HAARLEM'S DAGBLAD MODERN TURKIJE. BINNENLAND HET DIER VOOR DE LENS DONDERDAG 5 AUG. 1926 TWEEDE BLAD TURKSCHE TOONEELKUNST, (Van onzen bijzonderen correspondent.) Het Turksche schimmenspel, dat on= der den naam Karagheuz ook tegen* woordig nog op jong en oud zijn aan* trekkingskracht uitoefent, is reeds eeuwen oud. Karagheuz (zwartoog), de voornaamste acteur is naief en een pocher, cynisch cn brutaal, dikwijls geprononceerd onbehoorlijk in houding cn gebaar en toch in den grond goedhartig, niet zelden zelf altruïstisch. Hij heeft altijd de lachers op zijn hand. Evenredig aan den vooruitgang van dc beschaving zijn zijn geestigheden en grappen mindex grof geworden, wat in het belang van de jeugd, voor wie hij thans voornamelijk optreedt niet anders dan gewaardeerd kan worden. Zijn helper cn onafscheidelijke n\akker heet Hadjivad. Hij bezit fijnere karak? tertrekken. Het tweetal twist onophou* dclijk, bespot elkaar, geeft elkaar een pak slaag, maar steeds scheiden, zij als goede vrienden. De vrouw van den Karagheuz is een dame met een schorre stern, die haar man bij alle mogelijke gelegenheden bedriegt. De zoons van Karakhcuz cn Hadjivad zijn de even* beelden van hun vaders. Verder treedt nog een verliefde jonge Bei op, die al* tijd de in vrijheid gestelde schoonen van het serail op de hielen zit. Van de bijkomstige personen van het schaduw* spel mogen genoemd worden: de man uit Trapczunt, de Perzische tapijten* handelaar, een gebochelde Jood met een groot hoofd, een Gricksche dokter, de „vreemdeling" met den hoed op en de gewapende beschermers van de openbare orde, die als de nivelleerende gerechtigheid optreden cn Karagheuz van tijd tot tijd een aframmeling geven. De figuren van het schimmenspel zijn it fijn leer gesneden en gekleurd. Zij -1 ingen aan touwtjes achter een wit scherm cn worden door den operateur in beweging gebracht, die onzichtbaar blijft en met weergalooze handigheid de verschillende rollen declameert. Tus* echcn het scherm en het gordijn is de lichtbron. De toeschouwers zitten in donker. Een van de meest vermaarde Karagheuzkunstenaars, Klatib Salih Etfendi heeft zelfs kans gezien, een* voudige scenario's in elkaar te zetten. Hij zuiverden evens den dialoog van al te platte uitdrukkingen. De voorstelling wordt door Turksche muziek ingeleid; later houdt Hadjivad den proloog, waarin hij .de gunst van het publiek vraagt. Dan wekt hij zijn vriend Karagheuz, waarbij het geregeld tot een vechtpartijtje komt en nu kan de handeling een aanvang nemen. Het Tepertoire omvat opgeveer twintig kluchten. Een van de meest geliefkoos* de is „De vrouw met den 'baard". Een beruchte dronkaard Bekrï Moustafa moest om hem te verbeteren, worden uitgehuwelijkt. Als bruid wordt nies mand minder gekozen dan Karagheuz met den zwaren baard. Hadjivad heeft de moeilijke taak, hem te overtuigen, dat hij van sexe is veranderd en een Hanum geworden. Nadat hij lang met hem heeft gepraat, en hem als vrouw aangekleed, brengt hij hem op straat. Maar Karagheuz vertrouwt de zaak nog niet goed en vraagt zijn eigen vrouw om raad. Zij is ingelicht en begroet hem als eerbare maagd. Dan verschij* nen ook de afgezanten van Bekri Mous* tafa en weldra vindt de bruiloft plaats. Volgens oud Turksch gebruik mag de bruidegom zijn uitverkorene nu pas on* gesluierd zien. Groote ergernis, wan* neer de bruid met den baard zichtbaar wordt. Eerst volgt er ccn vechtpartij, daarna verzoening en dans. Bekri belooft be* terschap en Karagheuz „voelt" zich, want hij heeft een goede daad willen verrichten. hij onmiddellijk weer aan het werk, maar begint dezen keer met den stam van den populier. De handhavers dc orde betrappen hem en