De electrische tram Haarlem-Amsterdam.
Het Belangrijkste.
Hooger
Vreemdelingverkeer.
48 e Jaarsransr Nö. 14657
VerscKijnt dagelijks, behalve op Zon- en Feestdagen
Woensdag 8 April 1931
HAARLEM S DAGBLAD
Directie: P. W. PEEREBOOM
en ROBERT PEEREBOOM.
UITGAVE DER N.V. LOURENS COSTER
Hoofdredacteur: ROBERT PEEREBOOM.
ABONNEMENTEN :per week 0.27)4. met Geïllustreerd Zondagsblad f 0-32
Per 3 maanden: Haarlem en plaatsen waar een agent gevestigd is (kom der
gemeente) f 3.57)4. Franco per post door Nederland f 3.87J4- Losse nummer»
f 0.06. Geïll. Zondagsblad per 3 maanden f 0Ó7J4. franco per post.
Bureaux: Groote Houtstraat 93 Drukkery: Zuider Buitenspaarne 12
Telefoon Nos.: Directie 13082 Hoofdredactie 15054 Redactie 10600
Administratie 10724, 1482S Drukkery 10122, 12713 Postgiro 38810
ADVERTENTIëN: 1—5 regels 1 -75. elke regel meer 0-35- Reclames
f 0.60 per regel. Reductie bij abonnement. Vraag en aanbod 14 regels O-ÓOt
elke regel meer f 0-15, buiten Arrondissement dubbele prijs. Ome Groentjes
(iederen dag) 1—3 regels ƒ0.30, elke regel meer 10.10. uitsluitend a contant.
Gratis Ongevallenverzekering voor Maand- en Weekabonnés. Levenslange ongeschiktheid en Overlijden 1600.-, Verlies van Hand, Voet of Oog 1400.-, Duim (250.-, Wijsvinger 1150.-. Elke andere vinger 150.-. Arm- el Beenbreuk 1100.-
DIT NUMMER BESTAAT UIT
VEERTIEN BLADZIJDEN.
EERSTE BLAD
HAARLEM, 8 April.
Een Nachtmerrie.
Ik heb benauwd gedroomd van de Simonds
raamlooze fabriek, waarover ik een stuk had
gelezen in „Meer Baet", een Maandblad voor
den Zakenman.
Meer Baet verzekert, dat de Simonds Saw
and Steel Company te Fitchburg, in den
Amerikaansohen staat Massachusetts, deze
fabriek zal laten bouwen. Zij zal ramen noch
daklicht hebben. Kunstmatige lichtbronnen
zullen er een diffuus licht in verspreiden,
dat het helderste daglicht zoo goed mogelijk
nabootst alweer het ideaal: Net Echt
zoodat men niet langer van uur, van dag of
nacht, van de plaatsing van ramen, van
heldere of sombere dagen afhankelijk zal
zijn. Het licht zal voortdurend op de juiste
sterkte zijn voor de werkzaamheden in de
fabriek.
Het gebouw zal trappen noch liften bezit
ten. Alles zal in, éen vlak liggen en gemakke
lijk bereikbaar zijn. De lucht zal gezuiverd
worden en door het gebouw gedreven bij
koud weer zal zij verwarmd, bij heet weer
afgekoeld worden en altijd gezond zijn.
Verbindingsmuren zullen er nergens in de
fabriek wezen. Rook, uitlaatgassen en scha
delijke dampen zullen direct „van de bron"
naar buiten worden geleid. De muren en zol
dering zijn geïsoleerd, en zoo „soundproof"
gemaakt als mogelijk is; zij zullen alle ge
luiden grootendeels absorbeeren.
Simonds verzekert dat dit de meest Ideale
omstandigheden zullen zijn, waaronder ge
werkt kan worden; hij hoopt op deze wijze
zoo ruim en zoo zuinig mogelijk te producee-
ren. Volgens hem wordt de nieuwe fabriek
door architecten in verscheidene landen be
schouwd. als het eerste symptoom van een
verandering in fabrieksbouw.
