DAGB^?al„ Van het Politieke Tournooiveid
's
Woninginrichting
SLAAPKAMER
AMEUBLEMENT
f 800.-
Causerieën over Wetenschap
Techniek.
en
TWEEDE KAMER
13 MAART
Rond de ambtswoning voor de minister
van Buitenlandsche ^Zaken Met alge-
meene stemmen wordt het voorstel
afgewezen Melkbussen en melkvaten
Het Tooneei
DE DOODENDE STRAAL
ffloneelspei In 3 bedrijven door
IJs. Vitsel
(Uitg. llaverman's Modern© Tooneei
Büsüetheek Naarden).
De titel doet veel verwachten.
,„D© dooder-d,e straal"wij deu
ken natuurlijk dadelijk aau een an-
ti-corktö-etuk, een tooncelweu'k, dat
d© vredesgedachte propageert. Die
bedoeling heef: dan schrijver blijk
baar ook voorgezwaefd, toeu hij met
zijn Btuk begon, maar ach, acE, wat
is daar bitter weinig van terecht
gekomen. De teleurstelling over deze
mislukking is te grooter. omdat de
heer IJs Vissel in zijn cyclus ..De
Val" en vooral met het geestige,
goed geschreven blijspelletje ..Pro
fessor Bulder" blijk hud gegeven
voor het tooneei to kunnen schrijven
j Het is moeilijk in den auteur van
„D© doodende Straal" den schrijver
vaji ,,Do Val" terug te vinden.
Een verwarder, onmogelijker dra
keriger en ouderweUcher stuk dan
dit tooneelspel met den modernen
titel, beb ik in geen tijd gelezen en
bet is dan ook wol z©kor, dat de
heer IJ®. Vissel met dit product <ie
vredes-gedachte onder de menschen
geen stapje verder zal brengen.
O zeker, er komen e-'-nige zinnen
in dit tooneelspel voor. die hij een
opvoering voor een daarvoor ontvun-
kelijk publiek applaus zullen uitlok
ken, maar dat is hetzelfde goed-
koope succes dat egn .'.'preker oogst,
die op een propagandu-avond enkele
pakkendo zinnen de zaal inslingert.
Wanneer «<-u moeder haar zoon
vraagt, of moeders den oorlog kun
nen voorkomen en do zoon haar met
pathos antwoordt: ,,Ja. Als zij
inzien, dat zij te edel rijn om
kanonnenvle<-sch te kweeken"'' of als
een jongo vrouw tot den uitvinder
van den doodenden atraal zegt: Ik wil
niet de vrouw zijn van iemand, die
zulke verschrikkelijke moorddingen
uitvindt. Ik wil al dal bloed niet op
Wijn geweten hebben!" dan staat het
wel vast, dat dio woorden met toe
juichingen door een deel van liet
pubMek, dal wenscht to ..getuigen",
zullen worden ontvangen, maar van
een tooncelstuk, dit een zoo groote
gedachte wil verbreiden, wordt nog
iets anders iets meer gevraagd
dan «en enkel klaterend propagan
da zinnetje.
Dit stuk van der. lieer IJs. Vissel
zal zeker niemand cv-rttiieen en bij
getfn enkel meiwcli afschuw voor
don oorlog wekken. Vergeleken bij
de kra-jhtisv, sterk aangrijpende wer
ken v.in de Duitsehe en Oostenrijk-
pene expressionisten men denke
slechts aatl het ook hior voor do
leden van ..Kunst aan het Volk"
voorgedragen drama A Is dit
werk va a een Hollander wel een
hee] slappe groc. Het is maakwerk
zonder waarachtige inspiratie gc-
pchreven. Men voelt dat IJs. Viteel'
:n tegenc*el!ing m-'-t do Duitsehe
en Oosten rijkscho auteurs niets
van den oorlog heeft gezien of mee
gemaakt. Hij praat -r allocn maar
wat over en weet geen moment ons
van de verschrikking van den oorlog
te overtuigen.
Maar nog veel erger is het. dat
Jut stuk hopeloos otidorwetsch is. 1)*
titel is zoo modern mogelijk, maar
o vee. o wee. uitwerking!
Deze schrijver zi'. on wie had
'dat na zijn gelukkig debuut kunnen
verwacht- um-t zijn toonc lop-
vattingen nog midden in den draken
tijd van jaren en jaren geleden. Dit
toonee'spel is hier en dnnr zoo mal,
dat de gedacht© soms bij mij op
kwam of IJs. Vissel mbechien als
indertijd Cornells Veth met zijn
stuk een parodie op den ouden draak
bedoeld had. Het stuk gaat over
«ii jongen baron, die door don
oorlog tot de grens van don waanzin
is gebracht. Hij heeft zijn verstand
door dc verschrikkingen in de loop
graven verloren en is zoo wat alles
vergoten, wat vó- r den oorlog met
hem i.» gebeurd. Maar en dat is
wel het allerdwaaste hij heeft
precies nog zoo vee! verstand over
gehouden. dat hli den ..doodenden
straal" kan uitvinden. Men zou zoo
zoggen, dat je voor zoo'n uitvinding
nqei wat in je bol moet hebben en je
gedachten geducht moet kunnen
concentreer en, maar volgens IJs Vis
sel kan een psychisch geheel defect
menfleh dal ook wel. Een oogenblik
heb ik gedaoht aan „symboliek".
