H. Franken Jr.
I GELUKKIG NIEUWJAAR
HAARLEM'S DAGBLAD
NIEUWJAARSWENSCH
De uitbarsting van den
Merapi-
STOKEN
Weer een pionierster.
Het woord is aan...
Het Belangrijkste.
48e Jaargang No. 14570
VerscKünt dagelijks, behalve op Zon- en Feestdagen
Zaterdag 20 December 1930
HAARLEM S DAGBLAD
Directie: P. W. PEEREBOOM
en ROPERT PEEREBOOM.
UITGAVE DER N.V. LOURENS COSTER
Hoofdredacteur: ROBERT PF~REBOOM.
ABONNEMENTEN: per week f 0.27J4, met Geïllustreerd Zondagsblad f0 32
Per 3 maanden: Haarlem en plaatsen waar een agent gevestigd is (kom der
gemeente) t 3ó/kS- Franco per post door Nederland 387t£ Losse nummers
/0.06 Ueïll. Zondagsblad per 3 maanden 0-57J4. franco per post.
Bureaux: Groote Houtstraat 93 Drukkerij: Zuider Buitenspaarne 12
Telefoon Nos.: Directie 13082 Hoofdredactie 15054 Redactie 10600
Administratie 10724, 14825 Drukkerij 10122, 12713 Postgiro No. 38810
ADVERTENT1EN1—5 regels t 1 75, elke regel meer 0J5 Reclames
(0.60 pe: regeL Reductie bij abonnement VraaR en Aanbcd 1—4 regels
elke regel meer 0.15, buiten Arrondissement dubbele prijs. Onze Groentjes
(iederen dag) 14 regels f 0.25. elke regel meer 0-10. uitsluitend k contant.
Gratis Ongevallenverzekering voor Weekabonnés. Uitkeeringen: Levenslange ongeschiktheid en Overlijden f600.-. Verlies van Hand, Voet of Oogf400.-, Duim f250.-, Wijsvinger f150.-, Elke andere vinger (50.-, Arm- of Beenhreek (100.-
DIT NUMMER BESTAAT UIT
VIERENTWINTIG BLADZIJDEN.
EERSTE BLAD
Lava-massa van 10 tof 30Meter
Vruchtbare streek tot woestenij
geworden.
Over de uitbarsting van de Merapi seint
Aneta nog de volgende telegrammen.
DJOKJAKARTA, 18 December. Heden
morgen om 5 uur 30 werd Djokjakarta ver
rast door een schitterend schouwspel, nl. een
reusachtige aschwolk op den top van den
Merapi in den vorm van een omgekeerden
kegel. Er werd vermoed dat de werking van
den Merapi krachtiger is geworden. De asch
wolk verspreidde zich hedenmorgen tusschen
negen en elf uur over een groot gebied van
Djokjakarta en omgeving. Te Kali Oerang
(een bergoord boven Djokja) was de aschre
gen zoo hevig, dat men geen tien meter voor
zich uit kon zien.
Nadere berichten uit Kali Koening luiden,
dat de werkzaamheden voor den bouw van
de Djokjasche waterleiding gestoord zijn.
Het personeel verklaart, dat van hedenmor
gen 8 uur 30 af zwaar gerommel wordt ge
hoord, dat voortdurend sterker wordt. Om
elf uur werd een modderstroom in Kali Koe
ning geconstateerd. Het water was evenwel
koud. Te Djokjakarta loopen geruchten om
trent grooten schrik onder de bevolking van
het Moentilansche en van de helling van den
Merapi, doch juiste berichten zijn niet te
verkrijgen, aangezien de resident en de re
gent van Magelang met de lagere bestuurs
ambtenaren derwaarts op onderzoek zijn ver
trokken.
Naar verluidt meest de waarnemingspost
van den Vulcanologischen Dienst nabij Ma-
ron ontruimd worden, terwijl de bevolking
van het gehucht Telis is gevlucht.
