EEN TRAGEDIE IN HET NOORDEN
De luchtvaart Is één dier over
winningen van de techniek op
de natuur. (Immers is het
zich in de lucht verheffende „zwaar
der dan de lucht" niet oogen-
schynlük een bespotting van een na
tuurwet?) die deze eeuw kenmerken en
doen onderscheiden van vorige eeuwen.
Doch ondanks t feit dat de groote evolu
ties der aviatiek, van deze eeuw zijn.
is haar geschiedenis bijkans zoo oud als
de geschiedenis van de wereld. Want
hoewel de mensch er niet vóór 5 Juni
1783 in slaagde om de zwaartekracht te
overwinnen, de ideeën hieromtrent zijn
eerbiedwaardig oud.... wie kent niet
den Griekschen fabel van Daedalus en
Icarus die zich uit het onderaardsch
doolhof redden, door zich vleugels aan te
doen? En deze vlucht zou zeker goed
afgeloopen zijn. als Icarus, in blinden
overmoed niet naar de zon had willen
vliegen en neerstortte, omdat het was
HOE DE BALLON „ÖRNEN" IN 1897 VERMOEDELIJK VERGING
Frae«Iceï
StrincTber!;
Pc Orncn, n» bet rertrclc.
Wdken weg de boeien naar alle waarichijnlijklieid volgden. De dunne- en da
Aijdre- «tippel lijn geven de vermoedelijke route der Ornen aan.
DE DOOD VAN
ANDRÉE, FRAENKEL
EN STRINDBERG
HELDENDMOED
EN VALSCHE
SCHAAMTE
De poolboel
Een der aangespoelde boeien
De loods in
by zoon cadaver hoort. Lerende wezens
ontdekte hij niet. slechts eenige meeu
wen fladderden af en aan. Er zijn tal
van gegevens, die de stelling dat Leh-
mann de overblijfselen van de Ornen
heeft gezien, zeer aannemelijk maken.
Helaas heeft de gezagvoerder, toen hij
ontdekte dat geen levende wezens op
het wrak waren, dc steven gewend.
..Het vliegveld" waaraan wy ook de
illustraties ontleenen voor dit artikel,
heeft in 1927 nog eens een beschouwing
gegeven over de oorznak van dc ramp;
Dc Ornen verloor zooals wy al zei
den een groot deel der sleepkabels,
waardoor van de sleepvaart niets meer
komen kon. Dc ballon steeg dadeiyk tot
veel te grootc hoogte. Behalve aan het
gewone gasverlies heeft de Ornen dus
aan buitengewoon gasverlies geleden,
door voortdurend stijgen en dalen. N3
twee dagen dreef de ballon terug tot de
plaats waar zU vóór twee dagen was.
Daaruit biykt dat geen sterveling
óók Andréc niet con goede berekening
heeft kunnen maken over den waar-
schynlijken duur van den Zuidenwind.
Hoe zou dat ook mogelijk geweest zijn?
Andrée kwam dus geheel bedrogen uit.
zoowel in zyn verwachtingen betref
fende de sterkte als betreffende de rich
ting van den wind.
Bij dit artikel is een kaart
(uit Vliegveld) gevoegd. waarop
de richting is aangegeven. die
de Ornen en boeien waarschUniyk heb
ben genomen volgens de berekening
van Prof. Nathorst. Men neemt aan dal
Virgohaven.
de berichtlooze boeien, '.egclyk. uit nood
overboord zijn geworpen. Zeer vaar-
schyniyk heeft ..dc Adelaar'* ook een
deel van dc ondergang te danken aan
ysafzetting op touwwerk en wand ..Da
Norgen" heeft Immer; dezelfde onder
vinding moeten opdoen by haar vaart
van Spitsbergen naar Alaska?