Het troost mij een beetje dat „Meer Baet"
bij den laatsten zin aanteekent: „Anders wel
in gevangenisbouw". Maar ik heb er toch van
gedroomd. Er stond een teekening bij. In
mijn droom verscheen die als de bereikte
verwezenlijking van Simonds' efficlency-
id'eaal. Het was êen reusachtige zwarte,
platte doodkist. De doodkist waarin het Ge
zond Verstand voor altijd begraven lag
Duizenden Saw and Steel-werkers geruisch-
loos zwoegend in de raamlooze fabriek met
het diffuse, nooit veranderende licht, het
gelijkmatige, nooit veranderende „eigen
klimaat", de alles-absorbeerende muren en
,;dak.
Duizenden schijndooden, die dag in dag
uit zouden afgesloten worden van al dat
Natuur is, van al dat verandert en leeft.
Het nieuwe ideaal der Techniek!
In Rusland triomfeert het beweglnglooze,
harde, materieele stelsel van het communis
me, dat zijn afkeer van Waarheid en Werke
lijkheid, zijn dorheid van ziel zoover heeft
doorgedreven dat het God lastert. In Ame
rika zegevieren idealen van efficiency, die
zich uiten, die na de nachtmerrie van New-
York's en Chicago's wolkenkrabber-massa's'
een nieuw hoogtepunt vinden in deze Dood
kist. Waarin alles óók kunstmatig, onbewo
gen, onveranderlijk, hard zal zijn. Er is een
wonderlijke overeenkomst in dat streven
naar „Meer Baet" bij die twee grootmachten,
tusschen welke niet alleen een Oceaan ligt,
maar ook wijwij in het oude West-
Europa. De invloeden uit het Oosten en de
invloeden uit het Westen streven beide on
vermoeid naar terreinwinst bij ons. En zoo
oud zijn wij, zoo oud is West-Europa, dat
velen wanhopen aan de mogelijkheid om
deze nachtmerries op den duur te weerstaan,
•om niet meegesleurd te worden in de machi
ne van Stalin en de machine van Simonds.
Toch zijn het maar machines, zoodat zij
verslijten zullen, beide. Toch overheerschen
de gedachten, de gevoelens, de zooveel die
pere wijsheid, de ziel van West-Europa nog de
wereld. Als West-Europa zichzelf kan red
den en niet ten ondergaan in zelfvernieti
ging, zal het tenslotte zijn dieper menschelijk
weten zien overwinnen.
Het schijnt nu te ontwaken uit zijn nacht
merries, al is het een langzaam ontwaken.
Het zal misschien weldra beseffen wat de ge
vangenis voor Stalin's slaven en de doodkist
voor Simonds' slaven beteekenen. Het zal
misschien den fakkel heffen van hooger
idealen dan efficiency.
Harde, roerlooze, gestolde efficiency die in
Rusland God lastert en in Amerika de Natuur
vervangt door diffuus kunstlicht, kunst-kli
maat, kunst-stilte.
Ik geloof niet dat dit groote tijden zijn,
maar wel dat zij groot zullen worden.
R. P.
DE STRANDING VAN DE
„EWALD" IJM. 48.
De Raad voor de Scheepvaart heeft uit
spraak gedaan inzake de stranding tijdens
slecht zicht van den stoomtrawler „Ewald"
IJM. 48 op de Noorder-Haaksgronden.
De Raad voor de scheepvaart oordeelt als
volgt: Betrokkene heeft teveel vertrouwd op
het gegiste bestek. Dientengevolge is het
afgelegde traject Oostelijker geweest dan hij
heeft aangenomen. Een behoorlijke navigar
tie had medegebracht, dat hij zich had ver
gewist, door meermalen te looden dan hij
heeft gedaan, waar hij zich precies bevond,
nu hij de kust niet kon waarnemen en moest
begrijpen, dat de mogelijkheid bestond dat
ondiepten in de onmiddellijke nabijheid wa
ren.
De stranding is dus mede veroorzaakt door
dien betrokkene niet de vereischje zorgvul
digheid heeft in acht genomen. De Raad
meent echter dat ten deze kan worden vol
staan met het uitspreken van een berisping.