Alleen een verdwaasd, gek monsch
kan tot zulke uitvindingen komen,
niet waar? Maar o neen, zoo ver
gaat de bedoeling van IJs Vissel
niet-
Een half kraökzinnige is niet de
meest aangewezen persoon, om do
vredesgedachte te. propageeren.
wat voor zonderlinge middelen ge
bruikt deze schrijver om tol zijn
doel te komen! De half-waanzinnige
baron verlamt met zijn „doodenden
straal" het kind van Gerda, de
vroegere kamenier van zijn moeder.
Dat kind blijkt later wij vermoed
den dat reeds op bladzij 10 zijn
eigen kind te zijn, wal hij in zijn
waanzin geheel had vergeten. Zoo
dra hij hiervan bewust wordt, is hij
plotseling genezen, maar dan
o wonderlijke kronkels in de
hersens van een autour! heeft hij
tegelijkhet geheim van den straal
die ook de verlamde weer met zijn
kracht kan genezen, vergeten en
hij roept aan het slot van hot tweede
bedrijf daarom in wanhodp uit: „O
God! Laat wij weer waanzinnig wor
den om mijn kind te redden!" De
schrijver heeft dat zoo'n trouvaille
gevonden dat hij die woorden met
extra vette letters heeft laten druk
ken.
Maar de schrijver heeft het
voor Ernst anders beschikt. De jonge
baron wordt niet opnieuw waanzin
nig. Integendeel! Hij wordt zich nu
volkomen van den gruwel van den
doodenden straal bewust en vernie
tigt nadat eerst nog zijn kind
precies Ofc tijd gered is dat ver
schrikkelijke moordtuig. Met dat der-
do bedrijf zitten'' wij midden in den
draak uit den tijd van onze groot-
ouders.#Wio zou gedacht hebben, dat
een schrijver in 1925 in eon stuk
dat nog wel een zoo modernen titel
draagt zulken onzin zou laten
zeggen als:
..Een baron Bercole breekt zijn
woord niet zelfs al is dat maar
een kamermeisje van zijn moeder
(sic) en zelfs al is «lat kamer
meisje de wettige moeder van zijn
kind!"
En onmiddellijk daarop vervolgt
de jonge baron en uitvinder: ..Ja
moeder, dat héb ik vroeger al ge
zien, dat de oudere ook te veel voor
hun kinderen kunnen doen en den
ken! Vooral, op stuk van liefde! En
dun op gc-bied van beroepskeuze!
Dat „op stuk van liefde!" is
prachtig:: En zulko onzin schrijft
de auteur van „Professor Bulder"
Gf wilde IJs Vissel mjaschieu laten
zien, dat het met hei verstand v
baron En«t nog niet geheel pluis,
ia.
Het slot van het stuk in- natuur
lijk, dat baron Ernst met het kamer
meisje, dot hem tot het laatst „mijn-
hoer do baron" blijft noemon, trouwt
dat vader Marlijn, do oude trouwe-
houtvester c«p de bruiloft komt vun
den zoon van zijn ..meester" en tien
vader van zijn kleinkind" dat Ernst
helschc machine vernietigt en di
anonnenkoirint'. die ziin gebeur
wild© koopen. do bons krijgt. En zoo
winnen sum liet slot de edelmoedig
heid en de vredesgedachte het iu dit
werk.
Wij hopen niet. da! dilettanten
r.lcli door d©n titel en den tendens
laten verleiden dit dwaze, drakerige
;-'.iik op t© voeren. Dan z.iin ©r zeker
wel betere stukken, die de vrede:
-lachte prcpagetren dan dit zonder
linge product. Wij denken aan
,.!V Heilige 'Wel", van dr. Walch
en Het Licht in den Nacht van
Int» Onsman en aan do vele stukken
der Duitscli© expressionisten als
Fritz von Unnih, Georg Kaiser. Hor-
her Kranz en Troller.
J. B. SCHUIL.
BDrgerIQk8 Stand
BEVERWIJK. Ondertrouwd; F. J. van
Doorn en A. C. v. IliUèn.
Bevallen: W. Siewertsen—Zwart, E.
A. M. Dcijn—Rijodors, d.. N. Koom—van
I>u r. J. I». Roelof»—Weeter, -i.. M.
