ONZE HAARLEMSCHE
INDUSTRIE.
PROF. DR. EUG. DUBOIS 70 JAAR.
LETTEREN EN KUNST.
Hoest, Keelpijn
BURGERLIJKE STAND
SCHEEPSBERICHTEN
HAARLEM'S DAGBLAD ZATERDAG 28 JAN. 1928
Een beroemd stadgenoot.
NIET ALLEEN ANTHROPOLOOC.
Prof. Eug. Dubois.
Onherroepelijk gebiedt de wet. dat een
hoogleeraar. als het cursusjaar waarin
hl) zijn zeventigsten verjaardag vleide
geëindigd ls. zijn colleges staakt. En zoo
zal dan dezen zomer onze beroemde stad
genoot Professor Doctor Eugène Dubois
voor hot laatst den Amstcrdamschcn
studenten vertellen over mlneralografle
en kristallografie, over physische aard
rijkskunde, palaeontologie en geologie,
daar hij heden de zeven kruisjes achter
den rug heeft.
BUna dertig Jaren, sedert 1899. ls h(J
verbonden aan Teylers Stichting, eerst
als conservator, later als curator, cn ve
len zullen hem wel kennen, zullen weten
hoe hU vroeger vrij geregeld 's avonds
om zeven uur een wandeling langs het
Brouwerskolkje ging maken.
ZUn wereldnaam liccft prof. Dubois ge
kregen door zijn ontdekking van den
rechtopgaanden aapmensch of mensch
aap.
Dat ls een merkwaardig geval geweest,
het maakte ln de geleerde wereld bijna
evenveel rumoer als de vondsten van
Glozel van thans. En ook nu ls men er
nog niet over uitgepraat, ln 1926 kwam
in de verslagen van de Kon. Akademle
van Wetenschappen nog een verhande
ling voor over den Pithecanthropus erec-
tus, welke de laatste resultaten van het
nog steeds voortgezette onderzoek ver
meldde. Doch laten wij beginnen bU het
begin.
Prof. Dubois vatte al3 assistent van een
der grootste Dultschc morphologen reeds
het denkbeeld op, dat als er een schakel
bestond tuaachcn den mensch en de hoo.
gere dieren, deze schakel gezocht zou
moeten worden in Indië. HU was lector
in de vergelijkende anatomie te Amster
dam geweest en wist als officier van ge
zondheid naar Indië gezonden te wor
den. Van onderzoeken kwam aanvanke-
Ujk niet veel, maar door de welwillend
heid van enkele hoogcre ambtenaren
kon Dubois ln de Padangsche boven
landen verschillende grotten gaan onder
zoeken. Er werd echter niets gevonden.
Jungluihn, do bekende natuurvorscher
vermeldt echter eenlge vondsten van
voorhistorische dieren niet voorwe-
reldlUke. gelUk vaak foutief gezegd wordt
van Java cn daarheen richtte Dubois
rich nu.
Op verschillende plaatsen werd ln het
begin der negentiger jaren gegraven, de
officier van gezondheid was unthropo-
loog geworden cn werkte met twee ge
nie-soldaten cn een groep dwangarbei
ders, die hjj tot zUn beschikking had ge
kregen. Vondsten van dlcrrcsten sterkten
Dubois in zijn meening, dat op Java
een tot toen vrUwel onbekende zoogdie
ren- cn repticlenrauna had geleefd. Zoo
kwum men ook ln het dal van de Ben-
gawan-rivlcr. Wel was niet te verwach
ten, dat daar ter plaatse vertegenwoor
digers van het ras dat de ontbrekende
schakel vormde, had geleefd, maar ln de
afgezette lagen slib en klei kon men mis
schien iets vinden. In deze zg n. Ken-
deng-laycrs begon men t« graven gedu
rende den tUd van het Jaar, dat de wa
terstand van de rivier laag was. En daar
was het fortuin hem gunstig.
Dubois was ln een „knekelhuis" ver
zeild geraakt, duizenden beenderen lagen
cr op cn door elkaar. In 1891 werd een
kies gevonden die voorlooplg als afkom
stig van een bUzcnder ontwikkelde
ciümpansee-soort werd beschouwd. Maar
een maand later haalden de inlanders
uit de laag de z.g.n. lapillilaag
een fragment te voorschijn, dat zU een
schildpad noemden. Dit bleek echter het
lang gezochte te zijn, een rest van de
„missing link", het schedeldak dat
zoo afweek van die der aapachtlgen.
dat Dubois het opzU legde. Het was liet
schedeldak van den Pithecanthropus
erectus.
