HAARLEM'S DAGBLAD
Buitemandsch Overzicht
Rubriek van den Arbeid.
1
OEJHENGrD :NIEUWS
Zooals wij reeds In ons vorig num
mer mededeelden wordt door do hou-
DONDERDAG 1 NOVEMBER 1923 -
I V'tcc nc Dl a n idingr rijksregeering tegenover Saksen
Ver.DE BLAD] d0 groote coalitie in
Duitschland in govaar
gebracht.
Ka een opgewonden discussie heeft
de Woensdag in den Rijksdag vergader
de soc.-deni; Rijksdagfraetie in óe avond-
DE TEGENSTELLINGEN BERLIJ N—SAKSEN EN BERLIJN—BEIEREN.
EEN CEVAAR VOOR DE CROOTE COALITIE IN DUITSCHLAND,
WAT DUITSCHLAND KAN BETALEN,
Do tegonstaiiing
Sakaon en Berlijn,
is er nog steeds, hoewel de partijen jet;
rainder^scherp tegenover elkaar komen
je staan.
Dinsdagnacht hebben de Saksische
soc.-demccratcn na urenlange debatten,
(waaraan ook Wels en Dittmann deelna
men) besloten een socialistische minder-
heidsregecring te vormen.
Het nieuwe kabinet is als volgt sa
mengesteld
Minister-president i F e 11 i s c h, die
ook in het kabinet-Zeigncr zitting had,
BinnenL Zaken: Liebmann.
Financiën Held.
Economie i (nog niet benoemd), -
j Arbeid Graupe,
'Justitio t N ou.
Onderwijs en Eeredienst j 'Fleiss-
her.
De besprekingen tusschen de
en de fracties der democraten en der
D. V. P, omtrent de vorming cener groo-
te coalitie ook in Saksen, hebben niet
tot een resultaat geleid, daar het
socialisten op het oogenblik in verband
met de opwinding onder de arbeiders
onmogelijk is zitting te nemen ia een ka
binet, waarin ook de burgerlijke par-
jijen zijn vertegenwoordigd.
Volgens de „Vorwarts'.' zullen de de
mocraten en volgens de „Voss. Ztg."
zal ook dc 'D. V. P. het nieuwe kabinet
steunen.
Op het laatste oogenblik heeft de af
gezette minister-president Zeigner nog
getracht een links-socialistisch kabinet
met ondersteuning der communisten te
vormen, Deze poging mislukte, daar de
communisten niet bereid bleken een
regcering te steunen, waarin zij geen
Zitting hadden.
De afgezette communistische minister
van Financiën Böttcher sprak een hef
tige aanklacht uit tegen de soc.-dem.,
die hij beschuldigde van „het onbe-
schaamdste verraad jegens het Europee-
sche proletariaat". Dr. Zeigner had op
onwaardige wijze zijn post verlaten, hij
hacl zonder strijd voor de Berlijnsche
„Parteisohieber" gecapituleerd,
Aan de verkiezing van Fellisch namen
64 afgevaardigden deel, waarvan 46 vóór
hem stemden (n.l. soc.-dem, en democra-
ten) en 18 op Kaiser (D. V, P.),
Fellisch is de radicaalste leider der
soc.-dem., op wiens rekening de oriëntee-
ring naar links in Saksen moet worden
geboekt. Hij is voornemens zijn kabinet
op November aan den Landdag voor te
stellen. Het is echter zeer do vraag, ot
het dan een votum van vertrouwen zal
krijgen. Soc.-dem. en democraten
schikken n.l. over 4S stemmen tegen
over 48 der oppositie, terwijl bij staking
eer stemmen het votum als verworpen
moet worden beschouwd. Indien dus
geen enkel lid der D. V. P. vóór het
kabinet stemt, is dan de crisis ik
acuut.
Zal de Duitsche rijksregeering zich
verder onthouden van de bemoeiing in
de Saksische zaken?
Rijkscommissaris dr. Heinze is naai
Berlijn vertrokken om met den Rijks
kanselier te beraadslagen over de rege
ling der Saksische quaestie.
De ssmontrekking dor
Rljkswoertroepen.
Het Wolffbureau deelt officieel mede
naar aanleiding van hetgeen een En-
gclsch journalist daaromtrent heeft op
gemerkt dat de samentrekking van
nj-kswcertrocpen in Saksen op geen en
kele wijze strijdt, met 't Verdrag van Ver
sailles cn noch lcgermanoeuvres ten doel
heeft, noch mobilisat'ievoorbereidingcn.
De troepen hebben uitsluitend een po
litietaak te vervullen en wel in de eerste
plaats de ontbinding van bewapende
zclfverdedigingsorganisaties, welke ook
naar de meening van de intergealliccr-
de militaire commissie ontoelaatbaar
zijn. Het betreft dus een actie, welke ook
in het belang is van de uitvoering van
het vredesverdrag. Troepensoort cn be
wapening zijn geheel conform de bepa
lingen t an het vredesverdrag. Natuurlijk
hebben de troepen geen afweergeschut
tegen vliegtuigen bij zich. De verster
king van de rijksweer in de laatste we
ken geschiedde slechts tot verkrijging
van de voorgeschreven sterkte, binnen de
grenzen van het vredesverdrag, welke
naar bekend is nog niet bereikt zijn.
