HAARLEMSCHE
STADSBEELD. Hoe het geworden is.
UIT HET LEVEN VAN
RAMSAY MACDONALD.
De moeilijke tijd in Londen.
De Orchideeënverzameling te Weenen.
HAARLEM'S DACBLAD
ZATERDAC 7 NOVEMBER 1931
HET PROVENIERSHUIS.
Hoe het eens was. HET
t IX.
Zooals wij nu het Proveniershuis kennen.
Zijn huwelijk met Margaret Gladstone.
Toen het Proveniershuis Heerenlogement toas
De grootste en schoonste van Europa.
Nederlanders en de botanische tuin van Schoenbrunn.
(Van onzen Weenschen correspondent)
Wanneer wij deze teekeningen vergelijken,
dan blijkt wel. dat er aan dit gebouw in
den loop der eeuwen heel wat veranderd
helaas niet verfraaid is De trapgevel
recht-s is wat het bovenstuk betreft nog vrij
wel ongeschonden, maar nu komt dit detail
niet meer zoo tot zijn recht als vroeger toen
alles een mooi geheel was. Aan de ramen is
ook wat veranderd, de pittige verhouding die
het oude typeerde, is er uit verdwenen. Het
is ook jammer dat de gewelven boven de
ramen aan het oog onttrokken zijn, waar
door de gevel vlak geworden is. De voor
deur valt nu ook -geheel uit het oude karak
ter van den gevel. Naast den trapgevel die
nu grenst aan de Doelstraat stond vroeger
nog een mooi gebouwtje. Dat ls natuurlijk
voor een verkeersverbetering opgeofferd.
Het mooie oude poortje is ook door den
leelijken bovenbouw verknoeid.
Het zou aan te bevelen zijn om als de
gemeentefinanciën er eens wat beter voor
staan, den voorgevel van het Proveniershuis
zooveel mogelijk in den ouden toestand te
rug te brengen. Nu is er juist in de laatste
maanden inwendig veel verbouwd, om aan
het Burgerlijk Armbestuur een behoorlijk
onderdak te geven, maar omdat nu de uiter
ste zuinigheid met de gemeentefinanciën be
tracht wordt, is niets aan den buitengevel
verfraaid.
Het Proveniershuis is een overblijfsel van
het St. Michielsklooster, dat in 1414 gesticht
werd door de Tertiarissen, de orde door
Franciscus van Assisi gesticht voor hen die
een Christelijk leven wilden leiden zonder de
kloosterbelofte af te leggen. Het klooster was
in het bijzonder bestemd voor adellijke jonk
vrouwen of voorname burgerdochters, die
van de opbrengst harer goederen in eigen
onderhoud konden voorzien.
Na de hervorming werd het klooster inge
richt ten dienste van de schutterij, het ont
ving toen den naam van St. Jorisdoelen.
Boven de poort werd een beeld geplaatst van
St. Joris met den draak.
In 1618 werd het gebouw vergroot en be
stemd voor oude-mannenhuis. I-ater werd
het een poos gebruikt voor Heerenlogement.
Weenen, 5 November
Deze week zal te Amsterdam een orchi
deeën-tentoonstelling worden gehouden, voor
welke Prins Hendrik een medaille beschik
baar heeft gesteld. Velen van mijn lezers
weten misschien niet, dat de allergrootste
orchideeöncollectie van ons continent zich te
Weenen bevindt, en wel in den botanischen
tuin van het prachtige lustslot Schönbrunn,
waartoe ook een dierentuin behoort en dat
een groot aantal van de orchideeën, welke in
ons land gekweekt worden, van deze collectie
afkomstig zijn.
Wij Nederlanders hebben een buitenge
woon belangrijke rol in de ontwikkelingsge
schiedenis van den botanischen tuin van
Schönbrunn gespeeld. Nederlanders toch
zijn de oprichters van den plantentuin ge
weest en bekwame Nederlanders hebben er
gedurende langen tijd aan het hoofd van
staan. Nog in het begin van de vorige eeuw
werd de plantentuin niet anders dan „kai
ser lich-königlicher Hollandisch-botanischer
Garten" genoemd.
