Dr. Willem Roy aards overleden
DATUMSTUKJES
Liebermann te Amsterdam
46e Jaargang No. 13S86
Verschijnt dagelijks, behalve op Zon-en Feestdagen
Vrijdag 25 Januari 1929
HAARLEM S DAGBLAD
DIRECTEUREN: J. C PEEREBOOM EN P. W. PEEREBOOM
UITGAVE DER N.V. LOURENS COSTER
HOOFDREDACTEUR: ROBERT PEEREBOOM
ABONNEMENTEN: per week f 0.27y3, met Geïllustreerd Zondagsblad
f Ct32. Per 3 maanden: Haarlem en plaatsen waar een aeent gevestigd is
(kom der gemeente) f3.57H« Franco per post door Nederland 13-S7i4. Losse
nummers f 0.06. Geill. Zondagsblad per 3 maanden f 0.57H» franco p. post
BureauxGroote Houtstraat 93 DrukkerijZuider Buitenspaarne 12
Telefoon Nos.Directie 13082 Hoofdredactie 15054 Redactie 10600
Administratie 10724, 12713 Drukkerij *0122, 12713 Postgiro No. 38810
ADVERTENT1EN: 1-5 regels 1.75, elke regel meer f 0.35. Reclames
f0.60 per regel. Reductie bij abonnement. Annonces van Vraag en Aanbod
1-4 regels 10.60, elke regel meer f 0.15 buiten Arrondissement dubbele prijs.
Onze Groentjes (Woensdag en Zaterdag) 1-4 regels f 0.25, elke regel meer 10.10
Gratis Ongevallenverzekering voor Weekabonnés. Uitkeeringen: Levenslange ongeschiktheid en Overlijden f 600.-, Verlies van Hand, Voet of Oog f 400.-, Duim f 250.-, Wijsvinger f 150.-, Elke andere vinger f 50.-, Arm- of Beenbreuk f 100.-
DIT NUMMER BESTAAT UIT
ZESTIEN BLADZIJDEN.
EERSTE BLAD
AGENDA
VRIJDAG 25 JANUARI
Stadsschouwburg: Abonnementsvoorstelling
4de Serie: „De Strafzaak Mary Dugan", 3 uur.
Schouwburg Jansweg: Centrale Kunst Or
ganisatie. Frieda Boot, zang, Ellen Kok, piano.
8.15 uur.
Gem. Concertzaal: Gemeentelijk Orgelcon
cert. Sepha v. Beinum Jansen, viool; George
Robert, orgel, 8 uur.
Gebouw „Saiem", Bakenessergracht 65:
Evangelische lezing, 8 uur.
Cinema Palace: „Vrijspraak" 8 uur.
Luxor Theater: „De doodende kus"; „Het
Lunapark van New York", 8 uur.
Rembrandt Theater: „Vriend Harry". Too-
neel: Klawdia Gorewa en Ivan Kireeff, 7—9;
9.15—11.15 uur.
Standaard Theater. Bioscoopvoorstelling.
8 uur.
Heemstede: R.-K. Vereenigïngsgebouw,
Heerenweg: Groote jubileumstentoonstelling
afd. Heemstede Alg. Vereeniging voor Bloem
bollencultuur. 10—6 uur.
ZATERDAG 26 JANUARI
Stadsschouwburg. Het Schouwtooneel (A. v.
de Horst en Jan Musch) „Mijn vrouw wil
scheiden". 8 uur.
Gemeentelijk Concertgebouw: Balmasqué
G. J. de Lange. 8.30 uur.
Gebouw Bloemhof: „Vriendschap zij ons
Doel", Balmasqué. 8.30 uur.
Bioscoopvoorstellingen 's middags en
*s avonds.
Heemstede. R.-K. Vereenigingsgebouw,
Heerenweg: Groote jubileumstentoonstelling
afd. Heemstede Alg. Vereeniging voor Bloem
bollencultuur. 1010 uur.
INGEZONDEN MEDEDEELINGEN
CABARET MODERN
HEDEN SCHITTEREND PROGRAMMA
CATO CULP Holl. Soubrette
C0R DE JAGER J™;;1*' n,,!t
DUO DE VOS Muzikaal duo
THE 3 MORLEY'S
Zaterdag SOC1ETY-AVOND van 8-3 u.
