HAARLEM'S DAGBLAD
ENGELSCH ALLERLEI
ZATERDAG 5 SEPT. 1925 ZESDE BLAD
De zeeliedenstaking. Van krantenjongen tot parlementslid.
Dc laatste bus met een paard. Lloyd George als kleine
grondbezitter. De eerste onderzee*kruiser.
Ten toons tellings treinen
''•n overeenkomst, aangegaan tus»
echrn dc National Sailors' and Fire,
men's I nion cn Britschc rccdcrs, waar.
hij de loonen der zeelieden met 1
per maand worden verminderd, heeft
t<n partlcclc cn onofficieclc zeelieden»
staking ten gevolge gehad. Het futiele
effect van deze staking op dc scheep»
aart is geen mutstaf voor haar bc»
teekenis. Bovendien kan zc zich ver»
der ontwikkelen cn is zc reeds uitgc
hrcid tot verscheidene havens in het
Brioche Rijk. De staking houdt waar»
scl.ijnlijk velband met dc tcgenwoor»
dig xoo actieve mindeihcidsbcwcging
van Labour. Dc zeelieden der Britsche
koopvaardij zijn georganiseerd in twee
bonden, dc hierboven genoemde cn dc
Amalgamated Marine Workers Union.
Havelock Wilson, het hoofd van dc
N.S.F.U., heeft verklaard dat de sta.
kers reeds werkloos waren cn dat zij
daarom niet werkelijk in staking waren
Hij heeft positief gezegd dat dc zoogo»
ritumdc stakers werktuigen zijn san
Communistische onruststokers. Wat dc
feiten ook mogen zijn, de mededeclin»
gen van Havelock Wilson kunnen niet
dienen om den twist tusschcn dc sta»
kers en hun bonden tc beslechten. Er
schijnt rnccningsverschil te bestaan
s.'-.cn Ac twee genoemde vakbonden.
Het hoofd van de A.N.W.U. heeft ver»
klaard dat zijn bond niet is geraad»
plccgd toen Wilson In loonsverlaging
toestemde. De leden van zijn bond had»
den niet zoo zeer bezwaar tegen dc
vermindering der loonen als tegen do
manier waarop zc was tot stand geko»
men. De hoop is nu dat dc twee bon»
den hun rnccningsverschil kunnen op»
heffen cn cr gc/aracniijk in zullen sla
gen spoedig een eind «.in dc staking tc
niekcn. Dc bond van Havelock Wilson
is dc oudste cn wordt door een jonger
cn heftiger clement tc tam geacht. \'an«
daar dat naast den ouderen een nieuwe
zcciicdcnbond kon onstaan. Een ver»
schijnsel van den zelfden aard doet zich
voor bij het spoorwegpersoneel, waar
'dc stevig gevestigde N.I'.U. met Tho»
mas als leider, al sedert verscheidene
juren een bond met meer extremistische
neigingen naast zich moet dulden.
Havelock Wilson, wiens naam in ver»
band met dc zccliedenstaking weer
eens in het openbaar wordt genoemd,
is een stil man cn een van de „Labour
Leaders" die een zeer gematigden in»
vloed uitoefent in dc Britschc vakhc»
weging. Al» president van dc National
Saillor's and Firemen's Union weigerde
hij onlangs partij tc zijn in dc beslis»
sing van het Vakvcrcci lings Congres
de mijnwerkers met alle mogelijke mid«
delen tc steunen. Wilsons redcnccring
was dat de leden van zijn bond 111
geen enkel opzicht in het dispuut wa»
rtn betrokken: cn men kan cr wel
zeker van zijn dat hij zich vastbesloten
tegen „direct action(staking in het
i-ic'cmcen. cn in bet bijzonder o:n door
dc arbeiders gcwcnschte politieke maat»
regelen af te dwingen) zou hebben ver»
zet. Wilsen is el ccnigc jaren lid van
het Parlement. hv hccit juist zijn ,.Le»
vensgcschicdenis'' uitgegeven, een bock
det getuigt van dc kwaliteiten van ka.
raktcr cn vei stand, die hij moest bezit»
ten om op tc klimmen naar de positie
in dc maatschappij, die hij thans bc»
kleedt. Hij begon blootsvoets nieuws»
bladen tc verkoopen in dc straten van
Sunderland zijn geboortestad. Hij
was toen zes jaar oud. Wat later ver»
diende hij f 1.50 per weck bij een Ijzer»
handelaar, wiens winkel hij opveegde
cn wiens zuigeling hij oppaste. Daarop
werd bij zcttersleerling (men spreekt
hier van „printer's devil") op dc druk»
kerij van een weekblad, fcn spoedig
daarop liep hij van buis v*cg en ging
met een kamcua-' -ar zee. Vele gc«
slachten van zijn voorouders hadden
zeekapiteins opgeleverd cn wellicht
riep dc zrc hem "iiv v..-.inbaar. Dc
jongens kregen een baantje op een oude
zcilbark. Maar voordat het schip zee
koos werd de jonge Havelock tcruggc.
haald omdat hij als vaklccrling niet weg
mocht loopen:; cn de politierechter gaf
hem een geducht standje liet bedenke»
lijk avontuur had hem niet afgeschrikt
Veertien dagen later was hij weer ge
vlogen en had hij zich ditmaai met
6ucccs laten aanwerven als jongmaatje
in dc machinekamer van een stoom»
schip.