geven hem een pak slaag omdat het verboden is, boomen om te hakken. Eerst wanneer hij de Tsjengis (zigeuners) er bij heeft geroepen en ze laat dansen, wordt hij in vrijheid gesteld. Zijn doel heeft hij weliswaar niet bereikt, maar met het gevoel naar het goede althans te heb* ben gestreefd, kan hij huiswaarts kec* ren. In een derde stuk wordt Karagheuz het slachtoffer van zijn kuischheid. Ge* rard de Nerval maakt van dit vroolijke avontuur melding in. zijn reis naar het Oosten, dus voor 1857, in een tijd toen het Phallische in Karagheuz nog geheel tot uitdrukking kwam. Tn een ander stuk „De bloeddorstige populier", dat in de sprookjeswereld speelt, toont de held van het schaduw* spel zich de edelmoedigheid in per* soon. Niet ver van Karagheuz' huis woont op den tak van 'nbeooverenden populier een draak, die 'dagelijks een voorbijganger grijpt cn consumeert. Ka* ragheuz, verontwaardigd over dit op* treden, besluit de wereld van het mon* ster te bevrijden. Gewapend met een bijl klimt hij den boom in. gaat op den tak zitten, hakt er op los. zonder zich tc bekommeren om de waarschuwin* gen van Hadjivad cn valt met den tak naar beneden, waar bij als betooverd dier van bizarre leelijkheid blijft lig* gen. Door Hadjivad onttooverd, gaat Over deze stukken zijn geen schrif* telijke gegevens aanwezig. Zij zijn door overlevering in stand gehouden. Daardoor is hun leeftijd ook niet met stelligheid aan te geven. In ieder ,gc* val zijn er cnikele afkomstig uit den tijd van Murad I (13601389). Rond* om dezen sultan waart de legende van het ontstaan van het schimmenspel. Hij liet 'in Brussa een moskee bouwen. Twee van zijn arbeiders plachten hun kameraden met grappen en geestig* heden te amuseeren cn vergaten daar* door meermalen, te werken. Een.s wer* den zij door den sultan betrapt, die hen wegens hun luiheid liet ter dood brengen. Zij heetten Knagheuz en Hadjivad. Na eenigen tijd bemerkte de sultan, dat het werk langzamer ging dan vroeger, omdat de arbeiders met tegenzin werkten. Hij betreurde zijn strengheid en vroeg een vertrouwe* ling, den sheik C'husteri om raad. Deze 'beloofde d'e on gelukkigen tot leven te wekken. 'Hij knipte hun figuren in papier uit, zette ze achter een linnen scherm en liet ze praten en handelen als in het leven, zeer tot vermaak van de arbeiders. Tot den sultan sprak de sheik echter: „Het leven as een droom Alle wezens snellen .gelijk schaduwen in dezen droom voorbij, als Karagheuz en Hadjivad. Zij komen en verdwij* nen!" Tot zoover de legende. Vrij zeker is het, dat het schimmen* spel uit Perzië of China werd inge* voerd, waarna de Turken er het na* tionale karakter aan. gaven. 'Uit de Karagheuz ontstond het Orta Oyounou. De figuren van het schimmenspel werden door menschen van vleesch en 'bloed vervangen, die in de open lucht of in een gesloten ruimte acteerden, te midden van een menig* te toeschouwers. Vandaar de naam: spel van het midden. In een studie over het Turksche theater (van ThaJ&sso) wordt het einde van de 18e eeuw als tijdstip van het ontstaan ge» noemd. Oorspronkelijk begon de voor* stelling met gezang en burleske dan» sen, waarop de proloog volgde. De hoofdpersoon is Cavouclou, die in prachtige gewaden is gehuld, evenals de overige personen. Vrouwenrollen worden door mannen gespeeld. Alle stukken gelijken op die van de Karag* heuz. De voornaamste attracties zijn de woordspelingen. In het algemeen is het Orta Oyounou minder origineel dan Karagheuz en het is waarschijnlijk niet zoo levensvatbaar geweest omdat er geen vrouwen in mochten optre* den. De eerste moderne schouwburg van Constantinopel werd in Pera ge* sticht. In het Fransche theater van Guistiniani