9
HAARLEM'S DAGELAD
UIT DE WERELD
Causerieën over Wetenschap
en Techniek.
Er Is in den laatstea tijd een en
ander te doen geweest over het ge
bruik van chemische strijdmiddelen in
e^n eveatueeien oorlogde heer Van
Zadelhoff heeft er in de Tweede Kamer
over gesproken. Prof. v. Embden heeft
he: tijdens de debatten is de Eerste
Kamer er over gehad, zelfs een daarop
betrekking hebbende motie ingediend
en ook de Regeer.ng bij monde vatv
Minister Ruys heeft er het hare over
gezegd.
Het is we! merkwaardig dat thans,
res jaren na het sluiten van den wapen
stilstand. er os-er deze kwestie zooveel
stof is opgewaaid en er ook ender het
publiek een meer dan gewone belang
stelling voor bestond. Merkwaardig
daarom omdat bij de vakmenschen,
chemici, pharmaceuten en medici de
belangstelling vrijwel geheel verdwenen
was. Oorzaak is vermoedelijk geweest
de brochure van Trof. Wester, leeraar
aaa de Hoogere Krijgsschool, over de
chemische strijdmiddelen, over welke in
het Chemisch Weekblad een polemiek is
ontstaan tusschen d^n heer Wester en
Or. H. J. Prins, polemiek die gedeelte
lijk ia het Handelsblad, gedeeltelijk in
De Telegraaf is voortgezet.
Men vraagt zich af vanwaar die be
langstelling ineens? Zouden ook de
niet-vakmensehen. de technisch en che
misch minder ontwikkelde leeken in
eens in gaan r'en het overwegende ^c-
lang dat in cventueele volgende oorlo
gen de chemische middelen zullen spe
len? Belang, niet alleen voor de strij
dende troepen, maar ook voor de non-
combattanten, voor iedereen en voor
alles, voor mensch én dier èn plant
zelfs. Als dit zoo is dan is het alleszins
toe te juichen, want hoe boter op de
hoogte ook de groote massa is van de
letterlijk niets ontziende verschrikkelijk
heid van volgende oorlogen, boe beter
het is.
Uit het vele geschrijf in kranten en
tijdschriften, laat zich condudeeren dat
er in ons land twee partijen zijn de
■me zegt„het Is ca eenmaal erg,
maar wat zul je et aan doen, zorgen dat
je er zelf .zoo goed mogelijk op voor
bereid bent, *50, om misschien zelf ook
aanvallend er meo op «e kunnen treden."
De andere redeneert „erger dan alle
andere strijdmiddelen zijn de chemische
mrnschonteeread en al gebruiken an
dere naties re, dat is voor oss geen
reden met die gemeenheden mee te
doenintegendeel. Holland moet het
:nitiatief nemen tot een internationale
verbodsactie, ook al zou die tot mis
lukken gedoemd zijn."
Het pleit reker voor den aard sran ons
volk dat onder de velen die over de
stikgassen geschreven hebben, ook on
der de vakmenschen, er geen een is die
r« durft of wil verdedigen, laat staan
aanprijzen. Dezulken, die er den lof
van zingen, worden skchts in Duitsch-
land. dat de stikgassen het eerst toe-
paste, cn in do Vcreenigde Staten, die
7.c tot de grootste volmaaktheid ge
bracht hebben, gevonden. In een Ame-
rikaansch boek over de chemische oor
logvoering, geschreven door twee schei
kundigen van Edge wood Arsenal, de
grootste stikgassen fabriek van de Ver-
eenigde Staten, wordt openlijk gezegd
dat het aardige van de stikgassen daar
in ligt dat je ze kunt dosecren al naar
den tegenstander. Tegen onbeschaafde
natuurvolken (dat zijn voor een Ame
rikaan alle die volken wier techniek niet
op even hoog peil staat als de hunne)
kun je volstaan met betrekkelijk goed.