Sommige avonturen in zijn bock be»
schreven vormen belangwekkende lcc»
tuur. Toen hij voor het eerst Sun Fran»
cisco aandeed, klommen „crimps"
(zwendelaars die speciaal zeelieden tut
hun prooi kiezen) aan boord, die de
bagage tier zeelieden wegnamen cn zc
aai. land -uc.. en Dc kosthui.xn hc»
rootden de mannen van hun laatste
centen.
Dc kosthuishouders plachten geld te
ontvangen van dc reederijcn v„v i
verschat fen van nieuwe bemanningen
cn Wilson vertelt ven een berucht
type die toen hü tot dc ontdekking
kwam dat bij een man tekort kwam
een lijk uit het lijkenhuis machtig
werd dut hij aan boord liet brengen
als een dronken man cn in een kooi
liet plaatsen met een pijp in don mond.
Do ronselaar kreeg 200 dollars voor
eiken man die aan boord tc werk werd
gesteld t het luk werd meegeteld.
Er is nog een poardemomnibus in
Londen. Het is de ccnigc ovcrgeblc»
vene cn het voertuig is SS jaar oud.
Js'og vele jaren nadat dc andere paar»
denbussen van de straten waren ver»
dwenen, kon men de 8S»jarigc zoo nu
cn dan zien rijden. Het verouderde
vehikel was in eigendom overgegaan
naar*een onderwijzer in Kensington,
die er met zijn kinderen mee naar
Battcrsea l'ark reed. Den vorigen zotner
is dot nog geschied. Maar nu is het
oudje door ccn groot minnaar van
Londen gekocht, die het straks, bc»
spannen met twee stevige paarden, op»
nieuw op straat zal brengen. Dc bus
zal worden gebruikt om viccmdclingen
dc oude dcclcn van de City cn het
West End to laten zien. Dc koetsier
:n oud<„coachman", die dc scbepc»
i:cn van dc stad heeft gereden; en de
conducteur is een vergrijsd man, die
nog kaartjes heeft verkocht op dc vroe»
gere paardenbusscn. Dit „bit of Old
Londen" belooft een aantrekkelijke
tegenstelling op tc leveren in het hc»
dendaagsch verkeer.
Terwijl ccnigc leidende staatslieden
an Engeland nieuwe krachten opdoen
in buitcnlandsche badplaatsen of met
zedtochtcn in dc MiddeUandschc Zee,
houdt Lloyd George vacantie op zijn
klein buiten Bron.y.De, te Churt, in
Surrey. De ligging, met schoone ge»
zichten op heuvels bedekt met lici. cn
struiken, dicht bij Londen, trok hem
aan omdat dc omgeving hem naar
hij zcidc herinnerde aan zijn geliefd
Wales.
Nog slechts drio jaar geleden kocht
hij daar 24 11.A. land, onbewerkt cn
ruw. Nu is het ccn aantrekkelijke, voor
treffelijk, onderhouden bezitting. Er
staat ccn prettig huis met een ruime
veranda die uitziet op ccn rozentuin.
Een bochtig pad Icfdt naar een boom»
gaard met appelen» en perenooomen:
cn cr is ccn met fijn net afgedekt
stukje waar aalbessen en frambozen
groeien. Maar Lloyd George's speciale
tiots is zijn moestuin. Daar werkt hij
in dezen vacantictijd eiken dag cn toen
ccn voortvarend pcrs»photograaf hem
daar deze weck kwam „nemen", stond
hij met de spade in de hand een
«ogenblik van zijn tuin»arbcid uit tc
rusten. Deze liefde voor het eenvoudige
leven op het land herinnert nan dien
anderen grootcn liberalen staatsman
Gladstone, die op zijn buiten Hawar»
den echter nog inspannender werk deed;
hij velde cr hoornen met ccn bijl. Het
it bekend dat do huidige liberale lei»
der zich gereed maakt voor dc poging
om dc politieke herfst»campagne nieuw
leven in tc blazen door een nieuwe
land«politick tc lancccren. Een conser»
vaticf politiek schrijver heeft opgc-
merkt dat Lloyd Georges eerste raiddel
om de geschikte atmosfeer voor die
eampagno tc scheppen ccn loflied
schijnt tc zijn op hetgeen hij zelf als
klein grondbezitter heeft volbracht. De
onvriendelijke publicist erkent dat dc
liberale staatsman er in is geslaagd een
stuk heigrond tc herscheppen in een
klein paradijs, maar hij voegt cr aan
ine, dat men niets hoort van de kosten.