DE DRIEVOUDIGE MOORD TE
BILTHOVEN.
De bediende Sono voor de
Rechtbank
TWINTIG JAAR GEëlSCHT.
Verdachte verminderd
toerekenbaar.
Dinsdagmiddag diende voor de Utrecht-
sche Rechtbank de zaak tegen den 20-
jarigeh Indischen bediende Sono, die 30
Januari een drievoudigen moord te Bilthoven
pleegde, waarvan mevrouw Soeparwi en haar
beide kinderen het slachtoffer werden.
Er bestond voor de behandeling van deze
zaak, zoowel op de publieke als op de gereser;
veerde tribune, enorme belangstelling.
Verdachte die tusschen twee veldwachters
werd binnengeleid, zag er uiterlijk zeer kakn
uit. Als tolk trad op een lector in het Ja-
vaansch aan de Leidsche Universiteit.
Bij het voorlezen van de dagvaarding brak
de heer Soeparwi, die in de zaal aanwezig was,
herhaalde malen in snikken uit.
Als eerste deskundige wordt gehoord prof.
dr. Baartde 1 a F a i 11 e, die de lijken der
slachtoffers aan een gerechtelijke sectie
heeft onderworpen.
Met mevrouw Soeparwi moet volgens den
deskundige, de bediende wél 10 minuten ge
worsteld hebben wat te concludeeren viel uit
de talrijke verwondingen. De beide kinderen
moeten door den bediende over den grond
heen en weer gerold zijn om hen geduren
de dit rollen den hals af te-snijden.
Sono beweerde desgevraagd zich niets meer
van het gebeurde te herinneren.
Dr. Scholten van het Psychopathen-
asyl te Leiden en arts aan de strafgevange
nis in Den Haag, wordt eveneens als des
kundige gehoord. Deze getuige heeft verdach
te herhaalde malen in de cel bezocht en was
tot de conclusie gekomen dat beklaagde wel
toerekenbaar moet wordenverklaard, maar
in verminderde mate door den geprikkelden
toestand waarin hij vaak verkeerde als ge
volg waarvan hij niet meer precies wist wat
hij deed.
Op een vraag van den verdediger mr.-v. d.
Breggèn uit Zeist, antwoordde dr. Scholten
dat Sono den dood van mevrouw Soeparwi
aanvankelijk niet - gewild heeft, doch toen
verdachte er een doodde, heeft hij onder
invloed van den zelfden impuls, alle drie
slachtoffers gedood.
Dan wordt de heer Soeparwi als getuige
gehoord. Hij releveert bij zijn verhoor de
verschillende bekende feiten, die zich bij zijn
thuiskomst hebben voorgedaan. Op verzoek
van den president verklaart hij dat zijn
vrouw Sono had beloofd Hollandsch te leeren,
welke belofte zij ook gehouden heeft. Sono
v/as een goede jongen zoo verklaarde getuige;
alleen de laatste dagen voor den moord viel
het op dat hij zoo stil was. Mevrouw Soeparwi
was zeer zacht van aard, getuige acht het
zeer onwaarschijnlijk dat zijn vrouw tegen
Sono heeft gezegd dat zij met de lessen wilde
eindigen.
De verdediger; „Heeft Sono niet eenige
dagen voor den moord een glas gebroken?"
Getuige antwoordt bevestigend en deelde
mede dat men hem daarover niet lastig is ge
vallen. Hem is alleen gezegd dat hij wat
voorzichtiger moest doen.
Verdachte zegt dat hij zich niets meer kan
herinneren.
In de kamer hing een stuk touw van een
kinderschommel, waarmee verdachte blijk
baar getracht had een einde aan zijn leven
te maken. Het plan heeft hij echter niet uit
gevoerd, doch later gepoogd zich door gas-
verstikking om te brengen. Alle getuigen
verklaringen werden door een tolk in het
Javaansch overgebracht, waarop Sono be
vestigend slechts met een enkel woord en
volmaakt onbewogen antwoordde.