18 December:
Hedenmorgen om half negen verraste, on
der een zwaar gerommel, een heete lava
stroom, welke het Blankenravijn volgde, de
bevolking van de onderdistricten Sroem-
boeng en Doekoen, die van het Moentilan
sche en van de helling van den Merapi.De re
sident van Magelang keerde hedenavond van
zijn tournee naar de bedreigde streek terug.
Hierbij werd hij vergezeld door den regent,
den wedono' en den assistent-wedono. Ge
bleken is, dat een reusachtige lavamassa ter
dikte van tien a dertig M. het geheele dal
en ravijn van de Kali Blongkeng vulde. Voor-
loopig is bekend, dat vijftien personen onder
de lava zijn bedolven, terwijl vijfhonderd
bouw sawah werd bedolven en verschroeid.
De jongste berichten uit Kali Ooerang mel
den, dat het gerommel steeds zwaarder
wordt, doch dat de aschregen hedenmiddag
om drie uur is opgehouden.
19 December:
De uitbarsting van den Merapi biedt een
schrikwekkend schouwspel. De vulkaan is
bedekt met een enorm zwarte wolk, terwijl
nu en dan lichtstralen de donkerte nog meer
accentueeren. Het schijnt dat de lavastroom
welke een lengte heeft van zes K.M., een
breedte van 200 M. en een hoogte van 25 M.
(bestaande uit millioenen tons gloeiend heet
zand, dat er uitziet als een grijs poeder en
vloeibaar is als water) de bevolking zoo plot
seling verraste dat van hen die in de nabij
heid van een klein dorp aan den arbeid wa
ren. vijftien niet in staat waren te vluch
ten, door den lavastroom verrast werden en
daarin door verbranding den dood vonden.
De waarnemingspost van den Vulcanologi
schen Dienst is ontruimd. Een zeer uitge
strekte. eens vruchtbare streek, Ls volko
men veranderd In een dorre woestenij.
Gisteravond is het hevig gerommel van
den vulkaan weer begonnen. De bevolking
werd gewaarschuwd.
Een nieuwe uitbarsting.
Aantal dooden gestegen tot 89.
Aneta seint nog het volgende:
DJOKJAKARTA. 19 Dec. Een nieuwe uit
barsting van den vulkaan Meraoi veroor
zaakte wederom een groote verwoesting. Ge
vreesd wordt, dat het getal dooden gestegen
is tot negentig.
DJOCJAK.ARTA. 19 Dec Hedenmorgen om
elf uur had een nieuwe uitbarsting van den
vulkaan Meranl, welke zwaarder was dan
de eerstei nlaats. waardoor het getal dooden
thans 89 bedraagt. Het bestuur neemt. aan.
ofschoon het meerendeel der lijken nog niet
gevonden is. dat dit getal der vermisten juist
is. aangezien zij zich moeten bevinden op dus
danige plaats dat zij als onherroepelijk ver
loren moeten worden beschouwd. E>e presi
dent van Magelang nam zestien slachtoffers
in oogenschouw. Dezen waren door den hee-
ten luchtstroom ineengeschrompeld en tot
op de beenderen verbrand. Zij werden neer
gelegd in de voorgalerij van de woning van
Iemand in de luren leggen
Is wel handig, maar niet goed,
daar 't den legger van de luren
toch, ten slotte, schade doet.
Wat men prijst van FRANKEN'S
Kerstbrood
blijkt U steeds volkomen waar.
FRANKEN'S Kerstbrood-omzet stijgt dus
juist daardoor van jaar tot jaar!
N.V. Elecfrische Luxe Broodfabrieken
Haarlem - Heemslede - Bloemendaal
Kantoor Lange Margarethastraa! 15
is een genot, als U brandstoffen heeft van
HOENDERDOS
Kantoor: Leidsche Plein 15, Tel. 11979
INGEZONDEN MEDEDEELINGEN
(2 Lijnen,)
den Loerah van de dessa Gemer-Sabrang en
daarna onmiddellijk begraven.
De gouverneur van de provincie Midden-
Java A. H. Neys, de resident en de regent be
zochten hedenmiddag het getroffen terrein,
maar waren genoodzaakt zich overhaast te
retireeren, toen ontzettende dreigende grau
we wolken met de vaart van een sneltrein
uit den krater omlaag rolden.. Deze wolken
omhulden alles in een vernietigenden gloed.