koope (dat is het voornaamste natuur
lijk!) en goedaardige gassen: chloor,
broom, zwaveldioxydc enz. Maar tegen
beschaafde volken moet jo verfijnder
middelen gebruiken, gassen die. zeer
moeilijk tegen tn houden zijn door een
masker, die liefst ook nog door kleeren
heendringen en door de huid heen hun
gHtige werking uitoefenen. Ook moe
ten ze daartegen psychologisch toege
past wordenbijv. tegen troepen die
pas aan het front ziin. wordt de eerste
weken een onschadelijk gas gebruikt,
zoodat na ecnigen tijd de soldaten zor
geloos worden cn als de duidelijke gas
wolk komt. te hat hun masker voor
doen. Of je schiet eerst granaten af
gevuld met braak- en nies-verwekkende
stoffen, die de tegenpartij dwingen het
masker af te zetten en pas na ceaigen
tijd komen de granaten met doodclijk
gas. Erg fraai is dit nu wel niet, maar
in den modernen oorlog hindert dat
Daarna wordt dan weer beweerd, als
een doekje voor het bloeden, dat stik
gassen zoo erg niet zijn, dat de sterfte
bij door granaten en infanterievuur ge
kwetsten veel grooter is dan van door
gas vergiftigden, dat zelfs de meesten
daarvan na eenigen tijd weer dienst
kunnen doen, en als bewijs daar.-an ko
men dan natuurlijk de onvermijdelijke
cijfers, gegroepeerd om des schrijvers
beweringen te staven. Dat is natuurlijk
buitengewoon bedrieglijk, want de te
genstanders distilleeren uit hetzelfde
cijfermateriaal pre-ies tegenges telde
conclusies. Trouwens de meer of min
dere aangenaamheid van oorlogswonden
)s iets wat mijns inziens niet in cijfers
is uit te drukken. Het is zeker niet
aangenaam langzaam dood te bloeden
aan verwondingen van granaatscher
ven. maar te sterven doordat het long
weefsel langzaam aan verteerd wordt c»
opgelost door een gas, is evenmin
prettigbovendien duurt het laatste
veel langer en is de pijn veel intenser.
Van verschillende kanten wordt nam»,
lijk met groote stelligheid beweerd, dat
z-f-r zwaar mechanisch gewonden door
net enorme bloedverlies weinig pijn lii-
den cn bijna ongevoelig zijn. terwijl
chemische zwaargewonden helsche
martelingen doorstaan. Ja maar, zeg
gen de voorstander», dat ziin de zwaar
gewonden en die gaan toch dood (dus
teilen ze niet mee), maar een lichte
MikgaS vergiftiging geneest gauw en is
niet zoo erg cn langdurig pijnlijk. Al
les goed en wel, maar een schot met
een infanteriokogel door je arm of jo
kuit is niet bovenmate pijnlijk en ge
neest ook betrekkelijk gauw. Dan ko
men de voorstanders weer met het ver
haal dat tegen het einde van den oorlog
Duitsche soldaten zichzelf vergiftigden
en brandblaren bij zichzelf verwekten
met mosterdgas, om aldus in de hospi
talen opgenomen te worden eq niet naar
het front te hoeven. Maar tegen bet
einde ook van den oorlog zijn bij de
I-.ngelschen gevallen van zelfmoord
voorgekomen bij zoogenaamd ltchte-
gasgiwoiyleu, die och ft uit hun lichte
verwonding een zoo hevige en steeds
aanhoudende hoofdpijn overhielden, da*
maar 3e 3oo3 twain niet. Toen hij weer
genoegzaam op kracht gekomen was,
maakte hij steenen los uit den muur en
aoodra de cipiers zijn cel binnenkwa-
en voor het dagelijksch onderzoek, wer
den to met een hagelbui van steenen
ontvangen. Het eenige, wat hij bereik
te. was, dat zijn ketenen verzwaard, de
sloten der deuren versterkt, do wacht
posten verdubbeld werden.
Toch gaf hij zijn plan niet op. Dit
maal besloot hij niets aan liet toeval
over te laten. Hij behoefde zich niet te
haasten, hij had den tijd- Hij begon met
zijn ketenen af te slijpen op den har
den steen, de afgesleten plekken maak
te hij onrichtbaar met een smeersel van
broodkruim en roet. lederen dag, tegen
den tijd van zijn bezoek, hernam hij
rijn boeien, nauwelijks was hij alleen of
hij hervatte rijn arbeid onder den grond.
Na verloop van elf jaar, was eindelijk
rijn onderaardsche gang gereed; hii
kon vluchten; toen hij opeens een zon
derlingen inval kreeg. Hij liet den gou
verneur weten, dat hij op dag en uur.
dat deze zou willen bepalen, vrij van
alle boeien buiten de vesting zou te
voorschijn komen. Men dacht, dat hij
waanzinnig was geworden en sloeg ver
der geen acht op zijn mededeeling.
I
Prinses Amalia had fntusschen den
geliefden man niet vergeten. Dag en
nacht werd zij gekweld door de gedach
te aan het lijden van den armen gevan
gene, haar vroolijkhoid was verdwenen,
haar schoonheid verwelkt, maar haar
trouwe genegenheid was onverzwakt
gebleven. Zij wist keizerin Maria Tlie-
resia het beiidit te doen toekomen, dat
een van haar officieren sedert elf jaar
in Pruisische gevangenschap smachtte.
