ATERDAGAVOND
AMSTERDAMSCHE
INDUSTRIE.
DINER PER TABLET.
BIJVOEGSEL VAN HAARLEM'S DAGBLAD
N. V. Kromhout Motorenfahriek.
De fabrieken aan de Ketelstraat,
door L. A.
(Met teekeningeo van Wladimir Bieikine).
P
VIJFDE BLAD
(Een beeld der naaste toekomst.)
Ir n de directie-kamer in den nieuwe vleu
gel van de Kromhout motoren fabriek
hangen eenige fotografische herinnerin-
l gen aan den wand, die getuigenis afleg;
gen van de scheppingskracht van de
leden der familiei Goedkoop. Deze naam
is onafscheidelijk aan de Nederlandsche
Scheepsbouwmaatschappij en aan de Krom
hout Motoren Fabriek verbonden. De scheeps
werf ,,'t Kromhout" werd in 1867 door D.
Goedkoop gesticht en tot 1899 wijdde de on
derneming zich uitsluitend aan den scheeps
bouw. Foto's uit die dagen houden de her
innering levendig aan 'n kleine, eenvoudige
overkapte loods, waarin in alle bescheiden
heid het bedrijf werd uitgeoefend. In 1894
werd besloten over te gaan tot fabricage van
een motor voor binnenlandsch gebruik.
D. G. IV.
Na eenige Jaren die besteed werden aan
experimenteeren en proef bouwen, leverde 1904
een motor op die geschikt scheen voor
de markt. Het was er één met 4 cylinders en
electrische ontsteking, die naar de werf waai
hij ontstaan was den naam..Kromhout motor"
ontving. De eerste motor, van 12 P.K. werd in
een schuit van 12 Meter lengte geplaatst, die
op eigen kracht in de maand Juli van het jaar
1905 naar Engeland overstak en in Augustus
In Southampton, onder twee en dertig mede
dingers den eersten prijs verwierf in „The
International Reliability Competition".
Daar. in Southampton begon de victorie.
Na die overwinning volgden er meer: Hier
en in het buitenland.
Aan den langen wand van de monumen
tale directiekamer, in het nieuwe gebouw in
de Ketelstraat aan den overkant van het IJ
staat een prachtig staal van moderne
meubelmakerskunst: een groote kast, achter
welker spiegelruiten de tientallen prijzen ten
toongesteld staan, die de Kromihout*motor
in het begin van deze eeuw hier en in het
buitenland verwierf. Er zijn er bij die door
den Duitschen ex-keizer persoonlijk werden
■uitgereikt.
Het is niet de bedoeling in dit artikel een
genealogie van de familie Goedkoop te
gevenmaar wij hebben dien naam in
deze inleiding toch nog even noodig. De
familieleden en de opvolgers van den stich
ter van het bedrijf, dragen voor een aan
zienlijk deel den voornaam Adriaan, of bij
afkorting Daan. Deze gelijknamigheid gaf en
geeft herhaaldelijk aanleiding tot vergissing
gen. waarvan dikwijls ellenlange overbodige
telefoongesprekken het gevolg waren. De heer
D. Goedkoop Jr. heeft een oplossing voor deze
moeilijkheid gevonden, die van beteekenis
is, omdat zij besparing van tijd heeft opge
leverd. Hij laat zichzelf kortweg Daan 4
noemen, of zooals men op de fabriek zegt:
D. G. 4. De andere heeren Goedkoop heeten
naar verhoudingD. G. 1 enz. Dit is een
aardige bijzonderheid, karakteristiek voor
deze tijdenvroeger veroorloofden zich
alleen dd vorstenhuizen gelijknamigheid en
dienovereenkomstig het gebruik van het aan
hangsel, de Eerste, de Tweede, of de Derde,
de traditie van den familienaam, de onder
nemingsgeest die een klem bedrijf deed ont-
bloeiïen 'tot een wereld onderneming en de
bedrijfseconomiedwongen de heeren
Goedkoop hun toevlucht te nemen, tot een
„vorstelijk distinctief".