speelde men Fransche blij» spelen en operettes. In het theater Nahoum vond de opera onderdak. Sul* tan Medjid, die van muziek hield, liet in zijn kasteel Dolma Bagtsche een tooneel inrichten en noodigde vreemde troepen uit, daar te spelen. Hier was het ook, dat eenige Turksche to.oneel* spelers, die heimelijk een stuk hadden geschreven en ingestudeerd, het eerste moderne Turksche drama opvoerden. Met steun van vrienden kocht een Armeniër Gullu Agop Effendi in 1869 te Stamboel een oud Fransch circus en richtte het in als schouw* burg. Daar werden verschillende Turk* sche stukken geboren. Voor het eerst speelden Armeensche vrouwen de vrouwenrollen. Van de auteurs mogen genoemd worden: Redjai Zadé Ekrem Bei (de kuische Angelica), Ali Bei en Achmed Vesik Pacha (vertalingen van Moliëre). Vesik was een groot regie* talent. Als gouverneur van Brussa bouwde hij aldaar een schouwburg. Een stuk van Kemal Bei „Het vader* land", 'dat in Stamboel groot succes had, wekte argwaan bij sultan Abdoel Azis, die Kemal Bei en verscheidene van zijn medewerkers naar Rhodos li'et verbannen. Later, ma zijn terugkeer 'in Turkije liet -deze de eerste Turksche operette opvoeren, waarvoor hij zelf de muziek had geschreven. Van dc tegenwoordige schrijvers moet voornamelijk de dichter Abdoel Halk Hamid worden genoemd, wiens stukken eerst na de revolutie van 1908 nochten worden opgevoerd. Van de Armeniërs Diran Tsjouhadjian en Val* iian zijn drie zeer geliefkoosde operet* tes afkomstig. Onder het regime van sultan Abdoel Hamid had het theater veel tc lijden, daar hij iederen vooruitgang met wan* trouwen gadesloeg. Men was veelal genoodzaakt, tot stukken van 'het Orta Oyounou zijn toevlucht te nemen. Ook de vreemde gezelschappen, die ■in Pera kwamen spelen moesten zich een ingrijpende censuur laten welge* vallen. Woorden als koning, revolutie, vrijheid, vaderland waren contrabande. De teksten werden somtijds zoodanig verminkt, dat zij belachelijk aandeden. Ook aan de titels vergreep de censor zich. „Mam'zelie Nitouche" werd in Rondlnella veranderd. En waarom? De censor meende, dat het stuk ging over de heilige Sainte Nitouche! Mom* sleur Le Bargy speelde met zijn troep „Oh me badine pas avec l'amour" van Musset. Hij had de rol van Perdican. Een Fransche actrice speelde Cami'Me. In het groote tooneel van het tweede bedrijf bij de fontein bleef zij steken en brak plotseling in hysterisch lacheaa uit. Gefluit bij het publiek. Toem wend* de* de kunstenares zich tot de toe* schouwers: „Neemt u mij niet kwalijk, dat ik de rol vermoord. Maar wat wilt u? Ik ben zoo in dc war door de zinnen en uitroepen, die ik moet ach* terwege laten, dat ik rnijn rol niet meer ken!" Het fluiten en trappelen was nu tot een'ander adres gericht. In 1908 is ook voor het Turksche theater het uur van de vrijheid gesla* gen. MUNIR NIGHIAR BEI. Te Arnhem is met het bovenstaande bouwwerk een nieuwe architectonische uiting op het gebied van watertorens ingeluid. De benedenverdieping zal bovendien als restaurant nog andere lafenis dan water verschaffen. WAAR HET GELD BLIJFT. Een duur ontslag. De correspondent van de Tel. te Leeu* warden schrijft: In de vergadering van 9 Februari j.l. besloot dc gemeenteraad aan den Direc* teur van Gemeentewerken, den heer L. H. E. van Hylckama Vlieg, d'e naar de onverdeelde meening van het college van B, en W. niet ais leider van het be* drijf kon gehandhaafd blijven, eervol ontslag te verlëenen, onder doorbetaling van zijn jaarwedde ad 7000 tot 1 Juni 1926 en daarna van een zoodanig be* drag en - gedurende een zoodanigen tijd als door een in te stellen commissie zou werden vastgesteld. Het resultaat van haar onderzoek