Een schets van de
Steyr-werke A.G.
ZATERDAG 15 JVM 1929
BIJVOEGSEL VAN HAARLEM'S DAGBLAD
VIJFDE BLAD
Het oude stadje en de moderne industrie.
Opperste sleur langs de transportbanden.
Automobiel-
fabricage
in serie.
werkplaatsen met de snorrende drijfriemen
die als diagonalen, evenwijdige- en snijden
de lijnen de trillende ruimte in ontelbare
vakken verdeelen. Het oor went zich moeilijk
aan den onophoudelijken donder van de
hydraulische persen die men één enkelen
klap een blok witgloeiend ijzer den ver-
eischten vorm geven, aan de snerpende
boren, vijlen, draaibanken en freesmachines,
en moeilijk went de neus zich aan de pene
trante, bijna ondragelijke geuren der lak,
die op de metalen carrosseriewanden gespo
ten wordt.
Het mooie van een dergelijke in
dustrie is haar geperfectioneerde
doelmatigheid. Geen gebaar te veel.
Alles geschiedt onder het Staat
huishoudkundige devies: „Bespa
ring van plaats, tijd en ruimte".
Het mooie: Inderdaad. Er is bijna
poëtische schoonheid in deze
door de hersenen der menschen
uitgedachte regelmaat en in de
ze snelheid. Doch er is ook iets
geestdoodends in, iets ener
veer ends; iets dat U opstan
dig maakt, dat u doet afvra
gen: wat is er nog mensche-
lijks in dezen oppersten
sleur. F. A.
Oostenrijk-SteyrJuni.
De enorme gebouwencomplexen van de Oos-
tenrijksche Steyr-Werke A.G. zijn wel in
flagranten tegenstrijd met het karakter van
het oude stadje Steyr, dat als een vergeten
Oord tegen de berghelling ligt., verweerd,
stoer, als weerbarstig gegroeid uit den rots
bodem, waarop het eeuwen geleden werd
gebouwd.
Tusschen de heen- en terugreis van den
betrouwbaarheidsrit WeenenSteyr, waar
over ik U in een vorigen brief schreef, stelde
de directie van bovengenoemde fabrieken het
gezelschap automobilisten in de gelegenheid
de reusachtige gebouwen, die de grootste
montage-werkplaatsen van EUropa bergen, te
bezichtigen.
Ter inleiding diene dan dat de Steyr-Werke
A.G. grooten invloed hebben op het wel en
wee van Oostenrijk, hetgeen men kdn be
grijpen als men beseft, dat 80% van wat in
Oostenrijk automobiel heet, het merk Steyr
draagt.
De naam Steyr is wereldbekend geworden
lang voor de Oostenrijksche automobiel
industrie tot bloei kwam) door de wapen-
fabricage die door de vermaarde Steyrsche
smederijen bedreven werd. De stad ligt tus
schen twee ijzerrijke bekkens, op het knoop
punt van twee bergrivieren, de Enns en de
Steyr en het is dus geen wonder dat zich een
wereldindustrie vestigde op de plaats waar
sedert eeuwen de smederijen vermaardheid
hadden verworven.
De pers die chassisbalken vormt.
De Steyr-Werke A.G.
in het midden der vorige
eeuw fabrikante van, over
den heelen aardbo verspreide
geweren, legde zich via de fietsen-
fabricage in 1914/15 toe op de ver
vaardiging in serie van automobielen,
die aan Europeesche eischen en vooral
aan de eischen die de bergen Jtellen,
zouden voldoen. Eigen gieterijen en carros-
seriefabrieken werden in werking gesteld.
Zélfs de fabricatie van rol- en kogellagers
werd energiek ter hand genomen, opdat de
wagen, dien men zich voorstelde te zullen af
leveren, wat motor, chassis en carroscrie be
treft een product van Steyr zou zijn. Men is
er inderdaad in geslaagd dit economische
ideaal te bereiken. Op eenige onderdeelen
voor electrische stroomgeleiding en ontste
king na, is alles aan dezen wagen eigen
fabrikaat.
Het grondbeginsel van deze reusachtige
industxüe in de bergen is naar Ameri-
kaansch voorbeeld vervaardiging in serie,
welke de radicaalste arbeidsverdeeling tot
punt van uitgang moet hebben. Deze wordt
bereikt door het gebruik van transport
banden, die men als de zenuwen en spieren
van het reusachtige organisme kan beschou
wen. Electrische zweef-, hang- en rolbanen
voeren in altijd het zelfde rustige tempo
de te bewerken onderdeelen naar de handen
der arbeiders, of in de grijpende klauwen en
borende tanden der machines. Transport
ketting genummerd 1 leidt het materiaal van
de giethal over de straat naar de machine
hallen.