Kort daarop waste het water, de vind
plaats kwam onder te staan, maar nog
was het volgende Jaar in '92 dus
de grond niet droog of er werd weer ge
graven en toen vond men een dUbeen.
Wel lag het 15 Meter van de plaats waar
het schedelfragment was gevonden, maar
toch achtte Dubois het van hetzelfde
dier afkomstig.
In 1894 hield prof. Dubois zUn eerste
voordracht over den Pithecanthropus.
Volgens hem was het een dier met aap
achtige kenmerken, dat echter reeds
rechtop liep, misschien wel zeer vaak in
de boomen, daardoor een grootere her-
sencapacltelt moest hebben, zoo de ont
brekende schakel vormende tusschen
apen en menschen.
Zooals alle ontdekkingen op anthro-
pologisch gebied, werd ook die van prof
Dubois sterk bestreden en zU wordt het
nog. Het ls een meer dan behoorlUke sta
pel boeken, die Je door moet wernen, wil
Je alles zoo'n beetje gelezen hebben, wat
er over den Pithecanthropus erectus ge
schreven ls. Het zou dus veel te ver voe
ren, hierover ook maar een klein beetje
te vertellen, bovendien is het voor een
leek vaak zeer droge en taaie kost en
zonder veel interessants.
e resten van den aapmensch van
Javj, zUn te Haarlem veilig en wel op
geborgen in een brandkast in Teyler's
museum, waar prof. Dubois een aparte
Plthecantropus-kamer heeft. Afgietsels
in gips van het dijbeen en van het sche
deldak liggen echter in vitrines voor
iedereen te kijk.
Dubois heelft door deze vondst naam ge
maakt. hU heeft zUn meening er over
verdedigd tegen andere geleerden, en in
1897 verleende de Amsterdamsche uni
versiteit hem het doctoraat „honoris
causa", terwü'l twee jaar later zUn be
noeming tot hoogleeraax te Amsterdam
volgde.
Doch prof. Dubois was niet alleen an-
thropoloog. In Holland teruggekeerd
heeft hU wel in de afgeloopen dertig
jaar steeds weer nieuwe uiterst nauw
keurige studies gemaakt over den Pi
thecanthropus, maar van veel belang zijn
vooral zUn onderzoekingen naar den wa
tervoorraad in de duinen. Het is echter
beter over de theorieën omtrent het voor
komen en de herkomst van het duinwa
ter te zwUgen, daar de theorie van prof.
Dubois door anderen, o.a. door Dr. W. G,
van der Sleen is tegengesproken, Van
nut rijn zeker zUn onderzoekingen wel
geweest, vooral waar de duinen de wa
terreservoirs zijn van de groote steden.
Andere, vrijwel onbekende onderzoe
ken werden door prof. Dubois ingesteld
te Tegelen in Limburg, bij de Olsterwijk-
sche vennen in Brabant, maar de aap
mensch van Java en de duinen van Hol
land hebben toch steeds zUn grootste
belangstelling gehad.
En nu zUn loopbaan als hoogleeraar
aan de GemeentelUke universiteit te
Amsterdam ten einde loopt, heeft men
hem gehuldigd. Vertoefde prof. Dubois
den laatsten tijd in het buitenland. hU
ls naar het lage landje aan de zee te
ruggekeerd en hedenmiddag om 3 uur
zou er in een der vertrekken van het
gebouw der universiteit aan de Oude-
manhulspoort te Amsterdam een bijeen
komst worden gehouden, waar prof. dr
G A. F. Molengraaff. dr. C. Ariëns
Kappers, prof. dr. C. Fh Sluiter en prof.
dr. H. Burger, rector magnificus, prof.
Dubois zouden toespreken cn waar men
hem een geschenk zou aanbieden.
Het is een beroemd stadgenoot, die
daar hedenmiddag geëerd werd, ook wU
voegen er onze hulde aan toe.
O. Q. B.
NED. FILMLIGA.
Actie tol
van drn
toestand.
verbetering
flnanclcelen
Vrijdagavond vergaderde ln Restau
rant Brlnkmann de afdeeling Haarlem
der Ned. Filmliga, ter bespreking van
den flnanclcelen toestand en de moge
lijke actie ter verbetering daarvan. De
voorzitter, de heer J. Pfcrsich betoogde
dut dc geestdrift waarmee het plan
tot oprichting der Liga hier ontvan
gen ls (hU herinnerde aan talrUke
namen van menschen van beteekenis)
de verwachting had gewettigd van het
toetreden van een zoo groot aantal leden
dat de afdeeling niet in de financieele
moeilijkheden zou zUn geraakt, waar
van de voorzitter thans tot zUn leed-
wezen moest gewagen. Een groote en
geheel onverwachte tegenslag ls geweest
dat de Lign (hoewel zU zich ln ceen
enkel opzicht als publieke vermakelijk
heid beschouwt) dc verplichting werd
opgelegd vermakelijkheidsbelasting te
betalen.