Wij zullen- echter nog genoog hooren
over Lloyd Georges experiment.
De strijd die zoo lang heeft gewoed
over dc respectieve voordeden van het
grootc oorlogschip cn dc onderzeeboot
schijnt geleidelijk tc luwen. Men neemt
nu algemeen aan dat het slagschip zijn
tijd geenszins heeft gehad en dat dc
duikboot in de toekomst ccn beperkter
veld van werkzaamheid zal hebben
dan in den gróotcn oorlog van het
jonge verleden.
Intussehcn maken dc Britten met vol»
doening aanspraak op het feit, dat de
grootste en snelste duikboot van de
werefd de Britschc XI is. Dit onder»
zceschc schip is 350 voet lang, 30 voet
breed, heeft een watervcrplaatsing van
27S'J ton aan de oppervlakte 'en een
van 360O onder water; het is dus even
groot als menige kruiser. De Britsche
XI kan aan de oppervlakte een snel»
heid halen van 32 kr.ooptn per uur,
zoodat ze gemakkelijk een vloot van
slagschepen kan bijhouden.
Do bemanning bestaat uit 100 kop»
pen. Hier is dus ten langen leste dc
lang verwachte ondcmxschc kruiser.
Andere naties zijn in stilte bezig duik»
booten van de zelfde capaciteit te ma»
ken. Frankrijk, de Verccnigde Staten
cn Japan bouwen onderzeeërs van on»
gevccr 3000 ton watervcrplaatsing cn
Italië hccit het zelfde voornemen. Al»
dus gaat de wedijver in bewapening
voort. Men weet dat de voorzieningen
van dc Conferentie van Washington
zich niet be-ioeicn met duikbootcn,
zoodat dc naties, die daar hebben gecon»
tructeerd, naar hartelust dit oorlogswa»
pen kunnen blijven bouwen, hij de des»
kundigen hccrscht nog twijfel of deze
ondcrzccsche kruisers in de praktijk
wel zullen voldoen.
Dit is het tijdperk der tentoonstel»
lingciL Na Wembley en Par.s over»
weegt nu Philadelphia haar tentoon»
stelling, die zal worden gehouden in
een giontsch gcoouw, dat een trouw
evenbeeld heet te worden van Koning
Solomons - cmpel.
Verleden jaar reed cr een Cana»
decschc trein door Frat^rijk cn België
en introduceerde cr onder dc bevolking
dc producten van deze Dominion. En»
eland gaat nu dit denkbeeld navolgen,
litschc goederen zullen door ccn
tcntoonstellingstrcin onder de oogen
van dc bevolking vnn het land worden
gebracht. Het is gebleken dut er aller»
-lei Britsche goederen cn fabrikanten
zijn. die in groote stukke,i van het land
totaal onbekend zijn. omdat dc kleine
inkclicr niet ondernemend genoeg is
datgene in voorraad tc nemen, waar»
oor niet ccn gevestigde vraag bcstaa..
Die vraag moet daarom worden ge»
schapen; dc kleinhandelaar moet wor»
den gedwongen de verscheidenheid van
zijn voorraad te vergrootcn. Dc vier
groote spoorweggroepen hebben mede»
werking beloofd cn dc eerste tentoon»
stcllingstrcin, de London, Midland and
Scotland Railway krijgt de primeur, zal
een reis maken langs 7" steden: hij zal
binnen een maand zijn handelsreis»tocht
aanvangen. De trein wordt verdeeld in
een hondertal stands cn de prijs voor
een stad in deze reizende beurs zal
slechts zes pond sterling per weck zijn
een bedrag dat ook de diensten omvat
van een deskundigen aanprijzer van
waar, reclameruimtc huiten op den
trein, cn rcclamcbiljcttcn cn dagblad»
advertenties in alle steden, die worden
bczooht. De fabrikanten, jli.c aao_do On
derneming met doen, zijn van plan den
ochtend tc besteden aan hot ontvnn-
van winkeliers, die de stands zul»
len onderzoeken en zullen worden uit»
genoodigd agenturen te aanvaarden.
Des middags zou het publick toegang
tot den trein hebben, waarbu het zou
worden verteld welke winkels in hun
stad dc goederen, op de stands ten»
toongesteld, in voorraad hadden of zou
den nemen.