D. G. 4 (welk teeken dus niet de formule
voor een speciaal type onderzeeër, een vlieg
tuigmoederschip, of een kruiser is> leidde ons
door de groote moderne fabriek aan de Ketel-
straat, welker uitbreiding onlangs voltooid
werd.
Voor wij u nu iets gaan vertellen van de
geboorte van den motor, zij opgemerkt dat
deze industrie, geen dankbaar object is voor
den publicist wiens taak het is een min of
meer populair overzicht -te geven van het
in werking zijnde bedrijf. Men zou zich te
diep in technische details moeten begeven
om de moderne draai- en fraisbanken, de
boren, de schaafmachines, en alle heele- en
half automatische apparaten die het staal
bewerken en polijsten, recht 'te doen weder
varen. Een Linotype zetmachine heeft een
zeer speciale schoonheid, schoonheid van
Boormachine.
regelmatig in elkander grijpende raderen en
excentrieken, schoonheid van vorm echter
waarvan men den leek wel een indruk kan
geven door middel van den film maar niet
door middel van 't proza. Hetzelfde geldt voor
de wonderbaarlijk ingenieuze apparaten die
de onderdeelen van den motor vormen, bij
werken, afwerken en controleeren. Zij staan
in lange rijen naast elkander in het gelid en
doen stuk voor stuk, bewaakt door het oog
van den arbeider, hun plicht. Zij boren, zij
In de smidse.
veilen, zij schaven de ijzeren onderdeelen.
alsof ijzer niet ijzer maar zacht linden-
hout was. De kaken van de beitels vreten de
koperen onafgewerkte kamwielen aan, en
maken het ruwe materiaal tot een glanzend
product xan wiskunstige gelijk en gelijkvor
migheid in al zijn onderdeelen
De materialen worden onmiddellijk na ont
vangst in groepen gesorteerd, de krukassen
bij de krukassen enz. Daarna worden zij
naar binnen gehaald om alle stadia die van
het ruwe product, het product gereed om ge
monteerd te worden maken, te ondergaan.
Zij passeeren draaibanken, de boor- en slijp»
machines.
Van zeer veel belang is het, dat de verschei
dene behandelingen die een onderdeel moet
onderg aan zoo snel mogelijk en binnen
een klein bestek plaats grijpen, om be
sparing van „plaats, tijd en ruimte"
zoo ver mogelijk- te kunnen doorvoe
ren. Alle boormachines staan dus groeps
gewijze bij elkander. Er zijn bij deze
machines zeer bijzondere, onder anderen één
die met 10 boren werkt, en respectievelijk 6
en vier gaten voor de moeren maakt en
meteen een schroefdraad slijpt. Een bijzondei
instrument ook is de slijpmachine die den
cylinderwand inwendig polijst. Dit groote
toestel werd door Kromhout zelf gebouwd
volgens het principe, dat ook aan slijpmachi
nes ten grondslag ligt, die voor de automobiel
industrie werken. Zoo groot als hier wordt
de machine echter nergens toegepast.
Ook de cyllnaerzuigers ondergaan na»
tuuhlijk een dergelijke bewerking. De
lezer begrijpt, dat de voltooide on
derdeelen, op zeer geraffineerde verrichtin
gen „getest" worden, op honderste deelen van
een milimeter nauwkeurig. Het is dan ook
geen wonder dat de deskundigen van Krom
hout dikwijls lange gesprekken voeren over
één duizendste milimeter. De automatisch
werkende draaibanken zijn ook een korte
vermelding waard, het stuk behoeft er
slechts in- en uitgehaald te worden. De
machine doet de rest. Zij waarschuwt door
middel van claxon en lampensignaal wan
neer het onder handen zijnde stuk voltooid is
In de montage-hal, waar de eigenlijke motor
tot stand komt, komen de onderdeelen bij
elkaar op de band zonder eind, die acht a
tien stations passeert. Op elk van die stations
ondergaat de motor in wording een uitbrei
ding. Door 16 monteurs wordt de motor in
acht a tien uur gereed gemaakt. Hij kan dan
proefdraaien.