's Oravenhage daarentegen merk
te de voorzitter op heeft een andere
opvatting ln deren en beschouwt de
liga als ren artistiek wetenschappelijke
studieclub.
Dc heer Lom an meende dat naar
zUn overtuiging deze belasting waar
niet aan te ontkomen is. op de
leden verhaald kan worden. Een voor
stel van deze strekking werd met al
ge meene stemmen aangenomen. Op
voorstel van mevrouw Frank werd be
sloten. het bestuur te machtigen het
aantal voorstellingen van 12 tot 8 te
beperken. Indien het ontbrekende geld
niet ral worden bUecn gebracht.
Staande dc vergadering werd een
propoganda-commlssie samengesteld die
poglng-m rul aanwenden om het leden
aantal te vergrooten en een reservefonds
te vormen.
ARBEIDSONGELUK TE DEN HAAG
Hedenochtend heeft bU het bouwwerk
van de bank der firma Heldring en
Pierson aan den Korte VUverberg een
ernstig ongeluk plaats gehad. Omstreeks
half tien waren eenlge werklieden bozig
met het afladen van zware Uzeren bin
ten. Hierbü ls een ongeveer 55-jarige
werkman, wonende 's-Gravesandelaan.
gestruikeld, tengevolge waarvan hU een
bint. van circa 12000 kg. over zich heen
kreeg. De man was vTUwel onmlddellUk
dood.
Hot slachtoffer was gehuwd, maar laat
geen kinderen achter.
HEEMSTEDE.
VERGADERING TUINLIEDEN.
Donderdagavond hield de onderlinge
tulnlledenvereeniglng „Aerdenhout cn
Omstreken" een zeer druk bezochte le
denvergadering. Door een groote op
komst toonden de leden hun belang
stelling ln de lezing van den voorzitter
den heer Radstnke. die ftls onderwerp
liad gekozen: „De ziekte onzer vrucht-
boomen en haar bestrijding".
Het 50e lid, dat toetrad werd een
bloemstuk aangeboden.
Uitvoerig besprak Inleider de verschil
lende vUanden van den boomgaard, zoo
als de verschillende lulssoorten mot hun
geweldige voortplanting. Zoo bleek da*,
een exemplaar in één Jaar soms 10 ge
neratics voortbrengt, met mlllloenen na
komelingen. Veel interessants vertelde
spr. van de verschillende soorten zwam
men en verspreiding der sporen, de
bastaardrups, de roest, de kruhdekte.
kevers en larven. De bessenbastanrdrups
heeft 4 generaties ln 1 jaar. waaruit
blijkt, de noodzakelijkheid om de le gene
ratie te dooden. Op het doek werd het
gesproken woord goed verduidelijkt.
Tot in détails besprak de Inleider ten
slotte de bestrUding van dc plagen in
hoofdzaak door bespultir.g waarvoor In
leider verschillende bestrUdlngsmldde-
len noemde, benevens het daarvoor
DE HONDERDJARIGE
„JAVASCHE BANK".
Een instelling van groot
economisch belang voor
N. O.-Indië.
Aan de breede Blnnennleuwpoortstraat
in Batavia staat het groote, blanke ge
bouw van de Javasche bank. Kali-Besar,
de handelswUk van de hoofdplaats ligt er
vlak bU, er achter zUn de schilderachtige
buurten waar Chincezen wor.en in hun
oude huizen, waar de smalle straatjes
van Glodok zich slingeren langs tem
peltjes en toko's.
En die ligging karakteriseert wel
eenigszins de plaats die de Javasche
bank ln het Indische leven inneemt.
Door den grooten afstand van het in vele
gevallen leiding gevende Moederland
was het bU dc economische ontwikkei'ng
van Nederlandsch Oost-Indlë nood'.j.
dat er een circulatiebank kwam, Gou
verneur-Generaal van der. Capellen
schreef ln Augustus 1823, dat de ..koop
lieden er om schreeuwden", het zou ech
ter nog ruim vier Jaar duren, vóór op
24 Januari 1828, dus deze week honderd
jaren geleden, de Javasche bank haar
bedrijf kon beginnen. Maar niet alleen
voor de Europeesche belangen heeft de
circulatiebank hare beteekenis, Chlnee-
sche landheeren en handelaars. Arabie
ren en vooraanstaande Inlanders ver
keerden steeds ln nauw contact met de
Javasche bank. Dat berustte op weder-
zijdsch vertrouwen en waardeeren, in den
tijd van' directeur Severyn kwam de
groote Chineesche bankier Tan Yang
Hong lederen dag praten over wat er
ln de Chineesche handelswereld ge
beurde. Meer dan ln Nederland veelal
bekend ls, zUn de kalme, stille Chinee-
zen betrokken bU den handel, heden ten
dage heeft de beurs te Batavia vacantie.
