EEN GESPREK MET
MAS JODJANA
RADEN
VIERDE BLAD
Actie uit den ,rArdjoena
Danspose.
worden gestrekt tr éér. l&n met de schou
derbladen. de tors schynt te kantelen op
de beenen d)e wydun twee kanteelen
schUner.. En by den dans ran Solo ls
dat allee heel anders. De dansers daar
zUn schier rrouwriyk teedere prinsjes
wier gebaren rond zijn. elegant, soepel,
de armen worden nooit verheven tot
boven de schouderbladen.
De distinctie die Jodjana's dansen
kenmerkt, kenmerkt eveneens iUn ge
sprekken. Hoor hem met st 11e verbazing
vertellen over die zonderlinge waardce-
ring die hU m Dultschland ondervond.
HU heeft er met veel succes gewerkt.
Doch men kon soms rare dingen vragen.
Zoo eenmaal ln een bekend artistiek mi
lieu. Men vroeg den meester of hy vóór
de vertooning r.let eens wat aardige. by-
zondere demonstraties wilde geven van
aUn acrobatisch kunnen dan konden de
menschen tenminste zien. dat hu toch
wel iets wist en ook wel Iets kon En
by diezelfde gelegenheid vroeg het be
stuur hem of hU niet zoo heel erg dlk-
wyis .met die shawl wilde slaan". Twee
keer ln één dans was genoeg. Jodjana
vroeg of het publiek er wellicht ook prys
op zou stellen als zyn vrouw die dien
avond zou zingen vooraf als garantie
voor haar kennis, de ademhallngstech-
nlek demonstreerde.
11 Zeer belancllk ls onses Ineens een
quaestle die wy hlerbovër. terloops en
tusschen de regels door hebben aange
roerd: Wat doet het er toe dkt Jodjana
wUzig.ngen heeft aangebracht, volgens
persoonlijken kunstenaysdrang aan de
vaste, volgens regelen en overlevering
opgeteekendc principes van den Javaan
schen dans Heeft hl) daartoe als schep
pend Javaansch kunstenaar voortbouwend
op de traditie, niet het recht? En ver
andert dat iets aan het feit dal Jodjana
krachtens zUn talent en zUn voorgeslacht
Javaanse:: danser is. van Javaansche
dansen, by 'uitnemendheid? ls zyn dans
dan niet geboren uit dezelfde elemen
ten die de eeuwen oude Javaar.<che dan
sen in stand hebben gehouden?"
Men heeft Jodjana namelijk verweten
dat zyn dansen r.let echt-Javaanach zUn.
omdat zy verschillend van den tradltlo-
ncelen Javaanschen dans. De schilder
Th. B. van Lelyveld een groot kenner
op het punt van Javaansche dansen
hóeft ln een open overigens waardee
renden brief dit gevoelen aan Raden
Mas Jodjana kenbaar gemaakt.
Jodjana heeft daarop onder anderen
rc antwoord:
..lk reken my tot <k Javaansche
dansers.
..DU ls al waar ik aanspraak op
maak".
,Jk ben en voel me ln wezen door
cn door Javaan, doch voor een klas
siek-Ja vaanach danser heb ik me
nooit uitgegeven, noch de tradities
van de kunst van myn volk gemin
acht".
..Men kan door het krampachtig
vasthouden van overgeleverde traditie
alleen, geen kunst, welke dan ook.
doen voortleven. Schoon* traditje;
kunnen een grooten steun geven, doch
de scheppingskracht, waarmede men
op het bestaande kan voortbouwen
is te tod ten ln den kunstenaar zelf
bovenarmen ter hoogte van de schou
ders uitspreiden Doch in het tweede ge
deelte van den Vishnu-dana. waar deae
rich klaar maakt tot den strijd tegen
demonische elementen en ook gedurende
den strUd zelf. wyk ik af van de begin
selen van den fyneren dans en pas ik "n
krachtige, forse he arm- en beenbewe
ging toe Aan het alot, wanneer de
Viahnu op zyn lotus-kroon is gezeten en
een predikende houding aanneemt,
meen lk niet beier te kunnen doen dan
een Buddhis'.ische niudra ln toepassing
te brengen".
Uit deze citaten uit Jodjana's ant
woord leer de lezer dat Jodjana
dus allerminst wil doorgaan voor
den vertolker van klassieken Javaan
schen dans. Doch hy is toch uit traditie
gesproten en daarna in n v*o rich
ting gegnxid weke r.c...i.j toch sul
ver Javaanaoh la.
