De Nederlandsche Handel Maatscliappij
PRESBURG'S SCHOENEN
GOED, CHIC, GOEDKOOP
Wandelingen door Teyler's
Museum.
1824 - 29 Maart -- 1924
DE CESOHtEOENIS VAN EEN HONDERDJARIGE. HAAR STICH-
TING EN JONCE JAREN. EEN MOEILIJKE JEUCO. DE SELCISCHE
OPSTAND.
Den negen ca twintigste» Maan a.*.
zal het honderd jaar geleden rijn. da: o.,
Konick'iik Besluit ce XeaerlaH.-isdc:
Handel Maatschappij werd opgericht, een i
instelling, die eerst bij tie stichting, laicr
door haar gestie, vcoral in verband met
haar verhouding tot de regeerir.g, meet
bestrijding heeft ondervonden, meer hei
onderwerp van de publieke belangstel
ling ia Nederland is geweest d<m eenige
andere handelionderuemingi De nuu:-
schappij heeft smcis een geruim aantal
jaren in andere richting gewerkt car. bi:
haar oprichting heeft voorgezeten. Z;j
is groote::deels tot een zuivere baak- en
credtetiastcliir.g geworden, maar bij
haar honderdjarig bestaan is hei
belang eens na te gaan, welke rol z.j
vroeger in onze vader landsche maat
schappij bekleedde, welke moeilijkheden
zij op haar nog ontmoette ca welken
dank Nederland en Koloniën haar ver
schuldigd zijn.
Toen in den loop der jaren 1813 en
1S14 Nederland zich bad vrijgemaakt van
de Franscha overheetsching, kwam het
er in de eerste plaats op aan, dc or ener
giek aanpakken een aandeel in den we
reldhandel te hernemen. In bepaalde
lichtingen werden spoedig gunstige tc-
s-sltaten bereikt. Me; Engeland en Ame
rika werden weldra voordeelige zaken
gedaan en de graanhandel met Rusland
nam zelfs ir. konen ti.i ruik een vluch-,
dat de Nederlandsche landbouw om be-
sckernvng vroeg. Mej onze eigea kola-
r.-cn wilde het echter in den aanvang
niet vkutea. Gedurende den Napoleon*.i-
schen tijd was de handel in onze kolo
niën noodgedwongen geheel overgegeven
in handen van Engelschen en Amerika
nen, die contant betaalden, terwijl de
remisès uit het moederland maar al te
vaak achterwege bleven. Daarbij kwam
nog, da: in de achtiende eeuw eik par
ticulier iaitiat-cf in onzen Oost was ge
dood door hst monopolistisch optreden
van de Oost-Indische Compagnie. Men
was den handel op ludië ontwend.
In de* cfflv-i' gnedea beseften de
koning en zim raadslieden, dat een
krachtige daad vaa oKïciëele rijde noo-
dig was, om de machine weer op gang
te kry'gen. Dr. C. te Lintum verhaalt ia
zijn interessant boekje „De Nederland
sche Handel Maatschappij", Serie Popu
lair Wetenschappelijk Nederland (Ipcti-
buur Van Seldam) .waaraan wij ook
verder meerdere gegevens ontlecnen,
dat het plan tot stichting der Nederland-
iche Handel Maatschappij 'oorspronkc-
li'k is gerijpt in het brein van Mr. II. \V.
Muntiagbe, lid van den Raad van In.iiJ,
zonder dat deze de Indische tegecring
er evenwel ia had gekend. Tijdens «ca
verlofsperiode bezocht Mr. Muntinghe in
opdracht van den koning icrscheidcne
Noord- en Zuid-Nederlandsche steden,
om het oordeel van fabrikanten en han
delaars over zijn plan te vernemen. En
toen hij hier en daar eert willig oor vond.
zegde de koning als particulier. nie.
alleen een betargriik aandeel in dc te
stichten maatschappij toe, maar tevens
een prachtige financieel-: garantie, waar
door he» mogeliik werd. in het prospec
tus een vaste minimum-rente van 4»
op de aandeelcn te waarborgen.
Zoo kon op 29 Maart iSr-t bij Ko
ninklijk Besluit no. 163 de oprichting van
de nieuwe maatschappij, die met zün
sterk kapitaal den Engelschen handel
m-sesi bestrijden, aangekondigd worden.
De maatschappij zou voor landgenoot
en vreemdeling open-staan. Over haat
aard werd in de Considerans de volgende
zinsnede oprenomen Dat dez- maat
schappij zich tot den handel en dc
vrachtvaart, hetzij voor eigen reken:.
of in commissie voor anderen beboe
te bepalen zonder ooit in ce zaken va::
bestuur, of hier. of ia de overzeesche
bezittingen, een'g deel te verkrijgen, ca
zonder dat zij omtrent he: voeren van
haren handel, aan cenïge bemoeienis of
Inzage vanwege den Staat onderworpen
worde, of tot den Saat in eenige andere
verhouding sta. dan waarin elke naam-
looze vennootschap volgens de wet ge
plaatst is.
Deze zinsnede had ten doel. duidelijk
te doen uitkomen, dat hier geen kwes-ie
was van een herrijzing van een nieuwe
..Oost-Incisdic Compagnie''.