Generaal Muller heeft de sociaal-de
mocratische bladen in Dresden, Plauen,
Chemnitz en Zwickau verboden, omdat
zij' den oproep tot de algemeene staking
in Saksen hebben opgenomen.
i Dg straatgavoohten In
Frolburg.
In de „Frankf. Ztg." vindt men nog
een telegram van het Wolffbureau met
nadere meded-eelingea over het verdere
verloop der straatgevechten in Freiberg.
De 's avonds de stad binnenrukkende
compagnie infanterie sliet nabij het post.
kantoor op eeij grooic menschenmenig-
te, waartegen zij, na herhaalde vergeef-
sche sommaties om uiteen te gaan, vol
gens de voorschriften tan de vuurwa
pens gebruik maakte. De menigte beant
woordde het vuur. Zelfs gebruikten de
oproerlingen een mitrailleur. De com
pagnie zuiverde de straten 's nachts
werd gepatrouilleerd en werden huiszoe
kingen gedaan. De oproerlingen wierpen
handgranaten over den muur van de ka
zerne, talrijke schoten werden gelost.
Bij de' rijksweer werden twee man zwaar
en één licht gewondvan de tegenpartij
werden 23 personen gedood, onder wie
een vrouw, en 31 gewond.
Bij de opstootjes moeten buitenland-
sche individuen de 'hand in het spel heb
ben gehad. Er werd stelselmatig te werk
gegaan. Van betrouwbare zijde werd ge
waarschuwd tegen bestaande plannen tot
sabotage cn terrorisatie.. Op 26 October
hebben verschilLude personen met ge
weld de magazijnen van dc nabij de stad
gelegen steengr-even opengebroken cn
groote hoeveelheden dynamiet en andere
ontplofbare stoffea medegenomen. Een
deel daarvan kon weer worden vermces-
terd.
Volgens het bericht heeft de rijksweer
zich niettegenstaande woeste beschim
pingen zeer correct gedragen.
Ook de tegenstelling tusschen Jlün-
chea en Berlijn is er nog!
Volgens het „Berl. Tagebl.'1 is liet
bestuur der democratische Rijksdag-
fractie tot het besluit gekomen, op
nieuw een deputatie naar den rijks
kanselier te zenden om hom te ver
zoeken, eindelijk het gezag van het
rijlt tegenover Beieren te doen pelden.
Het is niet onmogelijk, dat do rijksre
geering Beieren direct voor de vraag
zal stellen, of het zicli aan rte rijks-
grondwet wil houden. Indien niet, dan
zou de rijksregeering Beieren beschou
wen als staands huiten liet i'iik en het
daarnaar behandelen, in de eerste
plaats door de looneu der rijksweer
te houden.
De Beiersche regeering heeft om
trent bet- resultaat van den gehouden
ministerraad een officiesl communi
qué gepubliceerd, waarhij zij do „Ver
pflichtung" van de Beiersche rijks
weer aan Beieren in overeenstemming
niet de grondwet noemt. De aanlei
ding tot dezen maatregel is geweest
het ingrijpen van het rijk in do zelf
standigheid van Beieren op liet gebied
van ziin politietaak. Dit ingrijpen
heeft het vraagstuk van de vei hou
ding tusrehen het rijk en do Duitsche
bondsstaten aan de orde gestejd- In
de eerste plaats moet dit vraagstus
iq het belang van het rijk on van de
bondsstaten definitief worden opge
lost^ ten einde zekerheid te krijgen,
dat in de toekomst conflicten ah die,
welke tob dusver do polïtieko betrek
kingen tusschen het rijk en de bonds
staten hebben geschokt, niet meer
mogelijk zullen zijn. F.r bestaat bij
dé Beiersche regeering ook overeen
stemming omtrent het feit, dat een
verandering in liet opperbevel van het
Beiersche gedeelte van do rijksweer
onaannemelijk zou Bijn. Do formulee-
ring van heb antwoord, dat aan do
rijksregeering zal worden gezonden,
wordt nog voorbehouden: er wordt
verder beraadslaagd door de» Beiersche
coalitie-partijen, in overleg met de
Beiersche regeering. In kringen dei-
coalitie verwacht men, dat het rijk
bereid zal worden gevonden, op grond
van de tot dusver opgedane ervaring
art. -VS van de rijksgrondwet een au
thentieke interpretatie en een vastere
omlijning ten gunste van do bevoegd
heid tot het uitvaardigen van veror
deningen door de bondsstaten to ge
ven en bovendien de dcor den rijks
kanselier in uitzicht gestelde herzie
ning der riiksgrondwet in foedernlis-
tischen geest in behandeling te. no
men.