Rubriek van den Arbeid
VAN HIER EN DAAR
Na het conflict in de
metaalindustrie
Onderscheidene persstemmen
G. H. Iaat in een nabetrachting in
Dc Metaalbewerker, orgaan van den
Chr. Mctaalbewerkcrsbond. cr nadruk
op vullen, dat aan onderscheidene voor»
waarden door dien Bond gesteld, die
in hoofdzaak verband hielden met het
loon cn dc tarieven, is voldaan en dat
in dit opzicht van een volkomen succes
kan worden gesproken. Hij zegt ver»
der:
„Vooral op 'de kwestie van de loonen
moet hier dc aandacht vallen. Deze Ioo»
nen immers waren met de verlenging
van den werktijd voor minstens de
helft van de werklieden niet onbelang»
rijk verlaagd. Dat als eerste eisch gold,
dat die verlaging zou worden ingetrok
ken, spreekt wel van zelf. Dc loonen
in de metaalindustrie zijn werkelijk wel
reeds zoo laag geworden, dat cr niet
uan gedacht kan worden nog meer ver»
lagingen te accepteeren. Toch werd
zulk een verlaging voorgesteld cn
slechts als een gevolg van ons optre»
den kon ze worden weggewerkt. Daar»
door werd de oude toestand hersteld en
vooral met het oog hierop noemen we
het verkregen resultaat van het groot»
sto belang.
Ook ten aanzien van de overwerk»
percentages werd bereikt wat we ver»
langden. En al zijn de overige punten
voor buitenstaanders van minder bc»
lang wellicht, door de betrokkenen zijn
ook deze dingen als een succes geboek.
Zoo ooit, dun kan van dezen strijd ge»
zegd worden, dat hij met een volkomen
overwinning is geëindigd. Dit is van te
meer belang, daar dc practijk der laat
ste tijden bewezen heeft, dat men met
stakingen nog heel voorzichtig moet
omgaan, daar verreweg dc meeste con»
flictcn met een nederlaag der arbeiders
moesten beëindigd worden. En als het
allerbelangrijkste mag wel gewezen
worden op het feit, dat deze overwin»
ning behaald werd op een directie, die
nofr volmaakt op het standpunt staat,
dat dc werkgever, ook op het stuk der
arbeidsvoorwaarden, alles cn de werk»
nemers niets tc zeggen behooren tc heb»
ben. Dankbaar cn voldaan mogen we
dun^ook op den gcleverden slag terug»
Na een overzicht van de behaalde
resultaten te hebben gegeven, schrijft
J. V. A. in Dc Metaalbewerker St.
Eloy. orgaan van den R.K. Mctaalbe»
werkersbond. onder meer het volgende:
„De vrede is thans gesloten cn wij
hopen dat dc les die door dit conflict
gegeven, is, baar vruchten moge afwer»
pen.
Vooreerst naar de zijde der werkge»
vers, die uit dit conflict duidelijk heb»
ben kunnen zien. welk 'n schade voor
dc onderneming kan bespaard worden,
door tijdig overleg te plegen met de
besturen der vakvcrcenigingen. Daar'
door bevredigt men het rechtsgevoel
der werklieden cn voorkookt men, zoo
niet altoos, doch dikwijls, een scher»
pen strijd, die meestal meer kost dan
donr overleg vooraf zou zijn vercischt
Naar mate partijen, werkgevers en
werknemers, dichter bij elkander ko»
men te staan, zul dat overleg ook spoe»
digcr tot overeenstemming leiden, en
daardoor ook meer voordcel oplcvc»
ren voor beide groepen van bclangheb»
benden, waarop dc onderneming rust.
Werkgever en werknemer zijn als de
polen wanrtusschen de onderneming
draait. Beiden hebben evenveel belang
In haar voortbestaan.
Tweedens voor de besturen der be»
trokken vakbonden. Het zal hun in dit
conflict wel gebleken zijn, dat overmoed
noch vrees de drijfveeren mogen zijn,
welke de taktiek tijdens een strijd be»
hccrschcn. Slechts door de feiten en de
realiteit zakelijk en kalm te bezien, kan
het meest gunstige resultaat uit den
strijd verkregen worden.
In dat tccken dienen dc besprekingen
tc staan cn alleen op die wijze is sa»
menwerking der diverse vakvcrccnigin»
Tea jtnogclijk. Sterke afwijking in ccn
of «ndcre rich ling stuurt op verbreking
dier'samenwerking aan, cn kan daar
door de belangen der strijdende arbei»
ders schaden".
In ..Het Volk" ccn bespiegeling van
D. Deze geeft te kennen, dat z.i. het
conflict een algemeene beteekenis had.
doch dan geen andere, dan het behoud
cn het herstel van den achturendag.