Verder zou de vaderlandsche niïvcr-
heid gesteund worden door voorkeur
voor inlandschc fabrikaten, schepen van
Nederlandsch maaksel en in ieder geval
onder Nederlandsche vlag zouden ren
dergelïiken voorkeur gemeten. En de
maatschappij zou bij voorkeur worden
belas; met regeer in gsrendingen tiaar en
van Ncderlandscb-Indië. zonder dat
haar echter in eerrig opricht een mono
polie zou worden verte-ad.
Het aanvangskapitaal werd vastgesteld
op ten minste 12 en ter. hoogste 24 roil-
liocn gulden, waarbij de koning. 1 een
goed voorbeeld •- geven. onmid(te'li«k
voor 4000 aandeelcn van- tooo gulden
inschreef. Wertir-i dagen na h-keml-
making •..-•n het Koninklijk Besluit werd
de inschriVng geopepd. Het resultaat
overtrof alle verwncVingea. In Am •er-
dam alleen was na een p"aar uur Teds
voor 3*'-3 m!!::-en ingeschreven en vu
de Minister z:ch na bet vernemen van
deze tijding, haastte de inschrijving ge
sloten te verklaren, bteï'c er in hc: g--
heele bed voor niet minder dan 70 mil-
lioen te ztin ingeschreven. Daarbü wat
tt millioen uit Rotterdam. 14 miilte-n
uit Antwerpen, zeven uit Brussel (Ne-
INCEZONDEN MEOEDEELINCEN eo Cts. per reueh
hebben iets aparts en zijn
GROOTE HOUTSTRAAT 88
dcrland en België waren toen nog vor-
cenigd}. Nu de inschrijving zoodanig
was meegevallen, werd besloten het aati-
vangskapitaal op 37 millioen gulden te
bepalen, een bedrag, dat wel wat te hoog
was en later dan ook weer gereduceerd
zou worden.
Niettegenstaande Amsterdam in di
kapitaal (wanneer men he: aandeel van
den koning meerekent) voor bijna d-
helft vertegenwoordigd was, werd de
hoofdzetel der maatschappij, tot groot
erdiiet eer Amsterdammers, in d< resi
dentie gevestigd.
De statuten der maat'chappij en dc iu-
deeling van haar bestuur zullen «ij h er
stilzwijgend voorbijgaan. Wij willen
slechts vermelden, dat <k koning al»
garant direet'e en conUui't -ifsen b.*-
ncemde. privilege dat thans ook <lc
koningin nog geniet. Europeeschc agent
schappen werden gesticht te Amsterdam,
Rotterdam ca Antwerpen.
Overigens dient opgemerkt te worden,
dat dc nieuwe instelling een zuiver na
tionaal karakter droeg, dat zelfs zoover
gi.og, dat vreemde aandeelhouders in dc
algemeene vergadering geen stemrecht
bezaten.
Hoewel de groote meerderheid van het
Nederlandsche voDc, gedachtig aan de
riikdommen, die vroeger uit Indie
plachten te komen, de oprichting van de
Nederlandsche Handel Maatschappij toe
juichte, werd haar geboorte toch n:et
algemeen toegejuicht. Op verschillende
gronden werden bezwaren tegen haar
statuten geopperd, terwijl in Indic de
stemming allesbehalve vriendelijk was.
Kooplieden zoowel als regeerders ie
Batavia en elders zagen in deze stich
ting de geboorte van een nieuw mono
polie. En dat hun wantrouwen niet gehen
ongegrond was. bleek, toen al dade'ijk
maatschappij belangrijke gunsten
:rkrerg voor he; verhandelen van gou-
mementsproductea. Zoo werd in 1825
reeds aan Maatschappij tegen be'i-
ling van een voorschot de g-heele koffic-
c-ogsi van de Preanger, Buitenzorg en
Krawaog voor den lijd van 12 jaar ge
waarborgd, tegen een vasten prijs. He;
Batavia gestichte kantoor, toen *!s
thans de „fac'.orij" genaamd, kreeg voor
a jaar dc o-iumpacht op Java en
Madoera.
Toch deed dc Maatschappij in de eer
ste jar-i van haar bestaan geen go"<Je
z.ikm. Bijna overal, waar zij relaties
trachtte :c winnen, werd zij in een vlotte
afwik'telffig belemmerd door onlusten
en oorlogen. In verband hiermede werd
de handel op Amcri'rka. het groot3te gr-
deeltc van den Levant, Voor-Indië. Fcrrid
en A rz.bte spoedig opgegeven. En zelfs
werd de handel in :h«c cp China weer
gestaakt'In 1827 reeds werd het kapi
taal -ot. 24 n»ill"een teruggebracht ena
opcratie-.erreia alel aandacht gewijd ain
Java. waar toen eveneens een oorlog aaa
cien gang was.
E-.-n paar jaar bier echter '*"3: Java
tot ruft gekomen ca in «830 kon de pre-
voor de eerste maal getuigen, cv.
bet afgeloojvn jaar zonder verlies
gewerkt. Het eerste jaar. dat de
koninklijke garant niet behoefde bij te
springen om tien aandeelhouders hun
4 te verzekeren.