Na 12 u. geen toegang, einde 3 u. VnacLts
AMSTERDAMSCHE PR,M*
BRANDSTOF
ANTHRACIET - MIJ verzegezl°KKEN
Groote Houtstraat 187, Telef. 12504
Amsterdam - Hilversum - Bussum - Leiden
(Ook sntbrac'et en brechco' e» toot cn'ra'e verwarming)
De ramp bij den Hoek
Voor de nabestaanden
der 8 helden
Onze inschrijving
H. B. f 1.—G. d. F. f 1.—Van 2 rubrieker-
tjes f 1.—W. R. f 2.— Bertha f 0.60; Reünie
oud-leerl. R.K. Lyceum f 10.Spaarpot Ber
tha en Jan f 0.50; Eigen geld loterijclub van
Vier f 3.50; Mevr. F. f 1.50; Spaarpot Guus
f 0.50; Van ons viertjes f 1.J. B. f 1,50; Bot
je bij botje f 2.53; G. E. B. f 5.—: M. A. f 1.—;
N. N. f 26.25; Personeel C. en A. f 25.— R. fi.
f 1.—; wed. N N. f 1.50; N.N. f 3.—; Monteurs
Drostes Choc. f?br. f 5.50; N. N. f 10.M.
G. H. f 2.—; fam. H. v. M. f 5.—; Uit den
spaarpot van Co en Gé f 1.N.N. f 0.50;
Spaarpot van Coba f 1.P. v. D., Overveen
f 2,50; Wouter D.. f 2.50; mevr. B.—V. f 3.—;
Bri f 5.Uit Annie's Spaarpot f 1.50; Mies
M. f 1.— A. O. Z. f 1.—; N.N. f 2.—; F.F. f 0.50.
Pers. N.V. Kousen- en Handschoenenfabriek
afd. vormerij en droogkamer f 11.J. v. K.
f l.J. v. K. f 1.familie M. f 1.van de
4 S-en f 1.50; R. K. f 1.50; E. V. f 1—; de
heer en mevr. H. f 10.Sjoelbakpotje O.
N. Laan Overveen f 2.50; H. H. f 2.50; v. G. te
O. f 5.—; H. M. M. N. f 5.—; J. A. J. O. f 2.50;
J. J. E. Heemstede f 10.—; mevr. E. v. P.
Heemstede f 10; A. O., Heemstede f 3.25; N.
N-, Overveen f 1.Eond van Rijwiel- en Mo-
torhandelarcn afd. Haarlem f 13.fam. v.
IT. en I. f5; v. B. 2..50; Stads Armen- en
Zekenhuis f 13.77; Uit de s"aarnot van Time
en de tweeling f 2.53; Wekker f 5.—; N. N.
f 2.53; CoHec'-e concert Zang en Vriendschap
f 21 e.van Zonnette en Bobê d'Amour f 0.50
E. P. B. f 2.50; H. L. W. f 2,50: A. T. f 1.—:
R. B. f 1.—. Totaal heden f 470.87. Vorig to
taal f 8429.27. Samen tot heden f 8900.14.
Hebt u al bijgedragen?
Doe het nul,
HAARLEM, 25 Januari.
Zwendelaars
In Frankrijk hebben ze er weer een finan
cieel schandaal bij. Ditmaal is niet de kleine
belegger het slachtoffér, maar de Staat, die
voor tachtig millioen francs is opgelicht door
een Franschman, een Rus en een Belg, ge
zamenlijk vormend den Raad van beheer
van een groep suspecte instellingen, die op
suspecte wijze orders van ambtenaren heeft
gekregen. Omdat het de Staat is vindt men
het niet zoo erg als de voorgaande finan-
cieele stormen. Weliswaar zal er van het
geld waarschijnlijk zoowat niets terecht ko
men, maar de belastingbetaler is goed voor
die tachtig millioen. Dat gaat ais 't ware
ongemerkt. Hij weet immers niet beter of
het hoort zoo.
In Duitschland zijn ze er, wat groote
zwendelzaken betreft, nog vrijwat erger aan
toe dan de Franschen, en ook daar is pas
een nieuwe grande affaire ontdekt be
kend als de zaak der wisseivervalschers, dr.
Lewin c.s.
In Engeland staan de zaken gunstiger, en
de eenige onaangename-kwestie van dezen
aard, die op het oogenblik door de justitie
behandeld wordt, is het proces tegen den
politieman Goddard, beschuldigd van om-
kooping door houders van nachtkroegen en
nog verdachter huizen. Hij zegt evenwel dat
hij het grootste gedeelte üan zijn verdachte
vermogen bij elkaar gegokt heeft op paarden
en buitenlandsche valuta.