(Op het oogenblik. dat Von Trenck te
Dantrig werd opgelicht, was hij n.l. rit
meester in Oostenrijkschen dieast.) Op
aandrang van de keizerin gaf Frederik
II, die op dien tijd ziin redenen had
om Oostenrijk niet verder te ontstem
men, den gouverneur last Yoh Trenck
In vrijheid te stellen, Ten cince den
koninklijken last met allo plechtigheid
uit to voeren, trad de vestingcomman-
dant, vergezeld van al zijn officieren
en een aantal wachten, de cel van Von
Trenck binnenen deze, in de mec-
ning, dat de gouverneur kwam genie
ten van het door hem beloofde schouw
spel, ontdeed zich in een ommezien
van rijn boeien, stelde den verbaasden
hoofdofficier alle door hem vervaardig-
de werktuigen hefboomen, vijlen enz.
ter hand. lichtte een vloersteen op en
wilde door den onderaardschen gang
vertrekken, toen hij zeer tot zijn verba-
ring werd vastgegrepen en opnieuw
gevangen gezet. Een jaar daarna echter
kreeg hij de vrijheid, op voorwaarde dat
hij met den grootst raogelijken spoed
het Pruisisch grondgebied voorgoed
zou verlaten. Hij liet het zich geen twee
maal zeggen eerst na den dood van
Frederik den Groote keerde hij voor
een korte poos naar Pruisen terug.
Na een scheiding van drie en veertig
jaren zagen de twee menschenkinderen,
die zooveel om elkaar geleden hadden,
elkander weder. De sdioone, aanmin
nige maagd, die h ij als jongeling lief
had en bewonderde, was een oud, ge
rimpeld, door verdriet ondermijnd
vrouwtje geworden de fiere, krachtige
jongeling met wie ij als jong meisje
dweepte, een oud. g:ii% voorover gebo
gen man. Met smartelijke verbazing ra
gen zjj elkander aan. met tranen in de
oogen namen rij afscheid. Zij zouden
elkander niet weerzien. In 1790 naar
Parijs vertrokken om zijn Gedenkschrif
ten te schrijven en in het licht te geven. 1
vie) Von Trenck den 7d«n thermidor
(a$ Juli) 1794 als ren der laatste slacht
offers van het Schrikbewind, te gelijk
met dpn grooten dichter André Chcnier.
Londen 2 L.O. 366 M. (Nederl. tijd).
4.20 n.m. Concert,
6.05 o.m. Kinderuurtje.
7.20 n.m. Filmcauserie van G. A. At-
k is eon.
7.50 n.m. Concert.
9.35 n.m. Speeches van uit „Het Konink
lijk Koloniaal Instituut". Bén der sprekers
ie de Hertog van York.
10-20 n.m. De tweede acte van de opera
Ariadne" van Srrauae.
Birmingham 5 t. T. 475 M. (Nederl. tijd).
3.60 n.m. Concert.
5.20 n.m. Dameshoekje.
5.60 n.m. Kinderhoekje.
7.20 cm. Filmcaueerie van G. 'ii At
kinson.
7.50 n.m. Opera-avond.
6.05 n.m. Ben reisbeschrijving over
Arabié van E. 6. Whilliey.
8.20 n.m. Vervolg opera-avond.
0.Q5 nan. Percy Edgar. Voordrachten.
9.35 n-m. De Hertog van York
10.20^1.m. „Ariadne".
Bournemouth 6 B. M. 386 M. (Ned. tijd).
3.50 naa. Causerie over muziek en
Concert.
5.05 n.m. Darnesuuitje.
6.35 n.m. Kinderuurtje.
7.20 n.m. Filmcauaerie van G. 'A. At
kinson.
7.5f> n.m. Concert. Brahms «rond.
9 35 o.m. De Hertog van York.
10.20 n.m. ..Ariadne".
Cardiff 6 W. A. 353 M. (Nederl. tijd).
3.20 n.m Concert.
5.20 n-m. „5 W. A.'a" „Five O'clock»"
eu Dameshockje,
6.05 n.m Kinderuurtje.
7.20 n.m. Filmcauaerie tan G. "A At
kinson.
7.50 n.m. Conoert.
9-35 n.m. De Hertog van York
10.20 n.m. ..Ariadne".
Manchester 2 Z. IJ. 375 M. (Nederl. tijd).
3.50 n.m Coacert
5.20 n.m. Damesuurtje.
5.50 n.m. Kinderuurtje.
7£0 n.m. Filmcauaerie van G. A. At
kinson.
Donderdagavond vergaderde de Ge
meenteraad onder voorzitterschap van
den Burgemeester, Jhr. P. W. van Doorn.
Afwezig is het lid Van Hardenbroek.
De Burgemeester
verwelkomd.
Na de opening der vergadering met
gebed, verwelkomt de heer De Wilde
den Burgemeester, die voor het eerst
na een lange ziekte aanwezig is. Spr.
uit onder applaus der raadsleden den
wensch, dat het Burgemeesterschap van,
den heer Van Doorn niet meer dooz
ziekte zal worden onderbroken.
De Voorzitter dankt den heer De
Wilde voor zijn vriendelijke woorden en
de burgerij voor de belangstelling hem
7.50 a.m. Dansavond
9 rum. Kenneth H. 6mllh\bVer löeeeéefc
936 n-m Do Hertog ven York.
10.20 n-m. „Ariadne".
