt.
De rest van het jaar staat üiet bedrijf
stil, 'de boel wordt schoongemaakt en
hersteld en klaar gemaakt voor de
nieuwe campagne, want als die be
gint moeten all© machines en appa
raten zonder stoornis dag en nacht
kunnen doorwerken.
Daar komen de schuiten al volgela
den mot do modderige grauwgele bie
ten; vlug worden ze gelost en op de
groote stapels gestort: onder die sta
pels loopen diepe goteD, die alle uit
monden in de a anvoergoot van dé fa
briek. In d© goten stroomt snel afge
werkt warm water, dat de er in rol
lende bieten meesleurt, onder het
stroomen van vrijwel alle vuil ont
doet en ze bij den jacobsladder
brengt, die zo in den waschmolen le
pelt, waar ze een laatste, grondige
waesching ondergaan. Dan is liun lot
bezegeld; nadat ze in porties gewogen
zijn. ook al automatisch, vallen ze
in de snijmachine, die ze aan dunne
reepjes snijdt: de snijdsels. Heelemoal
fijn geraspt worden ze expres niet,
omdat dan alle onzuiverheden mee
in het water zouden oplossen en aldus
het sap sterk zouden verontreinigen.
Daarom houdt men zoo de meeste cel
len heel, die, gedood door het warme
water, wel do suiker door hun wan
den laten gaan. maar niet de eiwitten
en gommen. Een zeker aantal cellen
wordt natuurlijk toch stuk gesneden
en daarom komen er toch wel van die
stoffen in het sap. Dat oplossen van
dc suiker door den celwand heen heet
diffusie en liet, stoestel waarin het ge
beurt een dlffueeur; meestal zijn er
acht tot veertien achter elkaar op
etn heel ingenieuze wijze verbónden:
no. 1 wordt gevuld me; yarschc ani cl-
sels; uit een pijp van onderen stroomt
daarna de vloeistof uit no. 2 the al
jen tijd in werking :s en dus al veel
suiker bevat naar binnen, maar auto
matisch ook het sap uit no. 3 in no.
,2 uit 4,in 3 enz., tot de laatste toe,
die dus leeg zou loopen. Maar daar
in laat men nu versch warm water
loopen om er de laatste sporen suiker
uit- to halen. Zijn die er ook uit dan
wordt het sap in de voorlaatste ge
perst, en de suikervrije snijdsels, de
pulp, uit de laatste verwijderd, die
daarna met een nieuwe lading snijd
sels gevuld wordt en zoo weer da
eerste wordt. Op deze wijze komen do
snijdsels achtereenvolgens met een
steeds' slapper suikeroplossing, ten
laatste schoon water, in aanraking,
die er vrijwel alle suiker uit oplost
en zelf aan het eind al aardig sterk
is geworden. Door dit ingenieuze priu-
cipe van tegenstroom kan men bij con-
tinuwerken, toch een vrij sterke sui
keroplossing uit het ruw sap verkrij
gen.
Naast, de suiker zijn er echter ook
een aantal andere stoffen, eiwitten,
gommen, zuren, kalizouten, tezamen
nietsuiker genoemd en die erg hinder
lijk zijn, in oplossing gegaan. Die
worden nu verwijderd door behan
delen met gebluschte kalk: eiwitten
en gommen, gedeeltelijk zuren worden
hierdoor neergeslagen eu do andere
stoffen, ook do suiker zelf, aan de
kalk gebonden. CD aar na wordt er lcool-
r ingeleid dat de kalk neerslaat
koolzure kalk, die iegelijk de an
dere onoplosbare k alkverbindingen
met zich meo neemt. Dat mag niet
ie ver gaan, want teveel koolzuur
zou weer ontledend werken op een
aantal verbindingen en aldus het sap
weer verontreinigen daarom zorgt
men dat, er een geringe overmaat van
kalk blijft. De troebele vloeistof, na
dit koolzuur inleiden, de zoogen. car-
bonatatie of saturatie gaat nu naar
de filterpersen, toestellen bestaande
uit een groot aantal houten ramen,
waarop linnen of katoenen doeken ge
spannen zijn, de vloeistof loopt hier
door lieen, maar alle zwevende deel
tjes van koolzure kalk en verder vuil
kan niet door de doeken heen eu blijft
er op liggen: er loopt dus een heldere
suikeroplossing af, terwijl op do doe
ken een dikke kalkkoek, de schuim
aarde, achterblijft.