Hoog «-werf—Slobbe. d„ E- M. van Bugnum
van Buitenland'
het wetsontwerp
Niet do minister
sche Zaken heeft
Ambtswoning voor den minister
Buitenlandsche Zaken" bij de Kamer
verdedigd, maar de minister van Fi
nanciën, onder wie de rijksgebouwen
dienst ressorteert. Minister Colijn
kwam hot ontwerp verdedigen, on
danks liet scherp-afwijzende voorloo-
pige Verslag. Dat bij het ontwerp nog
verdedigde, heeft de MINISTER op
een vraag van den heer Van Rave-
steijn duidelijk gemaakt.
Nog verdedigde na eon voorloopig
verslag, dat geen schijntje van een
kansje overliet voor aanneming. De
heer Colijn zelde tot het brengc-n van
hc-t voorstel in openbare behandeling
gedwongen te zijn om de bepalingen
van het voorloopige koopcontract met
de eigenaresse van het in aanmerking
gebrachte perceel gesloten. Was dit
koopcontract er niet geweest, de mi
nister had zich een gevoelig échec
kunnen besparen, een zeer gevoelig
échec, met alle uitgebrachte stem
men tegen is het voorstel verwor
pen. Zelfs do aanwezige anii-reVolu-
tionnairen (het waren er niet veel)
stemden tegen. Dat het ontwerp viel,
is zeker niet te danken aan des mi
nisters verdediging: hij hield stand
vastig vol.
Geen, stem voor. En zelfs ©enige
instemming bleef den minister onthou
den, al scheen daarop aanvankelijk
kans. Immers de ook afwijzend tegen
over het ontwerp staandeR-K. afge
vaardigde FLESKENS, poogde nog
een motie aangenomen te krijgen,
waarin hij als uitspraak van de Ka
mer wilde vastleggen, dat zij in prin
cipe wol oen ambtswoning voor den
minister van Buitenlandsche Zaken
noodig oordeelt, maar de uitvoering
volgens het voorgestelde plnn l© kost
baar. Ongetwijfeld heeft niemand de
.principieel© gedachte van een ambts
woning 1 ©streden; trouwens daartoe
Ls reeds jaren geleden besloten. Toch
is do motie geen werkelijkheid ge
worden. Zooveel oppositie rees er,
dat de lieer Fleskens liaar maar in
trok. Wel verklaarden de lieeren
NOLENS en RUTGERS voor d? mo
tie te zullen stemmen, maar zij ga
ven aan de motie een interpretatie,
dio weinigen er in konden lezen, "et
bezwaar legen de motie dat de hceren
COLLJN fde minister), SCHAPER.
MARCHANT, VAN RAPPARD,
SNOECK HENKEMANS aanvoerden
sprak heel sterk: de motie gaf geen
richting aan. En ollen wilden vrij
blijven bij de beoordeeling van elk
volgend voorstel der regeering. Dat
is do Kamer dan ook gebleven.
Do bezwaren, die t gen minister
Colijn zijn geopperd zijn de bezwaren
geweest uit liet voorloopig verslag,
die onze lezers bekend zijn. Niet is
aangetast do gedachte, die de volks
vertegenwoordiging ecu aantal jaren
geleden vaststelde, dat ecu ambiswo-'
uilig noodig is. Maai' geopponeerd
werd tegen do wijze, waarop rail -He
gedacht-' werd vorm gegeven en zulks
in het huidig tijdsgewricht. Kort mo
gen wij de bezwaren hieronder nog
opsommen. Doch vooraf moet mel
ding worden gemaakt van een heel
bijzondere oppositie, waarvan in bet
voorloopige verslag met geen woord
is gerept geworden. Met reen woo.d
is kunnen gerept worden, omdat
het do communistische oppositie be
trof. En de communisten nemen, vit
principe nooit ofte nimmer aan de
ufdeelingsvergaderingen deel.
De lieer VAN RAVESTEIJN richife
zijn oppositie tegen do Koningin. Hij
keurde 't af, dat H. M. het Kneuter
dijk-paleis niet moer wenschte ter be
schikking te stelien. Hij keurde 't af,
dat II. M. niet b.v. „liet Huis ten
Boeeh" daarvoor in do plaats had
gesteld. De VOORZITTER maakte
hieraan direct een eind. Hij verzocht
den heer Van Ravesteijn niet op die
manier voort te gaan, hij meende dat
als iemand zoo vriendelijk geweest
was, zijn cigend m geruimen tijd ten
behoeve van den Staat ter beschik
king testellen, dit een bedankje waar
dig was en geenszins afkeuring. En
kele bravo's kwamen uit de Kamer
als antwoord. De heer NOLENS heeft
later nog gezegd, dat liet eindigen
van de ler-beschiklung-stelling van
liet Kneuterdijk-paleis reeds lang van
te voren als bekend mocht worden
verondersteld.