I> een .ge zuiver westerache factor in
Jodjana's kunst is de muziek en dan
nog alleen wat betref: het Instrument
dat hy doet gebruiken De vleugel.
Waarom Jodjana de gamelan nlc; rc-
bruikt weet hy zeer afdoende te moti
ve* ren:
-Ten eerste heb lk niet alt yd te be
schikken over de noodige gamelan-In
strumenten en bovendien brengt een
gamelan-orkest-begeleiding hee! vee!
onkosten met zich mee Gesteld dat ik
we! de vrye beschikking over een stel
behoorlijke gamelan-instrumenten had.
dan nog zou lk hier :e lande en elders
in Europa geen goede bespelers kunr.en
vinden De meeste myner lande» noot en
die op de gamelan kunnen sprlen ztJn
studeer<nden. zoodat re eventueel
slechts ln hun vryen tyd hunne mede
werking zouden kunnen verleencn.
waardoor lk niet van hen kan vergen,
dat ze geregeld repetities meemaken.
Voor een (red samenspel zlln gf- - 'do
repetitie, echter absoluut noodzakelijk.
Sommige «de meestenvan de ime-
irn-spelers zyn beginnelingen, die van
begin af aan moeten worden opgeleid,
aooda: de voorbereiding tot eer. eenlgs-
zina behoorlijke uitvoering heel veel tyd
ln beslag zou nomen Het behoeft d'ua
geen naderen uitleg, dat door deae om-
star figheden het muzikale gedeelte
van een echt Javaanschen dansavond"
acer zwak ia.
Vleugel-begeleiding la <a bUJft aHUd
een hulpmiddel, doch dit li ml. mita
met begrip en beheersching van Ooster-
sche rhythmen ge*pee M. verreweg
profereeren boven een zwak en dilet
tanterig gamelanspel. dat eerder een
belemmering voor tiet danaan zou ziju
dan oen stom.
Deze algemeene causerie over Rd.
Ma Jodjana's komst, over wat rondom
hem ls. over den arbeid die hy tezamen
met zyn vrouw verricht la bedoeld om
den lezer lets dichter te brengen by het
leven van een groot Indoneslèr Wy
miaaen weliswaar in de starre letters,
ln de kolommen druks het beweeg!ykc
tafereel van zyn dansend lichaam, bet
levende poCern of het stille gebed van
ziln pe-tyleerde gebarence muz.ek van
zyn kunst, doch wellicht dat zy die
hem zagen zich thans weer levendiger
de emotie herinneren die zUn dvnsen
verwekken en dat zU die hem niet za
gen. de gelegenheid zullen zoeken om die
emotie ook deelachtig te worden.
F ALTHOFP.
iv kop midden In de pagina en de twee
foto's rechis en links aan den voe: van
het blad zUn van bet atelier Berssen-
brugge ln den Haag en nog nooit te vo
ren gepubliceerd
De Javaan over Javaansche kunst
De formule van zijn kunst
Het ls buitengewoon in teres sant om
kennis 'x nemen van wat Jodjana elders
in Oedava heeft gezegd:
Elke wyzsging. we'.kc dan ook. kan
niet anders dan strydlg zyn met be
paalde regelen en dogma's. De vraag 1»
nu, moet de Javaansche danser van
heden zich voortdurend zoo streng mo
gelijk houden aan deze vaste regelen,
ook Indien hy nieuwere en frisse her*
Inzichten heeft? Moe: hy met ander*
woorden zich steeds laten b'nden aan
de traditioneel* begrippen, ook indien
hy deze niet meer kan voelen, omdat
hy nu eenmaal andere gevoel*- en denk
wijzen heeft dan zyn voorouder»? Ik voor
my vind. dat de modern-Ja vaansch'
dar.skunatenaar niet mag aarzelen om
indien hy een persoonlijk inzicht heeft
dit ook ln zyn kunst naar voren te
brengen, ook al zou dit in stryd zyn met
de conventloneele regelen van zyn land
HIJ moet alleen dan de traditioneele be
wegingen en. gebaren toe pawn indien
hy deze werkeiyk"voelt als een nood
zakelijke uiting van het rhythme dat lr.
zyn diepste mnerlyk trilt ander» 1*
zoo'n gebaar dood *n dus overbodig Ir.
den Vuhnu-dans byvoorbeeld heb ik
min of meer gebroken rrxt de bestaan
de regelen en opvattingen, want de
Viahnu. zooals we deze in het wajang-
wongtpei kennen, wordt steeds voorge
steld als een fijne figuur, zoodat de
dans ook «en fUne dans moet zyn ei:
bijgevolg de danser nooit zyn beenen
hoog of krachug mag optillen, noch zyn
Een karakteristieke gelaatsexpressie in de ,/krdJocnu -dans.
romp-, arm- er. beenbewegingen gelijk-
mat_g machinaal uitvoerder..