heeft de commissie in een lijvig rapport dezer dagen aan het gemeentebestuur aangeboden. De commissie komt tot de conclusie, dat de heer v. H. V. "als di* recteur der gemeentewerken in meer dan één opzicht is te kort geschoten en in die functie niet op zijn plaats was. Dat wel als vaststaande mag worden aangenomen dat niet aan onvoldoenden dienstijver mag worden gedacht, doch dat de geconstateerde tekortkomingen veeleer aan een streven tot eigenmachtig handelen te wijten zijn, welk gevoel van superioriteit ook de oorzaak kan zijn van de slechte verstandhouding tusscben den directeur en het hem on* devgeschikte personeel. De bekwaam* hcid cn integriteit van den heer v. H. V. zijn voorts naar het oordeel der com* missie geheel onbetwist gebleven. Voorts blijkt uit het rapport dat de heer v, H. V. reeds in Februari 1924 in een geheime zitting van den gemeente* raad ter verantwoording is geroepen. De commisie acht ten slotte het ont* slag terecht verleend, maar acht een rui* me schadeloosstelling noodig. Zij be* paalt het bedrag daarvan op 5000 per jaar tot aan het tijdstip waarop de ont* slsgene den pensioengerechtigden leef* tijd zal hebben bereikt, of vóór dien tijd zich een omstandighed voordoet, die hem recht geeft op pensioen, of tot op den datum van zijn vroeger overlijden- DE SPECULANT. Van een anders leer Sedert 1922 was de nu 38*jarige W, B. als boekhouder in dienst bij een naamlooze vennootschap, die gevestigd is aan de Boompjes te Rotterdam en die handel drijft in triplex*hout. De man genoot het volste- vertrouwen er werd weinig of niet gecontroleerd. Dezer dagen werd evenwel een aecoun* tantson'derzoek ingesteld en dit bracht aan het licht, dat vele groote posten in de boeken niet verantwoord waren. Een voortgezet onderzoek wees uit, dat B. in de jaren 1925 en 1926 stelsel* matig bedragen uit de boeken hield en ten eigen bate aanwendde. De tekorten bel'OO-pen ten minste f 10.000. Dit be* drag is door W. B. geheel verspecu* Ieerd. B. is aangehouden en opgeslo* ten. Het onderzoek duurt voort. DROEVIG. Dinsdagavond laat bemerkte de sehipper V., die met zijn woonschuit in de jachthaven Het Pord te Leiden Lag, dat zijn tienjarig zoontje, dje in een roeiboot was gaan spelen, daaruit verd'wenen was. Toen de schipper nog een roeiriem drijven zag, vermoedde hij onraad, Hij begon te dreggen en haalde tenslotte het levenloozc knaapje uit het water. DURE SIGARETTEN! WAT MEN ONDER „SMOKKELEN" VERSTAAT. Een jongeman en zijn verloofde uit Maastricht hadden een uitstapje per fiets gemaakt van enkele uurtjes over dc grens bij Laneken. In België had de jongeman twee doosjes sigaretten voor eigen gebruik medegenomen, omdat het hem in Hollandsch geld zoo buitenge* woon voordeelig uitkwam: totale waar* dc 5J^2 franc. Het meisje had een paar stukjes chocolade, een klein busje torna* ten, wat bouillonblokjes enz. gekocht, samen voor 12 franc (nog geen 75 cent). Op den terugweg bleek het- op den Cabergerweg zeer druk; het stoomtram* roetje was juist gearriveerd! Ook al om niet weer de route over den Caberger* weg te maken, werd voor dc grens links afgeslagen, de kanaalbrug over en werd de Smeermaeserdijk gekozen voor den terugweg. Evengoed had men den weg langs de Maas kunnen nemen, maar de noodlottige gedachte om nu over den dijk te gaan, was reeds in de daad om* I gezet. Rechts onderaan tegen de helling staat een -douane-kantoor. Bovenop den dijk stond een. rijksambtenaar, en de beide jongelui, in de veronderstelling, dat dit een douaan was, gaven hem op zijn vraag direct aan wat zij te declareeren hadden. Tot hun groote verwondering hoorden zijn, dat zij bekeurd zouden worden, omdat zij hadden