Tot zoover het officieel e communi
qué. De oplossing, zooals Beieren zich
die denkt, zou dus uitloopen op een
eenzijdig toegeven van do rijksregee
ring. Het moeilijkst is nog ritecis de
quaestie-von Lossow; zij is echter niet
belangrijk genoeg om de dringend
noodzakelijke overeenstemming tus
schen Beieren en het rijk daardoor to
te laten mislukken. Wanneer het zoo
ver is zal zij waarschijnlijk op deze
vvijzo .worden uit den weg geruimd,
dat generaal von Lossow in hot be
lang van ds nationale eenheid uit
eigon beweging aftreedt, waartoe hij
zich als men weet, herhaaldelijk be-
veid heeft verklaard.
uren besloten, het blijven in de coalitie-
regeering afhankelijk te stellen van
vervulling- der volgende eischen
ie. Opheffing van den militairen uit-
zonderingstoestand.
2e. Het Rijk beschouwt het optreden
van Beieren als een openlijke schending
der grondwet en doet onverwijld de
daardoor noodzakelijk geworden stap
pen.
3e. De handhaving der rust en orde
in Saksen geschiedt alleen door de
Schutzpolizei. De rijksweer mag daarbij
slechts op verzoek van den civielea com
missaris haar hulp verkenen.
4e. Ontslag van alk c« laatste dagen
in de Saksische rijksweer benoemde
rechts-radicale elementen.
Verder werd besloten bij den Rijks-
dag twee voorstellen in te dienen, n.L
nopens de betaling van waardevaste
loonen aan de arbeiders en het doen
deelnemen van den landbouw aan de vol
doende voorziening der bevolking met
levensmiddelen.
100 van de 130 afgevaardigden die
aanwezig waren, hebben voor deze con
clusies gestemd. De conclusies zullen nog
heden ter kennis vap den rijkskanselier
worden gebracht. Daarbij zullen nog de
beide volgende kwesties een onderwerp
van bespreking uitmaken
ie. Ten spoedigste moet een regeling
worden getroffen inzake dc waardevaste
loonen.
2e. De^ landbouwers moeten gedwon
gen worden tot levering van levensmid
delen; de openlijke sabotage d-er land
bouwers moet worden onderdrukt.
Naar de Telegraaf-correspondent te
Berlijn verneemt, is Stresemann zoo door
vermoeienis overmand, dat hjj zich
Woensdagmiddag te bed heeft moeten
begeven. Dientengevolge zal de over
handiging van de eischen der sociaal
democraten eerst heden plaats vinden.
Ook de andere coalitiepartijen zullen
zich heden met deze eischen bezig hou
den.
In de directe omgeving van den rijks
kanselier heeft men zooveel vertrouwen
zijn meesterschap van onderhandelen,
t men verwacht, dat hij ook ditmaal
de coalitie wel uit de moeilijkheden zal
tveten te red-den.
De hoofdzaak zal natuurlijk zijn, de
juiste middelen aan te geven, welke de
Rijksregeering tegen Beieren zal. moe
ten toepassen in geval Beieren niet zou
toegeven, hetgeen overigens vrijwel uit
gesloten is.
De „Vorwarts" geeft aan, wat vol
gens de sociaal-democraten tegen Beie
ren gedaan moet worden, zoo o.a, geen
uitbetaling meer aan de Rijksweer, even
min als aan die beambten, die ongehoor
zaam zijn geweest aan de grondwet.
Voorts een uiisluiting van Beieren van
het post-, telegraaf- cn spoorwegver
keer, waarbij de „Vorwarts" rekent op
de hulp van dc internationale arbeiders
beweging. Eindelijk meent het sociaal
democratische blad nog, dat de troepen
der rijksweer onder bevel van generaal
Von Seckt het aangewezen lichaam zijn
om tegen generaals, en, regeeringen,- die
do grondwet schenden, op te reden.
HèT ïs~ natuurlijk van het grootste
belang hoe de andere partijen zullen
eageeren op de sociaal-democratische
dschen en in dit verband kan van be-
teekenis geacht worden wat de pattij-
bladen zeggen.
Stresemann's orgaan, „Die Zeit", ver
klaart, dat de regeering zich niet kan
inlaten met de eenzijdige eisohen van
coalitiepartijen en overigens
waarschuwt het blad de sociaal-democra
ten niet in de kaart van de Duitsch-na-
tionalen te spelen. Deze spelen nu intus-
schen de overwinnaars en voorspellen,
dat de dagen der groote coalitie geteld
zijn, zelfs al gelukt het ditmaal nog de
stukken aan elkaar te lijmen.
Het centrum en de democraten zijn
cr geenszins over gesticht, dat de so
ciaal-democraten liun eischen hebben
gesteld zonder van tevoren overleg te
plegen met de andere partijen.
.Germania", orgaan van den lin-
kervleuge! van het centrum, wijst op de
dreigende gevaren aan de Beiersch-
Thiiringscae grens, dat een, ook dooi
de sociaal-democraten, krachtig optre
den noodzakelijk maakt.-
Het blad vervolgt, dat er bovendien
een band bestaat tusschen de sociaal
democraten, het centrum en de demo
craten, n.l. de eisch tot opheffing van
den militairen staat van beleg.
Er bestaat eenige hoop, dat men er in
ral slagen door middel van dezen ,band
ook thans weder de groote coalitie bij
elkaar te houden.