als het een groote Chineesche feestdag
ls. Door het contact dat zoodoende steeds
werd bewaard, ls het o.a. gelukt aan di
recteur Reissenbach om de door de Chi-
neezen op touw gezette boycot van de
Nederlandsche Handels-Maatschappij
den kop in te drukken, zoodat een crisis
werd voorkomen.
Niet altUd ls dat echter gelukt.
Toen door de eigenaardige handelin
gen van het gouvernement de bank bUna
failliet zou gaan, waren andermaal
eigenaardige gestes van de zUde der re
geering de eenlge manier om er weer
boven op te komen. Dat ging namelUk
zoo: In 1839 werd voor éen millioen gul
den aan koperen munten, die als onder
pand dienden voor de toenmaals ln om
loop zijnde kopercertificaten, op last van
het gouvernement bU de Javasche bank
gelicht. Later zouden ze wel eens terug
gebracht worden. Door onverstandige
beleggingen werden de moeilijkheden
grooter en de Bank stond voor een fail
lissement, toen een houder van een
bankassignatie betaling in specie vroeg.
De regeering zag, dat het zaakje spaak
zou loepen, gaf last, gedurende een Jaar
niet te betalen en droeg aan de rechter-
lUke macht op, om op te letten of er
ook rechtsvorderingen werden ingesteld
om de bank tot betaling te dwingen. Het
waren toestanden, die ons thans onge
looflijk voorkomen cn tegen alle rechts-
moraal indrulschcn.
Toen kwam ook de periode, die zeven
Jaren duurde, van 18411848, dat seen
dividend uitgekeerd kon worden. Ook in
later jaren Ls het niet altijd goed ge-
gaen, maar het gTootc belang dat de
.Javasche bank voor den handel in In
dië was bleek duidelUker dan ooit, toen
ln 1914 vrij onverwacht de Javasche
bank voor zich zelf moest zorgen, toen
er geen telegrammen meer kwamen uit
Holland omdat de groote oorlog uitge
broken was, toon er een stemming van
ongej-ustheld en angst hcerschte.
Door het contact dat er toen bestond
tusschen de directie, de heeren Zeilinga.
van den Berg en Gerritzcn en de han
delswereld. Door het vertrou-
wen-wekkende cn gerust-stellcnde op
treden van hen werd voorkomen, dat er
een soort bank-rush ontstond.
Hoe innig de Javasche bank met het
Indische leven verbonden ls. blijkt dui
delijk uit de Jaren waarin. bUkantoren
gesticht werden. In Semarang en Soera-
ba ja bestonden die vt^jwel al van het
begin af, toen de Padanglanden hun be
teekenis kregen, werd daar in 1864 een
agentschap gesticht, eveneens geschied
de dat te Makassar, in 1865, te Cheribon
ln '66, en te Solo ln '67.
Na de openlegging van Dell kwam in
het centrum van Medan een kantoor in
1907, Pontlanak had er het Jaar daar
voor reeds een gekregen. Het Dcllsche
cultuurgebied breidde zich uit. Tandjong-
Balei en Tandjong Poera volgden, te
Bandoeng dat toen nog in opkomst was
werd ln 1909 een kantoor geopend en
toen Pematang Siantar, de toekomstige
hoofdplaats van Dell op Amerikaanschc
wUze zich ontwikkelde, kwam er in 1916
ook daar een. En dan mag niet onver
meld gelaten worden, dat sedert 1891 te
Amsterdam een „delegatie", een bUkan-
hoor bestaat. Typeerend voor de voort
varendheid ls wel. dat in verband met
de verkeersmoeilijkheden welke Indië's
uitgestrektheid biedt, reeds onder het
beheer van Mr. G. Vissering een chèque-
en girodienst werd ingesteld.
Het geld van de Javasche bank be
staat uit muntgeld en uit muntbiljet
ten van f 5 tot 1000 toe. Vooral die
van 5 zUn zeer ln trek. zoowel bU In
landers als Europeanen, voor meer dan
twee millioen zUn er van in omloop.