Het zou natuurlyk verkeerd zyn uit
Jodjana's verbazmg af te leiden dat d'
Indische danser zich met voortduren-!
oefent Integendeel. De oefening is ech
ter anders, zy houdt zich strikt aan den
lust tot dansen, en de leider corrigeer
corrigeert voortdurend. Zocals een kind
leert praten van zyn moeder, zoo leert
de aristocratische Javaan dansen van
zyn hooggeplaatsten en hoogvereerde;
voorganger.
En hoe is Raden Mas Jodjana er toe
gekomen om zyn leven te gaan wijden
aan den dans?
De aanleiding daartoe was een vreemde
een romantische. Zy leert hoe het
leven van een mensch bestierd wordt
door onnaspeurlijke motieven. Jodjana
studeerde om zich voor te bereiden voor
zyn ambteiyke loopbaan. Toen kwam d«
watersnood. En ook Jodjana's landgenoo-
ten kwamen op zekeren dag bijeen om tt
beraadslagen hoe zy cenigermate der.
nood van vele Nederlanders konden
lenigen. Zy besloten een Indischen avond
te organlseeren. waarvan de opbrengst
afgedragen zou worden aan de slacht-
ven Javaansche opera van Constant v
d. WaL Jodjana danst* daann self me*
Toen de repetities en de première voorby
waren voelde hy zich als geheel vernield,
dit was naar zyn gevoel profanatie ge
weest van den heiligen Javaanschen
dans in een Westersch milieu, met
kunstlicht, en décors. Jodjana voelde
zich volkomen gedeprimeerd. Vele ande
ren zouden vooral als zy zooals Jod
jana toen. nog dilettanten waren de
danskunst er aan gegeven hebben. Niet
aldus Jodjana. Me: een wonderlyke veer
kracht richtte hy zich weer op. om te
toonen wat dan w e 1 dansen was. om
revanche te nemen. En zoo ontstond de
onvergeiykeiyke creatie: Viahnu.
Jodjana is dus. hy verklaar: het na-
drukkeiyk. felteiyk ondanks z ch zeiven
danser geworden, want hU heeft nooit
zelfs niet na zyn eerste successen, die
bedoeling gehad.
Raden Mas Jodlana ls een tengere
slanke Javaan. Zyn gelaat is een ex
pressief masker: het hooge voorhoofd,
schiet m een boog vooruit van onder het
langgedragen gitzwarte haar. De lenige
jongensachtige gestalte wordt echter
groot en forsch en breed van wyde gc-
Gebaar uit Vishna.
Javaansch danser voort
bouwend op de aloude traditie
Ik. reken mij tot de Javaansche dan
sers. Dat is al waar ik aanspraak
op maak.
offers van den watersnood. En ieder zou
daartoe het zune bijdragen. Iemand zou
dansen. Wie? „Jodjana probeer jy het
eens". En Jodjana's prestaties bleken
ruim voldoende. Zoo trad hij voor de eer
ste maal op Henri Borel komt de eer toe
Jodjana in zekeren zin te hebber, ont
dekt hij was de eerste die schreef d;.t
een groot kunstenaar hier om Neder-
landsche aandacht vroeg. Vele malen na
dien werd Jodjana ultgenoodlgd om t*
darden; en zoo kwam htj er toe om wat
hy In Indlë nooit zou hebben kunnen
doen. voor Europccsch publiek den Ja
vaanschen dans te demonstreeren. En hy
heeft daar veel goeds mee gedaan. Hy
heeft daarmee dc harten gewonnen van
duizenden Europeanen voor de Javaan
sche kunst voor de Javaansche bescha
ving. voor de Javaansche aristocratie des
geestes.