De bewoners van de dessa Gemer-Sabrang.
een duizendtal, moesten hunne woningen
ontruimen, evenals die van de dessas Sener
en Kroje. De vluchtelingen werden onder
gebracht in de R.-K. missieschool en de wo
ning van den Loerah van Kali Bening.
Zwaar onweer boven
Magelang.
Hedenmiddag twee uur was de Kali Plabak
in een geweldigen modderstroom herschapen
terwijl ontzaglijke rolsteenen van enorme
zwaarte meegesleurd werden en met een ge
weldige snelheid omlaagstortten. Op dit
oogenblik woedt er een zwaar onweer boven
Magelang, terwijl de vulkaan dreigend en
grommend rookolulmen over een lengte van
kilometers uitstoot. De uitgestrektheid der
gronden die verwoest zijn. is aanzienlijk uit
gebreid, maar nog niet te schatten. Met de
huidige situatie is nog alles te verwachten.
Dr. Werner Bernhardt.
Een Wolff-telegram uit Berlijn meldt, dat
bij het ..Hamburger Prof en instituut" bericht
is binnengekomen van het gelijknamige in
stituut te Medan, meldende dat de Hamburg-
sche professor dr. Werner Bernhardt bij de
uitbarsting van de Merapi is omgekomen.
Dr. Bernhardt verrichtte klimatologisch on
derzoek en had den vulkaan bestegen voor
waarnemingen.
De MerapL
De vulkaan Merapi ligt in de residentiën
Kedoe, Soerakarta. en Djokjakarta en heeft
een hoogte van 2875 Meter. De voet strekt
zich met zeer zachte hellingen over het groot
ste deel van de Vorstenlanden uit. Vooral op
de westelijke helling voeren de rivieren, met
name de Belongkang, die uit den krater komt
en de Pabelan. groote hoeveelheden zand en
steenen mede. De Merapi is door het „zadel"
van Seloh met den Merbaboe verbonden.
De laatste belangrijke uitbarsting had
plaats in 1872.
Merapi beteekent vuurberg. Ook op Su
matra. bij Padang is een Merapi, die. waarin
onlangs de heer Bosschaerdt is omgekomen.
(Me). Voet te Overveen is, als
eerste vrouw geslaagd voor het
veearts-examen).
Tjonge, wat wordt tegenwoordig
Toch het tempo sterk versneld,
Van gestadige vergrooting
Van het vrouwelijk arbeidsveld.
Eerst die vllegkunstpioniersber,
Toen die handelsdoctores,
Nu een vrouwelijke veearts,
t Is geweldig zoo'n succes.
Op terrein, waar zij nog enkel
Den collega man ontmoet,
Zet, als ik het zoo mag zeggen
Thans de Vrouw haar eerste.... Voet.
Hulde, hulde, jee ge dame.
Nu 't examen is volbracht,
Zijt gij weer een nieuwe parel
Aan de kroon van uw geslacht.
Gij waart in uw studiekeuze
Weer een eersteling in 't land
En het vee neeft vast vertrouwen
In uw vaste, r te hand.
'k Heb geen poes en ook geen hondje
En ook geen kanariepiet,
'k Heb geen paard of koe of varken.
Ja, zelfs kippen heb ik niet.
'"aar ik wil u wel vertellen,
Zoon'n vertrouwen heb ik nu,
Als ze een van allen ziek zijn,
Veearts Voet, kom ik bij u.
P. GASUS.
HAARLEM, 20 December.
Budget.
De gemeentebegrooting van Haarlem is
afgehandeld, en met een zucht van verlich
ting hebben de raadsleden Vrijdagavond van
heb boekdeel-vol-cijfers afscheid genomen.
Het budget is ook voor hen geen pretje. Het
was het allerminst bij deze gelegenheid,
want ondanks enkele, doses officieel opti
misme is duidelijk genoeg naar voren getre
den, dat de financieele toestand van de ge
meente allerminst rooskleurig is.