Men kan zich cenigszins den dood
voorstellen der drie reizigers, die alles
opofferden. instrumenten, leeftocht,
kleeren, boeien, om dc ballor, te doen
stUgen. Mogeiyk is zeer goed dat r.y ook
de mand prijsgaven, en staande in den
ring hopende op redding den dood in de
Noordelijke IJszee tegemoet gingen
Op 1 Juli 1901 mocht Salomon August
Andrée's testament geopend worden.
Daaruit bleek, dat hU zelf de grootste
pessimist was. overtuigd van zyn on
dergang. niet terug durfde voor
het oordeel der wereld. Hierin was deze
held dus klein. Heeft hU zelf niet ge
schreven: ..Dit is myn laatste testa
ment. gemaakt aan den vooravond van
een reis vol gevaren, een reis zooals de
wereld nog nooit gekend heeft. Mijn
voorgevoel zegt mij dat deze verschrik-
keiyke reis voor my betcckent den
dood
Deze bekentenis bewijst dat dc tra
gedie dor Ornen. reeds vóór het ver
trek uit Virgohaven. een wreede tra
gedie was van tweestryd. hoop. wan
hoop en. angst voor wat ..men"
zeggen zon In de ziel van den ontwer
per van het dol vermetele plan. Salo
mon August Andrée.
De eenige overlevende. Een postduif, nog in opgczelien toestand
in museum in Oslo
Dc Kalf afgebroken loods en de
waarmee de vleugcis gehecht waren,
smolt.
Zoo vond deze, zij het legendarische
held evenals vele baanbrekers op dit
gebied den dood. wy kunnen hier niet.
met het oog op de ruimte een overzicht
geven van de geschiedenis der lucht
vaart maar moeien toch memoreeren.
dat de ballon, de groote voorganger was
van de vliegende machine, en reeds lang
met succes toegepast werd, toen de ge
leerden, diegenen, die met plannen voor
een machine zwaarder dan de lucht
rondliepen, nog voor krankzinnig uit
kreten.
De tragedie, de rampen, die de zwarte
bladzijden vormen in dat gouden histo-
rieboek der aviatiek zijn helaas velen!
Wli zullen ze u niet allen opnoemen.
U hoeft het boekje van W. v. Pottum
'er maar op na te s'.aan (de verovering
van het luchtruim) om te weten te ko
men hoeveel offers „de lucht" heeft
geëlscht.
Het is wellicht in dezen tijd van steeds
sneller evolutie, goed om met eerbied te
denken aan de offers die daarvoor ge-
Ornen even vóór bet vertrek.
bracht moeten worden. Ook op ander ge
bied. Met weemoed denken wij aan den
onderzeeër S 4, die deze week in Ameri-
kaausche wateren in letterlijksten zin
„met man en muis" verging! In dezen
tijd van gewapenden vrede!
Salomon August Andrée vertrok in
1897 met zyn kameraden Strindberg
en Praenkel van Virgohaven in het
hooge Noorden, om per ballon, de Ome
("adelaar) over den Noordpool heen te
trekken. Ondanks dc waarschuwingen
van geleerden uit de geheele beschaafde
wereld, die het plan dolzinnig noemde.
Veel later, toen de tragedie al
weer eenige jaren achter den rug lag.
is gebleken dat Salomon August André
die meening ook toegedaan was!
Het doel der tocht was dus. om ge
dreven door den stevigen wind met
een vrlie ballon, van Spitsbergen af.
via de Noordpool naar Alaska te zwe
ven. om zoodoende zeer belargryke
wetenschappelijke opnemingen boven
de pool te kunnen verrichten. In 'de
lectuur die over deze dolle-en koene
onderneming bestaat. lezen wij dat
Andrée op 18 October in 1854 in Glenna
in de Zweedsche provincie Smaland ge
boren werd. Hij werd knap techni
cus van zijn jeugd af werktuigkun
dige. hoogleeraar, hoofdingenieur aan
een Staatsbedryf, en nam aan belang
rijke expedities deel. Hij had groote
belangstelling voor de luchtvaart. En
in Februari 1895 ontvouwde hij voor
de Koninklijke Zweedsche Academie
voor wetenschappen zyn plannen om
per ballon, een tocht naar het poolge
bied te maken. Dank zij de financieele
hulp van den koning van Zweden. No
bel en anderen (er werd een nationale
inschrijving geopend) waren de be-
noodigde 130.000 kronen spoedig bijeen
Henri Lachambre een beroemd ballon
bouwer die in Vaugirard naby Parys
woonde, kreeg opdracht om de Omen
te vervaardigen een ballongevaarte dat
4500 M3. inhoud bevatte en 20 en een
balven meter doorsnee had.