De Thüringsche soc.-deniocratisch,e
partij heeft zich uitgesproken voor ver
lenging der coalitie met de communis
ten en tegen Stresemann's politiek.
I11 de aotio dor S9paratistcn
veel wijziging gekomen,
ïeesto Bri-lsohe dagbladcorrespon
denten in het Rijnland schijnen een gcens
jzunstiseu indruk te hebben van do
die achter de separatistische
1 deaf, die van <-?a .revolver-ïepablfeï"
spreekt, en verscheiden gevallen van
aanjagiog vermeldt, uit do meenir-g, dat
„als Herr Matthee en zijn collega's hun
beurt hebben gehad zij ongetwijfeld aan
kunt zullen worden gezet en vervangen
door werktuigen met oen betero reputa
tie".
De voorloopigo Rijnlandeche „Land
dag" komt op 6 Nov. in buitengewono zit
ting te Dusseldorf bijeen.
In nota's aan Parijs en Brussel, ver
klaart do Britschc regeering absoluut
neutraal te blijven ten opzichte van de
separatistische beweging. Een eventucele
erkenning zal het onderwerp van inter-
geallieerde besprekingen moeten zijn.
Hot* onderzoek naaj-
Dultschland's botaling3oapa-
ollollen.
De Engolsche regcering heeft be
sloten verder te gaan. met de onder
handelingen inzake een onderzoek
van deskundigen betreffende de Duit
sche financiën en wel in dier voege,
dat Poinóaré's standpunt geëerbiedigd
blijft. Hij heeft instemming met haar
voorstel ontvangen, niet alleen van
Frankrijk, doch tevens van België en
Italië en heeft aldus ce adhaesie ver
kregen van die Europeesclie mogend
heden. welke Staatssecretaris Hughes
in zijn antwoord van 10 October 11.
aan Lord Curzon noodzakelijk noemde
voor de deelneming van Amerika in
deze actie. Dit heefteen situation het
leven geroepen, waarbij de Vereenigde
Staten zich .vvcder zullen kunnen in
laten met do Europeesclie aangelegen
heden en Groot'-Brittannië zou slechts
zeor ongaarne deze belangrijke stap,
welke mogelijk kan leiden tot een al
gemeen© overeenkomst, op liet spel
zetten. Do juiste procedure, welke
thans zal plaats liobben. is nog niet
bekend, doch het ia waarschijnlijk,
dat, aangezien "Washington heeft ver
zocht om ©on invitatie van de Euro
peesclie mogendheden, daaromtrent
de best© verwachtingen mogen worden
gekoesterd. De Britsch© zaakgelastigd©
heeft reeds een samenkomst gehad
met de Fransche, Belgisch© er. Ita-
Haansehe gezanten. De aanvaarding
van de Fransche voorwaarden door
Groot-Brittannië wil echter niet zeg
gen, dat het land hierdoor volkomc-n
bevredigd ishet rekent er daarente
gen op. dat als de internationale com
missi© van deskundigen eenmaal aan
het werk is gegaan, het door zijn
autoriteit alle moeilijkheden zal kun
nen overwinnen, die het uitbrengen
van een nauwkeurig rapport jn den
weg kunnen staan.
Engeland heeft steeds geloofd, dat
het groot© bolang van het onderzoe
ken der Duitsche financiën door een
internationaal lichaam, waarin de
Vereenigde Stalen ook vertegenwoor
digd zijn, niet zoo zeer gelegen is in de
resultaten daarvan, aJs wel in het ge
wicht, dat zijn oonclusies voor het oog
van de wereld' zouden hebben. Waar
schijnlijk zul op de adviezen der com
missie worden vooruitgelccpen door
al de deskundigen die het vraagstuk
onderzocht hebben, dcoh de moeilijk
heid is Frankrijk ertoe te brengen ze
*e aanvaarden. Doch men heeft er
bier reeds op gerekend, dat wanneer
deze helder en duideliik worden uiteen
gezet docr een onafhankelijke com
missie van vooraanstaande financiers,
het onmogohik zal ziin voor de Com
missie van Herstel of de Fransche re
geering deze adviezen --- mis te ver--
staan. Op dezelfde wijze koopt men,
dab, wanneer de commissie in 'Jen loop
harer werkzaamheden Verzoekt cm het
recht, de voortzetting van ds Roer
sel ïe te ruogen onderzoeken, of andore
soortgelijke politieke problemen, het
practisch onmogelijk zal zijn dit te-
weigeren. De wijze van benoeming
van de leden is neg niet vastgesteld,
doch het is zeker, dot- wanneer -zij een
maal onder d© Commissi© van Herstel
zullen arbeiden, zij haar autoriteit
dat lichaam zal moeten verkrij-
Van hier en daar.
Te Aiu sterdam vergaderde bet bestuur
van het Ncderlandsob Syndicalistisch Vak
verbond met het bestuur van de Lande
lijke Federatie van Textielarbeiders, aan
gesloten bij deze Centrale, flvor het con
flict in dc Textielindustrie.