Eens regisseerde Jodjana een Indisch
ballet voor een vrüwel onbekend geb'.c-
baren. als Jodjana *en:ge kenmerkend;
styien demonstreert. Da: ls ook de won
derlyke gewaarwording die men krygt als
Jodjana op het tooneel danst. Als hy
een vrouw verbeeldt dan is zyn dunne
lichaam teer en f rag'el. dan zyn alle
bewegingen rond en gesloten, dan straalt
Iets vrouwelijks uit heel zijn wezen, niet
alleen omdat hy de techniek van den
Javaansch-vrouwelyken dans zoo vol
komen meester is. doch ook Om
zyn scheppend kunstenaarsschap, dat
Intuïtief aanpast. Doch als hy
een krygsdans vertoont of een
Djogja'schon dans. die in tegenstelling
me den Solo'schen dans. rechthoekig is.
met forse he contouren, dan wordt dc
vrouweiyke figuur plotseling verstevigd.
t is de beenderen groeien, grooter
worden, 't ls of de spieren zwellen, en
of er taaie veerkracht gevaren komt tn
het lichaam. En het gebaar var. alle le
dematen wordt vorstelUker. rtdderiyker.
het hoofd wordt fier rechtop gedragen,
de blik priemt recht vooruit. De armen
den Javaanschen dans komt. Doch het ls
zeker dat zUn onderbewustzyn geraakt
wordt. zUn oer instinct getroffen wordt,
door datgene in den Javaanschen dam
wat ïynrecht afkomstig ls van het grond-
rhythme in het Javaansche leven.
En wilt u een duideiyker voorbeeld,
lezer? Luistert u dan naar de beeld
spraak die Jodjana's vrouw voor deze
theorie gevonden heeft. Zooals men een
tak met appelbloesems schoon vindt, zoo
vindt men den Javaanschen dans schoon.
En zooals de tak met appelbloesems uit
den boom spruit en de boom op de wor
tels rust, zoo is de Javaansche dans ge
boren uit het gewone Javaansche leven
Dat ls het raadsel van zijn betoove-
rende schoonheid. En dat is tevens dc
reden, volgens Raden Mas Jodjana's
Oosterseh inzicht (dat vele Westerlingen
met hem zullen deelen), waarom veel
van de tegenwoordige Westersche kunst
onvruchtbaar is, dood. niet bloesem-
dragend. Men wil te veel tegenwoordig,
zoo maar een tak met bloesems voort
brengen zonder het zaad te strooien dat
den boom doet groeien Men wil te
veelorigineel zyn, vergetende dat
originaliteit een paradox is.... als zy
niet begint by het zaad en de wortels.
En dat doet Jodjana's kunst. Zy begint
by het leven en bU de denkwyze die
Jodjana van zyn voorouders heeft ge
er fd. En wat doet het er aan toe dat
Raden Mas Jodjana wyziglngen heeft
aangebracht, volgens persooniyken kun-
stenaarsdrang aan de vaste, volgens re
gelen en overlevering opgeteekor.de prin
cipes van den Javaanschen dans. Heeft
hy daartoe als scheppend Javaansch
kunstenaar, voortbouwend op de traditie
niet het recht? En verandert dat Iets aan
het feit, dat Jodjana krachtens zyn ta
lent en krachtens zyn voorgeslacht Ja
vaansch danser van Javaansche dansen
by uitnemendheid is? Is zUn danskunst
dan niet geboren uit dezelfde elementen
die de eeuwenoude Javaansche dansen
in stand hebben gehouden? 1)
De practyk van Jodjana's kunste
naarsleven bewijst hetzelfde. Straks zult
u dat gewaar worden als u leest hoe hij
er, ondanks zichzelven, toe gekomen is
om zyn leven geheel aan den dans te
wijden. Doch u kimt het ook leeren uit
een staaltje van ree enten datum. Jod
jana is begonnen In samenwerking
weer met zyn vrouw met paedagogi-
schen arbeid. Hy geeft les, niet in den
Javaanschen dans, doch ln aigcmcenen
zin. Hu laat zUn leerlingen zich naar
eigen Inzicht uiten. Onder hen is een
meisje, een klein ding met voorliefde
voor poppen en touwtje springen. Als
't meiskc haar lesuurtje heeft, vraagt
Jodjana of zyn vrouw wat zy nu
wel eens graag zou willen doen. Non.
zegt het meiske. springen, spelen nv t
den bal Goed. Het meiske krijgt der.
gummi bal, dien zy laat stuiteren dat
het een lust is, en w aarmee zij de kann -
rondholt. Door middel van een spieg«!
die tegen den wand staat krygt het kmd
te zien. daarin terecht geholpen door
haar lesgevers, wat gracieus is ln haar
bewegingen en wat niet. Dan moet het
meisje dezelfde dartele sprongen doen
zonder bal. En zoo werkt Jodjana verder.
Hy en zyn vrouw steeds eorrigeerend.
doch zich ook strikt houdend aan den
aanleg van het kind, aan zyn Jeugd, aan
zyn behoefte tot vrooiyke zorgelooze
ontspanning en de eerste les: het spel.