willen pogen invoerrechten te ontduiken. Die Smeer* maeserdijk bleek n.l. in dit geval een verboden weg, omdat de jongelui iets hadden aan te geven en niet den weg hadden genomen, waar zij bij een douane=post hadden kunnen aangeven. En daar zat de kern van het „mis* drijf". Of ze nu al gaarne hun vergissing wil= den herstellen door even terug te rijden over den anderen weg met het douane* kantoor, 't mocht niet meer. Bij den ont* anger op den weg langs de Maas werd, zooals de gewoonte is, de bekeuring uit den weg geruimd door 't betalen van boeten, in dit geval 3.70 voor de si* garetten en 1.20 voor de chocolade en andere voorwerpen. En nU waren deze overtreders nog zeer „clement" behandeld; de ambtena* ren verlaagden de boete tot de helft, omdat het hier een geval van volkomen goede trouw betrof. Haarlem'» Dagblad. Nadruk verboden.) Eindelijk weer eens een jarige in de maar wat kost 't een tijd eer familie van den baas. Dan krijg ik altijd die verpakking er af hebt. Eindelijk kan i lolly 'k beginnen! Wat zegt u, baas? NEDERLAND IN KAAPSTAD. Verscheidene Nederlanders en Afrika: nervrienden hebben het plan om den verjaardag van Koningin Wilhelmina der Nederlanden, 31 Augustus a.s., op waar* dige wijze te vieren, meldt Neerlandia. Op aanstichting en onder voorzitter* schap van den heer P. A. van Buttingha Wichers, waarn. ConsuLGeneraal der Nederlanden te Kaapstad, is 25 Juni j.l. in het Afrikaner Koffiehuis een vergade* ring gehouden van vertegenwoordigers uit het Bestuur van de afdeeling Kaap* stad van het Algemeen Nederlandsch Verbond en van de Afrikaansch*Neder* landsche Kunstclub. Er werd een com* missie gekozen met den heer P. A. van Buttingha Wichers als voorzitter, me* vrouw J. Boëscken als penningmeesteres en den heer J. L. Schoeler (van het De* partement van Onderwijs) als secreta* ris. Tevens werd overgegaan tot de be* noeming van een versicrings*. een ver* ver sellings* en een programmacommis* sie. Reeds is de groote zaal van het Spoorweginstituut voor de avondfeest: viering der volwassenen besproken, ter* wijl men in beginsel besloten heeft ook een kinderfeest op touw te zetten. Aan* genaam is het te kunnen mededeclen, dat behalve een voldoend aantal Neder* landers, een groot aantal bekende Afri: kamers dames en heeren zich tot medewerking hebben bereid verklaard. DE WINKELRUIT INGESLAGEN. Anderen sloegen hun slag. De vorige week Maandag heeft een man, in overspannen tóestand de groo* te winkelruit ingeslagen van de firma B. aan de Soetensteeg te Rotterdam De man is wegens vernieling opgeslo* ten. Al dadelijk vermoedde de hee: dat omstanders van de verwarring die dadelijk na het gebeurde onstond, gebruik gemaakt hébben, een en ander uit de étalage te stelen. Een inventa* risatie van den etalagekast bracht aar. het licht, dat verdwenen zijn: een bril* jant ter waarde van f 1640, een platina: ring met briljant, ter waarde van f 1245 en een broche met 5 parels, ter waarde van f 350. Vast staat, dat de man, die de ruit ingeslagen heeft, den diefstal niet gepleegd heeft. De heer B. is tegen dergelijke diefstallen ver. zekerd. HET DURE VALUTA*RIJWIEL. Men schrijft aan De Tijd: Boer H. uit het Brabantsche grensdorp Eersel zou zich toch ook niet de ge* legenheid laten voorbijgaan te profitee* ren van den lagen Belgischen frank, en dies zou hij het voorbeeld van zoovele onderen volgen en zich in België een goedkoop rijwiel gaan aanschaffen. Mon* ter en welgemoed toog hij erop uit, z'n portefeuille dik in dc franken. En even monter en welgemoed peddelde hij na eenige uren op z'n nieuwe blinkende fiets het Brabantsche land weer binnen. Aan invoerrechten dacht de valuta* kooper blijkbaar