Besloten werd, naar men aan de Tel.
mededeelt, dat hes bestuur van het X. 8.
V. met alle ten dienste staande middelen
do Federatie zoowel moreel als financieel
steun xal verte-enen. Kennende de gestie
van de werkgevers in de Tvreatsche Tex
tielicdustrie werd daarbij van do verwach
ting uitgegaan. da', dit conflict er een van
hardnekkiger, aard en langen duur xal xij'a
Ten aanzien van de steucinzameliug be
sloot het bestuur van he! N. S. V. daar
om dc verstrekkendste maatregelen to ne
men. Kr werd daarvoor een basis ontwor
pen, waaraan de leden van het X. S. V.
dringend zal worden geadviseerd ztch te
houden.
Als minimum basis werd gesteld: voor
werk'.ocxen die sleunuitkeering genieten
50 cent per weck; zij die verdienen tot
f 25 gulden per weck 75 cent; tot f 35 per
weck I 1 en zij die meer verdienen f 1.25
por week. Voorts zullen er in do komende
week in do belangrijkste plaatsen leden
vergaderingen worden gehouden van de
plaatselijke centrMe's van het N. 8. V.
In de vergadering der a'd. Bussum van
do S. D. A. P. is, naar het Volk meldt,
do volgende motie aangenomen.
De afdceling Bussura der S. D. A. P,,
vsssteliende, dat he: de fundasnentee'e
taak is der sociaal-democratie, de prin-
cipieele eischen ten aanzien van de bc
itatvasvoorwaarden der arbeidersklasse te
stellen, door te voeren en to handhaven.
eonsiateerende, .dat de 45-urige werk
week, en daarmede do Surendag reeds
kort r.a hare invoering in enkele gemeen
ten xonder krachtige® weerstand of ern
stig protest door de soc.-dem. fracties
werd losgelaten.
a oordeel, dat. indien gewijzigde
machtsverhoudingen de arbeidersklasso in
mnr geheel tot tijde'ijke concessie* ne
ren, voor do sociaal democratie als poli-
ieke wegwijzer van het proletariaat de
noodzank van handhaving der door hnar
gestelde 'principieels eischen onverzwakt
blijft bestaan.
i-waoht van do vertegenwoordigers der
Partij, dat- zij onder alio omstandigheden
zoo fc! mo'gclljken strijd zullen voo-
-voor het behoud van do eenmaal ver
worven rechten der arbeidersklasse en bij
gebleken onmacht tol afweer nadrukke
lijk zuÜen proie-ieeren tegen de onder
overmacht tc aanvaarden verslechteringen
verzoekt hei P. in deze. materie een
duidelijke,- principieels uitspraak to doen.
CONFERENTIE SPOORWEGDIRECTIE
EN PERSONEEL.
Dmsdng werd aan het hoofdgebouw der
Nederkndsche 6poorweg<sa te Utrecht do
aiAandelijksche conferentio gehouden van
de directie met do afgevaardigden dor
vijf groote organisaties van spoorwegper
soneel, n.l.: Ned. Verccriiging. „6t. Ra-
pha&J", Pros. Chr. Bond, Bond van Amb
tenaren en Neutrale Bond.
Op een vraag daaromtrent deelde de
directie mede dat in hel aftreden van het
ministerie geen aanleiding werd gevonden
tot intrekking van de circulaire, waarin
het oordeel der organisatie* werd gevraagd
over een loonsverlaging rao ZO voor 'l
pcTsor.ce!.
Naar aanleiding van de ioopende ge
ruchten omtrent op pensioenitellir.g v.\n
pcrsor.ee!, dat 35 en 40 dienstjaren telt,
deelde de directie mede, dat dit voornemen
hll haar niet bestaat,
DE ARBEIDSVOORWAARDEN VAN HET
TRAMWEGPERSONEEL.
De Neder!. Vereeniging van spoor- en
Ivampersoneel houdt op IS Novombcr t«
Amsterdam een congres voor het perso
neel der communale en intercommuna'e
tramwegen, ter behandeling van de be
slissing, W6lke do rcgcerir.g inzake de
vaststelling van de arbeidsvoorwaarden bij
eon tramwegmaatsohappij heeft genomen,
welke beslissing in lijnrcohleu etrijd met
de toezeggingen, door do regcering gedaan
aan de organisaties van het personeel. Dit
ontwerp zal worden ingoleid door het
hoofdbestuurs'id den heer Petcrse.
Verder bevat de agenda do volgend©
puntenDe tramwegen, de cxuJoi'.atio en
do ontwikkeling van het au'.o-busverkeer.
Inleider de heer H. J. van Braambeek. Ds
beteckenis van het WVrkloozcufoads
voor het tramwegpersoneel. Inleider d«
lieer-W. van Delft. De cóninanav.-agcn ia
het trambedrijf en ons standpunt da»»*©-
gen. Inleider do heer P. Wijiaad.
DE ARBEIDSGESCHILLENWET.