Zoo leert het kind spelenderwijs endus
oorspro nk el yk (niet waar, van
zijn inneriyken kinderdrang uit) zyn
lichaam aesthctisch te bewegen.
Ook Jodjana heeft spelenderwijs dan
sen geleerd Als kind van 10, 12 Jaar. in
Djogjagarta.
Het dansen was een ceel der opvoe
ding. Jodjana kreeg er tel lea op de
school die hU bezocht en die bem inoesl
opleiden voor lrlandach ambtenaar. Zijn
zwager ls hofballetmeester aan het hof
van den sultan van Djogja. Dansen is
het werk van prinsen tn prinsessen. Het
is de heilige dienst die nog immer stand
houdt, het ls de kunst dor aristocratie,
cn dank zij zyn positie was Raden Mas
Jodjana ln de gelegenheid om goed te
zien danser. En dat vooral noemt hy
als één van de belangrykste factoren in
zijn opleiding Overigens was die zeer
eenvoudig Als de familie bijeen kwam.
broers, zusters, neven, nichten, cn d*
gamelan werd bespeeld dan danste
men En leerde spelenderwijs. D3t «-oord
spelenderwijs duidt meteen het groot*
verschil aan met de Europeesche metho
de van dansonderrtcht. Jodjana heef:
stom verbaasd gestaan in Beriyn. waar
taU met Teel succes heeft gedanst. Men
noodigde hem ui* om repetities by te
wonen van het SuaUbaUct H'J ztc
slechts gymnasUaeerende meisjes, die
Raden Mas Jodjana.
Zij die het voorrecht hebben gehad
de dansen van Raden Mas Jodjana te
mogen aanschouwen zullen voor al-
tyd aangenomen dat zy bewonderaars
zyn van de danskunst de herinnering
bewaren aan iets dat onvergeiykeiyk
schoon ls. Menigeen zal zich na afloop
van een avond van Jodjana echter af
gevraagd hebben wat hem nu eigeniyk
zoo aangegrepen heeft En zie: dan staat
hy voor een raadsel. Het was ..iets"
dat hem pakte. Iets dat hem wegvoerde
Iets dat hem beurtelings klein maakte,
beurtelings groot, iets dat hem een ge
voel gaf van rust, van verzadigdheid,
van yie tevredenheid. Het was Iets dat
hy ontving van den danser en dat be
vrijdde van aardsche kluisters en hem
volkomen gelukkig deed zyn. En wellicht
zal het hem nimmer te voren zóó moei-
ïyk geweest zyn om in zich zelf te ont
dekken wat de formule was voor dat
wonderlyke Iets, nog nooit zal hy zóó
naar woorden gezocht hebben om te zeg
gen aan zich zelf, waarom hy het zoo
schoon vond.
Jodjana's echtgenoote, <fle haar leven
geheel gewyd heeft, eensdeels aan Jod
jana's kunst, anderdeels aan de Hindu-
muzlek en daartoe vele jaren in Londen
beeft gestudeerd ls wellicht het com pe
ten tst om over de kunst van haar man
te oordeelen. Als resultaat van naar
peinzen over zyn werk heeft zy naar
haar meening de formule gevonden
voor dat .Jets" dat geheimzinnige fluï
dum dat van Jodjana (en van den Ja
vaanschen dans in het algemeen) uit
gaat, naar den toeschouwer.
En Jodjana zelve ls bet met de uit
spraak van zyn vrouw volkomen eens.
Het ls deze: Ieder gebaar ln den dans
van den Javaan is ontleend aan de reali
teit van het leven van lederen dag aan
gewone, menscheiyke, alledaagsche
gestes. De Javaansche dans is uiterst
gestylcerd, uiterst vergeesteiykt en ver-
fynd, doch desondanks vindt hy zyn
oorsprong wat leder detail aangaat
ln de werkelijkheid, in het leven
Cbyvoorbeeld ln het samenvouwen van
de handen tot gebed). De Ja
vaansche dans is dus gegroeid uit
het leven in de eerste plaats, en als men
dan nagaat, dat dat leven zyn on
geëvenaarde hoogtepunten heeft gevon
den ln een onovertroffen cultuur en een
mystieken godsdienst, die mede hun
stempel onuitwischbaar hebben ge
drukt op de denkwijze van den Javaan,
dan kan men nagaan hoe het komt dat
het verdansen van realistische fragmen
ten uit het alledaagsche leven als het
ware een gewijde van Javaansch
standpunt heilige lichaamsdienst is
De toeschouwer is zich niet bewust
waarom hij zoo onder de be too vering var.
Pose ifit Vishnu.