Het lijstje is zeer vatbaar voor uitbreiding,
waarvan lk mij terwille van de plaatsruimte
en de onverkwikkelijkheid maar zal onthou
den. Wij Hollanders zouden de handen kun
nen ineenslaan over die slechtheid van het
groote buitenland, met al 2ijn financieele
zwendelaars en corrupte ambtenaren, ware
het niet dat juist de heer Salomon Lleber-
mann, tusschen twee inspecteurs in, in ons
land is teruggekeerd, hetgeen het tweede
deel inleidt van een financieel schandaal
romannetje dat ook niet bepaald tot trots
aanleiding geeft. Terwijl de herinnering aan
een reeks fraudeerende ambtenaren, en no
tarissen en knoeiende advocaten ons nog al
te versch in het geheugen ligt.
Misschien mag dé schuchtere vraag ge
steld worden, of de op finaneieelen zwendel-
in-'t-groot en óp corruptie gestelde straffen
wel zwaar genoeg zijn. Schrijver dezes be
hoort tot de (nog steéds erg modern geachte)
minderheid die gevangenisstraf inhumaan
vindt, en niets liever zou zien dan de invoe
ring van een menschelijker en ook doeltref
fender correctiemiddelop vergrijpen tegen
de maatschanpelijke orde. Maar zoolang wij
niets beters hebben mag toch de vraag ge
steld worden of het wel billijk is om een ge
wetenloos individu, dat door zijn positie en
ontwikkeling de gelegenheid krijgt om dui
zenden onschuldige slachtoffers te maken,
met dezelfde straf van éen of anderhalf jaar
of nog minder te bedeelen als b.v. den an-
alphabeet met crimineelen aanleg die eeri
enkel mensch benadeelt door een inbraak
te plegen eerste geval, en niet op te groote
schaal, anders krijgt hij meer. Er mag de
tweede en nog belangrijker vraag aan ver
bonden worden, of de straffen die bijvoor
beeld aan de eerste drie veroordeelden in de
Veendammer affaire door het Amsterdam-
sche Hof zijn opgelegd, wel voldoende .af
schrikwekkend zullen werken om andere
zwendelaars-in-wording van hun daden te
rug te honden.
Wat corruptie door ambtenaren betreft,
geldt zoo ongeveer hetzelfde. Dergelijke men-
schen beVleeden vertrouwensposities, laten er
zich veelal op voorstaan ook Kan hun on-
Het woord is aan.
George Bernard Shaw:
De ideale echtgenoote is zij die alles doet
waarvan de ideale echtgenoot houdten niets
meer.
eerlijkheid als misdrijf laag worden aange
slagen?
Nu er een soort vhn zwendel- en cor
ruptie-epidemie in gansch Euiopa schijnt te
woeden zullen diverse regeeringen wellicht
het moment gekomen achten om voorstellen
inzake herziening en verhooging van diver
se strafwet-maxima over te gaan. Als zij er
te lang mee wachten zal de openbare meening
er wel toe dwingen. Allicht is de reden, dat
Engeland in dezen tijd van groote zwendel-
affaires bevrijd blijft, dat men daar dit
soort van misdrijf veel zwaarder straft dan
op het Continent Zeven jaar is de normale
tax, die in den na-oorlogschen tijd nog aan
Horatio Bottomley en George Lee Bevan
werd toebedeeld.
Onze Parijsche correspondent schreef dezer
dagen over de werschelijkheid van strenger
openbare controle op de uitoefening van het
bankbedrijf. Ook dit is een vraagstuk dat in
meer dan een land urgent is.
R. P.
EEN WOONWIJK AAN HET
ZUIDER BUITEN SPAARNE?
DINSDAG A.S. VALT DE BESLISSING
Onze lezers weten, dat bij den gemeente
raad van Haarlemmerliede een aanvraag in
gediend is om op een terrein ten Zuiden van
den houtzaagmolen „de Eenhoorn" aan het
Zuider Buiten Soaarne een woonwijk te bou
wen. Er waren bezwaren, omdat een deel van
den raad meende, dat dit gedeelte terrein on
bebouwd moest blijven, voor het behoud van
het natuurschoon.
De stemmen staakten in den raad.
Nu komt Dinsdagmorgen 29 Januari de
raad van Haarlemmerliede samen om opnieuw
over dit voorstel te stemmen.
WELKOM, VREEMDELING.