Medezeggenschap was alleen in het ge»
ding ten aanzien van dc arbeidsvoor»
waarden en op dit punt hebben dc werk
gevers moeten toegeven. Hij doet op»
merken:
De directie van de „Nieuwe Water»
weg" heeft de loonsverlaging en de
wcrktijdvcrlcnging zonder overleg wil»
len invoeren en het verzet daartegen
heeft de intrekking van dc Ioonsvcr»
laging ten gevolge gehad, cn van de
werktijdkwestie ccn punt van verder
overleg gemaakt.
Aan het einde van zijn beschouwin
gen verklaart deze schrijver;
„Als wij de verlies» en winstrekening
van dit conflict opmaken, dan komen
wij tot de conclusie, dat het verlies
aan den werkgeverskant is en dc winst
den arbeiders is geworden.
De werkgever, die het conflict uit
lokte, poogde met uitschakeling van de
betrokken arbeiders en organisaties
een werktijdverlenging in tc voeren
om dc loonen tc verlagen cn weigerde
in den aanvang van het conflict zelfs
aan den Tijksbcmiddclaar mee tc dcclen
hoe groot de loonsverlaging zou zijn.
Het verzet daartegen heeft in eer»
stc instantie gebracht, dat de nieuwe
loonregeling bekend werd gemaakt en
daarover met den Metaalbond kon
worden onderhandeld; b tweede
instantie b trektang van de loonsvec»
laging en in derde instantie het voor»
uitricht op een regeling met den
Metaalbond nopens het toepassen der
overwerkvergunningen. waarbij het
herstel van dc 48«urige werkweek
wordt bevorderd cn verzekerd.
De oversverkvergunning aan den
Nieuwen Waterweg loopt, evenals aan
de andere scheepsbouwonderoemin»
gen. met 1 Oct. a s. af. Als de nieuwe
Minister van Arbeid, dc heer Kooien,
die door dc katholieke vakorganisatie
als zeer vooruitstrevend en democra»
tisch wordt gedoodverfd, de door den
'directeur-generaal van den Arbeid
toegezegde beperking der overwerk
vergunningen tot 51 uur en de in het
vooruitzicht gestelde 48 uur op 1
Januari nakomt, bestaat de mogelijk
heid. dat ook met den Metaalbond over»
ecnstemmirig wordt bereikt.
Komt de nieuwe Minister van Arbeid
die belofte niet na en geeft hij toe aan
den aandrang der ondernemers, dan
wordt dc kans om door overleg tot
overeenstemming te korncn. geringer.
In dut geval is de mogelijkheid groot,
dat 1 October opnieuw conflicten
ontstaan voor herstel van dc 48-ungc
werkweek, met alle gevolgen die daar
aan vastzitten".
PERS-OVERZICHT
DE EXPLOITATIE-REKENING VAN
POST EN TELEGRAFIE OVER 1924.
Naar aanleiding van het bericht,
dat dc exploitatierekening van dc
Post» en Telegrafie over 1924 voor het
eerst sinds 1916 wederom met een
voordcclig saldo en wel vjn ruim 35-6
milliocn gulden sluit, schrijft het Tijd»
schrift voor Posterijen en Telegrafie
Inderdaad een verheugend bericht
voor dc bedrijfsleiding, dat waard is
door het CorrespondenticbOreau tc
worden verspreid-
Immers de exploitatierekening voor
1924 zag cr bij de raming heel anders
uit.
Toen werd gerekend op een tekort
van 1-269-000, welk bedrag bij nota
van wijziging d-d- 8 Maart 1924 terug»
gebracht werd tot ƒ994.
1924 leverde dus een meevaller op
in ƒ6.5 millioen.
Hierbij dient evenwel in aanmerking
te worden genomen, dat de 10 pCt kor»
ting voor or.gchuwden»nict»kostwinners
en dc 5 pCt. korting voor dc overigen
op 1 Mei cn de 10 pCt- korting voor
allen op 1 October 1924 in werking tra»
den- Op deze bijzondere baten was
noch bij het opmaken dor bcgrooting
noch in de nota van wijziging gere»
kend.
Voor 1925 zijn deze kortingen ge»
raamd op bijna ƒ5 millioen; ze zullen
in 1924 pl-m. 2 milliocn opgebracht
hebben-
Bij dezer» meevaller voegden zich
de inkomsten, die de raming met Tond
4-5 milliocn overschreden deze twee
bedragen samen vormen de hierboven
genoemde som van 6-5 millioen.