Daarna werd een assistent aan de Neurolo
gische Kliniek in Utrecht gehoord. Deze ge
tuige had verd. kort na het gebeurde onder
zocht en heeft geen enkel spoor kunnen vim-
den, dat er op zou kunnen wijzen, dat hij
Niet meer langs den Adm. de Ruyterweg?
Reeds jaren is er
sprake van geweest
om de electrische tram
van den Admiraal de
Ruyterweg te verwij
deren. Thans hebben
de plannen een vaste-
ren vorm aangenomen
daar door B. en W.
van Amsterdam bij
den gemeenteraad een
voorstel is ingediend
om een deel van het
Uitbreidingsplan-West
te herzien.
Onze situatieteeke-
ning geeft duidelijk
aan hoe het terrein
zal worden verdeeld.
Ter ontlasting van den
Adm. de Ruyterweg is
een breede verkeers
weg ontworpen van
de Wiegbrug over de
Kostverlorenvaart
naar den Haarlem
merweg. Daarbij is re
kening gehouden met
de mogelijkheid van
tramaanleg op een
aparte baan waarlangs
dan beplanting is ge
dacht. Daar deze weg
langs den rand der
bebouwingen zal wor
den gelegd, zal het
verkeer minder last
ondervinden van even
tueele kruispunten
met andere verkeers
wegen. Het voornaam
ste kruispunt zal zijn
bij den Haarlemmer
weg, waar ten Westen
van de fabriek Patria
een ruim verkeersplein
is geprojecteerd.
voor den moord eenige sexueele handeling
had gepleegd.
De volgende getuige, een vroegere vriend
van verd., verklaarde dat deze steeds met
lof over de familie Soeparwi sprak. Getuige
sprak hem het laatst op 26 Januari en er
viel toen niets bijzónders aan hem te be
speuren. Op 29 Januari heeft verdachte tegen
get.'s moeder gezegd, dat de heer Soeparwi
boos op hem was omdat het slot van dei
keukendeur defect was.
De President ondervraagt tenslotte
door middel van den tolk den verdachte. Deze
erkent, dat de heer Soeparwi op den dag van
den moord des morgens te acht uur was uit
gegaan.
Op dien morgen heeft verd. aan mevrouw
gevraagd Hollandsch te willen spreken. Me
vrouw Soeparwi antwoordde toen in het Ja
vaansch: „Ik wil niet",
Sono is toen aan het stofzuigen gegaan.
President: „Heeft hij toen het plan opge
vat mevrouw met een mes te lijf te gaan?"
De tolk deelt mede, dat verd. dit toegeeft
Hij is het mes gaan halen en ging naar
mevrouw, die boven op de/ gang was. Hij is
meteen begonnen te steken, toen hij bij
haar was gekomen. Mevrouw zou toen gezegd
hebben: „Ik heb er genoeg van, ik ga ster
ven", maar precies herinnert verd. het zich
niet meer.
President: „Vroeger heeft hij verklaard, dat
mevrouw geroepen zou hebben: „Sono, ik heb
schuld aan je".
Verd. zegt, zich dat niet meer te herin
neren. Hoe hij gestoken heeft en hoe dikwijls
weet hij niet meer. Wel herinnert hij zich
dat hij zijn slachtoffer in den hals heeft ge
raakt met het mes.
President: „Weet hij dat als men een
mensch of dier den hals afsnijdt, dat deze
dan moet sterven?"
Hij zegt, dat te weten, doch op dien ochtend
daaraan niet te hebben gedacht. Uit verdere
vragen blijkt, dat inmiddels de kinderen
boven kwamen en dat Sono toen de kinderen
met hetzelfde mes heeeft gestoken.
De bolk: „Hij had niet de bedoeling om de
kinderen te dooden, maar hij wist niet meer
wat hij deed".
De President herinnert aan verd.'s ver
klaringen voor den Rechter-Commissaris af
gelegd, dat hij ook de kinderen wilde vermoor
den. Tenslotte heeft Sono gemerkt, dat me
vrouw en de kinderen dood waren. Hij heeft
toen getracht zichzelf met het mes verwon
dingen in den hals toe te brengen, dit gelukte
hem niet en toen heeft hij de gaskraan open
gezet en de slang in den mond genomen.