Lieber'Liebermann daar ben Je,
Weer op Nederlandsch domein,
Bij die lieve domme menschen,
Die die Nederlanders zijn;
Plotseling was je verdwenen,
Ach, je bleef niet lang genoeg,
Voor een gast die bij zijn gastheer,
Zich zoo echt fideel gedroeg;
.Neen, dat was niet aardig van Je,
Liebermann, als je eens wist,
Hoe men je die lange dagen,
In ons landje heeft gemist;
Je bent steeds aan t woord gebleven,
Toen je hier was, ongestoord,
Maar nu je bij ons terug bent.
Komen wij eens aan het woord;
Er is veel aan je te vragen,
Sinds je van ons henenging
Tot op zekere hoogte welkom,
Niet-geheel-meer-vreemdeling
(Je arre»tant (met den reisdeken) gaat het PalcU Tan Justitie aan de PrinsengracVt te
Amsterdam binnen.
Hedenmorgen bereikte ons het ontstellen
de bericht dat Willem Royaards aan de Ri
viera, waar hij voor herstel van zijn ge
zondheid verblijf hield, op twee en zdstig-
jarigen leeftijd overleden is.
Louis Bouwmeester, de Lobo's, Chrispijn,
Mien van der Horst, Henri Brondgeest,
Hubert la Roche en thans Willem
Royaardsaan ons tooneel zijn in de
laatste jaren wel groote slagen toege
bracht. Het heengaan van Willem Royaards
is wel het ernstigste verlies, dat ons
nationaal tooneel in de laatste jaren
heeft geleden. Louis Bouwmeester was een
universeel tooneelgenie, maar Royaards be-
teekende voor ons tooneel in zijn geheel nog
meer, omdat hij het jaren heeft geleid, er
richt-ing aan gaf en bij het beste deel van
het Nederlandsche publiek weer belangstel
ling in de dramatische kunst heeft vermogen
te wekken. Kij nam in ons land eenzelfde
plaats in als een Max Reinhardt wiens
volgeling hvJ in veel opzichten genoemd
mocht worden in Duitschland. De betee-
kenis van Dr. Willem Royaards voor ons too
neel was om nog een andere vergelijking
te trekken even groot als die van Dr. Wil
lem Mengelberg voor de muziek in Neder
land.
Wij behoeven slechts enkele stukken te
noemen, die door Royaards ten tooneele zijn
gebracht, om de vooraanstaande plaats,
welke deze tooneelleiöer in ons land heeft
ingenomen, in het volle licht te stellen
Adam in Ballingschap, Lucifer, Gysbreght
van Amstel, Driekoningenavond de voor
stelling welke Royaards zelf het liefst is ge
weest Midzomemachtsdroom, Winter
avondsprookje, De Vroolijke Vrouwtjes van
Windsor, Oedipus, Elektra, Danton's Dood.
Ik dien, De Barbier van Sevilla, Het Levende
Lijk, Doodendans, Droomspel.... het waren
de gróóte voorstellingen van een nu
helaas! voorbije tooneelperiode, die al het
andere in ons lancl in de schaduw stelden.
Wanneer wij aan deze voorstellingen, elk
afzonderlijk, terug denken, voelen wij eerst
recht, wat Royaards als regisseur beteekende
ROYAARDS *LS FAUST.
en hóe onherstelbaar groot het verlies is, dat
ons land met zijn heengaan heeft geleden.
Willem Royaards was een kunstenaar van
groote, bijna heroïsche allure. Er was zoo
als Flits Lapidoth het eens zoo terecht heeft
gezegd in Royaards' figuur iets Napoleon
tisch. Hij was geen man om te dienen maar-
om gediend te worden; er ging kracht en in
spiratie van hem uit. Een heerschersnatuur.
exuberant, impulsief, spontaan, zwierig, ro
mantisch, energiek en met een bijna bo-
venmenschelijke werkkracht!
Geen tooneelspeler drong dieper in een
werk door dan Royaards! Om Strindberg
voor wien Royaards een ongekende bewonde
ring koesterde en dien hij het grootste too
neelgenie der laatste 100 jaren en den ,Um-
stürzer aller Dramatik" noemde in Neder
land te brengen, leerde hij in enkele maan
den Zweedsch en gaf hij diens Droomspel in
een eigen vertaling. Trouwens ook Jonk-
vrouwe de la Seiglière. Winteravondsprookje,
Doodendans. De Vijf Frankforters, Danton's
Dood en Welkom Vreemdeling vertaalde
Royaards zelf. Hij kende van de onder zijn
leiding gaande stukken niet alleen zijn eigen
rol maar ook de rollen der andere spelers uit
zijn hoofd.
