MANTELSTOFFEN
BONTKRAGEN
HöMMEN Co.
G.'ft.Startlunfei
D'
GERARD SMIT
ANEGANG 38-40
Het gefabriceerde licht.
Eenoodigdheden
Sporthuis Haarlem
KUNSTSCHILDERVERVEN
"P"t;
GROOTSTE SORTEERING
LAAGSTE PRIJZEN
SPECIAALHU1S IN DAMESSTOFFEN
Aohiiles en Ajax
KANTOORBOEKHANDEL
Historische herinneringen.
De eerste gasfabriek en de eerste electrische centrale te Haariem.
e laatste eeuw Is een tijdperk van
ontzettenden vooruitgang geweest.
Ook wat het licht betreft. 100 jaar
geleden moesten de menschen zich
nog behelpen met de walmende
kaars en de kwalijk riekende olielamp. De
arbeid was toen vrijwel geheel op het dag
licht ingesteld, want werken bij die beperkte
Een oud model gaslantaarn met vleermuis
brander.
lichtbronnen was niet goed mogelijk.
I>p uitvinding van het pas was wij heb
ben daarop reeds in een artikel in ons
eerste Lichtweek-nummer gewezen iets
veel belovends.
De eerste Haarlemsche gasfabriek, die ln
1835 gesticht werd, was een particuliere in
stelling. een filiaal van de Continental Gaz-
association Company te Londen. De fabriek
was gevestigd op hét terrein omsloten door
Zijlvest-Raaks en Gedempte Voldersgracht.
Oude Haarlemmers hebben daaraan nog
herinneringen. Geen aangename! Het bleek
duidelijk dat het verkeerd geweest was, om
zoo'n fabriek in het midden der stad te
stichten. Alles in de omgeving was met een
aanslag bedekt, terwijl ver in den omtrek
de onaangename gasdampen ingeademd
werden. Maar die klachten waren meer van
den lateren tijd. Aanvankelijk waren de
Haarlemmers zoo verrukt over de moderne
uitvinding licht dat door een ijzeren buis
binnengevoerd werd! dat zij die onaange
name dingen graag op den koop toe namen.
Het gas was lang nog niet zoo volmaakt
als wij dit nu kennen. Uit onze jonge jaren
herinneren wij ons de zoogenaamde vleer
muisbranders, het tintelende, wapperende
gaslicht, dat erg vermoeiend voor de oogen
was. Voor kamérverlichting was het dan ook
alleen te gebruiken als de gasvlam omgeven
werd door een melkwitteballon.
Aan straatverlichting werd in vroeger
eeuwen weinig gedaan, 's Avonds verliet
men zich op ae maan. De oude leesgezel
schappen hadden bij voorkeur hun „avon
den'' op dagen dat men op de volle maan
kon rekenen. Als de maan dan door wol
ken verdonkerd was, gingen de wandelaars
met een looplantaarn, waarin een lampje of
een kaars brandde, zelf hun pad in de duis
ternis zoeken. Later ging de stedelijke over
heid er toe over om op enkele zeer drukke
punten een olie-lantaarn te plaatsen. Toen
het gas kwam werd het aantal straatlan
taarns in de binnenstad wat uitgebreid. Dat
werd al een groote vooruitgang gevonden.
De wetenschappelijke mannen streefden
er intusschen naar om het gas als lichtbron
te verbeteren. Ook gingen er klachten ko
men over de gasfabriek aan de Zijlvest. Af
en toe werd er in den raad zwaar over ge
debatteerd, maar de vroede vaderen durf-
den het toch eerst niet aan om de concessie
aan de Engelsche maatschappij op te zeggen
en zelf tot gasfabricage over tc gaan. Het
duurde tot het einde van de 19de eeuw voor
tot deze gewichtige stap werd overgegaan.
In 1901 werd door den raad een crediet van
4 millioen gulden toegestaan om op een
terrein aan den Harmenjansweg dc gemeen
telijke lichtfabrieken te bouwen. Want met
de fabricage van gas zou de gemeente ook
de opwekking en distributie van electrici-
teit ter hand nemen.
Er was te voren hier ook een particuliere
electrische centrale geweest. De firma He
ringa en Wütrich had in haar gebouw in de
Schoutesteeg (het straatje dat de Barteljo-
risstraat met de Smedestraat verbindt»
eenige machines staan om de nabü gelegen
perceelen (de grootste afnemer was het
café Brlnkmann) van electricitelt te voor
zien.
31 December 1902 werd voor het eerst aan
de inwoners gas, door de gemeente gefabri
ceerd, geleverd. Aanvankelijk was- de gasfa
bricage het meest van beteekenis voor de
gemeente. Het gasverbruik nam vooral een
groote vlucht na de uitvinding van het gas
gloeilicht. Toen kon de olielamp niet meer
concurreeren. Zeer vele inwoners die aan
vankelijk nog afwijzend tegenover het ga^
gestaan hadden, namen het toen.