Nawoaatlé 5 N. O. 400 M. (Nederl. tijd),
4.06 n.m Ccmoert.
6.05 n.m Damoeuurtje.
635 n.m Kinderuurtje.
7.20 n.m. Filmcauaerie van G. 'JL ït*
Sc in son.
7.60 n.m. Concert.
9.35 m.nu Do Hertog van York.
10.00 n.m. „Ariadne".
Aberdeen 2 B. D. 495 M. (Nederl. tijd).
3.50 n.m. Conoert.
6.20 n.m. Damesuurtje.
5.50 n.m Kinderuurtje.
7.20 n.m. Filmcauserie van G. 3- Af»
kin son.
7.50 n.m Dorische avond.
935 n.m De Hertog van York.
10.20 n.m. „Ariadne".
Glasgow 6 8. C. 420 M. (Nederl. tijd.)
3.20 n.m Concert.
5.05 n-m. Dameeuurtje.
535 mm. Kinderuurtje.
7.20 n.m. Filmcauaerie van G. A. A<«
kin non.
7.50 n.m. Daisy Kennedy (solo-viool)'.
8.05 n.m. Gordon Brower over de Val.
kon jacht.
8.05 njm. Concert.
9.35 n.m. De Hertog van York.
10.20 n.m. „Ariadne".
Sheffield 6 F. L. 303 M. (Nederl. tijd).
3.60 n.m. Concert.
6.Qs n.m Kinderuurtje.
7-20 n.m. Filmcauserie van G. A. Ab
kit; son.
730 mm. Oonoert.
10.20 n.m „Ariadne".
935 n.m De Hertog van York.
Plymouth I P. IJ. 330 M. (Nederl. tijd),
5.50 n.m Kinderhoekje van Plymouih*
Verder geheel als te (Londen.
Edinburgh 2 E. H. 326 M. (Ned. tljoy.
5.20 n.m. Kinderuurtje van Edinburgh,
Verder geheel als te (Londen
Parijs. (Radlo-Parla) 8. F. R. 1780 M.
(Ned. tijd).
5.05 n.m. Conoert.
8.50 n.m. Causerie van Dr. Mamart oveft
kindersanatoria m Frankrijk.
9.20 n.m. Concert.
Brussel 8. B. R. 270 M. (Nederl. tijd),
8.20 mm. Causerie.
8.35 n.m. Concert.
tijdens zijn ziekte betoond. Daaraan
voegt de Voorzitter woorden van dank
toe aan de heeren Van de Poll, dr.
Droog en De Wilde voor wiea zijn af
wezigheid extra werk met zich bracht.
Spr. hoopt nog veel in het belang en
bet welzijn van de gemeente te kunnen
doen, die hem in den laatsten tijd op-»
nieuw juist zoo Kef is geworden.
Ingekomen stukken.
Van Het Witte Kruis is een adres
ingekomen inzake een schoolarts en een
bad- en «weminrichting. Wordt voor
kennisgeving aangenomen, nadat de
Voorzitter heeft opgemerkt, dat de
zaak van den schoolarts nu aan de orde
komt en dat over een bad- en zwem»
VRIJDAG 23 MEI 1924VIERDE BLAD
EEN VERWOEST BESTAAN.
Overlevering en waarheid. Bijna schoonbroeder van den koning. Ata
men een hond wil ala&n. Een mislukte poging tot ontvluchting. Eindelijk
vrij. Opnieuw gevangen. Hoop verloren, trouw bewaard. Een dwaze
Inval Een smartelijk weerzien. Het elride.
Er ziju enkele historische verhalen,
die, jammer genoeg, naar het rijk der
fictie moeten verwewea worden. Toen.
om een voorbeeld te noemen, de Duit
sche keizer Karei VI in 1740 gestorven
was, en zijn dochter Maria Theresia
zich gelijktijdig zag aangevallen door
Spanje, Fiaakrijk, Pruisen en Beieren,
later ook Saksen, verscheen xij, volgens
de overlevering, met haar Toontje van
enkele maanden op den arm in do Hon
gaars che rijksvergadering en stelde het
kind» tot onbeschrijfelijke geestdrift der
aanwezigen onder do bescherming der
vergaderde magnaten. De geschiedkun
dige waarheid is eenigszins anders 1 het
knaapje, de latere keizer Jozef II, werd
eerst later naar Presburg gebracht.
Toch heeft het verhaal een hlstorischen
grond. De verschijning van de jonge
koningin van Hongarije wekte bi» de
Hongaren zuHc een geestdrift, dat zij
zich als één man schaarden om hun
vorstin. Onder haar getrouwen muntte
baron Frans von Trenck uit door rijn
dolle vermetelheid. Hij richtte een vrij
korps van Pandoeren op. dat in 1741
dwars door Beieren tot in Fransóh»
Lotharingen doordrong, roovend. moor
dend en plunderend. De oomeaschelijke
wreedheden, waaraan hij zich met zijn
woeste Pandoeren schuldig maakte, wa
ren oorzaak dat hij in 1745 «ot levens-
lange gevangenisstraf werd veroor
deeld. Hij stierf vier jaar later op den
Spielberg bij Briinn,
Een neef van deern stond op het
oogenblik dat de Oosten rijk sche suc
cess ie-oorlog uitbrak (1740) in hoo-
ge gunst bij den Pnrisischen koning
frederik II. later bijgenaamd de Groote.