De andere afgevaardigden, de hee
tten SCHAPER, FLESKENS,SNOECK
IIENKEMANS, RUTGERS wezen al
len op den weinig econoniischen op
zet van het ontwerp, op do to gron
dige plannen \un uitvoering en dat
in een tijd, nu dezelfde verdedigende
minister zoo diep het bezuinigings
mes moest zetten in de toch al niet
te groote inkomsten van velen. De
heer Snoeck Henkemans wees op den
nudeeügen psycliologisclien iudi uk op
de ambtenaren, vreesde voor <en bre
ken van de bezuinigingsfeer en pleit-
te voor een tijdelijke oplossing.
F.n zie, dit vond de minister heel
niet doelmatig. Een goede tijdelijke
oplossing achtte hij totaal uitgeslo
ten, op grond van zijne onderzoekin
gen, aan vele perceelen. En waarom
nu voor de derdo maal een tijdelijke
oplossing'. Dat wordt op den duur
veel kostbaarder dan definitieve
bouw in eens. Juist bezuinigingsxno-
tieven hebben mii geleid lot het
voorstel zeide de heer Colijn.
De minister wees op de vele kleine
landen die een ambtswoning voor
Buitenlandsche Zaken bezitten, be
toogde nog eens do noodzakelijkheid
daarvan. Doch daarmee was ieder 't
wel eens. Betoogde echter ook de
noodzakelijkheid van groote receptie
zalen voor een 500-tal gasten. Deze
zalen zijn natuurlijk de quintessence
van het voorstel. Hier gingen
stroomingen van regeering en
mer uiteen: de Kamer o.m. sprak
de heer Nolens dit uit vond zulke
zaken wel wat te veel gevraagd. Zou
het niet met kleinere zalen toekun
nen. voor de mecet-voorkomende re
cepties van een goede 100 aanwezi
gen. En voor de heel groole de Rid
derzaal gebruiken? De minister be
streed ook dit. omdat ook dit duur
werd. Doch de Kamer was van de
tegenkanting niet af te brengen. Zij
keurde het ontwerp volledig af. En
1-leef volkomen vrij tegenover elk
ander volgend voorstel.
Het korte jot van den middag was
gewijd aan een bespreking van het
verslag der commissi-» voor do staats
uitgaven omtrent het verslag der
Algemeene Rekenkamer, betreffende
hare werkzaamheden over 1922. Dit
commissoriale verslag was scherp
afkeurend over een lid der commis
sie van advies voor zuivel-aangelegen
heden, do commissie uit crisis-tijd.
Immers er had, onder bevordering
daarvan door genoemd lid, sterke
bcvoordeeling plaats bij de levering
van 25.000 melkbussen van .een te
Amsterdam gevestigde zaak, waarbij
hïj sterk financieel geïnteresseerd
was. Verschil van meening rees in
do Kamer slechts over de vraag of
die persoon door de Commissie voor
dc staatsuitgaven had moeten worden
gehoord of niet. De heer MARCHANT
meende van wel., omdat het de repu
tatie gold van iemand, die in crisis
tijd al zijn krachten ten bate des
lands heeft ingesteld en die nu mo
reel gebroken is. De voorzitter der
commissie, do heer VAN VUUREN,
meende van niet. omdat uit de de
commissie voorgelegde officieele stuk
ken genoegzaam hot kwaad was ge
bleken, zoo duidelijk, dat zelfs een
hoeren van 'den persoon, wiens han
delingen men moe6t afkeuren, over
bodig was.
EERSTE KAMER
Justitie en Onderwijs. Justitie"
werd afgedaan vandaagdc begroo-
ting werd aanvaard. „Onderwijs"
heeft de Kamer eerst aangesneden.
Twee spreker© voerden die bewerking
uit. De hoeren de Muralt en do Vries.
De heer do Muralt heelt niet-ondui-
deliik pleidooi gehouden voor de
Justitie en Onderwijs
stichting dor bijteondere JoorsEoeleh
voor Indologio te Leiden. Hij gevoelde
die stichting noodzakelijk uls waar
borg voor de objectiviteit van het
Hooger Onderwijs, hij gevoelde het
noodzakelijk tegenover de abstract-
doctrinaire Lcidscho school colleges te
stellen, v» rin de "Mstorieeh-realïs-
ri.che richting zou neutra liseeren,
wat Leiden verkeerd deed. Voor ge
brek n objectiviteit der Utrecht-
sche leerstoelen vreesde hij niet:
daarvoor waren hem de onverdachte
namen der curatoren borg. De heer
DE VIUES heeft tot slob evenals ver
leden jaar. Jiet pleit gevoerd over
behoud der normaalscholen, die z.i.
veel goedkoaper leerkrachten afleve
ren dan do kweekscholen.
