HET ONTSTAAN DER HAARLEMSCHE
ARBEIDERSKWARTIEREN.
HAARLEM'S DAGBLAD WOENSDAG 21 OCTOBER 1931
IL
Over het Schoterkwartier.
Poortgebouw Patrimonium,
In het eerste artikel hebben wij er aan
herinnerd welke kasteelen buitenplaatsen,
boerderijen, kerken en kloosters er in den
ouden tijd gevonden werden op de terreinen
die nu door het Schoterkwartier (Haarlem-
Noord) worden Ingenomen.
De groote uitbreiding der stad is pas na
1860 begonnen. In dat jaar telde Haarlem
nog slechts- 27781 Inwoners, in 1866 werd de
30.000 overschreden en in 1888 de 50.000.
75 jaar geleden was onze stad, als wij al
thans de moderne toestanden als een maat
staf aannemen, nog erg achterlijk. Enkele
voorbeelden zullen wij noemen: in 1861 werd
begonnen de open heulen langs de huizen
te vervangen door overdekte riolen, in 1875
werden de huizen van nummers voorzien en
ln 1876 kregen de straten naambordjes.
In de jaren 18601875 werden het Kenau
park en het Ripperdapark aangelegd, ter
wijl toen ook de huizen aan de Bolwerken
werden gebouwd.
In 1864 besloot de raad eenige gedeelten
van de Bolwerken te verkoopen om daarop
villa's te bouwen. Later heeft men dit be
sluit wel betreurd, want onze Bolwerken
zouden als plantsoen veel mooier zijn ge
weest. als er geen huizen verrezen waren.
In 1866 werd de Kennemerpoort voor af
braak door het gemeentebestuur verkocht.
De slooper gaf er f 1575 voor. Er werd toen
besloten om een nieuwe Kennemerbrug te
bouwen (die ons tegenwoordig geslacht eeni
ge jaren geleden door een nieuwe vervangen
heeft, die ongeveer driemaal zoo breed is),
terwijl de raad pas in 1860 gelden kon vin
den om het Kennemerpleln tot aan de brug
te bestraten. Tevoren was het er een zand
vlakte geweest, met alleen een klein bestraat
paarden-pad!
Na 1880 werd ook begonnen met den uit
bouw van de stad ten Noorden van den
Schoter- en Kloppersingel. Aan den Scho-
tersingel stonden toen al hier en daar wat
huizen, maar in 1882 werden enkele aangren
zende straten aangelegd, zooals de Jan Steen
straat, de Ostadestraat, de Jan de Braay-
straat, de Maarten van Heemskerkstraat, de
Frans Halsstraat en het Frans Halsplein.
In dien tijd is ook de brug over den Scho-
tersingcl tegenover de Maarten van Heems
kerkstraat gebouwd. Het is nu een vervallen
smal bruggetje, dat om vernieuwing „vraagt"
De grens tusschen Haarlem en Schoten
liep toen nog niet heel ver ten noorden van
de singels. Er kwamen dan ook reeds spoedig
hulzen te staan op het aan Haarlem gren
zende gebied van Schoten. Dit was in 1884
aanleiding om een grenswijziging. De grens
werd nu verlegd tot den Schotenveg ter
hoogte van het (inmiddels gedempt)
Spaansch Vaartje dat van de vijvers op de
algemeene begraafplaats naar het Noorder
Spaarne liep.
Waar nu hot. Frans Halsplein en de Frans
Halsstraat zijn, was vroeger een exercitie
veld van de hier gelegerde militairen. Toen
het plein en de straat werd aangelegd, was
de verwachting, dat zich daar de meest-wel-
gestelde Haarlemmers zouden vestigen. Die
verwachting is nooit volledig vervuld, vooral
niet wat de Frans Halsstraat betreft. Wij
herinneren er evenwel aan. dat vroeger de
bekende socialistische leider Mr. P. J. Troel
stra nog eenige jaren in perceel Frans Hals
straat no. 29 gewoond heeft.