Hieruit zou volgen, dat de uitgaven
niet boven de raming uitgegaan zijn
wij vermoeden eer het tcgendecL om»
dat dc bovenbedoelde 2 millioen, uit
de kortingen verkregen, waarschijnlijk
aan den hoogen kant geschat zijn en
het beheer uiterst zuinig gevoerd is in
dc laatste paar jaren
Voor 1925 is een winstsaldo geraamd
van rond 5-8 millioen- Dc opbrengst in
het eerste half jaar van 1925 doet ver»
mocdcn. dat deze over het geheele jaar
pl.m- 7' 3 millioen beneden dc raming zal
blijven. Vallen de uitgaven niet sterk
mee. vrat wij niet verwachten, omdat
er al veel „uitgehaald" is, dan zal het
batig saldo van 1924 weer slinken tot
pl.m- ƒ3 millioen, zoodat algeheele ta»
ricfsverlaging een gevaarlijk experiment
wordt, indien dc nieuwe Regeering het
standpunt van haar voorgangster ccn
sluiten do P. T. T-»bcgrooting, liand»
haaft-
Dc vraag rijst in dit verband waar
blijft het voordeelig saldo van 5 6 mil»
li oen over 1924?
Indien men aanving met deze winst
als reserve voor het bedrijf te boeken,
zou men dit bedrag kunnen gebruiken
om uit te putten, indien een tariefs»
verlaging voor de opbrengst nadeclig
zou blijken.
Wel zijn ook vóór 1924 de belang»
rijke nadcelige saldi, die tot ƒ17 mil»
lioen in één jaar stegen, niet ten laste
van hot bedrijf gebracht; doch daar
staat tegenover dat de vroeger voor-
deeligc saldi ook nooit gereserveerd
werden.
Met het oog op tariefsverlaging zou
men met 1924 kunnen beginnen, tenzij,
wij herhalen dit. dc Regeering niet blijft
staan op ccn slnitendc bcgrooting voor
het bedrijf, hetgeen wij dc beste oplos
sing achten, nu het doel, dat zij zich
gesteld bad. bereikt is.
Ter gelegenheid van de Jaarbeurs te
Leipzig heeft de Unie van socialistische
sovjet-republieken op het Stationsplein
een futuristische reclame opgericht
Van de Herfst-Jaarbeurs te Leipzig.
Reciame-figuur van een rubber-fabriek
INGEZONDEN MEDEDEEL1NGEN
a 60 Cents per regel.
N.V. Gerard 4. v, d, Stenr's
Kleedermakerij - 7 KRUISSTRAAT
REGENJASSEN
Burberry's en Nicholson
KERK EN SCHOOL
GEREF. KERKEN.
Beroepen to Gaast de cand. A. H.
Piersma te Leeuwarden; te Hilligers»
berg ds. H, Knoop te Kooten; tc Hel»
mond cand. C. Stam te IJsclstcin.
GEREFORMEERDE GEMEENTEN
Beroepen te Nieuw.Beijerland ds. G.
H. Kersten tc Ierscke.
KOLONiëN
VALSCHHEID IN GESCHRIFTE.
BATAVIA, 4 Sept. (Ancta). De
heer Rogge is veroordeeld tot 31/2
jaar gevangenisstraf met aftrek van
preventieve hechtenis- Tegen den heer
Rogge was, in verband met het feit,
dat hij brandhout in plaats van vanille
naar Amerika verscheepte, doch op de
connosscmenten vanille deed vermei»
den. vier jaar gevangenisstraf met af»
trek van preventieve hechtenis cc»
cischt-
HET ZILVEREN HUWELIJKS.
FEEST VAN DE KONINGIN.
SOLO, 4 Sept- (Aneta). De Soe»
soehoenan laat zich, ter gelegenheid
v»n het zilveren huwelijksfeest van
11. M- de Koningin, door zijn oudste
dochter Ratoe Alit cn haar echtgenoot
Mangeran Ario Mataram, in Holland
vertegenwoordigen.
VOOR DE SLACHTOFFERS DER
CYCLOONRAMP.
BATAVIA, 4 Sept (Anéta). Er fs
ccn Japansch comité in Indië opgericht
tot steun der slachtoffers van de
cycloonramp.
CAUSFR1EEN OVER WETENSCHAP EN
TECHNIEK
KONING KOOL, 11.
Hulp vanwaar die het minst verwacht wordt. Bergius en het ber-
giniseeren. Stikstof en lood om kool in benzine om te zetten.
Streng verboden toegang.
Het merkwaardige is dat voor dc op»
lossing, als het thans réeds zoo tc noc»
men is, van het vraagstuk stookolie en
benzine tc bereiden uit steenkool dc
weg is aangegeven door dc petroleum-
industrio zclt. Dour is dc benkine het
waardevolste dcstillaticproduct cn zc
wordt het nog steeds meer; geen wond'
trolcum zooveel mogelijk benzine
len als maar eenigszins mogelijk is.