De ruwe voorwerpen hangen op een
afstand van onderling 1 meter, op mans
hoogte, en zweven met een snelheid van 1
tot 3 meter per minuut naar de plaats van
hun bestemming. Als de eerste constructie
werkplaats bereikt is maakt transportketting
1 een bocht om dan weer in rechte lijn
verder te trekken langs schier eindelooze
rijen machines die beurt om beurt hun plicht
doen. Met bijna irriteerende zekerheid glijdt
het product van de ééne phase in de andere,
om eindelijk transportketting 2 te bereiken
die langs de lakinstallaties voert. Op de
ovaalvormige draaiende montageband is in
middels de constructie van den motor be
gonnen, die in dertig manipulaties van hand
tot hand, tot stand komt. Ook voor de mon
tage van het chassis benut men het trottoir
roulant. Alle benoodigde onderdeelen komen
als door een geheimzinnige voorbeschik
king gedreven van rechts en links naar
de plaats van bestemming, ook de motor.
Zestien arbeiders, twee aan twee, doen in
acht phasen een automobiel tot stand komen,
en voor U het beseft, is u getuige van het
laatste stadium: aan het eind van den
transportband wordt de carrosserie over den
wagen gestulpt; de nieuwe Steyr rolt van een
hellend vlak op den beganen grond, benzine
en smeerolie staan klaar, een man klimt
achter het stuurrad, en daar maakt de
nieuweling zijn eersten proefrit.
De baan 2,18 kilometer lang, voorzien van
scherpe bochten en moeilijke hellingen en
hier en daar opzettelijk slecht bestraat. Als
de voorgeschreven 50 kilometer zijn afgelegd
wordt de Steyr door de grijperklauwen weer
opgenomen en ter reiniging weggevoerd, om
de finishing touch te ondergaan.
Zoo ziet men onder de handen van eenige
duizenden arbeiders, onder de klauwen en
kaken van twaalf duizend machines, onder
den gigantischen druk van vijftien duizend
paardekrachten, den Steyr ontstaan....
De bezoeker heeft minstens een uur noodig
om de anderhalf millioen vierkante meter
terrein te bezichtigen. Zijn vermoeide voeten
dragen hem van de eene machinehal in de
andere, het oog went zich moeilijk aan het
bijna eindelooze perspectief der montage-
AMERIKAANSCHE
KARAKTER TREKKEN.
(Dienst van de United Telegrap.)
New-York, stad van intens ver
keer en revoutiebouio.
Over de voorsteden spreek ik niet: Brook
lyn, Long Island, Jersey, Richmond. Het
eigenlijke New-York strekt zich als een
rechthoekig schiereiland (Manhattan) uit
in een van de beste en grootste havens ter
wereld. 250 evenwijdige straten kruisen dit
schiereiland, 13 Avenues snijden het in de
lengte: dat is New-York. De Broadway slin
gert zich, een stuwende stroom van auto's
en menschen door de stad. Er is geen enkel
metropool, waar men sneller en gemakkelij
ker den weg leert. Drie ondergrondsche en
twee bovengrondsche spoorwegen razen dag
en nacht op en af, naar het Zuiden, naar
het Noorden, in de vlucht van drie Avenues.
Om acht uur des morgens om vijf uur des
middags is het gedrang levensgevaarlijk. Men
werpt zijn nikkelstuk, 5 c., in een gleuf, pas
seert het tourniquet en kan nu in alle
eeuwigheid voortsuizen, met de expres, die
alleen bij iedere tiende straat stilhoudt of
met den lokaaltrein. Het tourniquet bevat
een belichte ruimte met sterk vergrootende
lens: je nikkelstuk blijft een oogenblik als
volle maan voor ieder zichtbaar: een valsch
nikkelstuk levert vijf dagen hechtenis op.
De trein stormt aan; de coupédeuren gaan
automatisch open; je staat of zit in het ver
roeste gevaarte. Een luidsprekende telefoon
roept door den geheelen trein de volgende
halte af. Aan de kruising van de 42e straat en
de 4de Avenue ligt een onderaardsch station
„het labyrinth".
Men zegt, dat een vreemdeilng daar dagen
lang heeft rondgezwalkt en eindelijk is ver
hongerd. Dat was niet noodig geweest: het
onderaardsche station heeft vele onderaard
sch e restaurants.
Er zijn eilanden in de zee der Fifth Ave
nue, die voor de voetgangers zijn gereser
veerd. Geen auto mag de eilanden berijden.