Frederik von Trenck. was in 1713 te
Koningsbergen in Oost-Prui'en gebo
ren. reeds op u-jarigen leeftijd werd
hij soldaat en nauwelijks 18 jaar oud.
werd hij door den koning benoemd tot
tijn ordonnance-offieier. De jongeling
met zijn innemend gelaat, zijn fraai ge
vormde gestalte, zijn aangename ma
nieren en tijn schitterenden g«tit maak
te op iedereen den gunstigsten icdrtsk.
Zelfs gaf 's kon-.ngs zuster, de lieftal
lige prinses Amalia. hem niet onduide
lijk te verstaan dat tij hem hartelijk ge
negen was en dat een aanzoek om haar
hand door haar goedgunstig zou ont-
jvangen worden. Reeds was de jonge
edelman, die van ziin kant de prinses
innig lief had, op het punt zijn lief
sten wensch vervuld, zijn stoutste droo-
men verwezenlijkt te zien, reeds kon hii
verwachten weldra de eerste man in het
Koninkrijk te zijn na den koning, toen
bij plot'cling op Frederifs bevel ge
vangen genomen werd en opgesloten in
de verting Ghl* in Silene. Vanwaar die
plotselinge lotswt -ding? Von Trenck
had zrn neef. den beruchten aanvoeni'r
der Pandoeren, een hoogst onschtzldi-
gen brief geschreven os-er familiezaken.
Dit voorwendsel werd door Frederik
aangegrepen otn rijn aanstaanden
schoonbroederwiens verrr.aag-chap-
pzag hij beneden de waardigheid van
zijn koninklijk geslacht achtte, ter zijde
te schuiven. Onder beichuldiging ge
wichtige militaire stukken aaa Pruisen'»
vijand. O trnrijlc. to hebben overgele
verd. werd Von Trenck wegens hoog
verraad veroordeeld tot levenslange
vestingstraf (1743),
De gevangene wachtte intusschen vol
vertrouwen gijn lot af, hij kende de be-
«cbukiiging, dacht aan een misverstand,
twijfelde geen oogenblik dat de onhoud
baarheid daarvan weldra glashelder zou
blijken, schreef aan den koning, wacht
te op antwoord weken, maanden, een
half jaar lang. Hij ontving geen ant
woord. Wel kreeg hij bericht, dat zijn
plaats als officier bij de lijfwacht aaa
een ander was gegeven. Toen verzocht
hij om de gunst door een krijgsraad
verhoord te worden. IJdele hoop! Ten
einde raad, besloot hij lijn gevangenis
te ontvluchten.
Zijn cel bevond zich in den top van
den toren, zijn venster was voorzien van
elf ijzeren staven. Hij wist het lemmet
van rijn zakmes uit te tanden, zaagde
achtereenvolgens de elf vensterstaven
door, sneed zijn leeren portemonnaie in
riemen, die hij stevig aan elkaar knooj>-
te, en op een donkeren nacht klom hij
uit het venster, en liet add» langs den
toren naar beneden zakken, zich vast.
houdend aan den zwakken riem, viel en
kwam terecht in een viezen poeL Al
lijn pogingen om uit de walgelijke
modder te raken mislukten, hij zal.-te
steeds dieper. Er bleef hem niets an
ders over dan de schildwachten te hulp
te roepen. Eenige dagen later kwam ce
vesringoommandant, vergezeld van een
officier van de wacht, hem bezoeken om
hem ernstig te onderhouden overzijn ge-
drag en hem den mad te geven in
ziin lot te berusten en alleen gratie te
verwachten van de goedertierenheid
des koning*. Op dat woord goedertie
renheid maakt zich een grenzenloozc
verontwaardiging van hem meester hij
rukt den degen van doa commandant uit
de scheedo en smijt den ontwapenden
officier van de trap, is zelf in één sprong
beneden j soldaten koruen toeloopen op
bet gerucht, hij wondt er vier. smijt de
anderen op rii. snelt naar de eerste
borstwering, klimt er over heen. valt in
de gracht, kom: gelukkig aan den over-
kant. overschrijdt ook een tweede borst
wering, bestijgt reeds de buitenste pa-
lisiade, maar een toeschietende schild
wacht steekt den vluchteling met rijn
bajonet en pakt hem bij het been. Weer
wordt Von Trenck naar de gevangenis
gebracht, maar nu naar een onderaard-
sche cel. afgesloten door drie zware
ijzeren traliedeuren.