De meeningen over de toekomst der
maatschappij waren nog steeds zeer ver
deeld. maar het feit alleen, dat zij in de
eerste s jaar van haar bestaan in bui
tengewoon moeilijke omstandigheden
had moeten werken cn bozig was zich
hieraan te ontworstelen, vervulde de be
langhebbenden met vertrouwen omtrent
de levenskracht der instelling.
De toekomst zag er dus vrij rooskleu
rig u:i, toen in 1830 plotseling Belgie
in opstand kwam en zich van Nooid-
NederUod losmaakte. Dit was een nieu
we zware vuurproef voor de jonge maat
schappij. Vooral was dit van groot be
lang. omdat de handel in „katoentjes"
op India gedievcn werd met de pro
ducten van Zuid-Nederlandsche katoen-
fabrieken. De maatschappij kwam dus
voor ce moeilijkheid te staan, dat zij
een nieuwe katoenindustrie moest schep
pen om haar handel in dit artikel te
kunnen voortzefen. De algemeene ver
gadering besloot dadelijk alle banden
niet België te verbreken en, :ooals trou*-
wens in de nieuwe orde van zaken be
grijpelijk was, in overeenstemming met
haar statuten, België als buitenland te
beschouwen, waardoor Zuid-Nederland-
sche commissarissen ontslagen werden
en de aandeelhouders in dat land hun
stemrecht verloren. Wel «chijnt nog een
poging op deze vergadering gedaan te
zij.i, ora de maatschappij te cntbiitden.
maar dit werd met overgroote meerder
heid van stemmen verv. rpen. Me: gr-
energie werd r.tt dc rc-.-gani<a::e der
maatschappij doorgevoerd. Een gelukkig
verschijnsel was hef. dat vi scheidene
Zuid-Nederlanders, die met de maat-
chap Dij gewerkt hadden, nu naar hc:
Noorden kwamen. Op rteze wijze kwam
bijv. :e Haarlem de bekende k.ttoen-
fabriek van Prévinaire tot stand.
Kort daarop verhuisde de hoofdzetel
der Maatschap; :i van Den Haag naar
Amsterdam er. door het veelbeatreden
cultuurstelsel ran den Gouverneur-Go-
ncraa! Van den Bosch brak thans eer
gulden tijd aan. waarave» wij in een slot
artikel nog het een cn ander zullen
vertellen.
Spcrlpraatis
De
tweede plaatselijke
ontmoeting
Op 4 November 1923 hebben R. C. H. cn
II. K. C. op liet terrein «a.n dem ->!ivlder.-
weg tegen «-kaar gespeeld, wa*rblj de Ne-
«lerfttTldootkampioenen <en 6—2 over-
witmteg beha.tklcn.
Do r'.fts'iien waren toen ale volgt samen
(«stcM
R. C. H.
SsdSBA
Kuyt,
Gnocr.avid, Geut-deer», Krom,
Koning, Van Dam. Boelf«ana, Xaehte-
geUer, Boekctear.
II. F. C.:
Zw.-.ng, Vaai Beakutn. De Konitsgh,
Mioz^ru», E. Rejrdsilt,
W. Reydcm. Kuvpets, Ey.vv
Ben Vorwey, Oohet» Tervaurt,
Scljvuten.
Een korte her'jmerir.g aan desrn we>!
strijd znoge hier nog v 'per.
De ecora werd ge^-vcml door Van Dam.
die een voorset van Kor. ng benutte (14>.»
Wedwuen door bandig ep"! van Koning
maakte Nachttgc'Ier O van. Kvnirc
oogeivb'. ikken laloe ecoorde RoeCfseni i
(301. Nadat Schouten een boni echo', var.
Roelfsema hal gehouden, mant daar;i& den
bal per orgeiuk v»or <lo voelcrn van Va:.
Dam wierp, piofisczvlc d«e van dc
mooie gelegenheid (40). Ilim'mce kwam
rust. Na de bervaiting zette Jt. F. C. cr
allest'op, om een trgenpunt te maken. Dit
pelukto K. Reydon inct «en fi vi;.;:: k
(41). J5v«n iaier vergrootte N"a*4ite0;
everiwei weer den voorspro:vc-jr r jr.
venenigirg <5—1). Na een wijziging in «ie
ops'ei- L' g r: n bet eifral v*:i If. F. C.
:r«lü< Van B*eku»n er ten alo'.te
Re «ertm deriialve zeven goal» in de
zen plaatse!ijken sredntrijd gemaakt.
Zulk een ir-c'. aar.'al zal mofgen asn
d» Sparciaanh-laan stellig niet geousk:
wordru. liet eif'aï rart H. V. C. puWi
■•ccnlen we ree-Ie in o:.v nurnruer va.-:
Dondr-tvlag. Ter verg el ijk ing me* de op
*te:lirr?i>;i op 4 N >ve:nber met die van mi,
drukken we de nazneri «Ier epelcra, «lic el
kaar morgen zullen .bekampezi, hier nog
care af.