Nu treedt op 1 Januari de nieuwe wet op
de financieele verhouding tusschen Rijk en
Gemeenten in werking. Het wetsontwerp De
Geer-Kan heeft wel een einde gemaakt aan
de ergste onevenwichtigheden in ons inge
wikkeld belastingstelsel. Er komt een zekere
mate van nivelleering door tot stand een
belangrijke maat zelfs, omdat het de duurste
belastingsoorten betreft. Bovendien is de
financieele vrijheid der gemeenten meer aan
banden gelegd, want zij mogen niet meer dan
80 opcenten op de gemeentefondsbelasting
heffen. Haarlem zal beginnen met er 30-60
te heffen, progressief, en voor de toekomst
moeten wij in de huidige crisis-omstandighs-
den, verder maar het beste hopen.
Niet alleen voor de gemeente Haarlem
wordt de financiëele toekomst bedreigd door
zeer donkere schaduwen. Andere groote en
ook een aantal kleine gemeenten staan er
evenmin best voor. De reden is. zonder eeni-
gen twijfel, dat zij te royaal geleefd hebben,
te weinig reserves hebben gemaakt, en nu
voor het raadsel zitten, hoe zij den schok
moeten opvangen als deze langdurige eco
nomische wereldcrisis zich nog aanmerkelijk
langer mocht voortzetten.
Het kan niet ontkend worden dat de taak
van de wethouders van financiën steed?
moeilijker is geworden. Het Rijk kortwiekt de
gemeen'en nu wel in haar financiëele bewe
gingsvrijheid, maar het heeft ze aan den
anderen kant steeds meer gedwongen tot
het doen van hooge uitgaven, die zij zelf niet
meer konden tegenhouden. Vooral he'
hoofdstuk Onderwijs is een verschrikkelijk
kostbare zaak voor alle gemeenten geworden
Bovendien zijn de wethouders van finan
ciën langzamerhand overal in de positie van
schatkistverdedigers geraakt. Er was een tijd
waarin de gemeenteraden de schatkist zelf
beveiligden tegen te royaal-aangelegde col
leges van B. en W. Die situatie is heelemaal
gewijzigd. In de tegenwoordige omstandig
heden staat de wethouder als een soort Cer
berus op wacht bij de schatkist, en vliegt
ieder aan die er nög meer uit tracht te halen.
Deze positie heeft de begrootingen niet
eenvoudiger gemaakt. Het zijn financieele
doolhoven geworden. Tegenover de vaak tot
groote royaliteit geneigde gemeenteraden
hebben de wethouders en hun speciale advi
seurs de leidende ambtenaren op de finan
cieele afdeelingen, zich achter cljfer-prikkel
draad verschanst. Het is een begrijpelijke
gang van zaken, maar het is geen normale,
logische toestand.
Jaren geleden heb ik al betoogd, dat de
Haarlemsche gemeenteraadsleden den fi-
nancieelen toestand niet kunnen overzien.
Zij zitten er niet in. De financiëele situatie is
eigenlijk voor hen een groot raadsel. Dit
blijkt niet alleen in Haarlem, maar ook in
andere gemeenten, als bij de algemeene be-
grootlngsbeschouwingen de enkele leden, die
zich nog speciaal voor het financieel beleid
in-teresseeren, met hun critlek voor den dag
komen. Zij hebben ergens een hiaat gevon
den. een „los eindje" ontdekt. Daar trekken
zij dan aan zoo hard als zii kunnen. Maar het
loopt vrijwel onveranderlijk op niets uit.
omdat de wethouder, verschanst achter het
prikkeldraad in zijn cljfer-citadel, de cenige
is die den toestand nog geheel overziet, en
hen met cijfers en statistieken min of meer
gemakkelijk kan overtroeven. Meestal kost het
hem niet veel moeite.
De Amsterdamsche, de Utrechtsche en an
dere gemeenteraden hebben evenmin een
goed inzicht in den financiëelen toestand
van de gemeenten, waarin zij volgens de
grondwet „aan het hoofd staan" als de
Haarlemsche.