Maar ook de electriciteit-afdeeling breidde
zich door den grooten vooruitgang der
techniek, sterk uit. De gebouwen aan den
Harmenjansweg werden in den loop der Ja
ren zeer belangrijk uitgebreid. Ook nog de
laatste jaren. De gasfabriek kreeg toen zijn
derden gashouder tde hoogste en de leelijk-
ste van de drie!), terwijl de centrale ook
zoo uitgebreid en gemoderniseerd werd. dat
zij een van de best-ingerichte in ons land
is. Beide fabrieken, die aanvankelijk onder
één directie stonden (de heer J. Blom Sz.>
hebben nu geheel gescheiden bedrijf. De
heer J. A. A. Ochtmann voert de directie
over de gasfabriek, de heer Ir. J. A. Reus
over het electricteitsbedrijf.
Het is nu zoo, dat de electricitelt voor de
verlichtingsdoeleinden het in huis, winkel
en gebouw van het. gas gewonnen heeft. Gas
wordt nu hoofdzakelijk gebruikt voor koken
en verwarmen. Daarvoor wordt ook wel
electriciteit aangewend, maar die is voor die
doeleinden duurder dan gas. Voor de straat
verlichting heeft het gas zich ook nog kun
nen handhaven. De gaslantaarns zijn nu zoo
uitstekend geworden, dat zij de concurrentie
met electriciteit nog kan doorstaan.
Op de plaats waar de oude gasfabriek ge
staan heeft, zijn nu verschillende groote ge
bouwen verrezen, drie scholen en twee
kerkgebouwen. Door die groote verandering
heeft dit stadsdeel een belangrijke verbete
ring ondergaan.
Ged. Oude Gracht 33, Telefoon 15663
Wij etaleeren beden: Diverse vooraanstaande merken
als: TALENS, LEFRANC, ROWNEY, CUNTHER WACNER
Alle bijbehoorende materialen kunnen wij U billijk
en goed leveren.
NIET HET OUDSTE WEL HET BEST GESORTEERDE ADRES
EEN DOELMATIGE LICHT
INSTALLATIE IN HUIS.
Het nut van stopcontacten.
Drie in de huiskamer en eenige in de
keuken gewenscht.
Het gemak dient den mensch en zeker de
huisvrouw bij alle karweitjes, die zij zoo in
den loop van een dag heeft op te knappen
en die maar al te dikwijls zooveel tijd vergen
dat zij den geheelen dag hierdoor in beslag
wordt genomen. Geen wonder, dat zij met
van deze middelen aan de hand doet, waar
in de gelegenheid stelt haar dagelijksche
plichten gemakkelijk en vlug te vervullen.
Het is de moderne techniek, die haar tal
van deze, midden aan de hand doet, waar
van het machtigste is: de electriciteit. Oor
spronkelijk en nog voor betrekkelijk kor
ten tijd in het woonhuis alleen als licht
bron dienende, is de electriciteit in weinige
jaren geworden tot een belangrijke „hulp in
de huishouding", die de huisvrouw heel wat
werk en wat vooral van belang is, net
minder prettige werk uit de handen
neemt. Daarbij is deze hulp. van huisvrou
wen standpunt gezien, vrijwel ideaal te noe
men: steeds tot werken bereid, -dag en nacht,
zonder behoefte aan vrije dagen en zon
der een hoog loon voor hare diensten te
eischen.
Tegenwoordig staat, deze hulp in ons land
bijna overal ter beschikking: in Amsterdam
bijvoorbeeld zijn 98 pet. der woningen aan
het electrisch net aangesloten en van de bijna
1100 gemeenten, die Nederland telt, zijn
nog slechts de kleinste circa 160 met 4
pet. van de bevolking van electriciteit ver
stoken.
De hulp in de huishouding staat dus ge
reed in dienst te treden en in vele huishou
dingen wordt ook reeds een dankbaar gebruik
van haar diensten gemaakt, want allerwegen
ziet men tegenwoordig electrische strijkijzers,
keteltjes, stofzuigers, enz. Maar evenmin als
men van een werkman mag verwachten, dat
hij met ongeschikt gereedschap goed werk
maakt, evenmin kan men van een hulp in
de huishouding het meeste nut hebben, als
men haar niet in de gelegenheid stelt, zich
zooveel mogelijk nuttig te maken.
Dit wil dus zeggen om het terrein der
beeldspraak te verlaten dat men alleen
dan in zijn huis werkelijk zal kunnen profi-
teeren van alle gemakken, die het gebruik
van electriciteit biedt, indien de in het huis
aanwezige electrische installatie zich hier
voor leent, m.aw. dat deze voldoende aan
sluitingsmogelijkheden biedt.
Want het is al heel onaangenaam, als men
het waterketeltje of de schemerlamp niet kan
aansluiten, omdat het eenige stopcontact in
de kamer door het radio-toestel in beslag is
genomen; het is al heel ongerieflijk, als men
in den kelder moet rondscharrelen met luci
fers met een druppelend kaarsje of met een
lamp die door vele meters lang snoer is aan
gesloten op het stopcontact in de gang; het is
al heel ongemakkelijk, als men in de slaap
kamer voor den spiegel staat met het licht in
den rug en daardoor bijna niets kan zien.