De bezoeker besluit zijn rondgang door de
Kromhout Motorenfabriek met de bezichtiging
van de magazijnen, de reparatie-inrichting, de
expeditie en andere onderafdeelingen.
Op één der bovenverdiepingen Is men pas
begonnen met de fabricage in serie, van heel
kleine motoren, op den band zonder eind en
door middel van een aantal speciaal daarvoor
geconstrueerde machines. Men hoopt met dit
product veel succes te hebben. De vervaar
diging er van stelt echter zeer bijzondere
eischen, daar de kleine onderdeelen, met
weer meer raffinement, dan die der groote
motoren, moeten worden vervaardigd.
Ook Kromhout klaagt! De malaise doet zich
bijzonder scherp gevoelen en voorloopig is
er geen uitzicht op verlichting van den toe
stand. De uitbreiding der fabrieken was ge»
baseerd op een zeer ruime productie, deze
kan thans echter niet bereikt worden. Een
groot gedeelte van de machines staat dan ook
stil. De onderlinge concurrentie is natuurlijk
scherp. De heer Goedkoop vertelde ons daar
staaltjes van. die ongeloofelijk klinken. Het
komt. voor dat men een fabrikant een be
langrijke order toezegt, wanneer hij bereid
is. niet alleen op crediet te leveren, doch
bovendien extra crediet te verstrekken. Er zijn
fabrikanten die op deze voorwaarde ingaan,
omdat men nu eenmaal aan het werk wi.
blijven en omdat de opdrachtgever aan de
anderen kant ook wel goed is voor zijn geld.
Kan het echter paradoxaler? Men laat
voorloopig voor niets werken en doet er.-
passant een greep ia de geldlade van zijn
schuldeischer!
Het IJ-veer, de gemeentelijke»tramdicnst-te-
water. brengt ons weer naar de stad. Achter
ons liggen de groote fabrieken met het op
schrift: Kromhout Motoren Fabriek, in meter
hooge letters aangebracht op de muren, op
grooten.. afstand zichtbaar. Malaise, de-
pressiei? Ja, maar als tijdelijke verschijn
selen. De naam Kromhout is goed gefundeerd.
Hij werkt als een krachtig zendstation, dat
sterke trillingen in den aether te weeg-
brengt. de slechtste weersomstandigheden
ten spijt. „Kromhout" is over de heele wereld
bekend en „storingen in de ontvangst" zijn
belemmeringen die uit de weg geruimd kun
nen worden.
In de Engelsche pers treft ons het blij
moedige bericht, dat een Londensch profes
sor er ln geslaagd is om het gansche men-
schelijke diner te comprimeeren in een pil
van geringen omvang en van minimaal ge
wicht. welke alles bevat, hetgeen de mensch
tot op den huidlgen dag gewoon is in wat ge
varieerder vorm tot zich te nemen.
Het moet erkend worden, dat de samenle
ving door de vinding belangrijk nader tot
haar ideaal gebracht is en dat de moderne
wetenschap voor niets meer staat.
De perspectieven, welke de Londensche
professor geopend heeft zijn zoovele en zoo
verscheiden, dat velen onzer zich nauwelijks
alle consquenties van de nieuwe werkwijze
zullen hebben gerealiseerd.
Eenvoud en natuurlijkheid zullen onze
huishoudens sieren. Onze tafels zullen geken
merkt zijn door een zakelijke soberheid en
niemand zal zich de pretentie kunnen ver
oorloven om vooraf te kennen te geven, dat
hij met eenig gerecht niet sympathiseert.