De lieer MEND ELS, de oe!it-gee«tige
spreker, die nimmer verveelt, nooit
tweemaal met dezelfde aardigheid
komt, zijn stern in alle toonaarden
kan modijleeren. van het. melodrama
tische naar het boerime ineens kan
omschieten, leverde een aanlokkelij
ke ouverture. Nadat nog aan het eind
van den Donderdagmiddag de heer
HEERKEX5 HIJJSSEX' tegen ver
dere bezuiniging op kantongerechten
.bad gewaarschuwd en den heer
Hoc :skerk lof had toegezwaaid om
zijn verruiming van de ©tra/soorten,
om zijn invoering der voorwaardelijke
veroordeeling. die zoo goed had ge
werkt en werkte.
De heer MENDELS dan heeft al
lereerst aanged.ongen on een spoedige
indiening van de Peychopatenwet. De
minister zette daartegenover, evenals
tegenover den wenscli van den heer
JANSSEN den reclassKeringsarbeid
flink te steunen, den nood van 's Rijks
schatkist. De heer Mendels vroeg
evenzeer spoedige invoering van het
nieuwe wetboek van Strafvordering.
En was ht.l breed over de rechtsposi
tie der ambtenaren, die hij allereerst
telkens aangetast zag en daarna niet
goed geregeld. Die ligt nog bij de Ka
mer, antwoordde heel droogjes de mi
nister. Te heer Mendels had te klagen
over een niet goed gebruik, een negee-
ren van liet georganiseerd overleg,
had te klagen over het verbod van
den minister van Oorlog aan een of
ficier om al6 spreker op te treden,
over het vertod van den ministerraad
aan ambtenaren om zich tegenover
critiek op hun werk in het openbaar
(e verantwoorden. Do heer Mendels
vroeg ook echtscheiding mogelijk te
maken h:; krankzinnigheid. homo-
swmolitej't etc. De minister wilde
daarvan niet weten, 't de rechtecbe
groepen was daartoe X de wenscli
tot hem gekomen.
Dj heer VERKOUTEREN hetoog-
de. dat ec-n administratieve recht
spraak als zoodanig niet: gcwenscht is
een gedachte, die vrij algemeen
niet sredeeld wordt. Do heer DE
VEER vroeg nauwer toezicht op de
na ami onze vennootschappen.
Over de inkrimnino d°r kantonge
rechten liet DE MINISTER zich nog
niet. uit, ook dat ontwerp ligC n-"
bij de Tweede Kamer.
INTIMUS.
Buitenland
POLEN EN OOST-PRUISEN.
Het orgaan van de Poolsche na-
tionaal-democratische partij heeft
dezer dagen betoogd, dat niet de z.g.
Poolsche corridor de bron van ge
vaar voor den vrede was, maar liet
feit. dat Oost-Puisen bij Duitschland
gebleven is.
Tegen die bewering komt het
„Der). Tag." in verzet, 't welk con
stateer!, dat d'e door het Poolsch blad
geuite meening karakteristiek is voor
de in breede Poolsche kringen heer-
schend© aggressieve stemming. Polen
lieeft. zoo £aat het blad voort, zijn
doel om zich meester te maken ven
Oost-Pruisen, welk doel het op de
vredesconferentie van 1919 met alle
krachten heeft nagestreefd, maar
niet bereikt, nog niet opgegeven.
Oost-Pruisen is echter een zuiver
Duitscli land van bijna drie millioen
zielen. In het huidige Polen leven
thans reeds minderheden tot een
sterkte van 35 a 40% der geheel©
bevolking. Maar niettemin ziet het
blad van de grootste en invioedriik-
sle partij in Polen het gevaar ©oor
den vrede daarin, dat Oost-Pruisen
hij het Duitsche rijk is gebleven. In
Polen wil men eenvoudig aan de iso-
leering van Oost-Pruisen en de daar
uit voortvloeiende moeilijkheden ten
eind maken door de inlijving ervan
bij Polen.
HET DUITSCH-ROEMEENSCHE
CESCHIL.
De Roemeensche regeering heeft in
den vorm van een Groenboek een me
morandum gepubliceerd, waarin het
Roemeensche standpunt in 't geschil
met Duitschland wordt uiteengezet en
de stukken worden weergegeven, welke j
voor dit standpunt pléitcn. Het memo
randum omvat aS pagina's en conclu
deert tot het recht van Roemenom
van Duitschland dekking te eisches
voor de biljetten van de Banque Gé
nérale.
De Commissie van Herstel heeft de
Roemeensche regeering uitgenoodigd
haar siandpunt uitec-n te zetten betref
fende het DuitscliRoemeensche con
flict. De regeering besloot een delega
tie naar Parijs te zenden, welke het
Roemeensche standpunt verdedigen zal.