Een mar.nd later was hij er uit, maar
nu in gerelschap van een officier van
het garnizoen, die besloten had te der
sertceren. Zonder achterdocht te wekken
komt Schell (zoo heette bij)), met den
gevangene schijnbaar wandelend, aan
het bolwerk. Zij klimmen er ongemerkt
overheen, m«v Schelt verstuikt zijn
voet en kan niet verder. Von Trenck
laadt zijn in zwijm gevallen metgezel
op zijn schouder», en loopt op goed ge-
hak voor zich uit, komt aan een rivier.
d« N'eiss. Het was tegen den avond
vódr Kerstmi* van het jaar «747. de ri
vier lag dicht, maar het ij» bezwijkt
onder den dubbelen last- Tusschen de
schofen door bereikt hij weer den oever,
bemerkt een boot. waarin hij zijn mak
ker neerlegt. Hij maakt de boot lo» en
komt gelukkig aan den overkant. In-
tusjrhen is Schell weer bijgekomen, de
vluchtelingen snijden twee stevige tak
ken af. waarop Schell voortstrompelt
als op krukken. Als zij den geheelen
nacht déérloopen, kunnen zij Bohemen,
du.» Oo-.tenrijksch grondgebied, berei
ken. Bij het aanbreken van den dag,
hooren rij klokgelui en een kerktoren
teekent zich vaag af in den neveL He
laas! in de duisternis hebben zij in een
kring rondgedraaid en zijn weer in de
nabijheid van de gehate vesting. Von
Trenck bat zich niet ontmoedigen, hij
krijgt een boerenstal in het oog. dringt
makker op Se? eene, en me? lakken
de paarden aanzettend, zonder zadel of
teugel, rijden zjj voort in razenden galop,
langs wegen en door dorpen. Zij nade
ren de grens, nog maar een enkele mijl
en xij zijn gered!..- Daar zien zij op
een kleinen afstand voor zich uit een
Pruisisch officier .midden op den weg
staan. Zij herkennen hem. het 1» Zerbst,
oen man, die zich altijd welwillend heeft
betoond jegens de govangenen. Wat t«
doen? Gelukkig wordt hun een moei
lijke keus bespaard. Zerbst stapt op zij
en roeptj „Trenok, dat huis daar links,
staat vlak aan de grens, alle andere we
gen worden bewaakt." Met deze woor
den verdwijnt hij in het dichte hout
langs den weg. Eenige oogenblikken
daarna zijn de vluchtelingen, half dood
van vermoeienis, trillend van ontroe
ring, in veiligheid, vrij!
greep Von
1 zijn
Eenmaal Sn vrijheid,
Trenck iedere gelegenheid
haat tegen den Pruisischen koning
luchten. Het gebeurde meer dan eens.
dat Pruisische spionnen, na eerst in
schijn met de meeste belangstelling
naar zijn verhalen geluisterd te hebben,
trachtten zich van hem meester te ma-,
ken en hem naar Pruisen te voeren.
Maar dank rij zijn buitengewone li
chaamskracht cn vlugheid, bleef hij
altijd in dergelijke ontmoetingen over
winnaar. Eindelijk echter, terwijl hij in
Dan mg, dat toenmaals een Pool sche
stad was, vertoefde om zijn moeders
erfdeel ia ontvangst te nemen, werd hij
onverhoeds door eenige mannen aange
grepen, 'in een mantel gerold, vastge
snoerd en naar Maagdenburg gevoerd.
Daar wachtte hem sedert maanden een
cel van drie meter lang en twee meter
breed, met muren van zeven voet dikte,
een zoldering van hardsteen, een vloer
van baksteetien, het eenige venster be
zet met dichte ijzeren trahes, de zware
eikendeur beslagen met spijkerkoppen
zoo groot als «n vuist, zijn houten
brits met stevige ijzeren stangen aan,
den vloer bevestigd. Nog peen uur wa»
dé gevangene in rijn cel, of hij bego»
ijverig Ban bet bevrijdingswerk. Met
behulp van de ijzeren stangen van zijn-
bed vervaardigde hij de noodige werk
tuigen, hij maakte eenige baksteenen
van den vloer los, daaronder bevond
zich een metselwerk van harden steen;
elf maanden lang werkte hij door, bijna
zonder zich slaap te gunnen, overdag de
steenen afkrabbend, 's nachts, als het
waaide, het gruis uit zijn venster strocd»
end. Zes dagen van elke week besteed
de hij om ie graven, den zevenden om
alles weer schijnbiar in den ouden toe
stand te hrengea. want eenmaal iedere
week kreeg hij zijn rantsoen brood en
water en werd zijn cel onderzocht. Ein
delijk was alles klaar, bij wachtte den
nacht af om te vluchten. Opeens gaat
de deur van zijn cel open, hij wordt
door eenige mannen gegrepen, swaar
geboeid, een zak wordt hem over het
hoofd geworpen en hij wordt naar een
andere cel overgebracht.