De professor voorspelt, dat er. nadat zijn
systeem algemeen zal zijn geworden, minder
verdeeldheid in de gezinnen za'. heerschen,
dat er minder borden zullen gebroken worden
en hoewel dit treffend juist is ingezien, zou
den wij een stap verder willen gaan ten aan
zien van de borden.
Wij kunnen ons voorstellen, dat er reeds
nu families zijn, waar men alles in gereed
heid brengt om straks de geheele borden-
schat in breede vlucht aan den muur te spij
keren. Met een weinig verguldsel en wat wa
terverf is er veel van te maken en het vormt
in elk geval een blijvende herinnering aan
den tijd, waarop men het diner nog als een
zaak van piëteit en toewijding beschouwde.
En voor hen, die zich pas installeeren
spaart het de schilderstukken, die men boven
het buffet hangt
Zoo zien wij ook de voorspelling van den
professor, dat ons leven zooveel goedkooper
zal zijn, ten volle tot- verwerkelijking komen
en men behoeft slechts even door te denken
om tot de conc'usie te komen, dat men op
zijn ouden dag het nageslacht een kast met
antiek kan toonen, indien men vroegtijdig
begint met de Inhoud van de glazenkast van
■thans in de vitrines der salon zorgvuldig te
bewaren. Niemand behoeft voor het denk
beeld terug te schrikken, want wie zal zeg
gen of dit niet een richting der moderne in
terieurskunst wordt? En in elk geval is het
een safe belegging.
Het moge voor het publiek een aanlokke
lijk denkbeeld zijn. dat de prijs, welke wij
voor ons diner zullen uittel'en niet meer zal
bedragen dan die van een drie-dubbele ijsco
of van een choco-ijsje of een goede sigaar,
doch ook de houders van restau
rants en eethuizen zullen de nieuwe
leefwijze met geestdrift en dank
baarheid begroeten, want niet alleen
kunnen zij de gansche beslommering van de
in stand houding hunner etablissementen
aan kant doen en zich een minder geëmotio
neerd bestaan verzekeren, doch tevens kost
het hun niet de minste moeite om den naam
en de traditie van hun Huis, waarop zij
trotsch plegen te zijn. tot in verre toekomst
op een eervolle manier te handhaven. Want
tegen de blinde gevels hunner ges'oten pan
den zullen zij den verkoop door automaten
invoeren en zoo zal 't mogelijk zijn alle spe
cialités de la Maison te betrekken, zonder de
bereddering en den rompslomp, die het Huis
er thans van heeft.
De professor heeft verklaard, dat men voor
15 cent eenvoudig dineert en dat men voor
dertig een pastille heeft van vier of vijf gan
gen.
Hoe rijkelijk dan kan iemand zichzelvc
onthalen, die eens uit wil zijn. en die, het
geen niettemin alleszins bescheiden is. een
gulden zestig wenscht te spendeeren
Dat de kellners, de grooms, de lieden, die
het strijkje vormen of die de reuzen-gramo-
fone bedienen, tot den bedelstaf verheven
zullen worden, kan slechts een kleinigheid
zijn in vergelijking met. wat den groente
boeren, den jongens, die met bakfietsen rij
den en den menschen van de bakkerskarren
zal overkomen. Want hoewel wij het ons kun
nen voorstellen dat (en dit zal ongetwijfeld
a
In Den Haag zijn), families van standing zich
den maaltijd per tablet per bestelwagen thuis
zullen wenschen te zien brengen, lijdt het
geen twijfel of de meerderheid zal het sys-
steem ..direct van den producent naar den
verbruiker" aanhangen en het diner liever
engros betrekken in het warenhuis.