II. F. G.
Vazi der Meulen,
Kervc", Verw-r,
De Koningfa. Beavrfia^p lie. W. Reydor
Cohun Terraert. M.rt'rai, E. Reydon,
Van Bcekutn, Eysvogel
R. C. n.:
Bockelaar, NaehtegeBer, R---Ifi.-m.s. Van
Krom. NiesnrenhuW. Geulakena.
Haxeroet, Kuljt,
lletuen.
Et zijn <fus wel ernige wijzigingen te
c ivtr.tteren. Om rc beginrei, a'. wat de
ploaUen orJler de lat beSiefl. Belle par
tijen heiiben morgen <vn ar-lerem doel
verdediger. ?chou -:i bij II. P. C. is sinds
dien door Van der Mcu'.en vervangen,
maar wat R C. II. N-*r«:.'t, is hc*. aar. een
toeval te wijten, dat R.u!«ma niet aan het
Spel kan dee'.nem-*n Hij i» natnelijk aar.
een der handen gekwetst. Dat »sl hnm zelf
wei I meeat spijten, want -pee!vat p'.nat
««Cijke ontfisoetirnrtfn /.van de ,pelers niet
caarce over. De doe'.vrrdedi^i rs zulWr
o.l. wel aan elkaas gewaag-1 sijti.
In de backli'ie bc<f: «*r aü-vn bij H. F
C. »«n verazsdertrg p'aat» gel tail. Korre!
wia in Xovem'ocr .v'vczig; hij werd ver
v:.:.*a door O-hen Tervaert. 31 rger zijn
de vier backs p;oen! We achten
"v^n gocvl. Kervel w~! Urg«aM>, mav-
w*:t veel door n'-n k»kn;e.
Wat de middetibij 11. F. C. betreft,
tien wo dat alleen W. Reydcm r-jt op d'
z-lfdo p!sat« itoat. DIJ lt. O. II. -.I rak
Nleuttenhnis op het app*l; Gculskervs aam
zijn plaats in, terwijl Groeneveld c,p do
r> rhtehalfplaalo kwam. Tliar» outbrocAt
Kuilers, wat voor II. F. C. e-.-n vc-r.wuk
leks; fietrckejit. De Hnlfücle van It. 11.
Is r.n volledig. Dcse laati-ie achten we nu
sterker.
Ook de roovh'-ole rat H. F. C. is, üj te
•■gtr.vteliing met dtc v*ti R. 1'. II., n'et oo
2iwfjriir'l gebleven. Ey«vope| r.vi link»
'buiN-n ~i do plaats van Zwang; Cohen
Tcrviert «pee!: weer op «ijr oude plaat»
De K'jnlr.gh, die thaae r- d 'vhilf :i.
"alt op d' zri-hlenvoorplaat» vervanger.
J>-i E. Reytion, die '>p 4 November
reoh:»baK«r. vu. De voorfiucl» van R. C.
liftten wc «en weinig sterker, dan die
van n. F. C. Toch wag m we ce:» weder
om niet aan een voorrpvlling wan dra ult-
omdat riit n.(.cizal bij een plaaiee-
lljkvn v. 1 v r'.uitloopt.. We
1: i;.-u:njrj den natd; uit. dat ds
partijen ei.-.,: der weer ec.-li;k cn fair aal-
Op l:rt terreizi aan den £.-hoterw«R
wo*-it een wedstrijd geapeoM tussehen
Haar'.tin «n Btes.'i'r, die op 4 Novem
ber in Rotterdam ccn 2—2 gelijk «pel be-
l'c Sipnnvogela on'.vangva de nieuwe
I- te !-«j c--eiib'r.a!i". Deo- verrichtte in
de !-:'•«;« wedstrijden gocl werk; Imven-
ilien heef» rij mer de. IJ mui den a ren neg
een api'/'cje 'e -vb! >n, want typ 4 No-
vomber miwi zij in leiden cm 5—1 me-
dor!.i;tg r!:kkon. I)e StoniwogoV z\jJ!en
zi-'b hun k-V!s op het k.-vmpiocr.schap niet
gemakkelijk laten ortlnceiicn.
üiunealaaö
NEDERLAND Ell RUSLAND.
Naar aar.le.'rius v®o vrngen vaa
d ;t h .cr V..n Iuvcinleyu aangaan
de- <io hun 1 langen van Neder
lar.il ti:-\ i 11 ia <lcr Socialisiischo
Sovjet-I;- p;.i»L.. 11 h-_ ft cl» minister
van IJ'.ii*. -nlaii'lsche /aken gtant-
wwrd;
Onde.' liuud' üngen lat herstel der
noM.'i.rio h; mi Is o.: diplomatieke ho-
trekkingen m l do U, S. S. R. ziin
niei Knnatls. W-.-l is op do handels-
nicg 'iijkli.'J-11 -n in v rband daarmo-
tlo op do opnorüini'-it van een rege-
liug der haiideisb.-trekkinROn met Rus
land in a.T. i:;- ht cl- r Htg.nerip*
voortdurend parieht Kcwcejt. Gelijk
hrkend. lie -ft »bver dag- n de heer S.
