HAAR1 FM'S DAGBLAD ZATERDAG 1 MAART 1930
Indien de heer Tusenlus zijn telefoontoestel
ln een doortastende bui niet beschadigd
heeft, dan zal hij dat toch zeker eens doen!
U ziet, een steekhoudend bewijs uit het on
gerijmde.
De heer Tusenlus leidde ons in een vlug
tempo door de ijsfabriek en de uitgestrekte
koelhuizen, die op de terreinnen der Maat
schappij aan den Trawlerhaven gebouwd
werden.
Hier zuigen de pompen per tijdseenheid
meer water uit den bodem dan de gemeente
Velsen. hier wordt per dag omstreeks 250.000
K.G. ijs ln de ijsmolen gemalen. In de zeer
uitgestrekte koel- en vriesruimten liggen
duizenden kilogrammen kool, die op gezette
tijden gekeerd moeten worden, vele duizenden
eieren worden hier ln het seizoen opgeslagen
en in den vrieskelder, waar de wanden be
dekt zijn met een fijne laag ijs. liggen ontel
bare visschen, hard als een plank, broos ais
glas; Canadeesche zalm. Z ui der zee ha-me:
kabeljouw. schelvlsch. tarbot.Doch niet
alleen bevroren is deze visch. ZIJ Is ook ge
glaceerd. Dat wil zeggen, omgeven door een
dunne beschermende laag Ijs. die men /er-
kreeg door de bevroren vangst in het water
te dompelen. Door de koude van het be
vroren lichaam ontstaat onmiddellijk een
glasharde wand om het visschenlijf. Het zee
banket ziet er in dezen vorm werkelijk zeer
smakelijk uit. Ready for use" is zij zooals
de term luidt. Klaar voor gebruik. De
vinnen geknipt. De veeleisohendste kok
van het duurste Londensche restaurant, zal
er tevreden mee zijn.
Voor den leek ls de ijsfabriek het Inte
ressantst. op de plaats waar de staven ijs
(van 25 kilogram ieder) door middel van een
transportband naar de ijsmolen worden ge
leid- Deze ijsmolen bevindt zich in een on
diepe schacht, waar de blokken ingestort
worden. Zij worden aanstonds gegrepen door
de metalen kaken van de molen, die het
brooze materiaal vermorzelen tot kleine
skukjes; dit proces gaat vergezeld van een
donderend geraas. De staven zelf worden
verkregen door langs gootvormige reservoirs
gevuld met water dat eerst ontijzerd werd
pekel te voeren, dat door verdampende
ammoniak op lage tempera'uur werd ge
bracht. Zeer ingenieus werkende machines
zuigen de vloeibare ammoniak aan.
dat (voor de koel- en vriesruimten) door
spiraalvormige pijpleidingen wordt gevoerd,
waar het verdampt, door welk proces de
temperatuur van de lucht daalt.
Allerlei moeilijke vraagstukken doen zich
hierbij echter voor. In de koel-ruimten moe
ten ozonnisatoren opgesteld worden, die
ozon verspreiden, waardoor het beschimme
len van de opgeslagen levensmiddelen ver
hinderd wordt. Per uur moeten duizenden
liters koelwater opgepomt worden, het water
waar ijs van gemaakt wordt, most ontijzerd
worden en in groote condensatoren moet de
verdampte ammoniak weer vloeibaar gemaakt
worden.
Gevel van het koel- en vrieshuis „Frigo".
De N.V. Vereenigde Ijsfabrieken ls een
grootsch opgezette onderneming, (met een
moderne expeditie, groote opslagruimten /oor
reserve materiaal benoodigd voor he.
eigen bedrijf eigen lichtinstallaties enz.)
die niet alleen om den aard van haar werk
zaamheden in IJmuiden thuis hoort, doch
voor mijn gevoel ook, omdat zij ook weer
drijft, op die algemeene energie, die IJmui
den groot heeft gemaakt. Evenals IJmuiden
heeft deze onderneming moeilijke jaren ge
kend. Ook de Ijsfabrieken hebben te kampen
gehad met tegenwerking van hoogorhand.
tegenwerking in den vorm van beoa'-'ngen
waar men het nut niet altijd van begreep.