Drie dagen voor den moord had verdachte
gehoord van de uitbarsting van den Merapi.
Hij kon toen niet geregeld meer werken en
kreeg het verlangen om naar zijn familie
terug te keeren. Hij raakte in de war en kreeg
geregeld standjes.
Daarna kwam opnieuw de kwestie ter sprake
omtrent het gebruik van het Hollandsch.
Verdediger: „Was hij er zoo erg op gesteld
om Hollandsch te leeren?"
Tolk: „Ja, omdat hij met Hollandsche
vrienden wilde spreken en ook met het oog
op later, als hij een betrekking in Indië zou
hebben".
Verdediger: „Weet hij zelf, dat hij mikó
was in dien tijd?"
Tolk: „Ja, door de uitbarsting van den
Merapi".
Verdediger: „En niet door de standjes van
meneer en mevrouw?"
Tolk: „Neen, alleen door de Merapi-
ramp".
Verd. verklaarde nog, dat zijn verstand
totaal weg was, hij had. geen gedachte
meer.
De President leest een brief voor door
verdachte in het Huis van Bewaring ge
schreven aan een vriend te Bilthoven, waarin
hij zijn spijt uitdrukt over het gebeurde en
zegt dat op den dag van den moord zijn ge
dachten absoluut zoek waren.
Hierna was het woord aan den Substituut
Officier.
De officier mr. A. N. Fabius begint met een
woord van diepe deernis over het lot, dat
Mevr. Soeparwi, haar kinderen en den heer
Soeparwi trof. Sono wendt nu voor, dat hij
zich van het gebeurde zoo goed als niets
herinnert, maar van den beginne heeft de
bekentenis van Sono voorop gestaan. De of
ficier gaat de voornaamste bijzonderheden
na en verklaart dat onomstootelijk vaststaat
dat de inlandsche bediende de dader is. Het
motief van zijn misdaad? Sono zelf zegt er
niet veel van. Mevr. Soeparv/i zou zoo weinig
Hollandsch met hem willen spreken, maar het
bleek intusschen, dat verdachte zelf de Ne-
derlandsche taal wel goed machtig is. Hij
kon dus moeilijk gramstorig er over zijn, dal
mevrouw Soeparwi zoo weinig Nederlandsen
met hem sprak.
Voor doodslag, drie maal gepleegd^ vroeg
de Officier van Justitie tenslotte veroordeeling
van Sono tot een gevangenisstraf van twintig
jaar.
Mr. van de Breggen uit Zeist, con
stateerde in zijn pleidooi, dat er een wrok
moest zijn geweest van den Indischen be>
diende tegen mevr. Soeparwi over het feit,
dat de laatste niet voldoende Nederlandsch
met hem wenschte te spreken. Indien de heer
Soeparwi zegt, dat dit niet waar kan zijn,
omdat zijn vrouw hem alles vertelt en nooit
over eenige wrok had gesproken, dan neemt
pleiter aan, dat zij dit verzwegen heeft ten
einde een onaangename sfeer te voorkomen.
Pleiter eindigt zijn pleidooi met de verkla
ring, dat hij de strafmaat geheel aan de
Rechtbank overlaat.
De uitspraak werd bepaald op 21 April des
morgens om kwart voor 10.
De eventueele ontmoeting te Londen tusschert
Henderson, Bruening, Curtius en Briand.
(2e blad, le pag.).
Burgemeestersverkiezing in Chicago.
(4e blad, le pag. en le blad, 2e pag.);
De electrische tram HaarlemAmsterdam
niet meer over den Admiraal dc Ruyterweg.
(le blad, le pag.)
Dc drievoudige moord te Bilthoven. Twintig
jaar tegen de bediende Sono geëischt.
(le blad, le pag.)
ARTIKELENENZ
R. P.; Een nachtmerrie.
(le blad, le pag.)
A. Heeroma (oud-commissaris van politic te
Amsterdam)Amsterdamsche Stadsbeelde7i,
fflieuiomgrkt".
(4e blad, le pag.),
Bep OttenLangs de Straat: Fanfare.