Wanneer een tooneelwerk zijn liefde had
gaf hij er zich aan met gansch zijn wezen
en heel zijn ziel.
„Ik heb drie maanden met dit werk ge
leefd en het is mij aan het hart gegroeid"
zoo schreef Royaards mij eens naar aan
leiding van een kritiek over „Ik dien". Met
heel zijn hartstochtelijke natuur zette hij
zich voor zoo'n werk in. verdedigde het
zoo noodlg met vuur, kreeg het lief. alsof
het geheel uit hem zelf gegroeid was.
Royaards schiep een werk, dat hij opvoerde,
voor de tweede maal; den persoonlijken in
vloed van een schrijver duldde hij dan ook
niet naast zich.
Daarom was het Royaards ook niet
mogelijk concessie te doen aan den smaak
van het publiek. De stukken, welke hij op
voerde, moesten zijn liefde, althans zijn
groote genegenheid hebben Een werk. dat
voor hem geen waarde had of dat hem per
soonlijk tegenstond, zou hij niet onder zijn
leiding instudeeren, ook al zou het voor de
kas enorme recettes hebben oplgeleverd.
Dit was één der jorzaken. dat Royaards,
die het realisme en naturalisme verfoeide,
nooit behalve Schakels - een realistisch
stuk ten tooneele heeft gebracht en hij ook
zoo heel weinig voor de Nederlandsche too-
neelsch rij vers die in hun beste uitingen
realistisch van aanleg zijn heeft gedaan-
Toen Royaards Heyermans na zijn dood wil
de eeren, koos hij daarvoor zijn meest poë
tische werk het droomspel „Uitkomst
uit.
Dr. Willem Royaard» op dertigjarigen leeftijd.
Man van literaire eruditie was hU de
aangewezen persoon om Vondel Shakespeare,
Sophocles en Goethe op ons tooneel te bren
gen. Maar Royaards was te veel tooneel
speler om zich oij de keuze van zijn stuk
ken enkel door het „literaire" te laten
lelden. Een Duitsche klucht als ,De Sabynsche
Maagdenroof", waarin tooneelfiguren ala
Strleze en de „professor" var. breedo allure
voorkomen, trok hem onweerstaanbaar aan,
hij zette er zich met heel zijn persoonlijk
heid en even greote liefde voor alsof het
een werk van Shakespeare gold! Nooit deed
Royaards iets half steeds gaf hij elk op te
voeren werk de volle maat, als of het een
meesterwerk was Vandaar dan ook. dat voor
stellingen van de „gewone' stukken als De
Sabynsche Maagdenroof. De vijf Frankfor
ters, Mijlpalen, Welkom Vreemdeling. Blauw-
baard's Achtste Vrouw, onder Royaards' regie
tot tooneelgebeurienissen konden worden.
Hij gaf aan elk stuk zijn eigen stijl! Dat
was het groote, het heel persoonlijke van
Royaards' regie.
Ik geloof niet dat wij Royaards' zeer uit
zonderlijke plaats als regisseur beter kunnen
doen uitkomen dan met aan zijn opvoeringen
van Gysbreght van Aemstel te herinneren.
Hierin heeft hij wel op de meest overtui
gende wijze bewezen, hoe ver hU boven alle
andere tooneelleiders in Nederland uitging.
Nooit heeft vóór of na Royaards de Gys
breght van Aemstel een zoo grooten Indruk
op het Hollandsch publiek gemaakt als in
de opvoering onder zijn regie Hij gaf ook dit
werk zijn eigen stijl, plaatste het in het
volle licht en in de kleur var de bloeiende
renaissance en lier ons voor het eerst zien,
hoeveel „tooneel' er in den Gysbreght ver
scholen lag. De opvoeringen van Vondel's
werk waren voor het Nederlandsche publiek,
dat de Gysbrecht laten wij het maar eerlijk
bekennen vrij vervelend vond en ging zien
uit traditie en om Kloris en Roosje een
openbaring.
Voor Royaards was het tooneel geen „vak".
Hij hield van het tooneel met een bijna ge
passioneerde liefde. Dr. Walch vertelt in zijn
levensbeschrijving van Royaards in de
Jtoyaords al» Svengaü ia „Trilby"*,