Doch evena.s umu.aen is ueze N.V. groot
geworden. ZIJ heeft zich ontwikkeld in het
élan van den arbeid tot een organisatie aie
voor IJmuiden onmisbaar Ls. Zonder de
Ijsfabrieken en koel- en vrieshuizen zou
IJmuideninvalide zijn.
....Groote machines zuigen het ammoniak
aan
Als de vloot groeit.
Het Staatsvlsscherljbedrijf: Uit het voor
gaande blijkt welk deel het rijk voor zijn re
kening genomen heeft in den kringloop van
belangen, waar binnen de grootste visschers-
haven van het continent zich moet ontwik
kelen. Hierboven werd reeds gewag gemaakt
van het contract met een Haarlemsche bank
instelling. waarbij een regeling getroffen
werd, voor het verschaffen van crediet op
ruime schaal, aan den vlschkooper; het
Staatsvlsscherljbedrijf heeft zich echter ook
belast met de exploitatie van de haven, de
hallen, de dokken, de terreinen en alles wat
daarbij behoort. Directeur van dezen tak van
dienst is de heer F. J. H. Schneiders, die ons
voor dit overzicht menig belangrijk detail
verstrekte. Hij vertelde onder anderen, dat
de visschersvloot van IJmuiden in het jaar
1929 met 26 stoomtrawlers toenam. Dat getal
zegt niet veel doch de cijfers 2 en 6 krijgen
een groote beteekenis a!s men weet. dat een
vermeerdering van de vloot met één stoom
trawler een kapitaal van 30.000 gulden op
levert. dat rechtstreeks naar belanghebben
den gaat.
Voor 26 stoomtrawlers wordt dit getal
dus 780.000. Wanneer men nu voor een be
drag aan werkmansloon f 2000 per jaar
neemt dan beteekent een vergrooting van de
vloot met 26 trawlers, een bestaansmogelijk
heid voor 350 gezinnen.
Maar ook door niet-rechtstreeksche in
komsten krijgt deze vermeerdering beteeke
nis; er komt meer visch aan de markt, de
vraag naar kolen en Ijs neemt toe. de nieuwe
schepen moeten worden uitgerust, en op tijd
worden gerepareerd
IJmuiden neemt 'n de rij der groove vls-
schershavens een zeer bijzondere plaats in.
In Grimsby, Wesermiinde Hull en Aberdeen
wordt visch aangevoerd, die afkomstig is uit
verafge'egen zeeën, uit de omgeving van IJs
land. Noord-Rusland. Labrador. Groenland,
enz. De visch uit deze streken legt het echter
wat de qualiteit betreft in ieder opzicht af,
bij die. die in IJmuiden wordt geveild. Daar
voor zijn verschillende oorzaken op te noe
men. De visch die in de Noordzee leeft, is
fijner omdat de zanderige bodem van «lc
Noordzee voor haar gunstiger ls. dan een
modderige bodem elders. Bovendien heeft de
intensieve bevissching van de Noordzee tot
gevolg, dat de visch niet te oud wordt en dat
er voor het overschietende gedeelte meer
voedsel overblijft. Tenslotte dient ln aanmer
king genomen te worden, dat de trawlers die
veraf gelegen zeeën bevisschen, lange reizen
moeten maken alvorens zij een haven kun
nen aandoen. De IJmuider vlss^hers daaren
tegen doen over een terugreis één a twea
U muiden. Een woord waar de gedach
ten hou-vast aan hebben, dat den
pal van het kamrad lfcht en het
wiel der gedachten-associaties aan
het wenteltn brengt. Zegt ge IJ
muiden, dan zegt ge visch, zee en trawler
en logger en afs.ag en pekei en ijs; dan ruikt
ge IJmuiden, want de vischlucht is penetrant
en de zeelucht is zilt; dan ziet ge IJmuiden,
den vuurtoren, de witte baan die over den
hemel den ontzaggelijken cirkelgang strijkt,
de pieren, het indrukwekkende silhouet van
de hoogovens, het water, de golven, den ho
rizon, aan den rand van den onvolprezen
Hollandschen lucht.