Gerhard van Swieten, de lijfarts van Ma
ria Theresia, die in het jaar 1700 het eerste
levenslicht te Leiden aanschouwd had en
die aan de Leidsche universiteit als leerling
van den grooten Boerhaave gestudeerd had,
had de keizerin den raad gegeven een bota
nischen tuin aan te leggen. Hij liet een be
kenden Nederlandschen hortoloog, Adrlaan
van Stekhoven, naar Weenen komen en deze
heeft den plantentuin in het jaar 1753 aan
gelegd. Nog steeds heeft men in de nabij -
held van het slot Schönbrunn een straat,
die naar hem genaamd is en staat in het
gebouw der directie van den botanischen
tuin een marmeren buste van hem.
Van Stekhoven heeft niet alleen den plan
tentuin geheel nieuw aangelegd, doch heeft
ook tal van veranderingen in het reeds be
staande uitgestrekte park van het slot aan
gebracht, waarin hij den toentertijd zoo be
minden en gezochten Franschen stijl liet
overheerschen. Van Stekhoven bleef tot 1780
aan het hoofd van den botanischen tuin
staan. Twee jaar later stierf hij in den
ouderdom van zevenenzeventig jaren. Onder
zijn toezicht werden verschillende groote
broeikassen gebouwd, in welke tal van exoti
sche planten werden ondergebracht. Een van
Van Stekhovens hulptuiniers was eveneens
een Nederlander, Richard van der Schot, die
te Delft geboren was. Deze heeft van 1755
tot 1759 met den beroemden botanicus baron
Nicolaas van Jacquin een reis naar West-
Indië gemaakt om daar planten voor den
botanischen tuin bijeen te zoeken. Van
Jacquin was ook weer een Nederlander
Evenals Van Swieten was hij te Leiden ge
boren en wel ln het Jaar 1727. Ook hij was
een geneeskundige. Van Swieten liet hem
naar Weenen komen om hoogleeraar aan do
door hem in het leven geroepen faculteit der
medicijnen te worden. Hij had zich altijd ten
zeerste voor botanie geïnteresseerd en was
buitengewoon verheugd, toen hij in den bo
tanischen tuin van Schönbrunn twee land-
genooten aantrof.
Richard van der Schot is de opvolger van
Van Stekhoven geworden. Hij stond van
1780 tot 1790 aan het hoofd van den bota
nischen tuin. Hij stierf op den negentienden
Februari 1790. Ook zijn zoon, Josef van der
Schot, had zich tot de tuinmanskunst ge
wend, hij was tulnier in den botanischen
universlteitstuin aan den Rennweg en heeft
van 1794 tot 1802 zUn krachten ook aan den
tuin van Schönbrunn gegeven. De bekende
Weenschc journalist dr. E. M. Kronfeld,
heeft in een boek, getiteld „Park und Garten
van Schönbrunn" uitvoerig over de ver
diensten van de Van der Schots te Weenen
uitgeweid en er tevens op gewezen, dat er
nog tegenwoordig tuiniers van dien naam in
ons land wonen. Hij voert o.a. den naam van
de firma van der Schoot (met twee o's) en
Zoon te Hillcgom aan. Richard van der
Schots opvolger Franz Boos. uit Baden af
komstig, was met Elisabeth van der Schot
gehuwd.
Onder Boos had men in den Schönbrunner
tuin nog maar heel weinig orchideeën. Eerst
tegen het midden van de vorige eeuw begon
men er een grootere collectie van aan te
leggen. Tegenwoordig heeft men niet minder
dan zesendertigduizend orchideeenplanten.
die over zes groote broeikassen verdeeld
zijn. Onder het keizerrijk werden deze
vreemdsoortige bloemen bijna uitsluitend tot
versiering van de tafels en de zalen bij groote
hoffeesten gebruikt. Het aantal soorten werd
steeds grooter en grooter. Men bezat reeds
duizenden diverse kruisingen. De orchideeën-
kweekerij kostte buitengewoon veel geld nu
nu kwam de opperste hofmeester van keizer
Frans Jozef gedurende de laatste periode van
diens regeering op een schitterend idee. Het
duurde eenlgen tijd vóór hij de toestemming
van den keizer kon krijgen, maar de mo
narch liet zich overhalen en nu werden
reusachtige openbare verkoopingen van de
te Schönbrunn gekweekte exemplaren ge
houden. Honderden kruisingen vonden nu
haar weg naar Nederland, Engeland, Frank
rijk, Duitschland en België.