In Amsterdam heeft dr. Wlbaut Jaren lang
den bijnaam van „De Machtige" genoten.
In Utrecht kan men mr. M. H. de Boer en
in Haarlem mr. M. Slingenberg denzelfden
titel op dezelfde gronden toekennen.
Het onvermijdelijke gevolg is dat uitgaven
voor doeleinden, die den wethouder van fi
nanciën niet aanlokken of interesseeren en
die geen politieke noodzaak achter zich heb
ben. niet tot stand kunnen komen. Het ge
volg ls ook dat soms geschipperd moet wor
den met noodzakelijke maatregelen, omdat
de wethouder toevallig de noodzaak er niet
van inziet. Er is tusschen Raad en wethou
der geen werkelijke samenwerking, maar een
soort van voortdurende strijd. Hoewel de
wethouder in het debat vaak overwint en als
persoon de meeste successen boekt, kost dit
gebrek aan gemeenschappelijk zakelijk fi
nancieel beleid toch op d,.i duur altijd geld.
De wethouder beproeft financieele kunst
stukken. de begrootingen worden steeds in
gewikkelder.
Dit wordt zeer goed gevoeld, en het ver
klaart voor een groot deel het zoo sterk
afnemen der belangstelling in de debatten
der gemeenteraden. De hoofdzaak van hun
beleid het financieel beheer is voor hen
een gesloten boek. gehanteerd door een Mach
tige. een locaien Mussolini, aan wiens beleid
zij zich feitelijk hebben overgeleverd.
Dit moge democratie heeten, maaT ls het
niet. En zonder iets aan de bekwaamhe:d
van den Haarlemschen wethouder van fi
nanciën of aan die van zijn genoemde colle
ga's te kort te willen doen, geloof ik dat de
budgets van dit jaar duidelijker dan ooit be
wezen hebben, dat deze toestand een ano
malie is, en dat de gemeenteraden het fi
nancieel beleid behoorden te kennen.
R. P.
■■I'll
Wenscht Uw Vrienden en Clientèle
door middel van
Ook dit jaar bieden wij onzen lezers weder de gelegenheid, tegen
vergoeding van slechts 60 cents voor vier regels (elke regel meer
15 cent) hun NIEUWJAARSGROETEN in HAARLEM'S DAG
BLAD te plaatsen.
Zoo bereikt U meer dan 18900 gezinnen voor enkele dubbeltjes.
Kunt U zich voorstellen hoeveel tijd en geld het U zou kosten,
wanneer U dit aantal kaartjes moest verzenden, gedrukt, van post
zegels voorzien en geadresseerd?
Wij verzenden meer dan 18.900 wenschen voor U en bezorgen
ze alle op tijd.
U heeft slechts het onderstaande ïnteekenbiljet in te vullen en ons
met het verschuldigde bedrag, liefst zoo spoedig mogelijk, toe te
zenden. WIJ DOEN DE REST.
Ondergeteekende verzoekt plaatsing van onderstaande NIEUW
JAARSGROET in Haarlem's Dagblad van 31 DECEMBER
opkolom regels.
Het bedrag ad gaat hiert»
Paul Valéry:
Ten slotte is elke moraal niets anders dan
een poging verscheidene mcnschen tn één to
zijn.
De uitbarsting van de Merapi.
<le blad. Ie pag.)'
De groote debatavond A.V.RO.—V.A.R.A. in
de Gemeentelijke concertzaal.
(2e blad. 2e pag.)
De brand in de Barteljorisstraat voor do
Rechtbank. Tal van belangrijke verklarin
gen.
(6e blad. Ie pag.)
Een merkwaardig artikel over Nederland als
groote koloniale mogendheid in het ,£er-
liner Tageblatt".
(2e blad le pag).
Finsch passagiersschip na aanvaring ge
zonken.
(le blad, le pag.).
ARTIKELEN. ENZ.
R. P.: Budget.
(le blad. le pag.);
De Zeven Wereldwonderen.