Naar aanleiding van confhc: ar de
textielindustrie, dat tot een uitsluiting
ieiden sal maskt het Hbid. de volgende
opmerki&gesT:
Dit ware, dunkt ons, ::u een geva! ge
weest, waarbij de arbeidjge?chilienwet had
kunnen worden toegepast. Dcoh deze wet,
die den 4den Mei j.i. ia vastgesteld, :s
nog niet in werking getreden. Wasrom
niet? Heeft de moeilijkheid, om geschikte
personen voor do functie van „Kijksbe-
middelaar" te vinden, do inwerkingtre
ding vertraagd? Een tijdsruimte van zes
maanden lijkt ons toch lang genoeg, om
deze keuze van personen rustig to kunnen
overwegen.
Wo kunnen ons begrijpen, dat sommi
gen len aanzien van het effect dozer wot
nogal sceptisch gezind zijn en wo laten
do vraag of Ce in dit bijzonder geval van
nut zou kunnen geweest; geheel buiten
beschouwing doch nu do wet eenmaal is
vastgesteld, trede zo ook 200 epoeüig mo
gelijk in werking.
weging staan. De „Times"-oorrespon- aangehouden.
Verspreid nisuws
Nieuwe woelingen in
Griekenland
Een republiek
Volgens de bladen te Athene hebben
naar aanleiding van zekere aanwijzingen.
in het licht gekomen door de instruc
tie inzake de opstandige beweging, de
regeering en de leidende factoren ce
noodzakelijkheid erkend van een algc-
hceie herziening der binnenlaadsche po
litiek. Er is een graote raad, waaraan
hooggeplaatste militaire en burgerlijke
personen zullen deelnemen, bijeengeroe
pen om advies uit te brengen over de
opportuniteit van een wijziging van den
regceringsvorm. Een eventueele uitroe
ping van de republiek wordt druk be
sproken.
De krijgsraad te Saloaiki heeft een
majoor ter dood veroordeeld, een lcapi-
l-ot dwangarbeid en vier officieren
tot tijdelijke gevangenschap en degra
datie. Tien beklaagden werden vrijge
sproken. Dc procureur des koning-s werd
gearresteerd wegens het oefenen van
critick op de acte van beschuldiging.
Twee adjudanten van den koning zijn
BONAR LAW's OVERLIJDEN. werd door zijn dood ten zeerst© getrof-
Uit Londen wordt gemeld: Het bt- f«n- Jjjdeos ons samenwerken met het
richt van het overlijden van Bonar. oorlogskabinet heb ik Bonar Law bij-
Law maakte esu diépen indruk en Jonder leeren waardeereu. In do laat-
vervult ieders gemoed met droefenis, I ste Jaren van dtn oorlóg was ztjr, bond
want gesn Eugelsch Étaatsmau van j genootschap met Llovd Gcorgo van
den ïuoderneu tijd was van een zoo groot© waarde voor dit land eu voor
algemeene bekendheid als hij, en zoode gelieele wereld. Zijn afwezigheid op
verdraagzaam was zijn aard, zoo wei- de vredesconferentie werd dooi- mij
nig roet'dö hij de groot© trom, zoo zeer betreurd, want zijn gezonde op-
weinig streefde hij naar eigen eer ©11 vattingen en zijn autoriteit haddon tal
dat zelfs zijn felst© politieke
tegenstanders dit erkenden. Men kan
gerust zeggen, dat Bonar Law geen
persoonlijke vijanden had. Ook ver
neemt thans het publiek voor d© eer
st© maal hoe groot zijn zelfopoffering
was, die hem er toe bracht een jaar
lang na de ontbinding van d© coaliti©
het ambt van premier t© vervullen.
Slechts enkele zijner meest- intieme
vrienden wisten, .dat do aanvaarding
van die groot© taak onvermijdelijk
zijn verscheiden zou verhaasten, want
hij leed aan een ongeneeslijke kwaal:
keelkanker; vandaar dat hem het
groole leed, veroorzaakt door het vrij
willig deelnemen van zijn beide zonen
an den grootcn oorlog en hun sneu
velen kon hem niet weerhouden te
doen wat hij als zijn plicht beschouw
de
De premier Baldwin werd 'door het
heengaan van dezen, -staatsman, die-
zijn partijgenoot was en aan wien hij
zeer was gehecht, erg getroffen. Hij
verklaarde o.a.: Ter wille van Bonar,
Law zelf verheugt zijn heengaan mij,
omdat hem daardoor verder lijden ge
spaard blijft. Maar voor zijn vrienden
ia ztjn heengaan een zwaar verlies.
D© natie zal niet vergeten, dat hij in
lmar dienst zijn leven opofferde,
Vele openbare personen, zoo ook de
tö Londen aanwezige premiers der
dominions, hebben den overledene hui-
de gebracht.
Van de laatsten verklaard© do pre
mier van Zuid-Afrika, Smuts, o.a.: Ik cosmische revoluties niet onmogelijk,
fouten, die. gemaakt zijn, kunnen
voorkomen.
Sonar Law was sedert. 1909 weduw
naar, Bij zijn heengaan waren alleen
aanwezig zijn jongste dochter en zijn
twee zoons. Hij sprak nog den weusch
uit, zonder vertoc-u te worden begra
ven. Te zijner nagedachtenis za! in
ds Westminster Abbey een plechtige
dienst worden gehouden.