De cavaierlekazerne aan den Schoterweg
is in 1882 gebouwd. In 1878 had de gemeen
te Haarlem daarvoor 8 H.A. (80 090 M2.), die
zij voor f 48.000 van Mr. J. P. van Wickevoort
Crommelln gekocht had. daan-oor aan het
rijk ten geschenke aangeboden. De gemeente
kreeg daardoor weer de beschikking van den
grond van de cavaleriestallen aan de Nieuwe
Gracht en de Magdalenastraat. In dien tijd
was de grond in dit stadsdeel dus niet meer
waard dan 60 cents. Nu zou die grond wel
f 10 kunnen opbrengen. Als het rijk nog eens
tot ontwapening overgaat en de grond van
Rosenhagestraat.
de kazerne weer aan de gemeente teruggeeft,
zou dat een voordeeltje voor de gemeentekas
beteekenen van meer dan drie kwart millloen
gulden
Toen hier ter stede nog een garnizoen lag
infanterie aan den Koudenhorn en ca
valerie aan den Schoterweg bracht het
veel vertier in de stad. Vooral als de troe
pen met muziek uitrukten. Op nationale
dressuur. Er werden voor de cafébezoekers
voorstellingen gegeven die een circus waar
dig zouden zijn geweest. Af en toe kwam er
ook de in zijn tijd bekende Jac. Schuite
voerder een oude artist van Carré, die daar
ook menig staaltje van rijkunst te bewon-
INGEZON'DEN MEDEDEELINGEN
a 60 Cts. per regel
NA'I ER.
Sedert 1887 Nederlandsche Onderneming.
deren gaf. Later is Schuitevoerder nog wel
eens als „gast" in een circus opgetreden als
dit hier ter stede voorstellingen gaf.
De mannen van den Motordiens: die nu
in de kazerne aan den Schoterweg gelegen
zijn, brengen minder levendigheid in de stad.
Zij zijn ook veel geringer in aantal. Alleen
als de motordiens: me: al het rijdende ma
teriaal uitrukt „vergaat nog hooren en
zien" van de omwonenden, dan dreunt de
grond van de zware vrach teuto's. die ook
rammelen, welke geluiden nog aangevuld
worden door het getoeter op de hoorns.
Langzaam aan breidde de bebouwing zich
in het noordelijkste deel van Haarlem uit.
In 1890 woonden in dat stadsdeel zooveel
kinderen, dat de gemeente genoodzaakt was
er de eerste school te stichten. Dit is de
school in de Schoterstraat, een gebouw dat
nog het speciale type draagt van den toen-
maligen directeur van Openbare Werken den
heer Jac. Ley. Hetzelfde type school vindt
men bijvoorbeeld ook op het Leidsche plein,
namelijk de oudste sohool die daar staat, aan
den kant van de Oranjestraat. De andere
school (tegenover de Brouwersstraat gezet)
is van later datum.
In 1884 waren de overige huizen van de
Schoterstraat gebouwd. Het waren kleine ar
beidershuisjes, die voor een groot gedeelte
in den loop der jaren reeds door meer mo
derner huizen vervangen zijn.
De Maerten van Heemskerkstraat was
toen nog niet veel verder doorgetrokken dan
waar de zieken inrichting Johannes de Deo
stond. In 1894 werd de straat doorgetrokken,
terwijl toen ook de huizen gebouwd werden
in het blok omsloten door de Ruysdaelstraat,
den Schotersingel en de Saenredamstraat.
De aanleg van de Saenredamstraat is geen
succes geworden. Het was een eerste proeve
om voor arbeiderswoningen een tuintje aan
te leggen. De fout was evenwel, dat deze
tuintjes veel te klein waren, temeer omdat
het hier lange rijen beneden- en bovenwo
ningen betrof. Het tuintje was nauwelijks
groot genoeg, om voor ie£er huis een boom te
zetten. Er is dan ook niet veel van de tuin
tjes terecht gekomen, voor verscheidene hui
zen zijn ze dan ook al verdwenen. Ook zijn
dan bij den tegenwoordige» woningbouw.