Tijdens den wereldoorlog en gedurende de
daaropvolgende eerste jaren heeft de Schön
brunner orchideeöncollectie ten zeerste gele
den. De verzorging van de bloemen en plan
ten, de voortdurende verwarming van de
broeikassen kostten hoopen geld. ITet was
haast in het geheel niet meer mogelijk nieu
we exemplaren in te voeren. Men besteedde
ook minder tijd aan het onderhoud en de
collectie zou er tegenwoordig misschien erg
treurig uitzien, wanneer zich niet een geluk
kig toeval had voorgedaan. Een baron Roth
schild te Frankfurt was een hartstochtelijk
verzamelaar van orchideeën geweest. Hij had
zelfs expedities naar verre landen onderno
men, enkel en alleen om zich in het bezit
van een orchideeënsoort te stellen, die nog
in zijn verzameling ontbrak. Na zijn dood
wilde niemand van zijn erfgenamen veel geld
aan het onderhoud van de collectie besteden
een groote Duitsche tuinier nam de verza
meling over en deze verkocht haar daarop
weer aan een Weenschen millionnair, die
zijn rijkdom eerst na den oorlog verworven
had. Met broeikassen en al werden de plan
ten naar Weenen getransporteerd. Hier
bloeiden de kostbare bloemen gedurende en
kele jaren in den letterlijken zin des woords
in het. verborgen, want het groote publiek
wist niets van de verzameling en kreeg
haar ook nooit te zien. Ten slotte vond de
Weenschc Croesus zijn nieuwe orchideeën-
liefhebberij toch te kostbaar en daarom
bood hij de collectie den Oostenrijkschen
staat te koop aan. De prijs was relatief
laag en de staat ging op het aanbod in. On
geveer veertienduizend orchideeënplanten
namen nu haar intrek in de reeds bestaan
de kweekerij. waardoor de Oostenrijksche
staat er zich thans op kan beroemen de
schoonste en de grootste orchideeëncollectie
van Europa te bezitten.
W. M. BEKAAR
ingezonden mededeelingen
a 60 Cts. per regel
KUNSTZAAL REEKER
Wagenweg 102 - Tel. 14011
SPECIALE AANBIEDING van een collectie
Perzische Tapijten
tegen
VERMINDERDE PRIJZEN
MISS SALAMAN ACHTERNA.
MOLLISON VERTREKT MORGEN.
Wat mag een
vrouw aan klee
ding uitgeven
,De man moet royaal zijn/
Nief dezelfde Dt> Engelsche rechter
Mc Cardie heeft thans al-
jurk bij twee weer een zaak te berech
ten over de vraag, wat
gelegenheden. een vrouw aan kleeding
rrtag uitgeven. Gedaag-
LONDEN. 5 November. (V.D.) J A. Mol-
lissin die het record afstandsvlucht Austraiië-
Elngeland op zijn naam heeft, is van plan
morgen van Lympne naar Kaapstad te ver
trekken ten einde het door miss Salaman ge
vestigde record te verbeteren.
het ongeluk met een revolver te
utrecht.
De jonge man, door wiens revolver Don
derdagavond in een café te Utrecht de vrouw
van den caféhouder gedood werd,, zal wegens
het veroorzaken van dood door schuld en
het dragen van een verboden vuurwapen ter
beschikking van de justitie worden gesteld.
pressie in omgekeerde richting als
gewoonlijk
De Raad van State heeft ongegrond ver
klaard een beroep van den gemeenteraad
van Millingen tegen het besluit van Gede
puteerde Staten, waarbij goedkeuring is
onthouden aan de begrooting voor 1931 we
gens te laag loon voor den gemeenteveld
wachter.
Voor drie veldwachters van Geldermalsen
werd een dergelijk besluit genomen.
den zijn de bekende schrijver Gilbert
Frankau en zijn vrouw, die aangespro
ken worden tot het betalen van f 3000.
ongeveer voor kleeding door de vrouw in
1928 gekocht bij Martial en Armand, waar
voor mile Akerman optreedt. Mevr. Fran
kau kan betalen en zegt, dat zij gekocht
heeft met machtiging van haar man, terwijl
deze dat ontkent en niet wil betalen, schrijft
de News Chronicle.