Hetzelfde herhaalt men dan nog
eens: weer wordt kalk toegevoegd cn
weer koolzuur ingeleid (tweede satu-
ratie) maar nu méér, om alle kalk
neer te slaan, wat nu Kan omdat de
hinderlijke verontreinigingen er toch
al uit zijn, en soms ook wut zwavel-
diovyd om de vloeistof te ontkleuren,
en weer wordt gefiltreerd. Hot pro
duct 'dut nu uit de filterpersen loopt,
het dniisap. is ecu lichtgele heldere
vloeistof, die echter ucg maiir 12
}3 suiker bevat en waaruit dus heel
wai water verdampt moet worden eer
dat do suiker cr uit kristalliseert. Ü3i
kost een heeleboel warmte on daarom
Iheeft men een zeer ingenieus toestel
so in, de eigenaar had uitstekende
informaties betreffende do draag
kracht tan deze dame ingewonnen
cn betrok haar woaing.
De bedoeling was natuurlijk pen
sion te houden, anders had zij nooit
oen huur van f 5U per ftVOUnd kunuen
opbrengen.
Doch toen zo goed en wel was in
gericht. kwam de eigenaar vertellen,
clat hij geen onderhuurders duldde.
Hel contract verbood liet bovendien
eu de aewounster moest vertrekken
inot verbeurdverklaring van den ge-
storten waarborg. Do eigenaar had
gedurende één maand f 2UU voor een
bovenhuis gemaakt.
Een ander huurder, hij had eeu
flinke waarborgsom gestort, moest, zijn
woning verlaten in verband met ver
trok naar lndie. Hij zorgde voor een
nieuwen huurder, die eveneens waar
borg zou storten, muur do eigenaar
weig&rde het eenmaal als waarborg
ontvangen bedrag te rc-stitueeren.
Het ergst maakte hot wel con eigen
bouw or, dio toen een zijner bewoners,
kellner in een der grootste hotels, in
een courant had geklaagd over do na
latigheid van den eigenaar om het huis
to doen afwerken en te onderhouden,
schandaal ging maken iu het café te
gen zijn huurder om hem in zijn werk
kring onmogelijk te maken.
Dit toch bcteekent verregaande wïl-
lokeur van menschen. dio hun positie
nis verhuurder wel zeer ergerlijk mis
bruikeu. En het tot nu toe ongestraft
konden doen, omdat hun slachtoffers
den nioed of de middelen misten hun
terreur to breken. Misschien moet tot
goed verstand der wonderlijke toestan
den in aanmerking worden genomen,
dat ook bij andere gelegenheden mis
bruiken aan de zijoL «Ier huiseigenaren
ongestraft bleven. Dit begon al bij d-.-n
bouw der woningen. Do premies, wel
ke de regeeriug in dcu zeer duren tijd
beschikbaar stekte, werden, zooals de
directeur van den 'Woningdienst liet
uitdrukt in vele gevallen „opgesnoept".
Maur eén loodgieter-baasje drukte het
misschien neg duidelijker uit. teen
hij onlangs verzekerde: „Als ik een
paar jaar geleden had gevreten, wat
:k nu weet, had ik woningen gebouwd
in Plan-Zuid en was rijk geweest. Je
begon met niks en als de huizen klaar,
waren, hield je geld over".
Tot welko toestanden tlczo houwers-
anarchie den goeedn niet te na ge
sproken heeft geleid kan het vol
gende voorbeeld illuslreeren.
Eeu man, die zijn brood verdiende
als venter met ijs, was op zeek naar
woning. Hij scharrelde rond in
Plan-Zuid en zocht allerlei huiseige
naren to overreden hem een wouin?
to verschaffen, Doch aanvankelijk wil
de niemand den vrij sjofel gckleeden
ijsventer iu een niouwe woning zetten.