Een groepje arbeiders kwamen bijeen met
het ideaal een eigen huis te verkrijgen. Er
werd eerst eenigen tijd gespaard voor het
stichten van'een klein stamkapitaal. Als dit
aanwezig was. wendde het bestuur zich tot
een notaris, spaarbank of andere instelling
die over contanten te beschikken had, om
het bouwkapitaal te verkrijgen. De huizen
konden dan verhuurd worden voor f 1.75, f 2
of f 2.25 in de week. Onder die huur was
nog een klein bedrag voor aflossing. Elk lid
kreeg een boekje waarop het bedrag dat op
zijn huls werd afgelost afgeschreven werd.
Na 15, 20 óf 25 jaar was er zooveel od de
huizen afgeschreven, dat vele leden kans
hadden om hun huis uit te koopen Vele dezer
"oöperatieve bouwvereenigingen zijn in den
'oop der «aren dan ook ontbonden, omdat
11e hulzen eigendom der leden geworden
waren.
Als een lid ging verhuizen mocht hij zijn
huis met he: geld dat op zijn boekje stond
aan een ander overdoen. Het nadeel van dit
stelsel was. dat er al gauw in de huizen
handel gedreven werd. Daardoor kwamen op
den duur toch weer vele van deze huizen in
het bezit van exploitanten, hetgeen toch niet
de opzet was.
Maar aan den anderen kant had het stel
sel toch ook tengevolge, dat verscheidene
arbeiders daardoor toch op hun ouden dag
in het bezit kwamen van een eigen huisje.
Als jonge-niets-bezittende menschen kwa
men zij in het huisje, terwijl zij als „huiseige
naar" stierven.
De huizen werden in dien tijd zoo eenvoudig
mogelijk gebouwd. In 1896 werden bijvoor
beeld 47 woningen aanbesteed die te zamen
niet meer dan f 69.639 kostten. De grond was
toen ook veel goedkooper zoodat de huisjes
niet meer dan f 1800 of f 2000 per stuk kost
ten. Een ander blok van 20 woningen kostte
van bouw niet meer dan f 25.850, dus dat
was in verhouding nog goedkooper. Nu ko
men de arbeiderswoningen heel wat duur
der!
Eenigen tijd geleden is er ln den raad de
aandacht op gevestigd, dat het een nadeel is,
dat de huizer. van de vroegere arbeiderswo-
nir.bouwvereenigingen in particuliere han
den zijn overgegaan, omdat nu elke bewoner
Sjn huis naar eigen smaak laat opknappen
en schilderen. Daardoor zijr. er straten die
„staalkaarten" van verfwinkels gelijken. Die
klacht is inderdaad gegrond. Wie zich daar
van overtuigen wil moet maar eens door de
Generaal de Wetstraat loopen.
In het volgende artikel zullen wij de ge
schiedenis' van het Schoterkwartier in de
laatste Jaren behandelen.
C. J. VAN T.
TWEEDE KAMER.
20 October.
DE REGEERING EN DE CRISIS.
De interpellatie-v. d. Tempel. De
crisis en de oorzaken. Wat moet
de regeering doen? Ook hier
noodverordeningen? Loonsver
laging of niet.
De interpellatie-v. d. Tempel duurt nog
voort.
Vandaag hebben het woord gevoerd de hee-
ren Kuiper, Bakker, Dr. Vos, Oud, Wijnkoop,
van Voorst tot Voorst, van Rappard, Duymaer
van Twist en van Poll. De heer Max van Poll
is nog niet gereed met zijn rede, en de Kamer
nog niet met het sprekerslijstje.
Wat moet d&t worden?
Zoo langzamerhand komt de Kamer met de
interpellatie-v. d. Tempel in het stadium, dat
ze haar onderwerp doodpraat. Gaat het mor
gen zoo door als vandaag, dan kan ons over
zicht, wanneer er niet heel iets bijzonders ge
beurt, zeer kort zijn. Men repeteert elkaar.