REVOLUTIE IN DE COSMISCHE
WERELD?
Het verluidt in astronomische
kringen te Stockholm, dat een nieuwe
komeet van groote afmetingen cp
October ontdekt werd door een Rus-
sischen astronoom aan dc Universi
teit van Easan (Rusland), Dubiago ge
naamd. De baan vn den komeet is
ten Zuiden van Procyon, en ten Oosten
van Sirius. Dit is ongunstig voor waar
nemingen daar de- snelle verplaatsing
r.-.et door de Europseschc astronomen
kan opgespoord worden.
De komeet karakteriseert zielt door
een ronde schijf, welks diameter 8
cirkelminuten of ccn vierdo diameter
bedraagt, en die hij volle maan een
betrekkelijk sterk licht uitstraalt.
Do komeet is voor het ©erst ir. dit
jaar ontdekt,
Aangezien een vijftal kometen' wer
den ontdekt door Zwcedseho astro
nomen in het vorig jaar en negen jn
dit jaar cn thans weer deze komeet
door een Pus. acht men hier groole
VAN KUNST EN KUNSTENAARS
De tentoonstelling van Letterkun
digen. ea die van het werk van den
Si-jarigen Colonbrander, beid© m Am-
ste;dam's gemeente-museum. Zonde:
aa muts-a zou ik misschien vandaag
do eerste niet gezien lxebbeu; ds hul
de die men d:z.-n midciag den grijzen
poit&bnhkcr wild© brengen werd a.an-
ieiding tot een bezoek aan NVeiss-
man's bouwwerk; en het fejt dat de
letterkunde in Den Haag door het
drukke bezoek bijna onbereikbaar
.was, deed do lust ontwaken thans in
de' benedenzaal van Suasso, waar
men nu zich niet verdringt, de scha
de in te halen.
)Vi© deze expositie nog niet gezien
heeft, verzuime de gelegenheid, die
tot 15 November geboden blijft, niet.
Behalve het kalotje van Potgieter,
den inktkoker van Carel Vosmaer en
een haarlok van ja, van wien ook
wcor zijn er een buitengewoon
groot aantal portretten die ora lum
meet' of mindere kunstwaarde de aan
dacht waard zijn'. In hoofdzaak om de
tnindcre, dot moet helaas toegegeven
worden en het is inderdaad bevreem
dend. met hos weinig, over het alge
meen genomen, letterkundige knuste,
naars, genoegen nemen, of blij zijn
missohicn, zoo hun beeltenis door ecu
broeder-kunstenaar wordt vastgelegd
voor den nazaat. Maar het is iu ieder
geval een troostrijke gedacht© dat het
nageslacht zal weten hoe csn bemind
dichter, een veelgelezen prozaschrij
ver cr iijfcliïk lnef: uitgezien: zijn
geestelijk portret- zal men uiteraard
steeds met zich omdragen. Als men
bedenkt, dat'er noch van Itnbelals,
noch van Shakespeare een werkelijk
authentiek portret- bekend is, kan men
liet nageslacht fcenjj'den, dat zich in
het bezit van historisch gegarandeer
de portretten van ©en dichter als H.
Kroon, ©en schrijver als August Hev-
ting verheugen mag. Van den laat-
stou ben ik zeker wol viermaal een
portret tegen gekomen, allo met cene
geprononceerd ernstige gelaatsuit
drukking het is mij trouwens opge
vallen dat vooral bij. do jeugdiger let
terkundigen do expressie vaak zoo
"waanzinnig-ernstig is e» wij moe
ten dus aannemen, dat hij lot dc meest
serieuze kunstenaars van dezen lijd
behoort.
Uit mijn bereidwilligheid tot deze
-'inneming, 'kunt- ui, en mot loclit
cor.cindceren dat ik mij niet waag op
het terrein d"r vaarde-vaststelling
van letterkundige producten: mij in
teresseert slechts de picturale kaatl
van deze expositie. Vooral in vogel
vlucht gezien moet za een picturaal
aspect hebben en nu eens den gezelli-
gen bric-è-brac ter Gentsche luizen
markt, op een ets van D© Bruycker,
dan wear een Knussen boeiiiuisdag uit
den Gelderschen achterhoek in herin
nering roepen, wanneer 't pijpeurek
van den gestorven notabel, met de
twintig deeltjes Paul de Jiock, door 'n
touwtje saamgahouden, eu wat groe
ne wijnglazen tot een sprekend stil
leven worden. Wijnglazen zijn er
:iïet ter expositie, die welke b:j de
bijeenkomsten van het servetje of de
Vioolstruik gebruikt zijn, waren he
laas gebroken. Doch een piiot© niet
alle leden van Het Servetje er op,
gaf wederom een gevoeligen knak aan
miin kunstverslageversbrots. Bijna
al die bentgenooten worden nog da
gelijks door het Nederlandsclie volk
gelezen: neem Van Zeggelen, neem
DeBull en wien ge maar wilt,maar één
is er dien men snoodelijk vergeethet
is de kunstcriticus Van Westhreene,
die 111 zijn tijd een gewichtig man
was. die Hesrcb'aarb boven Jaap Ma-
ris stelde.