IJmuiden. In één adem genoemd met den
trits der grootste visschershavens van Euro
pa: Grimsby, Aberdeen, Hull, Weselmünde.
en eerste in rang voor wat betreft qualiteit.
Want de visch die in IJmuiden geveild wordt
komt uit de Noordzee met den zanderigen
bodem, de Noordzee, die rijk is aan voedsel;
en de visch uit de omgeving -van IJsland
Moerman'skust, Labrador en Groenland
die naar andere groote visschershavens gaat,
mag dan goedkooper zijn, zij is verre de min
dere ln qualiteit.
IJmuiden, dat haar ontstaan te danker
heeft aan de doorgraving van „Holland op
zijn smalst" heeft zich in weinige jaren ont
wikkeld tot één der grootste Europeesche
visschershavens en een industrieel centrum
van ongemeene beteekenis. Waar eens de
weelderige Breesaap was, het interessante
duinlandschap, dat Hildebrandt in de Came
ra Obscura beschrijft, verrijzen nu de massie
ven van de hoogovens, de stikstof- en de pa
pierfabriek. Het visscherijbedrijf met zijn
jaarlijkschen millioenenomzet deed tal
van aanverwante bedrijven ontstaan, voor de
vervaardiging van machines, scheepsbenoo-
digdheden, ijs, waardoor de geweldige cirkel,
waarbinnen de groote haven in zijn behoef
ten moet voorzien, weer grooter werd en er
weer voor honderden gezinnen méér de kans
op een goed bestaan werd geschapen. In de
moeilijke tijden hebben de IJmuidensche
vischhandelaren enorme energie ontwikkeld,
en zich nieuwe afzetgebieden gezocht toen
Duitschland door de inflatie niet meer in
aanmerking kwam; het staatsvlsscherljbe
drijf werd op grootsche wijze georganiseerd.
Ook in economisch en financieel opzicht,
want de regeering ging met de Haarlemsche
Bankvereeniging een overeenkomst aan,
waarbij het Rijk de taak van den particulie
ren afslager overnam en het Staatsvlssche
rljbedrijf zich verplichtte den vischverkoo-
pers direct te betalen na de veiling, ook als
de kooper niet in staat bleek, of bereid was,
contant te betalen. De bank belastte zich
van dien tijd af met het innen van de schul
den en kreeg compensatie voor eventueele
risico's in den vorm van rente en provisie.
En het is vooral deze royale credietverlee-
ning, die de ontwikkeling van het visscherij
bedrijf ten goede kwam.
Zoo zien wij na deze inleiding, duidelijk d
economische en financiëele struc.uur van het
geronde organisme voor ons, het organisme
dat slechts vijftig jaren noodlg had om
krachtig en volwassen te worden, dat met de
der stoere Hollandsche visschers met deze
zoete romantiek verteederd worden? Boven
in deze portretten-galerij hangt met een
punaise vastgeprikt, het prentje van een
dikwangige spartelende zuigeling, der tradi
tie getrouw, uitgestrekt op het klassieke
schapenvachtje van het fotografelljk atelier.
Maar het effect wordt eenigszlns bedorven
door de omstandigheid dat de kaart op z'r.