De delegatie zal bestaan uit den gezaDt
te Londen Titulescu, den Roemeenschea
gcdelegeeide in de Commissie van
Herstel en den advocaat Rosenthal als
rechtskundig adviseur.
Italië en Zwitserland
Kort voor het uitbreken van den oor*
log hadden reeds besprekingen piaate
tiifechen Zwitserland en Italië over de
mogelijkheid van het tot stand bren
gen van een spoorwegverbinding tus-
schen Italië, Oost-Zwitserland en Beie
ren door het boren van een tunnel on
der de Oostelijke Alpen. Er werden'
destijds twee plannen opgemaakt, één
voor een tunnel onder den Greina-paa,'
welke liet kanton Uri zou verbinden
met de St Gotliard-lijn en een ander
betreffende een tunnel onder des
Splügenpas, die een verbinding bedoel
de van bet kanton Uri met Chiavenna
(It.) en het Como-meer.
liet plan van de Greana-tunnel, die
f:eheel op Zwitsersch grondgebied zou.
iggen had geen interesse voor Italië,
terwijl ook de idee van de Splügen-
tunnel geen ingang vond bij de Ita-
liaansche nationalisten, terwijl het
weinig sympathiek was voor die Zwit
sers, die van meening waren, dat de
ligging der Splügen-iunne! voor ItaJië
aanleiding kon zijn, zich in het bezit
te ©tellen van de beide Zwiteersche
kantons Uri cn Tessino, althans een
eventueel bc-stannd voornemen daartoe
zou vergemakkelijken.
De oorlog maakte aan de onderhan
delingen tusschen de beide landen een
einde.
De kwestie vraagt thans opnieuw de
indacht doelt Italië is nu voornemens
een nieuwe spoorlijn aan te leggen,
die geheel over Italiaansch grondge
bied gaat en Valtellina met noordelijk
Tirol verbindt, waarbij do tunnel zou
worden geboord onder den Stelviopas.
Indien dit plan zou worden uil gevoerd
vervalt de groote spoorwegverbinding
Zuid-Duitscliland—Italië via de St.
Gothardlijn en komt daarvoor in de
plaats do verbinding via de Italiaan-
6Che Stelvio-lijn.
Het is begrijpelijk, dat dit plan een!
groot nadeel voor Zwitserland zou be-
teekenen, in het bijzonder voor de kan
tons Uri c-n Tessino. In verband daar
mede wordt dan ook door deze kantons
opnieuw de mogelijkheid overwogen
een tunnel te boren, die Beieren en de
Vorarlberger Alpen inet Uri verbindt,
en Tessino met Milaan.
De beide eerste ontwerpen zijn opge
geven en er is thans van Zwitsersche
zijde een plan ontworpen voor de con
structie van een tunnel onder den St.
Bernard die Tliusis (Graubünden) met
Bellinzona (iTessino) zal verbinden,
met gebruikmaking van een korte lijn,
die reeds bestaat tusschen Bellinzona
en Misox (Graubünden). De kosten
van uitvoering bedragen 24 millioen
Zwitsersche francs.
Men verwacht, dat de benoodigde gel
den gemakkelijk bijeen gebracht zul
len worden, aangezien de bondsregee-
ring en de besturen der beide belang
hebbende kantons de onderneming zul
len subsidieeren met een bedrag van 10
millioen Zwitsersche francs.
IHCEZONDEN MEDEDEELINCEM
h 60 Cts. per regel.
lil
Wagenweg 102, Haarlem, Telef. 1T159
EEN ENGELSCH MASSIEF EIKEN HANDWERK
(met Lits-Jumeaux), is een gelukkig
bezit. WIJ LEVEREN U ZOO'N
AMEUBLEMENT TOT OEN PRIJS VAN
f 600.
Pracht sorteerüig SlaapMerkleedjes a f E.50
ZIET ONZE ETALAGE
GLAS
PHOENICISCH MIDDACMAAL. S
VENETIë. EEN VASTE VLOEISTO
CLASB.AZERSZEEP.
Volgens een oude legende waren
eer.s een paar I'hocnicischc zeevaarders
aan Jand gegaan om hun middagmaal
te bereiden maar de kust waar ze
landden was een strand ca nergec»
was iets te ontdekken waarop ze hua
potje konden koken. Ten einde raad
namen ze een paar flinke brokken soda,
waar hun lading uit bestond (soda komt
daar in de buurt als vrij bard mineraal
voor), bouwden daar een vuurtje tus
schen en zetten er de pappot op ie
koken. Of het vuur zoo bijzonder heet
was, of dat ze met een speciaal soort
sand te doen hadden, bf dat de soda wat
kalk bevatte, boe het zij, dc „steenea"
smolten weg. het pannetje viel om ea
iostecc van pap hadden ze een harde,
doorschijnende massa gekregen. Dat
was het eerste glas. Wat cr van aan rij.
het glas is al van heel ouden oorsprong.