Daarom ls wel eens het denkbeeld ge
opperd ze ook hier te lande ln te voe
ren. maar het zou heelemaal niet zeker
zU». of die hier ook zoo veelvuldig ge
bruikt zouden worden, Immers, ln Indië
werk Je b.v. veel met halve guldens ter-
wUl Je ze hier ln Holland maar zelden
ziet.
Van namaken van bankbiljetten heeft
de Javasche bank weinig last. ln de
safes wordt echter een groot aantal r.og
nooit in omloop gebrachte biljetten van
een bepaald type bewaard, om in geval,
dat er eens een uitgebreide falsificatie
ontdekt zou worden, direct uitgegeven en
ingewisseld te kunnen worden.
Met het beruchte kopergeld is echter
wel geknoeid. Mr. Vissering vertelt hier
over ln het boek „Nederlandsch Indië"
van ColUn: De omloop van minderwaar
dig kopergeld moet r.eer omvangrijk zijn
geweest, en van 1818 tot 1842 werd een
bedrag van 41.500.000 aan duiten in
circulatie gebracht. Het geld was echter
zoo gemakkelijk na te maken, dat zich
der politie In 1844 kwam uit, dat met
name in de fabrieken der metaalgieters
Tablerer en Colley gemiddeld maande-
lUks voor een bedrag van niet minder
dan 160.000 aan valsche Indische dui
ten werd vervaardigd, die via Liverpool
heimelijk ln Indië werden binnenge
smokkeld!
TENTOONSTELLING IN TEFLER
Reeds sedert eenigen tijd is de con-
^rvator der kunstverzameling, de heer
Buisman, bezig geweest met het omhan
gen en wijzigen der schilderen verza
meling ln de eerste tentoonstellingszaal,
waardoor een rustiger en aesthetisch
beter te overzien ensemble verkregen
werd. Nu heeft hU zUn gelukkige actie
ten deze verder uitgebouwd door het
inrichten eener tijdelijke tentoonstel
ling van aquarellen en teekeningen door
Nederlandsche meesters uit de Jaren
17501850, welke bij de kunst zooals
die nu de wanden vult, aansluit.
De Nederlandsche schilderkunst uit
deze periode bezit een aantrekkelijkheid,
waarvoor men langen tijd geen aandacht
heeft gehad. De frissche. jeugdsterke
krachtsontplooiing der schilders van 1870
overweldigde de kalme, bezadigde waar
deering die men voor haar voorgangster
gekoesterd had, en t scheen een veer
tigtal jaren lang alsof die voorgangster
slechts op sloffen geleefd had en boven
een warme stoof, naast een kopje ka
mille overleden was. Van deze, natuur
lijk lichtelUk overdreven voorstelling van
zaken ls men nu, de laatste tien jaar
ongeveer, weer bezig terug te keeren.
Voor een deel waarschijnlijk uit billijk
heidsoverweging, daar toch immers,
volgens brave lieden, het recht altijd
zegeviert. Voor een ander deel mogelijk
ook uit angst voor de onrust die de
laatstgekomenen in de gemoederen der
kunstvrienden gezaaid hebben, waaron
der er te velen zijn wier magen de ge
varieerde menus van simplistische, syn
thetische archl tektonische, dynamische
en andere schilderkunst niet verdragen
kunnen. De geschiedenis zal wel weer
uitmaken wat er van de productie van
vandaag zal over blijven en wat in de
peillooze diepten van het niet verzin
ken zal, zien wU naar de kunst van
1825 en naar die van heden dan lijkt de
afstand onoverbrugbaar en alleen maar
evident dat er thans méér neiging en
mogelUkheid voor artistieken zwendel
bestaat. Dat is geen vroolijke conclusie,
doch eene die door de eigenaardige po
sitie, thans door de kunst in het dage-
iksch leven Ingenomen, wel gefundeerd
schijnt.
Aan den anderen kant zullen wij ech
ter de al te groote enthousiasten hebben
te remmen die nu de „plaatjeskunst" der
wel zeer burgerlUke maatschappU uit
het begin der negentiende eeuw in Hol
land weer aan het ontdekken zijn. He',
blljft een tUd van artistieke rente die
verteerd wordt, uit de nalatenschap der
machtige oomes uit de 17e eeuw. Er is
niet veel nieuw gewin, geen geniale
misgreep, geen hartstocht bij een voor
ganger, Maarer zijn ook geen fra
ses, geen brutaliteit waarmee volslagen
onmacht bemanteld wordt. Er is
leder geval een zeer aanzienlijke dosis
dundigheid, en een groote trouwhartig
heid waarmee men er naar streefde met
die l-i'"dlgheld het kunstwerk te bena
deren. Kuist zU ons Doel. De leus van
ons Haarlemsch genootschap dat in dien
tijd geboren is, typeert den tijd volko
men. Kunst zU ons Middel, ware een
eerlUk, derhalve nog ongebruikt kern
woord voor velerlei probeersels van van
daag. Waarmee de afstand tusschen
toen en nu misschien is aangeduid.