kant staat, zoodat het lijkt, alsof baby rug
gelings is opgehangen en wanhopige pogin
gen doet om los te komen. De teekenaar die
uit hoofde van zijn qualiteiten als caricatu
rist ln alles het malle of het humoristische
ziet, is met ware hartstocht op jacht naar
dergelijke fleurigheden. Wee dengene die nu
in zijn vaarwater komt. Een marskramer,
die in een bakkerswagen scheerkwasten, vul-
koeken, veiligheidsspelden, prentbriefkaar
ten en reepen chocola heeft opgeslagen en
aan de trawlerkade zaken doet, roept: ..Lek
kere koeken, heeren?", doch Blelkine buigt
zicht over den rand van den wagen en
vraagt, de scheerkwasten ziende, met een
ernstig en eenigszins droevig gelaat, of mat
deze kwasten de visschen ingezeept moeten
worden, vóór zij geschubd wordenl
IJmuiden. In 50 Jaar gegroeid tot één der
g-ootste visschershavens. Een woord waar
de gedachten houvast aan hebben, en dat d~
associaties in onze hersens aan het wentelen
brengt. IJmuiden.... forsch, groot, gezond
De poort van een dichtbevolkt achterland
dat zijn producten g"aag verwerkt. IJmuiden
in één adem genoemd, met de grootste ha
vens van het continentGrimsbv, Abe--
deen, Huil, Wesermünde.... de havensteden
van den zilten zeelucht, visch. pekel, ijs, de
steden waar gewerkt en gedurfd wordt
Koelte Koude - IJs.
Toen de Inflatie in Duitschland. dit afzet
gebied voor IJmuiden verloren deed gaan.
zochten de vischverkoopers zich nieuwe af
zetgebieden. En zij slaagden. Toen het bleek
dat de ijsfabricatie een noodlijdend bedrijf
was, omdat het maken van winst door aller
lei omstandigheden onmogelijk was sticht
ten de fabrikanten een nevenbedrijf waar
door de geheele onderneming loonend werd.
Het is deze gang van zaken, die kenmer
kend is. voor de ontwikkeling van IJmuiden.
Altijd waren er schrandere koppen en goede
organisatoren die begrepen, dat een haven
plaats, zoo gunstig gelegen als IJmuiden.
moest floreeren, en dat. wanneer het succes
uitbleef er eenvoudig voor gezorgd moest
worden dat de kans op succes geschaoen
werd. Wanneer bepaalde omstandig
heden IJmuiden's bloei in den weg stonden,
dan zei men rustig: „deze omstandigheden
moeten dus overwonnen worden".
En zoo ontstond naast de ijsfabriek de in-
richtinge nmet koel- en vriesruimten.
Een onm'sbaar bestanddeel in het vis-
schersbedrijf: IJs. De jaar'ijksche nroductie
loont ln de tientallen millio'ne KG
Doch achter dit enorme getal schuilt een
srroote moeilijkheid, daar dit produc
tievermogen slechts gedurende vier maanden
ten volle ten nutte gemaakt kan worden. In
den tijd van groote vangsten en betrekkelijk
warm weer (Augustus. September, October
en November) verslindt het visschersbedrijf
duizenden tonnen Ijs, maar voor de overige
negen maanden zit men in den letterlijken
zin van het woord, met de koude!
Men loste dit vraagstuk zooals gezegd
op, door het stichten van koel- en vrieshui
zen.
De geroutineerde interviewer heeft dikwijls
meer aan een karakteristiek detail uit de
omgeving van den ondervraagde, dan .aan
statistieken, balansen, of een breedvoerig.
..officieel communiqué"; veelal zeet een onge
controleerd gebaar hem meer dan een ge
documenteerd antwoord, en verraadt een le
venloos voorwerp hem meer interessants dan
^en listic betoog. De heer K. H. Tusenius,
wethouder Van Velsen en directeur van de
N.V. Vereenigde Ijsfabrieken ls een doortas
tend man.
Want de haak van zijn telefoontoestel is
verbogen. In zijn omgeving zegt dit detail
(waarop de teekenaar mij attent maakte, al
dus bewijzende dat hij over journalistieke
flair beschikt) heel veel. Nu is het
best mogelijk, dat de werkster of de
jongste bediende, in een onbewaakt oongen-
blik het telefoontoestel beschadigd hebben....
dat veranderd echter niets aan de zaak. Want
in dit geval is de fictie belangrijker en ge
loofwaardiger dan de werkelijkheid. Immers,
De poort van het dicht bevolkte
achterland. In 50 jaren gegroeid tot
Gesprekken met ingezetenen. IJmui
den en de staat. IJmuiden als
badplaats. Pro en contra.