Totdat deze ten slotte terecht kwam
bij esn eigenaar, di.« op zwart zaad
zat en tegen eiken prijs wild© verhu
ren. Echter, zelfs dezen scheen de ijs
venter gec-n welkome huurder.
De man bleef praten, vroeg naar de
huur. Maar de eigenaar vroeg behal
ve huur een waarborgsom van f 2QU.
Dat nu bleek geen bezwaar. Do aspi-
raut-hurder had kert tevoren een
snoeptafel verkocht voor f 400; hij,
grabbelde eeu paar lapjes van f 100 uit
zijn zak. overhandigde die den eige
naar eu kreeg z'n contract.
Negen maanden laag heeft hij op
zijn bovenhuis gewoond. Z'n karretje
werd 's avonds uit elkaar genomen
en naar boven gehescheu, of bleef,
ook gebeurde ia het voortuintje
staan. Natuurlijk werd er zwaar onder
'erhuurd. Elke kamer was bezet. De
'enter bezat handelsgeest en wist uit
zijn onderhuurders te halen, wat er in
zat; hij had veel bet-j; Uijk op het ge
val, dan z'.jn huisbaas! Want hoewel
de woning werd uitgewoond, dat het
een lust was, werden de huurpennin
gen nooit betaald. Driekwart jaar
heeft hot geduurd, alvorens de eige
naarzijn huurder op straat kreeg.
uitgevonden, esn zoogenaamde triplo
of quadruple effefc. Dit zijn drie of vier
ketels achter elkaar geplaatst, die
door butzen waardoor stoom geleid
wordt, verwarmd kunnen worden. In
tien eersten ketel komt nu het dun-
sap, terwijl men afgewerkte stoom uit
de machinekamer door do verwar
mingsbuizen blaast; het sap verdampt
maar dio warme damp leidt men nu
in de verwarmingsbuizen van ketel
«o. 2; daar verwarmt het op zijn beurt
een sap van een vorig© bereiding, dat
(lus al wat ingedampt is. De damp
hieruit leidt men weer in do buizen
van ketel no. 3, die hieruit in no. 4.
terwijl de ontwikkelde stoom uit ketel
4 door ©en luchtpomp meteen wegge
zogen wordt, dus gemakkelijker ver
dampt en de temperatuur niet te hoog
wordt Op cteze wijze voorkomt men
nooaeloos warmteverlies. Het dunsap
kan door buizen eu kranen van den
enen ketel in den anderen vloeien.
Aldus ontstaat door „verdampen" nifc
het- dunsap een veel sterker suiker
oplossing, „diksap" gehceten. die na
behandeling met koolzuur om alle
kalk neer te slaan en filtratie nog ver
der „verkookt" of ingekookt moet wor
den. Omdat het diksnp gauw aan
brandt cn bruin wordt, gebeurt dat
in het luchtledig, iu een vacuumpan,
die door stoom verwarmd wordt en
door een sterke luchtpomp leeggezo
gen. Hier eindelijk -wordt lie: sap zoo
geconcentreerd, dat die suiker er nit
gaat kristullïseeron tot een bruin©
korrelig© «troop, de „vulmassa". Na
nog een tijdje roeren, om do kristallen
gro o ter te maken, gaat de vulmassa
naar groote centrifuges, wnnr zo af
gedraaid wordt tol ruwo suiker en
stroop. De strcop wordt nog weer
eens opnieuw verdampt, waardoor er
nog heel wat suiker uitkomt, en weer
strcop, de melasse, dio geen suiker
meer oplevert, maar naar dc spiritus
fabrieken gaat otn daar in alcohol om
gezet te worden. De ruwo suiker is
zoo nog maar niet voor do consump
tie geschikt, ze is bruin en smaakt on
aangenaam-, 2e gaat daarom naar d©
raffinaderij waar ze in water opge
lost, met beenderkool ontkleurd cn
weer ingedampt wordt. Dan eindelijk
pas is het do helderwitte zeete stof,
kristallijn© stof, die als suikor tout
court iu dcu handel is.
J. J. LUYTEN.