Het hol, waar de ongelukkige heen
gevoerd werd, lag diep onder den be-
ganen grond. Een smalle gang, afge
floten door een rij van vier pare met
ijzer beslages en van geweldige sloten
voorziene eiken deuren leidde er heen.
In het midden vac den vloer gaapt een
graf. aen welks hoofdeinde met roede
baksteenen de naam Trenck en het af
beeldsel var. een doodshoofd was aan
gebracht. Voordat men hem alleen liet.
werd hij met een stalen ring om het
lichaam vastgesmeed aan den muur.
lijn voeten geklonken in een zware ijze
ren keten en ziin handen gestoken in
ijreren handschoenen. Met de mededee
ling. dat iederen dag de gevangenbe-
aarders zijn cel zouden komen onder
zoeken, vertrokken zijn beulen.
Acht dagen later had hij met een
klein mesje zijn ketenen doorgevijld, de
sloten van drie der vier deuren losge
schroefd, reeds begon hij aan de vier
de. toen rijn mes brak. Toen maakte
rich woeste wanhoop van hem meester.
Met de stomp van zijn mes opende hij 1
binnen, steelt twee paarden, hijsrfit zijn rijn aderen, vast besloten te stervei
DE CHEMISCHE OORLOG
het leven hun ondraaglijk werd. En dat
het mosterdgas nu niet zoo erg on
schadelijk is bewijst wel het feit, dat,
toen de Duïtschers de Engelschen uit
Len^ „weggegast" hadden, het meer
dan 'veertien dagen duurde eer ze er
zelf binnen durfden trekken.
Dat mosterdgas is wel een zeer he
vig werkzaam middel; niet alleen dat
het vergiftig is en longen en luchtpijp
aantast, het is bovendien in hooge
mate blaartrekkend, dringt door kleerea
en alles heen en veroorzaakt dan groo
te, »eer langzaam genezende blaren op
de huid. Daarbij komt nog dat het in
geringe concentratie niet onaangenaam
riekt, niet dadelijk rijn werk uitoefent,
maar pas na een paar uur, gewoonlijk
als het te laat is. De Franschen haddeu
er mee willen beginnen, maar ze von
den het te gemeen do Duitschers ken
den zulke scrupules niet en pasten het
op groote schaal toe, weldra met ge
lijke munt betaald; aan weerszijden
vielen er vele slachtoffers en een on
doordringbaar masker werd pas be
trekkelijk laat gevonden.
Het wordt echter in zijn werking nog
vele malen overtroffen door het heel op
het eind door de Amerikanen ontdekte
diphenylchloorarsino of lewisite. Deze
stof is niet op de slagvelden .toege
past, wel op kleine schaal in labora
toriumproeven het is een vaste stof,
die bij de ontploffing van een er mee
gevulde granaat in een fijnen nevel ver
deeld wordt. Die nevel nu is kolloïdaal.
net als tabaksrook, bestaat noch uit fijne
druppeltjes, noch uit korreltjes vaste
stof, en wordt niet geabsorbeerd door
de kool van de gasmaskers; ze dringt
er vrijelijk dooriicen, evenals door de
kleeren en oefent ook door de huid
haar werking uit. En die is vreeselijk
bii lichte gevallen volgt een ongenees
lijke krankzinnigheid, ergere zijn niet
te behandelen en dc patiënt sterft na
vreeselijk lijden. De Amerikanen noe
men dit lieve goedje „de dauw des
doods" en dat is een treffende bena-.
ming; op het oogenblik is er nog
geen masker tegen bestand. Wij hebben
allen in den vorigen oorlog wel geleerd
dat internationale verdragen en volken
rechtelijke overeenkomsten van nul en
geener waarde zijnen in een even-
tueelen toekomstigen oorlog zal nog
veel en veel meer het ..Not kennt kein
Gebot" richtsnoer van beide partijen
rijn. Meent men dan door onderlinge
afspraken het gebruik van chemische
strijdmiddelen te kunnen beletten? Nie
mand ral er zich aan storen en bij de
huidige ontwikkeling van de vliegtech
niek zullen re op nog veel grooter
schaal gebruikt worden, vèr achter de
linies, tegen noncombattanten (van
wege het psychologisch effect op de
strijdende soldaten) tegen den te velde
staanden oogst. Ik geloof nu nog wel
niet dat 7 lewisite bommen voldoende
om heel Amsterdam uit te moor
den, dat is Amerikaansche humbug
maar als het met 7 niet gaat, dan wel
700 of desnoods 7000. En de vlieg
machines uit de lucht „smelten" met het
uitgevonden Engelsche toestel zal
ook met veel geven, want dan ontplof
fen de bommen toch en het zou dus al
boven de vijandelijke linies moeten ge
beuren.