Op pag. 1 van De Zaterdagavond publicee-
ren ivi) vandaag hel tweede artikel in de
serie ..De Zeven Wereldwonderen"De overige
vijf artikelen in deze serie zullen achtereen
volgens op Zaterdagen verschijnen.
Naast de beide andere pas aangevangen
series
„De Strijd tegen de Misdaad", door A.
Heeroma, Commissaris van Politie te Amster
dam, en
..Oud Haarlem Wat gespaard bleef(derde
reeks) geven ook ..De Zeven Wereldwonderen"
u reeds een belofte voor de vele interessante
lectuur, voor het eigen cachet, waarop u in
Haarlem's Dagblad ook in het Nieuwe Jaar
zult kunnen rekenen.
H. D.-Puzzles. Oplossing van Puzzle nummer
6. Puzzle nummer 7.
(3e blad In pag.)
Karei de Jong: Radiomuzick der Week. Een
voorbespreking.
(3e blad, le pag.)
Dr. W. G. N. i>. d. Sleen: Iets over de geschiede
nis van den Rijn
(5e blad. le pag.)
Jhr. J. C. MollerusDe instelling van Bedrijfs-
raden. Minister Verschuur's voorontwerp.
(6e blad, le pag.)
C. G. B.De Nobelprijzen voor den Vrede. Do
rede van Kellogg.
(4e blad. le pag.)
Het groeiende Velsen. Een onderhoud met
den directeur der gemeentcrclniging.
(3e blad. 2e pag.)
Henry A. Th. Lesturgeon: „De vrif zones".
(6e blad, le pag.)
W. T.: Langs de Straat Jlarry".
(5e blad, 3e pag.)
Gaat Europa ten oorlog?
(5e blad, 2e pag.)
W. S.: Driekoningen.
(5c blad, 3e pag.)
W. T.: Kerstversiersels geïllustreerd door
Mies Blomsma
(5e blad. 3e pag.)
Biographieën in een notedop: Herman
Heijermans.
(5c blad, 3e
FINSCH PASSAGIERSSCHIP NA
AANVARING GEZONKEN.
NOG NIET ALLE PASSAGIERS GERED.
KOPENHAGEN, 19 December (V.D.)
Het ongeveer 4000 ton metende Flnsche pas
sagiersschip „Oberon" ls in aanvaring ge
komen met den Finschen vrachtstoomer
..Arkturus" zeven zeemijlen ten Zuiden van
het Deensche eliand „Laesoe" in het Katte
gat.
De „Oberon" zonk binnen enkele minu
ten.
Een berglngsst-oomschip van de Deensche
Maatschappij Svitsers benevens twee andere
stoomschepen zijn naar de plaats van het
ongeluk vertrokken.
KOPENHAGEN. 19 December (V.D.) Aan
boord van het Flnsche stoomschip „Oberon"
bevonden zich, met Inbegrip van de beman
ning 79 personen.
Volgens een ontvangen draadloos bericht
van de „Arkturus" is men er tot nog too
niet in geslaagd alle passagiers en leden der
bemanning te redden. Men vermoedt dat nog
velen hunner met reddingsgordels ln het
water ronddrijven. Daar er een dichte mist
hangt, is de toestand zeer gevaarlijk. Deze
mist ls ook de oorzaak geweest van de aan
varing der belde Flnsche booten.
De „Oberon" was onderweg van Helsingfors
naar Engeland. De vrachtstoomer op de terug
reis naar Helsingfors. Een toevallige omstan
digheid ls dat de kapiteins van beide schepen
broers zijn.
Volgens een nader draadloos bericht van het
Zweedsche stoomschip ..Faeiken" dat thans
ter plaatse ligt, is het den stoomer „Arkturus"
gelukt verscheidene reddingsbooten met schip
breukelingen aan boord te nemen. Er worden
nog tien passagiers vermist.
De zware mist maakt het zoeken zeer moei
lijk. De ..Faelkcn" had de SOB seinen van
de „Oberon" opgevangen. Juist toen zij de
haven van Goteborg wilde binnenvaren,
waarop zij onmiddellijk den steven wendde
en naar de plaats van het ongeluk koer»
zette.