Het omhulsel was van zijde gemaakt
en telde 3360 vakken. De stiksels had
den in één lijn gedacht een lengte
van 14000 meter. Het net behoefde
15000 meter koord en bestond uit 19000
mazen.
Den zevenden Juni van het jaar 1896
vertrok een expeditie bestaande uit be
langstellenden en uit de bemanning
van de Omen uit Gothenburg om naar
het Denen-eiland te varen, dat tot de
groep Spitsbergen hoort. Twee weken
later was het Deneneiland bereikt. In
Virgohaven werd een 29 meter hoogen
ballonloods gebouwd, en bovendien een
installatie opgesteld voor het vullen
met ballongas van de Omen.
De Omen werd gevuld.
En het wachten was op den goeden
wind
De poolzomers zijn kort. Men wacht
te tot half Augustus. De goede wind
kwam niet.
De groote reis moest een jaar uitge
steld worden. De „Adelaar" ging terug
naar Parijs om tot 5000 M3 vergroot te
worden.
In het jaar 1897 (18 Mei) toog men
ten tweede male naar Virgohaven.
Dr. Nils Ekholm die verbonden was
aan het Meteorologisch bureau in
Stockholm, zou eerst het tweede lid
der bemanning zijn. Na gemaakte becij
feringen trok hij zich terug. Hy achtte
de kans van slagen zeer gering en de
kans op den dood zéér groot. De Zweed
sche ingenieur Knut-Fraenkel nam zyn
plaats in. Dat de tijden nog niet veran
derd zyn in zeker opzicht moge biy-
ken uit de feiten, dat' Ekhohn's vrouw
veel moeite heeft gedaan om mee te
mogen en dat Gordon Bennett (wiens
naam nog aan de bekende ballonwed-
strijden verbonden is), eigenaar der
New-York Herald voor een plaatsje in
de mand voor één zijner verslaggevers
50.000 gudden bood. Om technische re
denen. was de bemanning met drie kop
pen reeds absoluut voltallig.
Weer werd in Virgohaven alles gereed
gemaakt voor het vertrek. De „Adelaar"
had proviand by zich voor 4 maanden.
Het was geborgen in 36 zakken die aan
koorden van het net boven den draag-
cirkel hingen. Bovendien werden sleden
meegenomen, sneeuwschoenen en een
opvouwbaren sloep. Verder hadden An
drée. Strindberg en Fraenkel 12 boeien
aan boord, berichtboeien, kurken boeien,
half geel, half blauw. 20 c.M in doorsnee
omgeven dcor een koperen net, met lood
aan de onderzijde verzwaard, van boven
afgesloten met een stop om de be
richten die men er in kon doen. voor
vocht te vrijwaren. Een boei was groo-
ter dan alle anderen Die zou by de
Noordpool uitgegooid worden
12 postduiven, waarvan enkelen vry
langen tijd op het Denen-eiland hadden
gehuisd werden eveneens voor bericht
geving meegenomen.
Doch veel kans op succes was er wat
deze arme dieren betrof niet. zy zou
den toch afstanden van meer dan 2000
K.M. moeten afleggen over onherberg
zame oorden, waar geen voedsel te vin
den zou zijn om de til weer te berelken.De
duiven droegen de merken „Andrée" en
„Aftonbladet. Stockholm".