Ook vandaag zijn de nieuwe opmerkin
gen weinig in aantal geweest.
Zeker over de oorzaken van de crisis. Daar
over zijn zoo langzamerhand geenerlei nieuwe
opmerkingen meer te maken. Bovendien,
wanneer men de oorzaken van de crisis ziet
naspeuren, dan gebeurt 't nog al eens, dat er
niet veel anders geschiedt, dan het consta-
teeren van feiten. Dit is op zich zelf natuur
lijk een belangrijke bezigheid, maar de ge
plaagde mensch van heden wil toch zoo
gaarne d i e oorzaken aangewezen zien, die
tevens den uitweg uit het moeras bieden.
Vele der sprekers hebben ons duidelijk ge
maakt, dat de wereld lijdt onder overpro
ductie en onderconsumptie, dat de wereld
met veel smart en pijn bezig is den oorlog te
„liquideeren". Wellicht naar nieuwe maat
schappelijke vormen.
In ieder geval: de wereld zit in de ellende.
En hoe komen .we daaruit? Dat is een heel
andere vraag. We gelooven, dat alleen (en
wellicht dwingt de nood daartoe nog eens:
het is meer gebeurd, dat uit nood dingen van
blijvende waarde zijn geboren) internatio
naal samenspreken iets zal kunnen brengen.
Kan onze regeering de crisis wegnemen?
Er zijn enkele afgevaardigden, die betoogen,
dat zij in ieder geval er veel aan kan doen,
om de gevolgen heel draagbaar te maken. Er
zijn ook anderen, die betoogen, dat de taak
der regeering zeer beperkt is. In ieder geval
de woordvoerders van hedenmiddag geloof
den niet dat het socialisme uitkomst zou kun
nen brengen. Mr. Oud en de heer Bakker b.v.
Mr. Oud merkte op, dat nooit een stelsel, zoo
als het Socialisme is, naar zijn gevoelen, zon
der fouten zou kunnen werken. -Hij wees er
op, dat niet Marx, maar het vroege socialisme
ook steeds een plan van ombouw gereed had.
Marx daarentegen en men begrijpt, dat
communist Wijnkoop dit hartelijk onder
streepte geloofde niet aan de noodzakelijk
heid van een plan. De nieuwe socialistische
maatschappij toch zou naar zijn gevoelen
vanzelf groeien uit de „Verelendung".
Hoe dit zij, we staan midden in de crisis.
De heer van Voorst tot Voorst heeft blijk
baar heel veel vertrouwen in wat de regee
ring kan. Met zijn partijgenoot Kuiper drin
gen zij er op aan, dat de Kamer de regeering
in de gelegenheid stelle, maatregelen te
nemen, die zij economisch noodig acht, haar
dus het recht te geven tot soortgelijke maat
regelen als in Diutschland noodverordenin
gen worden genoemd.
Beide heeren betoogen daarmede de nood
zakelijkheid van beperking van den invoer.
De heer van Voorst tot Voorst meer speciaal
om den landbouw te redden, de heer Kuiper
voor de industrie. Is de eerste reeds lang pro
tectionist, de tweede verklaarde zich van in-
voerbelemmerlngen alleen thans een voor
stander. nu de nood. zooals in den mobilisa
tietijd, daartoe dringt.
De heer van Voorst tot Voorst hield een
rede voor den landbouw. Deze had reeds veel
eerder met staatshulp geholpen moeten wor
den, betoogde hij. De regeering had hier zóó
in den zak moeten tasten, dat de boeven ook
thans zooveel verdienden, dat ze zelf konden
leven en ook de arbeid ris een goed loon'kon-
den uitkeeren. Een geheel gelijkgestemd be
toog hield generaal Duymar van Twist voor
de binnenschipperij.