En uit dien knussen tUd van, soms Ja
zeker ook al weer: voorgewende beschei
denheid komen dan toch een aantal
pittige figuren uit den algemeenen ne
vel te voorschUn. Als ge hier in de
eerste vitrine dat aquarelletje van Ka-
rel La Fargue ziet voelt ge daar wel een
slnjoor ln die wat meer kon dan pap
eten. Dat is markant en pittig geteekend
cn heeft een frischheld van kleur die
ge vUftig Jaar later bij een Weissen-
bruch terug vindt W. J. van TroostwUk
is oen schilder die uit den band van zUn
tUd springt door een eenvoudig-zulver
geuite gevoeligheid die uit een natuur
talent voortkwam; Kobeii ls een zee
schilder ln de Potter-tradltie, maar heel
knap en zuiver. Zachtzinniger, verfUn-
dcr zUn de koelenkoppen van P. G. van
Os. (Mauve's leermeester!) en niet min
der knap. Niet te versmaden zijn de
illustrators-talenten van een Dirk Lan-
gendUk, en de vaardigheid van den an
deren Van Os. den bloemen en vruch
tenvertolker.
Van Schelfhout en Wouterus Ver
schuur zUn hier nu zeer waardeerbare
aquarellen uitgelegd die hun faam ver
klaren en zelfs de ongelijke Haarlem
mer Eymer ls hier met een buitenpartij
op Kraantjelek alleraardigst vertegen
woordigd. En nu heb Ik u nog slechts
enkelen genoemd en een Barbiers, een
Gerrit Lamberts, een Kasper Karsen
den vader van Eduard) een Hulswit.
Buys, van StrU en Wybrand Hendriks
onvermeld gelaten. Maar deze tentoon-
tellinkjes in Teyler zUn nimmer met
een paar weken afgeloopen en nu er
voor deze periode eenmaal een belang-
stellng aan het groeien ls. wil ik gaarne
op een aantal dier minder bekende
schilderlevens in mUn ongeregelde aan-
teekcnlngen binnenkort terugkomen.
Het voorgaande moge alvast ter alge-
meene Inleiding dienst doen.
J. H. DE BOIS
NIEUWE SERIE.
HAVERSCHMIDT KLAJE.
Een kijkje in de chemische wasscherü mei de kostbare machines.
meest bruikbare materiaal en den tUd te Birmingham een bepaalde industrie
van spulten hiervoor ontwikkelde. BU een onderzoek
UITGAAN.
LIEDERTAFEL HAARLEM'S
ZANGGENOT".
Het concert te geven door bovenge
noemde liedertafel Ls bepaald op Maan
dag 6 Februari Ln de Gom. Concertzaal.
Hieraan zullen hunne medewerking ver-
lomer.: mevrouw C. Maks—Blom van
Woozel. mezzo-sopraan ie Amsterdam,
den heer L. Mazzoleni, le bariton, der
Italiaansche opera te Amsterdam, ter
wijl de begeleiding in handen ls van
don heer L. W. D. Keereweer te Am- het stofvrij maken van kleeden enz.,
sterdam. dit geschiedt door machines, die de stof
Een heel belangrijke Industrie in on
ze stad is ook die van de N.V. Chemi
sche Wasscherij, Ververij en Machinale
Tapijtreiniging Haverschmidt en Klaje,
gevestigd aan de Brouwersvaart 74.
Wie langs de nu juist niet bijzonder
fraaie Brouwersvaart wandelt en daar
het vrij eenvoudige perceel no. 74 ziet,
zal niet vermoeden, dat bij Haver
schmidt Klaje ongeveer 100 perso
nen, mannen en vrouwen, hun brood
verdienen. Maar wie, zooals wij, in
gelegenheid was, een kijkje in dit
bedrijf te nemen, is al heel spoedig over
tuigd, dat hier een belangrijke tak van
industrie wordt uitgeoefend.
Zooals vele andere bedrijven in onze
stad is ook dat van Haverschmidt
Klaje (een naam die hier een even
groote vermaardheid heeft verworven
als bijv. die van Vroom en Dreesmann,
Peek en Cloppenburg en Van Gend en
Loos), heel klein begonnen. Het werd in
door den heer M. E. F. Klaje ge
sticht op een terrein aan den Zijlweg
achter het spoorwegvïaducthet had
een oppervlakte van slechts zestig vlerk.