De Egyptenaren kenden het al cn via
Phocnicicrs en Grieken kwam het van
daar bij dc Romeinen. Omdat in die
dagen met de primitieve hulpmiddelen
tie bereiding en de bewerking cr van
echter met groote moeilijkheden ge
paard ging. was het een duur artikel,
zoodat bij den inventaris van de kei-
eerlijke schatten de glazen voorwerpen
afzonderlijk gecatalogiseerd werden c*
MEEDBAAR CLAS. BOHEMEN EN
F, OYER PAARSE RUITEN EN
een glazen beker of drinkschaal een zeer
kostbaar geschenk was. Het werd zeifs
op één lijn gesteld met de edele metalen
en aan een mooie bewerking werden
geweldige kosten besteed. Zoo bijv. va-
er glazen bekers waarin hecle reok-
letters (do naam van den schenker
en den begiftigde, omgeven door een
«uk geheel a jour uit de glas
massa opgewerkt waren en men alleen
vsrbindingsslukjcs had laten staan.
En daar in die dagen hei etsen vin
glas onbekend was cn dit heclemaal
uit de hand gesneden werd uit het
harde en brooic glas, kan men nagaan
hoeveel honderden uren arbeid er io
één zoo'n glazen beker gingen z,ittcn.
Toch hadden met hun primitieve
hulpmiddelen die oude volken het al
verder gebracht dan wij die zoo prat
plegen te gaan op onze technische cul
tuur altijd als wc den heer Plinius,
historieschrijver cn natuurphilosoof.
hcelemaal kunnen «gelooven. Deze ver
telt namelijk in zijn,Natuurlijke Histo
rie dat hij een soort glas gezien had,
die smeedbaar was, hard en toch taai,
niet broos. Op het eerste gezicht lijkt
zoo'n bewering natuurlijk zeer onwaar
schijnlijk een glazen vat dat je door
het met een hamer te bewerken een an
deren venn kant geven, dat klinkt al
te dol! Maar er lijn toch wet meer
van die beweringen van oude schrij
vers, door latere eeuwen voor leugen»
uitgekreten en door nog weer latere
voor geloofwaardig verklaard (zoo b.v.
het Grieksche vuur, dat op cn onder
water b'tef doorbranden en dat waar
schijnlijk uit een soort petrolcumresidu
gemengd met salpeter herft bestaan).
En dan is het altijd mogelijk dat men
in die dagen, toen dc samenstelling der
stoffen reel minder bekend was dan
thans, een stof die uiterlijk veel op glas
geleek, doorschijnend en hard. maar
plasiischer cn die bij verwarming mis
schien met een hamer te bewerken was,
maar smeedbaar glas beeft genoemd,
boewei het er in de verste verte niets
mee te maken had. Erg mooi doorschij
nend was het glas in die dagen ook niet
en het kan best dat men een toevallig
hel licht gekleurde cn heldere barn
steen of hars om maar iets te noemen,
op een lijn te stellen vond met glas cn
cr daarom maar bij heeft ingedeeld.
Eeuwen en eeuwen lang zijn de
grondstoffen voor de glasbereiding de
zelfde gebleven als degenen die cc le
gendarische uitvinders, de Phoeniei-
sche zeevaarders,^ toevallig gebruikt
hadden en het is pas heel laat, be
trekkelijk althans, dat incn er in slaagde
een doorschijnend waterhelder glas,
zooals wij dat thans kennen, tc berei
den. Dat was in Bohemcn, in dc. rodp
eeuw na Chr., en sindsdien klinkt de
naam Boheemsch toegepast op glas ais
een anprijzing. Toch werd het toen nog
een allesbehalve algemeen artikel
glazen ruiten waren bijv. ia Luther's
lijd in woonhuizen nog een zeldzaam
heid. Alleen de kerken werden rijk ver
sierd met de prachtigste en kostbaarste
gekleurde glasvensters, zóó mooi en zóó
vol gloed als ze thans, niettegenstaande
de gcperfcctionnecrde tcchr. k en de
verfijnde analyscnmethoden haast niet
meer gemaakt worden.
- Later veroverden dc Venctianen zich
een grootcn naam, maar meer door de
artistieke wijze van bewerking en mo
delleering, dan wel door verbetering van
de kwaliteit. Het materiaal waarmee ze
werkten, was nog steeds hetzelfde kalk,
land en soda of kali, veldspaat. Wordt
soda gebruikt dan spreekt men van
natronglas, in het andere geval van
kaliglas. Bij het samensmelten van deze
materialen vormt zich een mengsel van
verbindingen van het kiczelzuur uit het
zand met de kalk of de natron of kali
tot zoogenaamdesilikatcn, welk silika-
tenmengscl gekenmerkt' i? door de
eigenschappen die wij aan het gewone
glas kennendoorschijnendheid, hard
heid. broosheid, onaantastbaar zijn
tegen de meeste chemische invloeden.