De heer Max van Poll de v.b. fractie was
vandaag sterk vertegenwoordigd op het
spreekgestoelte had ook nog al wat crltiek
op de regeering. Gaven de heeren Dr. Vos en
Mr. Oud van instemming blijk met het con
tact, dat de regeering had tot stand gebracht
tusschen de werkgevers en werknemers (zij
hoopten beiden op inschakeling van den mid
denstand) de heer Max van Poll vond, dat
dit contact veel te laat was gekomen. Ook
had de commissie voor het schenken van ex-
portcredleten naar landen met veel risico z.i.
eerder moeten ingeschakeld zijn. Er hadden
veel meer exportpremies moeten gegeven
worden. Dit had hier naar de heer van Poll
meent de werkgelegenheid gehouden. Dan
had de regeering vóórkomen, wat ze nu ge
nezen moet.
De heer van Poll meent dat daardoor ook
loonsverlaging voorkomen had kunnen wor
den. Deze afgevaardigde wil van loonsverla
ging niets weten, absoluut niets. En hij
nam 't de regeering meer dan kwalijk, dat ze
bij het contact tusschen werkgevers en werk
nemers de mogelijkheid had geopperd, dat
wederzijdsche instemming zou kunnen ont
staan over loonsverlaging.
Hebben we den heer Kuiper goea verstaan,
dan wilde deze geen plotselinge loons
verlaging. Hij gelooft aan de noodzakelijk- i
INGEZONDEN* MEDEDEELINGEN
a 60 Cts. per regel
NIEUWE MODELLEN
heid van aanpassing aan een lager niveau,
coch dat moet geleidelijk plaats hebben. De
heer Oud verdedigde de geachte, dat ons land
ook wat de Iconen betreft, zich wel zou moe
ten aanpassen vanwege de concurrentie. En
de heer Bakker wees op het internationale
van het loonvraagstuk, waarom" ons land
alleen op dit punt weinig zou kunnen uit
richten tot behoud der loonen.
Algemeen werd de ellende, vooral de mo-
reele ellende van de werkloosheid ingezien.
Vandaar vooral het pleiten voor beperking
van den invoer.
Dr. Vos wil evenmin als mr. Oud van pro
tectie iets weten. De eerste echter hoopt op
beperking van den invoer, niet door protec
tionistische maatregelen, maar door het ge
bruiken van Nederlandsch fabrikaat .en wil
daartoe een breede perscampagne openen.
Immers meer uitvoer dan invoer oefent een
uitmuntende invloed uit op onzen betalings
balans.
De werkloosheid Is uiteraard een kwaad,
ook moreel. De heer Kuiper pleitte daarom
om het moreele kwaad te beperken hij wil
de menschen niet armlastig maken voor
een sterkere uitkeering aan de werkloosheids-
kassen, dan de regeering voorstelt, hij wil ook
dat de regeering op de gemeenten invloed
uitoefent, dat de gemeentelijke steunregelin
gen voldoende worden. Maar bovendien wil
de heer Kuiper om de menschen aan den
arbeid te houden de 40-urige werkweek in
voeren.
Men weet dat de heer v. d. Tempel een
motie heeft voorgesteld, waarin gevraagd
wordt een wettelijke regeling der 40-urige ar
beidsweek zoo spoedig mogelijk bij het Inter
nationaal Arbeidsbureau aan de orde te stel
len. De heer Oud zal niet daarvoor stemmen
evenmin als voor de andere moties-v.d.
Tempel omdat de 40-urige arbeidsweek
reeds te Genève aanhangig is gemaakt.
De heer Kuiper voelt wat voor de 40-urige
arbeidsweek. Hij gaat van een ander uit
gangspunt uit, dan de interpellant. Hij wil
niet een wettelijke 40-urenweek voor altijd,
hij wil den aanwezigen arbeid verdeelen over
zooveel mogelijk arbeiders thans, in crisis
tijd. Zou dit gebeuren, dan verwacht hij
een vermindering van het totaal aantal werk-
loozen met 50.000.
De heer Oud zal niet stemmen voor de mo
ties- v. d. Tempel, ook niet voor verhooging
van de werklooshei-dsuitkeeringen, ook niet
voor verhooging van de steunregelingen. In
dezen tijd. nu de levensstandaard zakt, en de
regeering alle moeite heeft het hoofd boven
water te houden is aandrang tot verhooging
verkeerd zei de VD.-afgevaardigde.