„Hij wenschte mij altijd goed gekleed te
zien", zei mevrouw Frankau, „en hij is
pas begonnen mijn rekeningen onbetaald te
laten, toen wij huwelijksoneenigheden kre
gen".
De Frankaus wonen in de Fransche plaats
Beauvallen en de rechter merkte op, dat
men daar toch eigenlijk geen gelegenheid
heeft zijn kleeren te toonen. Wat de beken
tenis ontlokte, dat je „Nice en Monte Carlo
makkelijk kunt bereiken vooral per auto".
Mc Cardie: ,,U en ik moeten daarover geen
geheimen onthullen".
Mile Akerman dacht, dat elke man voor
zijn vrouw de kleedingrekeningen hooft te
betalen.
Mc Cardie: „Dat denkt iedere vrouw".
Op de vraag, welk gedeelte van het in
komen van den man een vrouw mag spen-
deeren aan kleeren antwoordde elscheresse:
„Minstens een tiende. Hoe grooter het In
komen hoe hooger dat percentage en hoe
royaler de man moet zijn".
„U meent dus dat een man royaal moet
zijn?"
„Ja".
Later zelde hij: „Geen vrouw heeft den
moed om een korte jurk te dragen als
andere vrouwen een lange hebben. En dit
zijn de kiezers!"
De advocaat van Gilbert Frankau be
weerde. dat de man de grootte der uitgaven
van de vrouw mocht bepalen, waarmee de
rechter het niet eens was. „Als een vrouw
een huis van f 5000 wil bewonen, heeft de
man het recht een huls van f 2000 te kiezen
als hij dat wil. Maar hij mag niet zeggen
ik kleed me als een vrek en dus moet mijn
vrouw ook oude kleeren dragen. Hij moet
redelijk blijven. En daarbij moeten de regels
van de maatschappelijke kringen, waarin we
leven in acht worden genomen. Buitenspori
ge uitgaven zijn echter af te keuren. Waar
is de oude spaarzaamheid gebleven?"
De advocaat van eischeresse: „Verspreid
naar de vier windstreken.
Een dame als mevr. Frankau mag een
vriendin niet bezoeken in dezelfde japon
als waarmede ze haar bij zich thuis ontving.
Zij vindt het geen prettig idee dat de an
dere haar zóó arm zal schatten, dat ze de
zelfde jurk bij twee gelegenheden moet
dragen".
McCardle: „Ik zie niet ln, waarom ze dat
niet. zou kunnen!"
Advocaat: ..Ik ben dat met u eens,
maar het wordt blijkbaar niet gedaan!"
De heer Frankau heeft niet bepaald, hoe
ver zijn vrouw gaan mocht".
Mc Cardie: „De man moet zeer voorzichtig
zijn in de keuze van de woorden tegen zijn
vrouw. Op welke wijze zou U het aan Uw
vrouw vertellen?"
Advocaat: „De echtgenoot kan zeggen: Wij
moeten onze uitgaven beperken. Je kunt een
bepaalde toelage krijgen die je niet mag
overschrijden, tenzij op eigen risico. Voor het
te veel ben ik niet aansprakelijk".
Mc Cardie: „Zou u het op deze wijze in-
kleeden?"
Advocaat: „Misschien zou een rijp beraad
de woorden wat verzachten. En ik geloof, dat
de heer Frankau ze veel te veel verzacht
heeft".
Nergens ter wereld voelt iemand zich zoo
eenzaam als in een wereldstad, waar hij geen
vrienden heeft,
Ramsy Mac Donald heeft dat gevoel vroe
ger ook sterk gehad, toen hij, met luttele shil
lings op zak, door Londen dwaalde, een
baantje zoekend op advertenties afgaande,
uitkijkend naar een bordje: Bediende ge
vraagd. En toen de nood op het hoogste was
gestegen toen hij niet wist, waar hij zijn vol
gende maal zou kunnen vinden, toen verkreeg
hij een plaatsje als jongste bediende
op de kantoren van den juist opgerichten
Wielrijdersbond. Mac Donald had nooit op
een fiets gezeten had niet de minste belang
stelling voor den Bond, maar hij had de paar
gulden die hem zijn baantje opleverde, hard
noodig. Zijn werk bestond uit adressen
schrijven.