De grootste merkwaardigheid is eigen
lijk de doorschijnendheid deze wordt
bereikt door het gesmolten en dus vloei
bare mengsel betrekkelijk snel af tc
koelen („snel" slaat hier ook nog op
„een p2ar dagen"). Door zijn groote
traagheid bliift het mengsel dan eigen
lijk nog in den vloeistoftoestand, al is
het niet wat wc gewoonlijk onder een
vloeistof verstaan. Alleen door de ge
smolten massa heel langen tijd, tot
maanden toe, bij een temperatuur even
onder zijn smeltpunt te houden, kan
men het lot een „echte" vaste stof ma
ken. Maar-dan gaan de silikalcn over
in den kristallijnen toestand cn het
mengsel van schots en scheef door
elkaar liggende kleine kristalletjcs is
daardoor ondoorschiinend cn zeer broos
Tewordcn, „cntglast", zooals dc Duit-
schers zeggen. Hetzellk'e verschijnsel
treedt bij gewone temperatuur ook wel
op, maar dan duurt het buitengewoon
langglasblazers bemerken dit wel bij
het gebruik van oude glazen buizen
soms is daar nog niets aan te zien,
maar bij het in de vlam brengen worden
ze ineens ondoorschijnend en springen
in een aantal kleine stukjes, uiteen. Het
gewone, gemakkelijk smeltbare, maar
ook tegen chemische invloeden minder
weerstandskrachtige natronglas is er
veel minder aan onderhevig dan het
hardere cn moeilijker smeltende kali- of
Bobeemsche glas.
Het zand, zooals dat meestal gebruikt
wordt, bevat wat iizeroxyde, dat ook bij
het smelten in het glas overgaat en er
een donkergroene kleur aan geeft. Dat
is de reden waarom het goedkoopste
glas, dat voor flesschen en dergelijke
gebruikt wordt zoo'n donkergroene
kleur heeft, die daarvoor ook niet hin
dert; Maar voor vensterruiten zou men
aan een dergelijke lichtabsorbeercnde
glassoort natuurlijk niets hebben, even
min als voor drinkglazen, flesschea,
waarbij mea moet kunnen zien hoe dc
inhoud er uitziet. Nu zou dat verholpen
kunnen worden door uit te gaan van
een zeer zuiver ijzervrij 2and. maar
het daarmee bereide glas zou veel te
duur worden. Gelukkig is er een an
der middel en wel de bruinsteen wordt
deze aan de smelt toegevoegd dan oxy-
deert hij het ijzer tot een lichtgeel ge
kleurde verbinding, terwijl bij zelf aan
het glas een paarse kleur geeft. De
combinatie van paars en lichtgeel heeft
tot rcsulteerende kleur wit en het doel
van een kleurloos glas is bereikt. Om
dat men in vroeger tijd die werking
van bruinsteen niet begreep en alleen
zag dar toevoeging ervan tot een kleur
loos glas leidde, noemde men bruin
steen wel „glasblazerszeep". omdat het
glas er als het ware van zijn onzuiver
heden door schoongewasschen werd.
Men voegde cr daarom groote hoeveel
heden van toe, net zoo lang tot de smelt
ontkleurd was soms was dat een beetje
te veel, maar dat hinderde weinig. Ten
minste in het beginop den langen
duur gaat die overmaat bruinsteen door
de werking van het ultraviolette licht
(radiumstralen doen het trouwens ook)
toch in een paarse verbinding over. en
dat is de reden waarom men in oude
huizen Ice IIoll. Maatschappij vaa We
ien schappen aan het Spaarne en het Pa
viljoen bijv.) paars gekleurde ruiten
ziet, die in den loop der jaren zoo ge
worden zijn.
De eerste verandering in dc samen
stelling kwam uit Engeland daar ont
dekte men in de 17de eeuw dat toe-
'oegen van loodoxyde het glas gemak
kelijker smeltbaar en tegelijk sterker
lichibrekend maakte, zoodat het meer
op edelsteencn ging lijken in zijn
„vum". Kristal is zulk een loodhou
dend glas. evenals de in de optica veel
gebruikte' flintglassoorten. Natuurlijk
overdreef men hier ook weer, voegde
steeds meer loodoxyde toe cn kreeg
steeds schitterender en helderder kris
tal, dat echter het bezwaar had voor
weersinvloeden, buitengewoon gevoelig
tc zijn cn in den tijd van een paar
maanden geheel te verweren en dof te
•orden.
De groote en systematische verande
ring en verbetering in de samenstelling
van het glas dateert echter eerst van
het laatst van de negentiende eeuw
J. J. LUTJTEN.