M., werd met 3 personen begonnen en
was dus zeer bekrompen. De heer
Klaje, een ondernemend man, had
echter veel succes met zijn werk, zoodat
hU zich al spoedig genoodzaakt zag, de
zaak uit te breiden. Na 3 1/2 jaar aan
den Zijlweg gevestigd te zUn geweest
werd de zaak verplaatst naar de Brou
wersvaart 74, waar geheel naar de plan
nen van den heer Klaje op een terrein
van 600 vierk. M. een fabriek gebouwd
werd. Successievelijk heeft zich de zaak
verder uitgebreid; zU beschikt thans
over een ruimte van meer dan 3000
vierk. M., waarvan nog 800 vierk. M.
voor uitbreiding vatbaar is.
„Een fabriek moet nu eenmaal gele
genheid voor expansie hebben", zei de
heer Klaje, die ons rondgeleidde. Het.
is haast niet te gelooven, zooveel ver
schillende machinerieën in een goed in
gericht bedrijf noodig zijn; hier is het
wel een industrie met veel variatie.
Wy zagen dat men juist bezig is met
een groote uitbreiding, hoofdzakeUjk
voor de expeditie. Hier wordt tevens
een nieuwe ruime lift bijgebouwd.
Achtereenvolgens namen wij een kijk
je in alle afdeelingen der fabriek.
De chemisobe wasscherij is een afdee
ling van beteekenis. De hermetisch ge
sloten groote benzine-waschmoch ines
doen tegelijk dienst als centrifuge en
drooginrichting. De beveiliging van deze
waschmaohnes komt in principe over
een met de beveiliging van de opslag
plaatsen; men voorkomt de aanwezig
heid van een mengsel van lucht en ben
zinedamp in de machine, zoodat explo
sieve gasmengsels daar niet gevormd
kunnen worden. Het middel hiertoe is
het neutrale gas. dat elke verbranding
of exploisie uitsluit. Alvorens de ben
zine in de machines toe te laten, wordt
de lucht gedeeltelijk verwUderd., echter
niet door wegzuigen, maar door inper
sen van neutraal gas, waarbij de lucht
zoozeer met dit gas wordt verzadigd,
dat het gasmengsel onder alle omstan
digheden ver over het explosiegebied
heen ls. Slechts hierna is het moge
lijk, dat de benzine in de waschmachine
toestroomt. Tijdens het waschproces,
waarbU de benzine naar believen wordt
verwarmd, wordt de vuile benzine uit de
machine gepompt, op vernuftige wijze
gereinigd, om daarna weer schoon in
de machine te vloeien. Na het was-
schen en spoelen laat men de benzine
in de ondergrondsche tanks wegloopen.
de zich ln de machine bevindende cylin-
dervormige trommel wordt nu als cen
trifuge en daarna als drooginrichting
gebruikt. Voor dit laatste wordt ver
warmd neutraal gas doorgeblazen, dat
de laatste sporen van benzinedampen
medeneemt. Alles wordt in de afdeeling
chemische wasscherij productief ge
maakt, tot zelfs het vuil toe, dat uit de
goederen verwijderd wordt en dat een
prima brandstof vormt. Onder den
grond liggen tanks met 11.000 liter ben
zine. ook hier is de beveiliging zóó
goed. dat niet eens tegen brandschade
verzekerd is.
De afdeeling ververij is ruim voorzien
van een groot aantal verfketels, kui
pen en diverse verfmachines en spoel-
machines. Onder een afdak in de open
lucht worden de tapUten geverfd. Hier
toe zUn speciale kuipen van 6500 Liter
inhoud noodig.
Een ruime droge kamer dient om den
grooten voorraad diverse verfstoffen te
bergen. Evenals de andere afdeelingen
staat de ververij onder leiding van een
eigen chef, die zich in dezen tak van
het bedrijf heeft gespecialiseerd.
Wjj krijgen een kijkje in de gordUnen-
en dekenwassoherU met bergplaats,
waar om. de zeep zelf wordt gefabri
ceerd; verder in een apart steenen ge
bouw voor het uitzwavelen van dekens
en andere wollen goederen; in de af
deeling appreteerderU en in de zaal
voor het ontvlekken, waarvoor alle mo
gelijke chemicaliën door geoefend per
soneel worden gebruikt.
Een groot aantal meisjes ls bezig in
de piisseerderU.
Ook kwamen wij in de afdeeling voor
er uit schudden en afzuigen. De zuig
kracht is zóó sterk, dat men de deuren
van dit werktuig niet open kan krijgen,
als deze machine in werking ls.