Eenige weken later veranderde hij van vak.
Hij werd aangenomen op een salaris van
ven en een halve gulden per week als factu-
rlst in het warenhuis van Cooper, Box en Co.
Zijn ontvangsten stonden hem geen middag
malen toe, zoodat hij zijn lunch-uurtjes in
de Guild Hall Bibliotheek doorbracht.
Iedereen, die eenzaamheid en armoede ge
kend heeft in zijn jeugd, zal begrijpen, hoe
dikwijls Mac Donald terugverlangde naar zijn
geboorteland Schotland, naar Lossiemouth.
Maar zijn plannen zette hij stug door. Zijn
avonden besteedde hij aan studeeren in het
Birkbeck Institute en aan het lezen in ge
leende boeken.
Hij kwam in contact met een scheikundige,
die hem toestond van zijn laboratorium ge
bruik te maken. Maar zijn zeer korte nacht
rusten hij ging geregeld om 2 uur naar cd
en stond om 7 uur weer op sloopten zijn
krachten. En toen hij op het punt stond een
wetenschappelijke opleiding te beginnen door
een examen te doen voor een beurs, werd hij
ziek.
In de politiek.
Maar gelukkig merkte de liberale candidaat
Thomas Hough hem op die juist een parti
culier secretaris noodig had. En hij nam den
jongen man aan, die economie gestudeerd
had en bij een verkiezing ln Schotland ge
holpen. die vlot kon schrijven en inzicht be
zat in het bestuur van zijn land, tegen een sa
laris van 75 pond per jaar, verhoogd tot 100
pond.
„Nu ben ik rijk" schreef Mac Donald hierna.
Van 1888—1891 heeft hij met de liberalen
sche kennis van de politik verrijkt. Mac Do
nald voelde echter al voor de Sociaal-Demo
craten, doch hij vond, dat de socialistische
gedachte beter geholpen was door ln de libe
rale partij te werken, dan in een afzonderlijke
politieke organisatie. Pas in 1893, toen de
Onafhankelijke Labour Partij opgericht
werd, voelde hij voor een eigen partij en sloot
zich daarbij aan.
Hij heeft van 1891 af de journalistiek be
oefend.
„Een heerlijke tijd was dat, waaraan ik
met groote voldoening terugdenk", zei hij
vaak. „Niets heeft mij later meer trotsch doen
zijn dan het verschijnen van mijn eerste
hoofdartikel in een Londensche krant".
Hij werkte zich intusschen op tot een der
leidende figuren van de Onafhankelijke La
bour Partij. De voornaamste taak was de ar
beiders op te wekken tot politieke acties.
Tusschen 1895 en 1899 werd een onafgebroken
propagonda daarvoor gevoerd zoowel in do
vakbeweging als, in 1900, in het Labour Re
presentation Committee, de voorlooper van
de moderne Labour Partij.
Zijn eerste verkiezingsstrijd.
In 1895 vocht hij zijn eerste verkiezings
strijd met 27 andere Onafhankelijke Labour
Partij-candidaten, hij als candidaat voor
Southampton. Hij werd niet verkozen: slechts
866 stemmen werden op hem uitgebracht!
Twee candidaten werden toen gekozen, maar
de beloften voor 'n betere toekomst waren er.
En in die dagen ontmoette hij Margaret
Gladstone, dochter van een bekend scheikun
dige en hoogleeraar. In 1895 raakten zij ver
loofd en in November 1896, toen Mac Donald
30 jaren oud was, trouwden zij.
Margaret Gladstone bracht haar man een
nieuwe ervaring: die van een eigen huis en
persoonlijk geluk. Hun huwelijk was een ge
dicht in het prozaïsche leven, tot aan haar
dood toe toen zij hem met vijf kinderen ach
terliet. Zij heeft hem constant terzijde ge
staan in zijn strijd voor zijn politieke begin
selen.
In Febr. 1911 stierf zijn zoontje David aan
diphterist 8 dagen later overleed zijn moe
der en aan het eind van het jaar zijn vrouw.
DE PLANNEN VOOR OVER
PLAATSING VAN DE
„KOLONIALE".