Vroeger was het ccn afvalsproduct cn
toen liet men het cr maar zooveel mo
gelijk in zitten, reden waarom dc toen»
naligc lampolie zoo verbazend brand»
b.mr was cn tot allerlei ongelukken
aanleiding heeft gegeven. Tegenwoordig
is dat radicaal uit cn het tegendeel is
eer waar. dc henzinc bevat vrij wat
hoogcr kokende hcstanddcelen. die
eigenlijk in de petroleum thuis hooren.
maar die men om liet geldelijk voor
deel maar mee heeft ovcrgcdcstillcerd
in dc benzine.
Maar meer dan er in zit kan men er
niet uithalen natuurlijk cn het was
daarom een grooto vooruitgang, toen
Burton cr in slaagde om dc hoogst»
kokende olicn, die bij destillatie feite
lijk als residu m den ketel achterblij
ven, voor ccn deel om te zetten in lich
te oliën, dus benzine. Dat gebeurt door
ze onder vrij hoogen druk te verhit»
ten. tc „kraken", zooals het heet. Zo
ontleden dan in koolstof, cokes feite»
Üik cn lichte vluchtige olicn, die over-
deslillceren; dit „krakingsproccs" wordt
op grootc schaal toegepast, vooral op
de Amerikaansche olicn. die betrekke
lijk weinig benzine bevatten.
Bergius, de man wiens naam op bet
oogenblik zoo'n opgang maakt, begon
cn met hem vele anderen, dit krakings»
proces systematisch te bestudccrcn en
na te gaan hoe het hoogste benzine-
rendement verkregen kon worden en dc
lastige cokesvorming zooveel mogelijk
vermeden. Er kwam nog bij. dat. net
nis bij dc gnsfabricagc, dc lichtere oliën
dadelijk na hun ontstaan, door dc hoo-
gc temperatuur cn druk weer uitccnvie»
len in cokes cn waterstofgas. Vciia»
ging van den druk hielp niet natuurlijk,
want dan hield meteen het kraken op.
Men nam toen proeven om via andere
stoffen zoogenaamdo katalysatoren wa
terstof te binden aan het mengsel, proe
ven die echter door de groote onzuiver»
heid der ruwe oliën, waarvan men uit
gaat, niet slaagden, omdat nu zeer kor
ten tijd reeds dc katalysatoren on
werkzaam werden, zoogenaamd vergif»
tigd werden door dc onzuiverheden van
dc ruwe olie.
Bergius kwam toen op het idee de wa-
tèrstof onder hoogen druk in dc olie tc
persen en na lang experimenteeren vond
hij eindelijk dc goede omstandigheden
en de juiste temperatuur, waarbij het
proces naar wensch verliep. Dertig jaar
geleden was het nog een onmogelijk
heid geweest. d3ar toen dc techniek der
hongc drukkingen nog vrijwel niet ont»
wikkcld was cn zooals zoo vaak, in
theorie cn zelfs in het laboratorium ging
het ul heel goed, toen cr nog jaren van
moeizaam gcëxperimcntccr voor noodig
waren om het technisch, op grootcre
schaal, gedaan te krijgen.
Thans is de toestand zoo, dat iedere
ruwe olie of residu, brumkolentcer zelfs,
al is zc nog zoo verontreinigd, tot lich»
te olie kan worden omgezet: katnlysato»
ren zijn niet noodig. cn door de tem
peratuur cn den waterstofdruk te ver
anderen heeft men het in zijn hand zelfs
het eindproduct tc varicercn nl naar
den toestand van de markt of benzine
of lichte petroleum het meest gevraagd
is. Het ccnigc bezwaar van dit hvdrec»
ringsproces, zooals het heet, is dat door
den hoogen druk do toestellen klein
moeten zijn cn dus niet veel tegelijk
kunnen verwerken, in 1921 gebruikte de
Bcrgiusfabrick in *Rhcinan slechts twee
wagons per dag, thans een stuk of twin»
tip Manr dat zal ook wel veranderen.
Toen lag het idee voor dc hand: kun»'
ncn wij steenkool zelf ook niet hydree»
ren? Benzine cn petroleum zijn verbin»
dingen van koolstof en waterstof en op
papier lijkt het dus eenvoudig genoeg:
kool plus waterstof is koolwaterstof.
En zelfs was lang geleden Bcrthclot er
al in geslaagd door namelijk houtskool
met joodwaterstof te verhitten, alleen
was dc onbrengt zeer klein cn voor
tcchnischo bereiding volkomen ongc»
schikt.
Maar toen het nu met die ruwe olie
zoo goed ging. wat wonder dat BeTgius
het ook met kool zelf ging probeeren.