Andrée dacht den afstand van 3700
K.M. naar Alaska in C dagen, (met een
gunstigen zuiden wind) te kunnen af
leggen. Technici bestreden And rée's
plan, vooral op het punt van gasverlies.
Doch Andrée was niet te bewegen. La
ter zal blyken waarom!
11 Juli 1897, waait een krachtigen
Zuiden wind. Andrée gelast de gedeelte
lijke slooping van de loods, opdat de bal
lon haar kan verlaten. De mand, die 1000
pond weegt, wordt aangehaakt. Strind
berg rukt zich uit de armen van zyn
jonge vrouw a!s Andrée bevel tot insty-
gen geeft
Een oogenblik later verheft de Ornen
zich in het luchtruim. De Adelaar is
voorzien van drie zware sleepkabels die
de ballon op gelijke geringe hoogte
moesten houden, om onnoodig stijgen
en dalen tegen te gaan met weer als
gevolg: gasverlies.
Doch zie: de eerste ramp: Een deel
der sleepkabel breekt af, als zy vast
klemmen tusschen zware steenen. De
Ornen verdwynt tegen den einder.
om nooit terug te keeren. Door het bre
ken van deze trossen kon van een
sleepvaart niet meer komen.
Doch daarin lag niet alleen de oor
zaak van de ramp. Wij zullen straks in
het kort de beschouwing laten volgen
die technici naar aanleiding van den
ondergang van de „Ornen" hebben ge
geven.
5 weken na Andrée's vertrek kwam
het eerste en eenige postduif-be
richt binnen: „13 Juli 12 uur 30 min.
n.m. 82 gr. 2 min. N. B. 15 gr. 5 min.
O. L. Gewenschte koers naar het Noor
den. Aan boord al!es wel. Dit is mijn
derde postduifbericht. Andrée". Den 15
Juli schoot de kapitein van het Noor-
sebe schip Aken van zijn schip af dc
postduif, die dit bericht droeg, n.eer.
Nog werd in de maand Mei van het
jaar 1899 op de Noordkust van IJsiand
een boei gevonden met een mededecling
van Strindberg: „Boei nr. 7, afgeworpen
op 11 Juli 10 uur 44 n.m. op 82 gr N.B.
25 gr. O. L. Wy' zweven op 600 M.
hoogte. Alles wel aan boord. 2 andere
boeien spoelden by IJsland aan. doch
bevatten geen berichten. In 1900 werd
een boei bij Finmarken gevonden die
ook een mededceling inhield. Deze luid.
de: „Boei nr. 4. 't Eerst afgeworpen.
Op 11 Juli 10 uur n.m. Reis verloopt tot
nu toe goed. Varen op 250 M hoogte.
Richting eerst Noordclyk; 10 gr. Ooste
lijk. Dan Noordelijk. 45 gr. Oosteiyk.
Hebben te 5 uur 40 vier duiven laten
vliegen, zyn boven het ijs, dat zeer
verspreid is. Prachtig weer. Stemming
uitmuntend, Zijn sedert 7 uur 45 bo
ven de wolken.
Met het bericht van de postduif en de
tydingen in de boeien gevonden, kan
men vast stellen, dat Andrée na twee
dagen over de plek zweefde, die hy
acht uur na het vertrek had bereikt.
In 1899 werd de Poolboei gevonden
op Koning Karelseilar.d. De boei bevat
te geen tijding en was gedeeltelyk ver
nield.
Een zeer belangrijke ontdekking,
waar helaas door de betrokken scheeps
kapitein niet voldoende acht op werd
geslagen, deed de heer Lehmann. Gezag
voerder van het stoomschip Dordrecht
die op de thuisreis, na aankomst te
Archangel waar hy van Andrée's
reis hoorde ln de Witte Zee hoogst-
waarschynlijk het wrak van de Ornen
heeft zien dryven. Hij ontdekte iets
dryvends. vreemd van vorm. dat bij
windstooten van vorm veranderde. Een
doode walvisch kon het niet zyn. daar
niemand de stank bemerkte, die altijd