Zoo zijn de aspecten van de zaak veelzijdig
en overtalrijk. Het is niet moeilijk om ons
voor te stellen welke invloed het nieuwe
dieet op onze vrouwen zal hebben, op onze
kinderen, onze huisdieren. Ook zullen er
kwakzalvers zijn. die u een warme lunch zul
len trachten te verkoopen voor een diner van
vijf gangen, zonder dat ge er iets van merkt,
en twijfelachtige individuen, die u een mid
dagmaal met jonge peentjes zeggen voor te
zetten en in wezen koolraap of Sets ernstlgers
leveren. De professor heeft verzekerd, dat
ieder per tablet de vitaminen ontvangt, die
hij noodig heeft en alles zelf kan kiezen en
dit is zonder twijfel voortreffelijk uitgedacht,
doch wij leven in een overgangstijd, waarin
nog niet ieder voor zich bepaald heeft met
hoeveel vitaminen hij zich dagelijks zal voe
den en zoo Is de vrees gerechtvaardigd, dat
men hier en daar wel eens iets te kort zou
kunnen komen.
De professor heeft ook gezegd, dat men
spoedig nadat men het etensfllkje tot zich
nam een gevoel van verzadiging ondervindt,
zij- het geen gevoel van loomheid, zoodat
men zich niet behoeft te laten weerhouden
om onmiddellijk na het middagmaal een of
ander spel te beoefenen.
Ook hier zouden wij een stapje verder wil
len gaan en het spel reeds tijdens den maal
tijd invoeren. Niemand zal kunnen tegen
spreken, dat in deze omstandigheden het
ping-pong een goede kans maakt om familie
spel aan den disch te worden, aangezien deze
zelfs bij de meest copieuse en grootsche
diners plaats te over zal bieden voor het net
en de ballen.
De voordeelen van den nieuwen leefregel
zijn dus meer en gTooter, dan men oppervlak
kig zou meenen.
Doch wat magmen verwachten voor den man
die de slanke lijn wenschte te bewaren maar
in zUn overmoed aan een diner een schaal
met pastilles van 30 cents leeg at, alsof het
zoute bolletjes waren?
Ping Pong? Pk.
DE FUNCTIE VAN TEER IN ONS
LEVEN.
Debatten ln het Engelsche parlement heb
ben eens te meer de aandacht gevestigd op
de functie van teer in onze samenleving. Een
functie, die belangrijker is. dan de meeste
menschen vermoeden. Wij allen zijn dagelijks
min of meer betrokken bij de teer en de bij
producten. De verf ln de kleeren, die wij dra
gen is aan teer onttrokken. Alle kleuren
heeft de scheikunde uit de zwarte teer te
voorschijn kunnen roepen. De kleurstof-in
dustrie heeft ons getoond, dat teer nog wel
voor wat anders is te gebruiken, dan voor
het aanleggen van wegen en het conservee-
ren van houten hekken.
Het is haast niet te gelooven doch de schel
kunaigen der kleurstof fabrieken schonken
ons meer dan 20.000 producten aan koolteer
onttrokken, welke in het moderne leven een
plaats innemen, waarin wij ze niet gaarne
zouden missen. De zwarte kleverige teer ver
schaft ons alle kleuren van den regenboog
en wij gebruiken die ln iedere fabriek, die
medewerkt om ons te kleeden of om ons huis
aan te kleeden.
Schildersverf dankt evenzeer haar kleur
voornamelijk aan teer en het is dezelfde stof
die ons een groot gedeelte van de brandstof
voor onze motorvoertuigen verschaft.
Teer heeft op zichzelf een weinig aantrek
kelijke geur, toch is het de grondstof voor
een groot aantal onzer parfumerieën. Nie
mand zal zich geneigd voc'en tot het nutti
gen van teer, nochtans zijn heel wat van de
geneesmiddelen, die wij slikken aan teer ont
leend.
Deze wonderlfjke vloeistof levert ons kunst
mest zoowel als pijnverdoovende middelen,
desinfecteerende stoffen en een massa an
dere dingen.
Eén der werkplaatsen.