Hénuer, s'crelaris van do
itermT, cn zijn '1 1 -r*c:s van Meskou
oudea. een bei gebracht aan
het Depart ;r.van Ituitenlftndsche
Zaken cn aldaar dc stemwijze van
rij;i Rc rcering ui'-v-i-.'/e/ t nopens «tn
h. rv:.van l^irekkirigen tus-
»rh«n Rn-drnd cn Nedcland.
Dn M r lie .pt b i d« b-handv
ling van hoofdstuk III der Stanlrio-
trr- eg in staat 'o ?ün. nadere me-
d 'dcelingen tor zake Ui doen.
De uitqaven voor het
onderwijs
Verhoeg'ng met ruim vijf millioen
Ingediend is ren verhooztne ec wij
s-rins van ho f:-M-i'; V A der Staats-
begrootinR van 1922.
I.../.-as r-n nota r var aanleidine
van br- verslap wordt I «-t eindcijfer
van f!-t hoofdstuk met f 5.962.368 ver-
n uz'l. Art. 2^1 l ii ;r r»-n aan dc g-.
meent r. wordt rno'.-flfW.OOO verhe-vd
als po vol g van d*» laat injrediendc d»-
rlnr 1 ti.-'i e-i de v-lntirttr van den af-
fr i■- -'<> -l-i in art. 17 der wet van 11
I'd: 1919. nr.artooe-iover Vtnnt fy-OTOO
c!s tv p-ncien r!i'- r.*-v djn.pr.
Aan v-Li» J'1 '2 nnn dc h«-
«tnr-'n der bij'ond-re 1 :■'/«-o *rho!»n,
■'•Ti prvo'-m von de 97 m 98 der
if-"? ónd ewiiswof f060. wrirdt een
hoAverc nitranf v-roa*nd van fl03°009
vrornl omd 'al van bi|rord«re
lap re rr"- o?-a !n -'en loop van 1922
•••'- e- l Tc ren ov,»r dri en
or i-re v-rbcoc-oen flAÏJ.
tal verl .pi.-p.-n rp andere nrt'k-len,
a- itrdr^r 1-e; elndcFi'-'p wordt veran
derd r.ls bovenpepoemd.
De palaeontologische en mineralogische afdeeling
Palaeontologie„wetenschap der
oude levende wezens leer der fos
siele overblijfselen vaa ë:er- ea plant
soorten uit de voorwereld.
Dat ziet er nu ailemaal -niet zoo
bijster cezei'.ic uit: iets, uitgedroog
de.-, of liever: verat eender dan eesn fco-
siel, is moeilijk denkbaar en zoo oogen-
sch ij olijk heeft ook hefc delven, hel
wroeten in dc ingewanden der aarde,
niet veel aantrekkelijks.
Maar dit valt alles buitengewoon
mee.
Wie, zooa's ik, de eer heeft gohad
door i'rof. hug. Dubois, den cura
tor van de palaeontologische cn mir.e-
ralogiscl.o afdeeling van ons beroemd
Teyler's Museum door die afdeeling te
Worden geleid, die zal niet zeggen:
„Wa* is dat all's dor en droog!"
maar; „Wat ;3 dit belangwekkend er-
hoe doen ai deze doods dingen het
verleden 1 e v e n, er. face spreken al
deze en gesteenten van dea on-
lulputtelijken rijkdom der natuur!''
Neen; de lec-r der fossielen is niet
'droog. Er b-rs-nan zelfs 'fchrik niet,
lezer) pal 3 «ontologische grapjes!
Kn ziï zijr. hcusch aardig- Ik kom er
misschim straks nog op "terug.
Weinigen welen, welk een grooten
schat Haarlem in de stichting van Pie-
fer Teylor van der Ilu-lst bezit. De ge
leerder:, ook do geleerden in het bui
tenland, ja. z ij kennen „Teyler",
maar het groote publiek laat zich r.iet
veel aan dit musaum gelegen liggen,
zelfs de meeste beter gesitueerden too-'
nen in onze dagen, in tegenstelling
inet den tijd waarin Teyler het mu
seum stichtte, al bijzonder weinig t«
gevoelen voor verzamelingen o;> hei
geVei van wetenschap of kunst.
Ik wil trachten, iti deze schetï-n di
belangsteiling. al'hans in ons beroemd
museum, weer wat levendiger te 1
ken. Wij mogen met recht trotsch
rl;-zo stichting zijn; zij was de ec-rstc
van dezen aard in de wereld. Teyler's
Museum is ouder d? 1 het Conserva
toire des Art3 cc Métiers te Parijs, de
Smithsonion Institution te Washing
ton en het South-KensiDgton Museum
in Londen. In 1903 werd in München,
waar Prof. Van 'l Hoff o.a. voor Prins
Ludwlg van Beieren, den vermoedelij-
ker. troonopvolger, in diers paleis eer.p
voordracht over Teyler's Museum had
gehouden, onder het beschermheer
grhap van dien vorst, het ..Museum
v.-n M~i:terwcrke der Naturv.'sicn
schaft und Technik"' gegrondvest, dat
nu den naam van „Deutsches Mu
seum'' draagt.