Een nuttig gebruik van de electriciteit in
de huishouding veronderstelt daarom in de
eerste plaats de aanwezigheid van een doel
matige installatie en het is duidelijk dat in
stallaties, die een jaar of tien geleden zijn
aangelegd en ook nog vele van jongeren
datum tegenwoordig geen aanspraak meer
kunnen maken op het praedicaat „doelma-
ting". In dien tusschentijd is het aantal huis
houdelijke toepassingen der electriciteit zóó
toegenomen, dat de vroegere installaties
hiervoor zeker geen voldoend aantal aanslui-
lingspunten bezitten.
In de huiskamer bijvoorbeeld werd vroeger
één stopcontact, waaraan een staande lamp
of een klein schemerlampje konden worden
aangesloten, voldoende geacht; soms zelfs
beschouwde men dat nog als een bijzondere
luxe. Toen de electrische waterketeltjes, de
melkkokers, de broodroosters meer en meer
in gebruik kwamen, bleek hiervoor een af
zonderlijk stopcontact noodig. Daarna kwam
het moderne radio-toestel zijn opwachting
maken en eischte ook een stopcontact voor
zich op. Hieruit volgt, dat in een moderne
huiskamer behalve de vaste lichtpunten min
stens drie stopcontacten aanwezig moeten
zijn. indien men behoorlijk gemak van de
electrische hulp in de huishouding wil heb
ben.
Ook de tegenwoordige keuken zal het niet
zonder eenige stopcontacten kunnen stellen:
voor het strijkijzer, voor kacheltje, eventueel
voor warmwaterreservoir en electrisch for
nuis.
De meeste electrische huisinstallaties van
ouderen datum zijn nogal zuinig aange-
legi; het aantal vaste lichtpunten is in veel
gevallen te gering en het aantal stopcontac
ten bij lange na niet voldoende. Om nu toch
zooveel mogelijk van de gemakken der elec
triciteit te kunnen profiteeren, nemen dan
vaak de bewoners zelf de uitbreiding der in
stallatie ter hand en 't is verwonderlijk welk
een virtuositeit sommigen hierbij we tor te
ontwikkelen. Door middel van verdeelstekers
en dubbele snoeren, door aftakkingen uit het
kroon steeltje boven de lamp bij her plafond
zien zij kans van één aansluitingspunt er
vijf te maken.
Echter doet men het best de noodige uit
breiding der installatie te bespreken met een
installateur en aan dezen de werkzaamheden
op te dragen.
Hier is voor de huisvrouw een dankbare
taak om eens na te gaan, in de eerste plaats
welke toestellen en extra-lampen voor haar
huishouding in aanmerking komen om gelei
delijk te worden aangeschaft en daarna uit
dit oogpunt de installatie eens nader te be
kijken.
Als dan de noodzakelijke uitbreiding haar
beslag heeft gekregen, zal zij en met haar het
geheele huisgezin kunnen profiteeren van
wat de electriciteit ln zoo ruime mate biedt:
het gemak dat den mensch dient.
DE VERLICHTE STRATEN.
Het valt op te merken, dat heel wat men
schen hun rondwandeling door de verlichte
straten beperken tot het centruan van de
stad, zonder aandacht te schenken aan het
overige deel. Een verlichting als bijvoorbeeld
in de Amsterdamstraat is aangebracht, heeft
recht op algemeene waardeering. De entree
is in deze straat al heel geslaagd te noemen.
Aan weerszijden zijn pilaren opgericht waar
aan zich verlichte bloembakken bevinden. De
straat zelf wordt over de geheele lengte aan
beide zijden geflankeerd door een rij ver
lichte zuilen, die met een bloembak bekroond
zijn. Het geheel maakt een fraai en rustig
effect en is een wandeling naar dit stads
gedeelte ten volle waard.
Een gehee lander karakter draagt de
Spaamwouderstraat. De kantige figuren bo
ven de straat doen het overigens niet slecht.
Er zit iets origineels in deze wijze van. ver
lichting.
Op de Kleine Houtstraat vestigden wij
reeds de aandacht. Ook die moet men niet
overslaan.
In Haarlem-Noord zijn het de Cronjéstraat
en de Paul Krugerstraat, die de aandacht
vragen. In beide straten getuigen de aange
brachte verlichtingen van een fijnen smaak,
zoowel wat den vorm als wat de kleur der
versieringen betreft.
Groote Houtstraat 123
12215 Telefoon 12215
en Schoterweg 26
Alleenverkoop van
Voetballen Schoenen
Voor RECLAME Ajax-Voetbalschoenen 6.25
Trainingspakken vanaf 3.50
Sen zilveren kandelaar uit de 18e eeuw.
zijlstraat 90 haarlem jelef, 11161
vanaf 100.-
(Voor elke Gulden contant besteed, ontvangt U een GRATIS
LOT VOOR DE GROOTE WELDADIGHEIDS-VERLOTING. Zie
hiervoor verdere reclame in de ZIJLSTRAAT). 8824