POOiS L. A., MET TEEKENINGEN VAN
WIAD1M1R B1ELKINE.
twee machtige beschermende armen der ba-
zalten pieren, zich in de Noordzee uitstrek;
en zich landwaarts vereenigd heeft met Vel
sen en Beverwijk, aldus vormende één groote
belangengemeenschap, die met den dag aan
beteekenis wint.
De zich snel ontwikkelende havenplaats
kan in den regel niet bogen op stedelij
schoon. Zij is gegroeid langs de rechte lijnen
der harde noodzakelijkheid en door den
drang om voortdurend tegemoet te komen
aan de eischen van een grooter wordend vis
scherijbedrijf. Er was geen tijd aanvankelijk
om dien groei in aesthetischen zin te leiden
en toch is IJmuiden niet onpersoonlijk; het
heeft de indrukwekkende en architectonisch
werkelijk mooie pieren, de grootsche nieuwe
sluizen (die bijna dagelijks de belangstelling
van Nederlanders en vreemdelingen trekken),
de schilderachtige havens met de tientallen
stoomtrawlers, die een lust voor het oog zijn:
een boeiende compositie in warme bruine
tinten, in zwart, in grijs met levende toetsen
rood en blauw en wit. En boven de stoerge-
teekende Ijzeren kielen, klimt het woud van
touwen, masten, kettingen, netten, schoor-
steenen ln een ingewikkeld perspectief, langs
den hoogen kademuur.
Het overladen van visch.
Voor wie er oog voor heeft, is er in IJmui
den veel schoons. Veel krachtig schoons. Aan
boord van de aan de kade gemeerde trawlers
wordt hard gewerkt, de schuiten worden
schoon en reisklaar gemaakt, het wate
wordt over het dek gespo.en, witte wo.ker.
stoom trekken op, elders worden kolen ge
bunkerd, en bijna nooit staat het stil, dit
leven, bijna aitijd L> er de gelijkmatige be
weging van werkende mannenlichamen; hier
wordt niet gelanterfanterd, en fijn is dit alles
niet; een trawler ls geen pleizierjachtdo
schuiten zitten stijf onder de roest (af en
toe gaat er een teerkwast overheen), t hout
werk is verveloos en de scheepswanden en
schoorsteenen zijn bezaaid met witte smet
ten alsof de stucadoor zeer slordig met de
witkwast had omgesprongen. De teekenaar
begrijpt dit verschijnsel niet. Hij wil niet
aannemen dat de elegante meeuwen schuldig
zijn aan deze zeker wel wat overdadige, ver
siering.
De meeuwenZij volgen het schip op
zijn reis. En ook in de trawlerhaven houden
zij zich ln groote troepen op. Zij zijn sierlijk
en zeer vlug, zij zijn de levende vogels in het
doode bosch van het want, zij zwermen bij
tientallen als levend geworden kleurvlek
ken door de compositie van roestbruin,
zwart en grijs
Alles wat om en bij de haven staat is plomp
en vierkant en zwaar. „Nut en noodzaak'
staat eigenlijk op al deze onversierde gevels
te lezen. „Nut en noodzaak" ls het „Leitmo
tiv" èn het refrein van den arbeid aan dc
havens. En toch is er nog wel eens wat naïfs,
wat mals bij al dat stugge geploeter. Een
fotograaf, een sne'fo*ograaf. die zijn kastje
heeft opgesteld aan de trawlerhaven in de
luwte van een zwarten muur (symbool van
arbeid en kracht) en die een exposltle-tje
heeft gemaakt op zijn kastje, van een reeks
min of meer idyllische prentjes: u kent dat
wel: de stoel met gedraaide pooten, de fan
tastische achtergrond, met wolken en wou
den of zeeën of kabbelende beekjes, met
rustieke bruggetjes. Moeten de groote harten
één der grootste visscherhavens van
Europa. Van visch, koelte, koude,
ijsen locale schoonheid.