Zooals Teyler's Museum een we
reldnaam heeft, zijn er ook tal van
collecties en objecten in de palaeon
tologische afdeeling, die wereldbe
kend zijn. Hebben niet Prof. Abel uit
Weenen en Prof. Dubois eenige ja
ren geleden des avonds met een
brandend.* laars een bezoek gebracht
aan het beroemde, piéce de resistan
ce van het museumden schedel, in
Amerika gevonden, van den Zeug-
tedon, den primitieven vorm van
den Walvischl Welk een zeld-
aaam bezit moet zulk een schedel zijn,
wanneer een vermaard geteerde zijn
ongeduld om hem fe zien met lot dc»
volgenden dag kan uitstellen! Prof.
Ar-1 zag bij die gelegenheid ook een
den schedel gevonden „stuk fo>
siél" (mijn excuus voor deze even on-
eerbiedige als onwetenscbanpeiijke
uitdrukking!), maakte uit dat het '-n
stuk vnn de huid van den Zeueiodon
was, die va.n schubben moet voorzien
zijn geweest en schroef daar later een
verhandeling over. Bi; vergelijking
van dezen schedel met die van moder
ne Walvisschen blijkt dut in den loop
der eeuwen do neitsopening zien
steeds meer naar achteren cn boven
verplaatst heeft, een omstandigheid,
lie in het nauwste verband staat met
de viscbacbtige levenswijs dezer zoog
dieren, die de neusopening boven wa
ter moeten brengen ora adem te halen.
Zoo geeft de paleontologie verschil
lende aanwijzingen betreffende dc
ontwikkeling der diersoorten. Vijftig
jaar geleden vond men dat voor die
ontwikkeling de 'eer der fossielen wei
nig bewijzen leverde. Tegenwoordig
denkt men dear we! anders over!
Ook voor de oewcMi"? klimaat ver-
nodcringe» ii> verschillende stre
ken eter wereld levert dzze .-droge"
wetenschap bewijzen. In Teyler zijn
aanwezig een mammon ths-schedel,
die bii een doorbraak van den Linge
voor den dag is gekomen en mnrrt-
inouthafcanden. d o in Lintburg riin
gevonden. Puim 200 je ar geleden
werd voor bef eerst in den bevroren
bodem vai. Siber:»'-. ee- mammouth
•net vleesch on huid "n haar gevon
den. In letterlijken zin met huid en
haar. de mammouth wa3 aldus
bleek nu met lang wolachtig haar
bedekt (een weinig yan dat mam-
monthshaar is ook in Teyler" to
zien), <\m togon da koude bestand
te zijn. Uit hot feit, dat ook
in ons land overblijfselen van dezen
voorwereld I iiken olifant ziin gevon
den mag dus de gevolgtrekking wor
den gemaakt, dat 't duizenden jarcr:
gelode» in deze stroken veel cn vcol
kouder was dan nu. Hetgeen overi
gens door vele geologische feiten be
vestigd wordt.
Links van den ingang in de corste
zaal, tegenover den straks gocoem-
den rcammoutbcschedel. staat hot
feraamte van den beroemden holen
oer uit den ijstijd, die een eroot,
krachtig dier met een reusachtiger)
kop moet geweest zijn. De vóórhistor:
«ho meuschen mnakten op muren,
,-nnar vooral op ivoor on hertshoorn,
tcekeningen van <1 zon holonlvxr
en van den mammouth, waarop deze
laatste inct lang haar bedekt staat
afgebeeld.
Even vermaard nis dit fossiol ia
dat van den Plesioaaunis, een zeebc-
woner uit den Jurntijd. Deze Is in
Beleren gevonden hij heeft een lan
gen hals cn kleinen kop, de pooten
zijn tot vinnen ontwikkeld.
Tegen den muur in dezelfde zaal
ccn vischhagedisdeze, tot de klasse
der Kruipende Dieren behoorendc
zeebewoner, zag cr uit cn leefde aÏ3
de tegenwoordige Eruinvisschen. Het
is moeilijk om het zich voor te stel
len, maar ééns, miliioencn jaren ge-
'eden, toen er nog heel weinig zoog
dieren bestonden, waren de Kruipen;
de Dieren heerschers der aardezij
waren ingericht voor het le
ven op het land, in do ludht en in
het water. Belangwekkend is ook do
schedel van oen ongeveer 20 M. long-
Kruipend Dier. den slangachtig ge-
vormden Mosasaurusdc kaken van
dezen bij Maastricht in de Krijttuf
gevonden scbedJ zijn bijna geheel
compleet. I'r bestaan slechts drio
van deze srhede'stie andere twee
zijn te Parijs cn te Brussel. Het thans
te Parijs bewaard exemplaar werd
door de soldaten van Napoleon uit
Maastricht medegenomen deze stad
kreeg later een afgietsel, bij wijze
van rorr.pensatie.
Tte Phorornncus wc<3 een reuzenvo
gel. die in Zuid Ame.ika leefde. Naast
hrt r.fgiefsr! van zijn schedel ligt die
van <->n kraai tot. do. 20e eru.v ter
.-e.- rc'.ijkifig van de grootte.