Ik sta er naast, midden op den rijweg. Een
onbekende man trekt mij terug op het
eiland. En zegt mij: „U wordt hier stellig
overreden; maar dan hebt u recht op scha
devergoeding". Het geweldige New-York om
vat honderd steden: een Liberia, waar neger-
bourgeoisie woont; een Peking van de Chi-
neezen; een Boedapest (de Tweede Avenue
heet Goelasch-avenue)twee Ghetto's of
meer: een Napels nabij Washingtonsquare;
een Valona, een Athene, een Cettinje. Voort
durend zijn er volken bezig te verhuizen:
waar verleden jaar Joden woonden, nemen
thans Ieren hun intrek. De wijken hebben
hun historie- en oude New-Yorkers kennen
de geschiedenis. Maar er zijn geen oude
New-Yorkers: slechts een zeer klein gedeelte
van de inwoners is hier geboren. Slechts
weinig huizen zijn meer den dertig jaar oud.
Maar weinig huizen, behalve de wolkenkrab
bers, zijn bestemd op te blijven staan; zij
zijn voor vijf, zes jaren uitgevoerd: om voor
het eerste de grondbelasting op te brengen.
Op zekeren dag komt de wreede machine
aan, die op een baggermachine gelijkt en dit
provisorische huis met haar geweldige bijl
slagen vernielt. In een oogwenk zal een huis
van twaalf tot twinitg verdiepingen uit de
rotsen van Manhattan groeien. Nog steeds
niets van blij venden aard: alleen een voor-
loopïge wolkenkrabber, die in alle voegen sid
dert, in de bovenste verdieping waarvan een
eeuwige aardbeving is een krantenpaleis
misschien, een kantoorgebouw willicht, waar
men de tafelbladen aan kettingen van het
plafond neer laat hangen, om te kunnen
schrijven zonder tusschcnwanden, tachtig
redacteuren en tweehonderd typisten werken
in één zaalDat is New-York. Graniet en
bordpapier, eindelooze beweging, roes van
geldverdienen. Geldverdienen vroeg en laat,
de zenuwmolen. In de pauzen daartusschen
echter mystiek, religie, kunst, romantiek,
sentiment; wegredeneeren van de dagelijk-
sche zorg. Een dominee bestrijdt het lijfelijk
bestaan van den duivel; de bladen bevatten
verslagen, instemmende opmerkingen - blad
zijden lang.
Amerikaansche efficiency.
Ik rijd met een rijken Yankee in diens
auto ben venvonderd en zeg tenslotte: „Uw
chauffeur schijnt niet bijzonder geroutineerd
te zijn, hij mishandelt den motor." Waarop
mijn gastheer: ,Die man niet gerouti
neerd? Hij is een verschrikkelijke beginne
ling. Hij mishandelt den motor? Hij foltert
hem dood".
„Waarom huurt u dan niet
„Een beteren chauffeur? Dat zal ik u zeg
gen: een goede man vraagt 40 dollar per
week deze maar 25. Ik bespaar in 30 we
ken 450 dollar. En daar kan ik gemakkelijk
een nieuwen wagen voor krijgen."
Of: in een conservenfabriek komen ieder
uur talrijke kisten aan, ze worden snel, ruw
opengebroken, bij die gelegenheid kapot ge
maakt en geledigd. Daar komt een man het
kantoor binnen en biedt den chef een klein
modern stuk gereedschap aan; daar kan men
de kisten mede openen, zonder ze kapot te
maken. De chef zegt:
„Hoe lang duurt het zachtzinnig openen
van een kist met uw toestel?"
„Een minuut".
„Op onze manier maar een halve minuut.
Ik zou het aantal arbeiders moeten verdub
belen. Zooveel zijn kisten en spijkers niet
waard. Dank u."
Kapitalisme
Een Yankee heeft in stormachtige vaart
millioenen dollars verzameld; in zijn vrije
uren tevens een schilderijen-collectie: Ce-
zannes, Renoirs. Schenk aan het einde van
zijn loopbaan de schilderijen aan de stad en
de millioenen er bij opdat het museum in
stand blijft. De arbeiders hebben hun eigen
banken; koopen shares voor hun spaarpen
ningen, meerderheden van aandeelen, ge-
heele ondernemingen. Op zekeren dag sta
ken alle ijzergieters (of waren het zetters?
kleermakers? Ik weet het niet). De Trade-
Union (zooiets als een vakvereeniging) leent
van een der grootste banken een millioen om
de staking te steunen. De bank geeft de lee
ning zonder onderpand.
Drooglegging wijze politiek der
ondernemers?
Nog steeds onderwerp van de gesprekken.