Een Rus, Ipatien was cr op kleine schaal
in 19Q4 al grootcndecls in geslaagd. Hij
vond daarbij heel merkwaardige din
gen: zuivere koolstof (houtskool cn gra»
fiet) neemt zelfs hij dc allerhoogste
drukken (hij ging tot 5000 atmosferen)
geen waterstof op, anthraciet evenmin-
Maar gewone steenkool cn voorname-
liik vette of vlnmkolcn, die zelf al wat
vluchtige bcstanddeclen bevatten, doen
het we! En door den druk en dc tempe
ratuur tc veranderen krijgt men ook ccn
ander product: in het laboratorium
werd vette kool ndu« vrijwel geheel om
gezet tot overdestillcerbare olie. ter-
wiil er alleen wat asch achterblijft.
Ook hier was de weg naar de techni
sche uitvoerbaarheid zeer lang, 9 Aug.
1913 werd het patent genomen en pas
voor een jaar is de bereiding op tcch»
nischc schaal als gelukt te beschouwen;
ook hier weer was de constructie van
dc toestellen, dc h vd ree r»autocla ven
liet lastigste van het hecle proces.
Aanvankelijk werd dc kool heel fijn
gemalen cn als poeder verdeeld in een
zware olie. kool en olie werden dan te
zamen gchvdrcerd, nadat eerst voor ccn
proefmonstertje de beste reactie om
standigheden werden bepaald, die voor
iedere koolsoort weer anders zijn. Ge»
woon fijnmalcn van de steenkool alleen
gaf aanvankelijk niets, maar thans is
men toch al zoover dat dc gemalen kool
met dc olie (creosoot c.dtot briket»
ten geperst wordt en in dien vorm on»
der handen genomen.
Bij dc hooge temperatuur schijnen de
vluchtige bestanddeelcn uit de kool te
willen ontwijken, wat dc hooge druk
hun echter belet; toch wordt op deze
manier dc kool wat losser, poreuzer als
het ware en biedt daardoor genoeg op»
pervlakte aan de waterstof om aan te
grijpen. Zwavel, die vaak in steenkool
\oorkomt. schijnt sterk storend te wcr»
ken; maar na toevoegen van 5 ijzer»
aarde aan de briketten hindert ccn
eventueel zwavclgehaltc der kool niet
meer, maar wordt door het ijzer onscha
delijk gemaakt. Dc pchccle bewerking
geschiedt (voorzoover hekend is) in
stalen cvllnders van pi m 10 M. hoogte
en 1 M. inw. doorsnede: de cylinders
hebben een dubbelen wand om den in
houd te kunnen verwarmen. Die verwar
ming geschiedt op heel ingenieuze wijze
door tusschen de wanden heete stikstof
te laten strijken, onder een iets hon
geren druk dan In den cvlinder zelf
heerscht; zoodoende is er bij eventuee-
le lekken geen gevaar voor ontploffin
gen cn wordt de cylindcrlnboud toch
gelijkmatig verwarmd. De stikstof zelf
krijgt sriin hnogc temperatuur door dat
men ze lant borrelen door een bad van
gesmolten lood.
Het spreekt vanzelf dat door dio hoo»
ge drukken en door da gevaarlijke
brandbare stoffen kool, waterstof en'
olie het hcelc proces buitengewoon ge»
vaarlijk is; dc autoclaven zelf cn de
loodbaden voor de stikstof bevinden
zich daarom, ieder eerst door zware ce»
menten muren omgeven, in een apart
gebouw, waar als de boel in bedrijf is.
niemand binnen mog. Met een groot
aantal electrische pyrometers en druk»
meters wordt het heele proces uit een
centraal punt nauwkeurig geregeld en
gecontroleerd, want van een nauwkeu»
rig de temperatuur constant houden,
hangt alles af. en om plaatselijke over»
verhitting tc voorkomen, wordt de hee»
le boel voortdurend geroerd ta daar»
van uit z;in ook alle kranen, ventie»
len e.d. te bedienen. Natuurlijk zijn
cr voldoende veiiigheidsinrichtingen.
zoodat.als de bedrïjfsingenieur een be»
gin van explosie merkt "aan het oploo»
pen van een van de manometers, hij
in twee seconden den druk kan aflaten
tot 0 en tevens stikstof toelaten in den
autoclaaf om het „brandje" to blus»
schen.
Het „berginiseeren" van zware oliën
is sinds eenige jaren een technisch pro
ces. maar voor dc steenkool is het dat
nog maar op kleine schaal; dagelijks
worden er in Rheinau nog maar hoog»
stens 1000 K G. steenkool in olie om»
eezet met een rendement van 45
70 De werktemperatuur bedraagt
400 de druk 100 atmospheren en
daarbij krijgt men ner ton steenkool
'50 K.G. benzine. 200 K.G. Dieselolie
(zwaardere olie). 60 K.G. smeerolie cn
80 K.G. stookolie volgens Bergius' cigcr
opgaven.
J. J. LUYTEN