En uit het handschrift van den
eecretaris van De Vioclttruik kan men
renze'fde precieuse geestigheid beuren,
die later onder allerhande vermom
ming m o'e Caus'-ri© over Haarlem
terug zal kceren. Doch keet en wij ons
thans weer tot de portretten na met
reverentie de schrijfcassette van mevr.
Dosboom-Toussaint begroet te hebben,
door haar van de opbrengst van haar
eerste werk aangekocht.
Naar de cassette t© ocrdeelen, was
de opbrengst niet groot, toch is het
mogelijk, dat in dezen tijd een eerste
ling van mer.ige(n) bier geportret
teerde nee niet genoeg voer een naar
zijden kousen heeft opgeleverd. Daar
tegenover staar dan echter hunne aan
wezigheid in dit pantheon als finale
belooning.
Nu. in den doorgang naar de groot©
zaal staan de portretten al ïu zorge-
Icoze rei. Een paar teekeningen van
Haverman, marir vooral veel jonge
ren. E11 ik zei het reeds bij dezen
ligt de ernst er duimendik boven op.
't Zijn bijna zonder uitzondering psy
chologische portretten, er is steeds
naar gestreefd het karakter, ook al
was het niet aanwezig, op eclatante
wijze uit te beelden. Daardoor ont
staan natuurlijk wel eens eenige mis
verstanden, dio bij een vroegere ge
neratie onwaarschijnlijk waren, doch
ons breeder, moderner levensinzicht,
heeft'bet mogo'iik gemaakt, dat wij
een artistiek portret van een vriend
waardeeren kunnen oc<; p1 zou diens
eigen moeder hein nimmer herkend
hebben. (Zie L© Fauconnier's portret
van Albert Verwey e.d.b
M'nt dat betreft hadden onze groot
ouders het gemakkelijker. Ik geef u de
verzekering, dat het portret van den
ouden Limburg Brouwer geen twij
fel overliet en toch meen ik dat, als
kunstwerk, ook dit portret er zijn
mag. Een portret van Busken Huet
door Jozef Israël©, hing tegen het
licht in. onzichtbaar bijna, doch het
leek zeer mooi. En van de tijdgenoo-
tsn. Mac ik er maar voor de hand
weg enkele noteeren die, buiten de be-
laugriikbeió van den voorgestelde om,
al.«.kunstwerk opmerkenswaard zijn
Nu... een kop ven H. H. J. Boeken
door Witsen," een Frederik van Ecden
door Van Looy, deze zelf in de be
kende litho met de pijp, Boeken als
oud man door Ilofkér, Dr. Kuyper
door Haverman... maar wat zal ik u
vervelen met eene lange opsomming.
Gaat liever eens zien. Juist omdat het
zulk een ratjetoe is en er met bewon
derenswaardige voorkeur-loosheid zoo
veel interessante peintuur tusschen on
eindig meer prullaria zijn neergehan
gen, is het ceu aangenaam spel dat
picturaal goede er uit op te visschen.
Doch het ware van do inrichters ze
ker smaakvoller gev.-eest, zoo men u en
mij dien arbeid bespaard had, al moet
toegegeven worden dat zonder dien
verrasssing brengenden strooptocht de
geheele tentoonstelling voel minder
aantrekkelijk zou zijn, voor wie schoon
heid zoekt en niet curiosa, en ze door
het fortuinlijk bezit varteen paar jaar
gangen van Het Leven of De Prins ge
reedelijk geëquivaleerd zou wezen.
Toen het tegen drie uur liep van
middag ben ik naar boven gegaan waar
door Prof. Roland Holst d© Colcn-
brander eere tentoons:ellir.g me: een
rede geopend werdop des kunste
naars verjaardag, zonder zijn
aanwezigheid. Hij geloofde het wei.
Bleef liever in Arnhem, bij rijn werk.
De Si-jarige had dat alles toch imtners
n! gezien, wat dnr.r geëxposeerd zou
worden Wat zou hij daar zelf bij ko
men. Hij moest daar niets van hebben.
Zelfs zijn portret-zult ge niet in Het
Leven vinden. Doch do heer Holst
heeft hem er des te meer vry-uit om
kunnen huldigen en men heeft van zijn
levenswerk stalen bijeengebracht uit
a'.'.e perioden, Roosenburg, Gouda cn
Arnhem en tapijten uit Deventer. 7.00
frani dat cr een krachtig samenvat
tend beeld ontstaan is van het. werk
door dezen pionier in den meest denk
baren eenvoud in reeksen van jaren
verricht, tot leering en inspiratie van
velen, die nognimm-." van aangezicht
tot aangezicht tegenover hem gestaan
hadden, zelfs niet wisten, hoe hij er
uit xag. Een werker, met zeldzame ga
ven. met de zeldzaamste hij kunste
naars wellicht de belangeloosheid cn
den eenvoud.
J. H. DE BOIS.