Zeer 2ocd geconserveerd en rok
over de gfhrele wereld 1-akend zi n
do versteeningen fuit de bovenste
Jura) van dc vliegende hagedissen;
Pierodactylus c-rt Rhaniphorynchiis.
vormen van Kruipende Dieren die
zich in de lucht kenden voortbewegen,
-eoa's tegenwoordig order dc Zoog-
'licr-o de Yloermnizre. Van een Tvrc"
-i'-e}-*Pier (Ch rofher'"m) zijn ook
ifdrukken van ..handen" in versteen
de modder -innwezig. waaruit blijkt,
dat dc a-hterpooten veel groot er
.-. aren dnn d? voorpoot:n. Dit is ecu
eigenaardigheid dte ook vele landbe
woners onder de Kruipen io Dieren
van het Middelste of Mcsozoïscbe
tijdvak toekwam. Men mag aanne
men dat dc dieren stonden op do
achterpootec Cn grepen rnct de voor
pooten naar takken cn bladeren, die
hun tot voedsel dienden.
De volgende zaal geeft tal van
schedelafgietsel-» te zien an men-
schen en mcnschachtige wezens, o.m.
van het Neanderthal typevan den
Pithceantropus en van den fossiele»
meuscb, waarvan dccien werden ge
vonden in Piltdown (Sussex. Êngc
land).
Ik vraag hier ook even uw aan
dacht voor de mooie collectie groote
hertshoornsgebitten van een Neus
hoorn (Rhinoceros': enz. uit de kiel
van Tczelen (Limburg), meest verza
meld door Prof. Dubois. Die horens
komen overeen met Aziatische ge
weien uit den tegenwoordigen
tijd cn dan ook voor dc afgietsels van
hersenen van fossiele dieren. Do
oudste dieren hadden maar zeer wei
nig hersenenProf. Dubois, die spo-
ctalc Btudle van dit gebied der we
tenschap gemaakt hoeft, deelde mij
mede dat geen orgaan rM gestadig
en sterk zich ontwikkeld heeft in dc
dierenwereld als dc hersenen. Maar
dit geeft geen moed voor dc toe
komst van het mensehdom. want die
hersenontwikkeling staat (palaeonto-
logisch althans) sedert vele duizen
den jaren stil.
Er is veel meer te zien in deze af
deeling van het museum, zooveel, dat
In zijn verstecning nog spreekt van
vroeger leven en waarvan ik in dit
vluohtig overzicht alleen maar enkele
dingen kan noemendc afdrukken van
insecten (libellen, cycaden enz.) in
kalksteen van dc laatste Juraformatie,
een collectie die bij dc p ilacontologen
in de gchcele wereld bekend is; prac-
pnraten die de structuur van steen
kool toor.en, waarin nog duidelijk
plantendecten zijn te herkennen barn
steen (zooals bekend hars in vroege-
ren geologischen tijd van een
aan de Onstzeek::?t groeiende boom
soort) mc-t insecten er jneen fraaie
collectie Ammoniten :k'einc zoowel als
reusachtig groote schelpen, in ..ka
mers" verdeeld, zoo genoemd naar
den Egyptische.*) god Ammon. Ook
deze verzameling kan zich met de
be«te in de wereld meten.
Homerus deed wel eens een dutje
en ook geleerden tooprn er wel eens
in. Dit laatste bewijzen eeirigc objec
ten in deze afdeeling van Teyler's
Museum. Bij voorbeeld de ..fossielen"
die. volgens het verha da studenten
voor Prof. Beringer, van de Univer
siteit fe "Wurzburg, een hartstoeh
t olijk verzamelaar van versteende
diervormen.... ni ;i akten en die 1
de brave geteerd" dankbaar
als échte aanvaardde. Dit is nu een
goed geslaagd ..palaeontologisch grap
te", flat doet denken «an de aardig
heid die van cc- anderen geleerde
wordt verhaald. Deze oudheidkundige
hield n.l. bi; hoog cn bi: laag vol, da»,
dc Romeinen gerookt fiad 'en c:i hij
werd in deze overtuiging nog ten •eer
ste versterkt toen hij op con goetlcn
dag in de buurt an Rome ccn steunen
pijp opgroef. Maar do goedo man
vond daarop eon dedicatie van C. J.
Cc«ar aan hem
t'r hebben ook ca dit Is waarlijk
niet verwonderlijk niet van ouda
her juiste voorstellingen bes'.v.n on
cr zijn palaeontologische vergissingen
gemaakt.
U zult in Teyler haaientanden vin
den. die cei)3. in vollen ernst, door
geleerden der middeleeuwen voor....
vogcltongen werden gehouden en Van
Marum, een der vroegere eonservsto
ren van Teyler, meer physlcus dan
dierkundige, was buiten-"woon ver
blijd dat hii in den kelder van een
faraplulemaker te Parijs, de hand
ad kunnen leggen op ccn mooi fos
«iel. tot de scherpzinnige Eratiwhe
naturalist Cuvier hem dien teleurstel
do met de mededeoling dut het een
gewoon walvisrhbccn was! Het object
is nog in het MnSCUra te zien.