(2e blad, 2e pag)',
(Laatste berichten 2e pagina
le blad.)
Een radiofoto van de in Managua aangerichte verwoestingen, door dé aardbeving die ruim
1800 dooden opeischte.
BLOEMBOLLENTEELT IN NOORD-
LIMBURG?
Uit Venlo wordt ons bericht dat in Noord-
Limburg onder deskundige leiding een uit
gebreide proef zal worden genomen met den
teelt van bloembollen,
CONGRES VAN DE CHR..
HISTORISCHE UNIE.
OPENINGSREDE VAN
MR. DR. J. SCHOKKING.
Heden, Woensdag heeft de ChrlstelÜJk-His-
torische Unie In gebouw Bellevue te Amster
dam, haar algemeene vergadering gehouden.
De voorzitter mr. dr. J. Schokking, sprak
een openingsrede uit, waarin hij een uitvoe
rige beschouwing gaf over de economische
crisis. Hij betreurde het mislikken van de
Handelsconventie van Genève, doch herin
nerde er aan, dat de voorzieningen die op
dit gebied in den laatsten tijd getroffen wer
den, afkomstig zijn, althans in hoofdzaak
voorbereid zijn door een commissie, onder
leiding van een onzer Christeiijk-Historische
Kamerleden, den heer Lovlnk.
Spr. schetste vervolgens het gevaar van het
bolsjewisme. Tenslotte sprak hij over libe
ralisme en de Cnristelijk-Hlstorischen.
Van toenadering, waar dit eenigszlns kan,
zijn wij niet afkeerig, zei hij en wanneer ten
opzichte van een aantal punten practische
overeenstemming blijkt te bestaan mot de
liberale partij zullen wij dat, evenals met
betrekking tot anderen, dankbaar erkennen
en niet enghartige partij politiek trachten te
verzwakken door het anders te duiden.
Vereeniging van alle Protestantsche par
tijen met de liberalen, zou echter loslating
van eigen beginsel beteekenen.
FREDERIK VAN EEDEN.
Frederik van Eeden is Zaterdag voorzien
van de H. Sacramenten. Dinsdagavond was
zijn toestand aanmerkelijk slechter.
(Het gemeentebestuur van Bloc-
mendaal heeft een gemeentelijk
ooievaarsnest doen oprichten
in de hoop dat dc ooievaren,
die sinds eenige jaren wegge
bleven zijn, zullen terugkeer en
Bloemendalers kregen vroeger
Regelmatig ieder jaar
In de lente weer visite
Van een ooievarenpaar.
Deze trouwe zomergasten
Werden altijd gewaardeerd.
Zoodat Bloemen daal in rouw was
Toen zij niet zijn weergekeerd.
Wat de oorzaak ook mag wezen,
Het is waar, al is het gek,
Ons land is bij ooievaren
Sedert kort niet meer in trek.
Zijn wij soms niet meer, als vroeger,
't Ideale kikkerland,
Waar je heerlijk kunt staan jagen
Aan den stillen waterkant?
Raakt dit dier in onze harten
Niet de allerteerste snaar,
Heerscht in ieder huis niet vreugde
Bij de komst van d' ooievaar?
Zijn wij soms een beetje achter
In comfort en stijl van nest?
Nou, daar is aan te verhelpen,
Bloemendaal deed al.zijn best.
Daar staat een gemeentewoning
Op een hoogen paal al klaar,
En die wacht slechts op de aankomst
Van een ooiemoer en -vaar.
't Is een frissche, ruime woning,
Vrij van huur en onbelast,
Zeer modern, riant gelegen,
Voor den meest verwenden gast.
D' ooievaar heeft slechts te kikken
En een kikkerkweekerij
Zet men, van gemeentewege,
Met bekwamen spoed erbij.
Keer terug, vereerde vogels,
Nergens immers doet men meer,
Brengt men zulke zware offers
Voor het vreemdelingverkeer.
Beste ooievarensgasten,
Keer terug naar Ken'merland,
Ais van ouds weer eereburgers
Van den Burgerlijken Stand.
P. GASUfJ