WU zagen elders een groote centrifuge
welke gedreven wordt door een motor
van 20 P.K., met een weerstand van 50
P.K. Deze dient hoofdzakelijk voor het
drogen van tapijten, welke zijn gedeta
cheerd, plaatselijk bUgeverfd of geheel
geverfd.
Op de eerste étage zijn de groote
strijkafdeelingen, waar onder leiding
van een chef vele personen bezig zUn
om alle mogelijke kleedingstukken te
stryken en heerengoederen te persen.
Dit laatste geschiedt door kleermakers.
Een verdieping hooger is de afdeeling
voor het spannen, strUken en stoppen
van gordUnen en alles wat hiermede in
verband staat. Geheel afzonderlijk is
het groote vertrek, waarin de gezwa
velde dekens worden opgemaakt Wy
kwamen daarna in de afdeeling voor het
z.g. fijne werk. Onder toezicht van
een hoofdjuffrouw zagen wU meisjes be
zig met het weer in orde maken van ge
stoomde kanten goederen voor wiegen,
enz.
Op een vernuftige wijze worden kou
de en warme lucht, naar verkiezing, in
de vertrekken geblazen en overal kan
het daglicht gemakkelijk doordringen.
Interessant is ook een kUkJe in de
groote expeditiezaal, waar de goederen
worden gecontroleerd en waar men
zorg draagt, dat de duizenden verschil
lende artikelen, met zorg verpakt weer
aan den rechtmatigen eigenaar worden
verzonden en van waaruit de goederen
door middel van een electrische lift
naar de bestelauto's worden vervoerd.
Voor de Amsterdamsche cliëntèle (Ha
verschmidt Klaje heeft in Amster
dam zes eigen filialen) is een aparte
expeditiezaal, waar de goederen in spe
ciale kisten, voor eiken winkel afzon
derlijk worden verpakt en per eigen
autodienst dagelijks (ln het drukke sei
zoen zelfs twee maal per dag) naar
Amsterdam verzonden.
Tenslotte zagen we nog een flinke
opslagplaats voor kartonnen doozen,
papier enz„ want Haverschmidt
Klaje beschikt over een eigen drukkery
voor haar reclamekaarten, circulaires
en prijscouranten. Ook liet de heer
Klaje ons nog een groote werkplaats
zien, waar eigen monteurs alle mogelij
ke reparaties en montagewerkzaamhe
den verrichten. Alle machines in het be
drijf worden electrisch gedreven; hier
voor zijn 22 diverse motoren aanwezig.
Na onzen rondgang door de fabriek
spraken we er onze verwondering over
uit. dat een dergelijk veelzijdig bedrUf
reeds na één generatie zoo'n groote
vlucht kon nemen. Volgens den heer
Klaje is dit ook te danken aan het feit-,
dat het personeel door en door gespe
cialiseerd is; velen zyn reeds meer dan
20 jaren onafgebroken bU deze firma
werkzaam.
Dat dit bedrijf ook bulten Haarlem
goed staat aangeschreven. blUkt wel uit
de geregelde jaarlijksche bezoeken van
de leerlingen van vele huishoud- en in
dustriescholen. welke van verre komen
om de fabriek te bezichtigen.
INGEZONDEN MEDEDEELINGEN
a 60 Cents por regeL
Mijnhardt* Hoesttabletten. Dooi 30 et.
Mijnhardta Keelpijntabletten, 60 en 30 ct.
Bij Apoih. en Drogisten 5
BENNE BROEK
Ondertrouwd: NL Huijsmans en D.
NL Ickenroth.
AndUk 27 Jon. v.m. van Calcutta n.
Rotterdam.
Alderamin 26 Jan. n.m. v. Colombo,
Rotterdam n. Rangoon.
Karimata p. 25 Jan. Sagres, Java n.
Amsterdam.
Ouderkerk 27 Jan. van Padang naar
Wladiwosiock.
Pallas. Bronr.vsund 25 Januari. Het
stoomschip Pallas is door den bergings-
stoomer Parat v'.otgebracht.
Prins der Nederlanden p. 26 Jan.
Ouessant. Batavia n. Amsterdam.
Riouw 27 Jan. te Marseille, Batavia
n. Amsterdam.
Riouw 27 Jan. te Marseille, Batavia
n. Amsterdam.
Roepat p. 26 Gibraltar, Amsterdam
n. Batavia.
Rembrandt 27 Jan. te Suez, Batavia
n. Amsterdam.
Schiekerk 25 Jan. v.m. te Madras.
Rangoon n. Rotterdam.
Schouwen 26 Jan. van Kotonou naar
Burutu.
*J?xel p. 26 Jan Las Palmas. Amster
dam n. W.-Afrlka.