in 't geheel niet en reeds bevond hij zich goed en wel op vadcrlandschen grond, toen een verkeer* de weg hem opnieuw op Belgisch gebied bracht. Een korte informatie was vol* doende hem ten tweeden male Neder» land binnen te d.oen peddelen. Bij deze tweede grensoverschrijding ontmoet hij een koppel vriendelijke heeren, die be* lang stellen in zijn spiksplinternieuw vehikel. De H., op hun belangstelling reageerend. predikt den lof van zijn voordeeligcn koop en vertelt haarfiin zijn geheelc wedervaren. Toen och arme ontpopten de belangstellende heeren zich als twee dienaren der wet met het gevolg, dat de eenzame land* bouwer uit zijn portefeuille kreeg op te diepen de som en de dikte van 11 maal 4 gulden, zegge vier*en*veertig Holland* sche guldens. In welke stemming de ge* lokkige kooper van het valutariiwiel in den kring der zijnen is wedergekeerd, vermeldt de historie niet. Niet schrokken? Natuurlijk niet, ik eet altijd keurig! behalve als niemand op me let. Daar heb je dat jongste kind! Gewei- Nou heb 'k tenminste i dige lolly-liefhebber, dat kind de rest op te vreten! EEN WAARZEGSTER GEARRESTEERD. „Mij'i zegen op je geluk" Uit Almelo wordt aan Het Volk ge* cld: Dezer dagen kreeg een winkelier te Almelo handelende in fruit cn aardap* pelen, bezoek van een zigeunerin, die om ccn mandje aardappelen vroeg. Nadat haar deze waren verschaft, bood ze de vrouw van den winkelier, die haar hielp, aan, haar de toekomst voorspellen. Uit angst voor de zigeunerin liet de vrouw zich overhalen. De winkeliers* rouw moest drie zilverstukken in de hand nemen; dat was noodig. om de toe* komst te kunnen ontsluieren. Ze nam drie kwartjes in haar hand. doch dit was niet voldoende; er moesten nog 3 zilveren guldens bij. Ook hieraan werd voldaan. De zigeunerin streek hierop het geld van de hand van de verbaasde winke* hersvrouw en gaf haar „mijn zegen op je geluk". De politie, die spoedig getelefoneerd was, wist de zigcunervroüw spoedig te achterhalen en te arresteeren We vermoeden dat de justitie haar be: halve de f 3.75 en het mandje aardap* pelen ook nog wel iets zal schenken voor haar „zegen". ITALIAANSCHE OORLOGSSCHE* PEN. In de haven van Amsterdam zijn twee Italiaansche oorlogsschepen aangeko* men. Ze blijven daar tot 11 dezer. ONDER DEN INVLOED VAN DRANK. Mei een brandende lamp geworpen. Te Amsterdam is een 30 jarige man aangehouden, die in een perceel m de Monniken dwarsstraat een man en een vrouw een brandende lamp naar het hoofd had geworpen. De vrouw kreeg een schroei wond in het gelaat', terwijl de man zondanig werd getroffen, dat hij vermoedelijk een zijner oogen zal moe* ten missen. De aangehoudene bleek on* der den invloed van sterken drank te zijn. ROEKELOOS AUTOMOBILIST. Twee aanrijdingen. Te Delft is Dinsdagavond tc omstreeks 8 uur aan den, Rotterdamschcnwcg nabij de Zweth een motorrijder door een auto aangereden en aan armen en bee* nen ernstig gewond. Na door dr. Don* keTsloot uit Overschie te zijn verbon* den, is hij per auto naar zijn woning in Rotterdam vervoerd. Later werd de wielrijder W. H. Otting uit Delft door denzelfden automobilist tegen den grond gereden. Ook deze werd ernstig ge* wond. Nummer en letter van de auto zijn bekend, zoodat de bestuurder, die zonder naar zijn slachtoffer om te zien, doorreed, wel'meer van dit zaakje zal hooren. Het kan in de Golf van Biscaye, aan de Spaansche kust, leelijk spoken. Ziehier een merkwaardige foto van een petro- leumtankboot, die in dit onvriendelijk stuk oceaan een zeetje over krügt. Alle hulde aan den fotograaf die dit moment vastgelegd heeft,

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

Haarlem's Dagblad | 1926 | | pagina 5