Voorstanders zoowel als tegenstanders van
het alcoholverbod bestaan uit idealisten en
tallooze belanghebbenden. De idealistische
tegenstanders hebben het woord „vrijheid"
op de lippen. Tegenstanders uit materieele
overwegingen zijn natuurlijk de caféhouders,
vroegere jeneverstokers en bierbrouwers,
aardappelboeren. Wijn verbouwt men alleen
in Californië en Florida de gedroogde
druiven verbinden een ruim afzetgebied de
wijnboeren hebben dus niet al te veel scha
de. Wie echter heeft de prohibitie doorge
dreven? Men zegt: de groot-industrie. Rocke
feller alleen moet 100 millioen dollar er voor
geofferd hebben. Alleen uit zorg voor de volks
gezondheid? Ik geloof het. Doch er zijn lie
den die hem andere motieven toeschrijven:
de Amerikaansche arbeider hield van
„Maandag-houden". Hij belegde een aan
zienlijk deel van zijn loon in alcohol. De
grootindustrie ontnam den arbeider den al
cohol, om den arbeider tot sparen op te
wekken,, tot kleinen rentenier te maken, voor
Bolsjewisme te behoeden. Zoo zegt men. Het
zou breede kapitalistenpolitiek zijn. Sedert
de invoering der drooglegging is naar het
heet het aantal misdadigers toegenomen. De
invoering geschiedde ten tijde van den oor
log. In Europa, waar men den alcohol niet
verboden heeft, is het aantal misdrijven de.
laatste jaren toegenomen; daar wordt de
schuld er van aan den oorlos toegeschreven.
In het. middenstuk, van boven naar bene-
den: dc transportband waarop de motoren
tot stand komen, daaronder, de t^ervaardi-
ging op het trottoir-roulant van liet chassis
en links, boven: de Steyr rijdt kant en klaar,
van dc helling, onder: de eerste rit.
Gemoedelijkheid in kunst.
Men onderschat vrij algemeen het cultuur-
peil van den Amerikaan en.... zijn goedmoe
digheid. Een Amerikaan liet vele werken van
Europeesche schilders komen om ze in zijn
vriendenkring te verkoopen. De kunste
naars meenden echter, dat nu de gelegen
heid voor den grooten slag van hun leven
was gekomen en zij vroegen duizend, twee
duizend dollar voor schilderijen, gelijk
en ze hier dagelijks voor 25 dollar in den
wmkel kan koopen (dit is namelijk ongeveer
de marktprijs van een landschap ter grootte
van een dagblad wanneer er rechts be
neden niet een beroemden naam staat).
Daar passen de schilders in de V. S. en er
zijn er te veel zich bij aan.
Zij geven den Amerikaan zijn schoon
heidsideaal. The sweet girl. Schetsmatig,
vaardig neergeworpen stukken, niet tot in
détails verzorgde schilderijen vinden geen
afnemers. Het allerminst de vertolking van
het lijden: Christus aan het kruis, Sebas-
tiaan. Geen Amerikaan zal een Ka the Koll-
witz in zijn spreekkamer ophangen. Het volk
is naïef-vroolijk, geweldig cynisch, kuisch, en
gemoedelijk tegelijk. Ook op andere terreinen
van kunst kan niet iedereen hier opgang
maken.
Aanbevelingen doen veel, veel meer dan
men gelooft. Reclame, die vermogens kost,
vermag bijna alles. Doch energie, bekwaam
heid cn geduld falen. Men herinnert zich, dati
Isidora Duncan, ofschoon van geboorte Ame
rikaansche. met haar jeugdigen echtgenoot
Jessenin eenige, jaren geleden het land luid
vloekend verlieten. Zoo ging het destijds ook
Clemenceau. Toen hij bij de haven kwam
om te vertrekken, vond hij daar veel men
schen en dacht ten slotte, na alle teleur
stellingen toch nog een goeden indruk te
zullen meenemen. Maar ziet de 500 menschen
waren niet voor Clemenceau gekomen: zij
vergezelden den jiddischen afgevaardigde
Weinberg, die naar Rusland vertrok om le
vensmiddelen te distribueeren. Clemenceau
vertrok zonder afscheidsgroeten.
(Nadruk verboden.) r
LICHTENDE DIEREN.
Hoe wordt licht in het lichaam van dieren'
opgewekt? De lichtorganen proüuceeren een
stof, door de geleerden „lueïferine" genoemd,
een eiwitverbinding. Dit luciferinc verbindt
zich gemakkelijk met zuurstof. Door deze
verbinding ontstaat licht en wel „koud"
licht.
Voor de menschen heeft dit dierlijk „licht"
voorloopig geen praktische waarde, wel is het
van een groot wetenschappelijk belang. Dc
geleerden zijn toch door het onderzoek van
de lichtgevende organen tot de ontdekking
gekomen van het „luciferinc" en daardoor op
een nieuwe wijze van lichtopwekken opmerk
zaam geworden, n.l. op het „chemische licht".
Dc verbinding van luciferinc met zuurstof
is een eenvoudig procédé, dat in ieder labora
torium kan worden beproefd. De vraag voor
de geleerden is nu of het mogelijk is lucife
rinc langs synthetischen weg cn in groote
hoeveelheden te maken.
Dc geweldige pers die dc onderdeden der.
carrosserie aflevert.