Den Haag of Diemen?
HET ONTWERP VOOR DE HOOFDSTAD
GROOTSCH OPGEZET.
Naar wij in de Tel. lezen is Donderdagmid
dag ten stadhuize van Amsterdam een confe
rentie gehouden tusschen wethouder dr.
Abrahams, burgemeester mr. A. J. de Wolf
van Diemen en den heer A. G. Giezen, direc
teur van de permanente tentoonstellings-
exploitatle te Diemen, over de overbrenging
van de koloniale tentoonstelling uit Vincen-
nes naar Diemen.
De heer Giesen heeft aan het blad een en
ander uit de voorgeschiedenis van deze plan
nen meegedeeld.
Zoodra het Paviljoen te Vlncennes voor de
tweede maal verrezen was. werd aldaar een
conferentie gehouden tusschen dr. v. d. Waals,
secretaris van het tentoonstellingscomité, mi
nister Fock en den heer E. P. Wevers, direc
teur der N.V. Grupe te 's Gravenhage, welke
laatste het tweede Paviljoen heeft gebouwd.
De besprekingen liepen over de mogelijkheid,
om wanneer de tentoonstelling gesloten zou
zijn (aanvankelijk was de sluitingdatum op 1
November gesteld) de gebouwen met de in
zending als één complex over te brengen naar
Nederland, om daar weer te exposeeren. De
heer Wevers becijferde de kosten van afbre
ken en overbrengen op circa f 100.000. Aan
vankelijk was het voornemen, de expositie te
's Gravenhage op te stellen.
De heer Wevers meende de f 100.000 te kun
nen vinden door het exploiteercn van een
vermaakspark, hetwelk dan aan de expositie
verbonden zou worden.
De heer Giezen heeft toen het plan voor
Diemen geopperd. Dr. v. d. Waals vond deze
plannen zeer geschikt.
De heer Giezen bracht een gerantiefonds
van f 350.000 bijeen.
De opzet was, dat er een afzonderlijk -o-
mité gesticht zou worden, waarin eenige le
den van het tentoonstellingscomité te Vin-
cennes zitting zouden hebben. De rechten,
welke het Koloniaal Instituut te Amsterdam
had verleend aan het comité te Vincennes,
moesten dan overgeheveld worden op het
nieuwe Nederlandsche comité.
Inmiddels was gebleken, dat de burge
meester van Den Haag aan een eventueele
tentoonstelling geen lunapark wenschte te
verbinden.
Ongeveer half October heeft de heer Gie
zen een bezoek gebracht bij wethouder dr.
Abrahams, ook in diens kwaliteit als lid van
den Raad van Beheer van het Koloniaal In
stituut, ten einde zich er van te overtuigen,
of op de medewerking van den wethouder te
rekenen viel. Uit een later gevolgd onder
houd tusschen den heer Giezen en den secre
taris-generaal van het Koloniaal Instituut,
den heer E. P. Westerveld kwam vast te staan,
dat op een d.d. 9 October ingekomen verzoek
van den Haagschen burgemeester, om de in
zending te Vincennes te mogen exposeeren
in het Schoolmuseum te 's Gravenhage,
gunstig was beschikt.
De plannen van den heer Giezen gaan ech
ter veel verder.
De ondernemers van de plannen hebban
schriftelijk aan het Koloniaal Instituut ver
zocht, ook al zou de inzending te Vincennes
eventueel in het Schoolmuseum te 's Graven
hage worden geëxposeerd uit de rijke colle-
tie voorwerpen waarover het museum be
schikt voldoende objecten af te staan om de
van Vincennes naar Amsterdam over te bren
gen fraaie hal behoorlijk en aantrekkelijk te
vullen. Het voornemen is om uit particulier
bezit in Nederland tal van Indische voort
brengselen op het gebied van kunst en indu
strie te Diemen te exposeeren.
Het ligt in de bedoeling op de terreinen te
Diemen eventueel ook een Indisch dorp te
bouwen waar men het leven en de gebruiken
van de Inlandsche bevolking zal kunnen ga
deslaan. Ook zal er een speciale afdecling ko
men voor de communicatiemiddelen tusschi n
het Moederland en de Koloniën waarvoor cc
K. L. M. bereids haar medewerking heeft
toegezegd.