Maar de beroemdste vergissing was
ilie van Prof. Schrurhzer. die een
fossiel van een reusachtigcn Varaan
ier. dc laatste jaren van ziin leven
hield voor dat van e«n ni«n*eh u!t (te
dagen van der. zondvloed Cuvier toon
de door het gesteente verder weg te
beitelen en meer van het geraamte
bloot ie leggen n!s een leven r-eh
neen: als een versteend bewijs, dat
alleen nauwkeurig wetenschappelijk
onderzoek tot de waarheid kan leiden.
Lezer, wist u dat er in elke MA
zeewater voor een cent goud zit! En
dat er 1300 millioen K.M.3 zeewater
is? Wanneer al 't goud uit dit zeewa
ter werd gehaald zou er genoeg zijn
om eiken bewoner der narde ren paar
millioen toe te stoppen Jammer, dat
do bewerking, waardoor op deze ma
nier goud zou verkregen worden,
duurder is dan het goiid zelf! Slecht f
op enkele plaatsen van onze planeet
i- goud in raecr geconcentreorden
staat rn dus over hot geheel i.n br-
trekkelijk geringe hoeveelheid voor
handen. Bij de mineralen in „Teyler"
is goud in allerlei vorm te "zier.
in klompen, in korrels, in plaatjes, in
verbinding met kwarts. Interessant
zijn ook de verschillende stadia
waarin graniet verkeert, i.iwij! het
;n der: loop der eeuwen van een hard
gesteente door vcrweeritig verandert
in gewone teelaarde.
Kwarts, dat yoor meer dan 90 Ln
ons gewone duinzand voorkomt, is hier
te bewonderen in bijzonder mooie
kristallen, die er voor den leek als
geslepen glas uitzien. Bijzonder mooi
is het. prachtig vloletto amethyst bin
nen in een zoogenaamde:) „.-mande!"
van kwarts (uit Bahia, in Brazilië).
Wie het niet weefc kan in Teyler loe
ren, hoe elk mineraal, dat in" kristal
vorm voorkomt, door rte geleerden
herkend wordt aan den hoek, dien de
vlak-1 der krt.-ta'Ierj me» elkander
maken.
B;j do ertsen trekt een antimoniet-
J-spao da aandacht
'antimoon speelt o,n. een red bij het
vervaardigen van nlpncca en Christof-
fol zilver.
En wat zal ik nu nog verder zeggen!
v.»n do mineralugiicho ftfdeellnglrrof.
Dubois opende :tr::ir* na vitrine voor
:r::i er. in eik was iets, neen, veel
belangrijks to zien. Maar wat daar
van na te verteH» n in ccn beknopte
«chefs, die allerminst up volledigheid
bogen, slechts belangstelling wexken
will
Er :s h'.T een prachtige eollectio
edelgesteenten met heerlijk warme
kleuren, robijnen, smaragden cn
opalen. Lr zijn ook diaman
tenmaar weinig echte.
Toch kunt u hier ccn idee krijgen
van den wereldboroemden Cullinan-
diamant en v.sn dc Engclschc kroon-
luw.elen die cr van gemaakt zijn. IJ
kunt hier zien ho,- gips in do natuur
iri bepaalde kristalvormen voorkomt
en u kunt kennis maken met verschil
lende vulkanische gesteenten ook met
doelen van meteoorstecnen, waarvan
er lederen dag...... eenign honderden
'•n de Aarde vallen ij hebben allen
dit schouwspel wel een* gezien en
opraken dan van ..vaüendo sterren."
In vete van meteoorsteencn wordt
ijzer, in alliage met nikkel gevonden
de -teerden veronderstellen, dat do
kern eter narde ook uit dit nikkelijzer
bestaat.
Fraaie stukken der ertsrn waaruit
ijzer verkregen wordt, ook lood-, tin-,
zink en kwikertsen zijn hier verder to
zien.
Maisa's koperfrtsen (n s hittzren-
do kleuren zullen or.wi!!<;kcurig uw
blikken tot zich tre!;kcn: met het
blauwe azuriet schilderde men in Ra-
jihnél's lijd heerlijk diep-blauwe hc-
inels. ilie In ilea loop der fij-ler.
given zijn geworden, d.u,r omz,"tting
in een gr..en inir.erc.al. het inn'achiet
.Moet ik m nog wijz n op d« mooie
::i draadv..rtn, het
platina uit Borneo, tie glimmer of mi-
•a. a.-br st .ris delfstof, het cdclge-
teente 'oer:!, dat naar een oud volles-
geloof oogziekten kon urnezen en
waarvan he; woord „bril'' .-.fknmstig
Het zal niet meer noodig zijn.
Gij zult- dit alles en nog zooveel an-
itetc schatten van wetensrhap en keri-
n;s, welke reeds zoovele iaren in een
beroemd museum in uw stad aanwe
zig waren en die tal van buitenlan
ders beter kenden dan gij, die er
nooit n.aar omzaagt-, thans met eigen
oogen willen aanschouwen en gij zult
met mij Prof. Dubois dankbaar zijn,
omdat hij mij in laat stelde, u er
-ts van te vertellen!
E.