Het meergemelde Amerikaansche
tweetal beweert dat die partij een oor
log zal winnen die een gas uitvindt
dat de tegenpartij zal dwingen in een
geheel gesloten duikerpak te loopen
met een cylinder samengeperste zuur
stof om de ademhaling te voorzien. Dit
is onzin Ten eerste is ieder land na
tuurlijk overtuigd dat zijn gas het beste
en ecnig juiste is en ten tweede zou
het looh zonde rijn om zoo iets werke
loos te laten en niet eens op groote
schaal tc gebruiken. De mentaliteit van
„Oberte Heeresleitungen" is nu een
maal zoo, dat het ze niets kan schelen
of een heele provincie soldaten en non
combattanten uitgemoord worde, de
oogst vernietigd en de aarde dusdanig
met vergiften doortrokken» dat er de
eerste vijftig jaar geen plant wil
groeien; al hebben ze er zelf niets aan,
al kunnen ze bet niet eens binnen trek
ken, dat hindert niet, als ze maar het
idee hebben „wij hebben het veroverd".
Dc „wetenschap" van dc stikgassen?
is nog geen tien jaar oud en we staan
dus nog maar aan het begin van haar
ontwikkelingdat er nog veel erger
gassen, als lewisite uitgevonden zullen
worden, misschien al uitgevonden rijn
niemand betwijfelt het. Dat het zoo erg
zal worden, als de heer Prins hoopt,
dat niemand ze zal durven toepassen,
geloof ik niet; uitvinderstrots, vooral
militaire, wil nu eenmaal wel eens re
sultaten zien. Misschien zal dc electro-
tcchr.ische, misschien de chemische ont
wikkeling sneller ziin, maar dat een toe
komstige oorlog veel machinaler en vee?
„wetenschappelijker" zijn zal, staat als
een paal bovea water, ovearoo dat er
veel grooter aantallen mensch en in veel
korter lijd „onschadelijk" gemaakt zul
len kunnen worden.
Of Nederland daaraan mee kan doen
wil ik hier en kan ik ook, bij gebrek
gegevens, niet beoordeelen. Maar
we moeten zorgen dat we zoo goed
mogelijke afweermiddelen hebben tegen
vijandelijke gassen, lijkt me onbetwist
baar en dc studie daarvan van de meer
of mindere doeltreffendheid der ver
schillende typen gasmaskers en even-
tueele andere middelen van meer belang
dan het bereiden van de gassen zeil.
aan die verdedigingsmiddelen ont
breekt nog wel het een en ander. De
heer Hoeienbos beweert wel dat het Ne
derlandsdie masker tegen alle in gebruik
zijnde gassen beschermt en „dus" ook
tegen alle nieuw te ontdekken gassen
afdoende zal rijn, maar ieder, die onze
onvolprezen mobilisatie meemaakte^
weet dat daar wel het een en ander op
e dingen is. Van bevoegde rijde ver
nam ik dat het Nederlandsche masker
niet eens op den langen duur be
schermt tegen chloor, een van de „goed
aardigste" gassen die er rijn, zoodat
een chloorkalkfabriek maskers uit het
buitenland moest betrekken. Tegen
mosterdgas is het nooit op groote schaal
geprobeerd (waarschijnlijk is mosterd
gas hier niet eens ooit gemaakt) en
tegen lewisite zeker niet. De heer
Hoejenbos beweert boudweg dat de be
reiding van gas dat door het masker
van de tegenpartij dringt, een probleem
welks oplossing twijfelachtig is. Maar dat
is de kwestie van de pantserplaat en da
granaat; er is nog geen in de practijk
bruikbare pantserplaat geconstrueerd
die bestand is tegen de moderne artil
lerie. De Belgen achtten rich in Luik
ook veilig tegen het Duitsche geschut,
totdat de 42 c.M.-granaten hen uit den
droom hielpen. Zoo kon het ook wel
eens gaan met het voortreffelijke Ne
derlandsche gasmasker, waar boven
dien ons leger in de verste verte niet
ook maar eenigszins mee geoefend is.
Want een kwartiertje exerceeren met
het masker voor betepkent niets; er is
vrijwel geen Hollandsch soldaat die,
binnen de minuut zelfs maar, het mas
ker gasdicht voor rijn mond en neus
kan krijgenLaten we hopen dat het
nooit noodig ral zijn.
J. J. LUIJTEN.
Gemeenteraad van Heemstede
DE BURCEMEESTER WEDER AANWEZIG.
BESLOTEN TOT DEN BOUW VAN EEN DR00CT0REN BIJ HET
CEBOUW VOOR OPENBARE WERKEN.
VASTCESTELD EEN VERORDE NINC OP DE VRIJWILLIGE
BRANDWEER.
INSTELLING VAN HET INSTITUUT VAN SCHOOLARTSEN.
HET VOORSTEL TOT VASTSTELLING VAN HET VERMENIG
VULDIG! NCSCIJFER VOOR DE INKOMSTENBELASTING AAN-
GEHOUDEN.