Als middelen voor de staathuishouding tot
besparing wees dr. Vos op de noodzakelijk
heid dat de publiekrechtelijke lichamen hun
ne uitgaven drukken. Als middel om aan de
gevolgen van de crisis te ontkomen wees de
heer v. Rappard op de emigratie. De heer
Bakker hoopte veel, ook door plaatselijke or
ganisatie van het nieuwe steuncomité.
Bij de aanvang der vergadering bleek een
brief te zijn binnengekomen van den heer
C. J. van Kempen, een brief waarin hij ont
slag nam als lid der Kamer. De Tweede
Kamer lijdt daardoor een ernstige verlies
de liberal fractie in de eerste plaats. De
heer van Kempen immers was haar Indische
soecialiteit. Hij zal opgevolgd worden door
den Leidschen hoogleeraar Eerdmans. die
van 1914—1918 reeds Kamerlid geweest is.
De griffier der Kamer, baron de Vos van
Steenwijk, werd vandaag natuurlijk druk ge
feliciteerd met zijn benoeming tot Commis
saris der Koningin in Drente; hij kwam
handen te kort.
INTIMUS.
VECHTPARTIJ TUSSCHEN ACÏÏT
MINNAARS.
Uit minnenijd is te Bodegraven naar w»j in
het Handelsblad lezen, een ernstige vecht
partij voorgevallen tusschen acht jongelui,
twee uit Bodegraven en de andere zes uit
het naburige Driebruggen. Er werd niet mes
sen gestoken, waardoor eenige jongelui
min of meer ernstig gewond werdenJEen van
hen trok zelfs een revolver, maar de schoten
troffen gelukkig geen doel.
INGEZONDEN
Voor den inhoud dezer rubriek stelt de Re
dactie zich niet verantwoordelijk.
Van ingezonden stukken, geplaatst of niet
geplaatst, wordt de kopij den inzender niet
teruggegeven.
De woningen voor gezinnen die ten Noorden van de Jan GiJzenvaart in aanbouw zijn.
Haarlem, 7 October 1931.
Geachte Redactie,
In uw blad van 5 dezer las ik het bericht,
dat de firma Elders en Fijffes tengevolge van
de inflatie van het Engelsche pond. besloten
heeft de schepen, die bananen aanvoeren
voor de consumptie hier te lande voortaan
niet meer te Rotterdam te doen reinigen
Waar de economische crisis hier te lande
hoe langer hoe groet er afmetingen aan
neemt. doet een dergelijk bericht zeer vreemd
aan.
Onze eigen vruchtenteelt maakt momen
teel een zeer moeilijke periode mee en het
zou mijns inziens van de consumenten
wenscht zijn. meer aandacht aan onze eigen
voortbrengselen te besteden en deze te bevoor-
deelen, daar veilig aangenomen mag worden,
dat de winsten hiermede verkregen in eigen
land blijven en gedeeltelijk onzen werkloozen
ten goede komen
RISANG.
Generaal Cronjéstraat.
feestdagen was er op 't cavalerleveld parade,
welk militair schouwspel veel kijkers lokte.
Maar ook op andere dagen brachten de
militairen drukte. Ook in het café dat in
dien tijd op den driehoek Schoterweg-Ken-
nemerstraat, tegenover den hoofdingang van
het cavaierieterrein stond. Daar was een
stal die als rijzaal was ingericht, 's Avonds
oefenden de huzaren zich daar in paarden
vele boomen omgehakt, omdat die veel te
dicht op de huizen stonden. Boomen in stra
ten is uitstekend, maar zij moeten niet het
licht in de huizen benemen!
Ongeveer 40 jaar geleden begonnen de ar
beiders hier ter stede coöperatieve woning-
bouwvereenigingen te stichten Voor de ver
betering der Volkshuisvesting hebben die veel
beteekenis gehad. De opzet was heel anders
Generaal de Wetstraat.
