CROOTE BRAND TE AMSTERDAM.
Het woord is aan...
Prijzen.
Het Belangrijkste.
49e Jaargang No. 14924
Verschünt dagelijks, behalve op Zon- en Feestdagen.
Vrijdag 13 Februari 13o2
HAARLEM S DAGBLAD
Directie: P. W. PEEREBOOM
en ROBERT PEEREBOOM.
UITGAVE DER N.V. LOURENS COSTER.
Hoofdredacteur: ROBERT PEEREBOOM.
ABONNEMENTEN: per week ƒ0.25, per maand ƒ1.10, per 3 maanden
3.25, franco per post f 3.55, losse nrs. ƒ0.06. Geïllustreerd Zondagsblad:
per week ƒ0.05, per maand f 0.22, per 3 mnd. f0.63, franco per post 0.7254.
Bureaux: Groote Houtstraat 93 Drukkerij: Zuider Buitenspaarne 12
Telefoon Nos.: Directie 13082 Hoofdredactie 15054 4 Redactie 10600
Administratie: 10724, 14825 Drukkerij: 10122, 12713 Postgiro 38810
ADVERTENTlëN15 regels f 1.75, elke regel meer ƒ0.35. Reclames
0.60 per regel. Reductie bij abonnement. Vraag en aanbod 14 regels f 0.60,
elke regel meer 0.15, buiten Arrondissement dubbele prijs. Onze Groentjes
(iedcren dag) 13 regels ƒ0.30, elke regel meer ƒ0.10, uitsluitend 4 contant.
Gratis Ongevallenverzekering voor Maand- en Weekabonnés. Levenslange ongeschiktheid en Overlijden f 600.-, Verlies van Hand, Voet of Oog f 400.-, Duim f 250.-, Wijsvinger f 150.-. Elke andere vinger f I 50.-, Arm- of Beenbreuk f 100.-.
Idem voor Abonnés op het Geïll. Zondagsblad: Levenslange ongeschiktheid f2000.-. Overlijden f 600.-. Verlies van Hand, Voet of Oog f400.-. Verlies Duim f75.-. Verlies VVijsvingei f 75.-. Verlies andere vinger f 30.-.
DIT NUMMER BESTAAT UIT VEERTIEN BLADZIJDEN.
HAARLEM, 19 Februari.
De ex-koningen.
Van den cx-koning van Saksen, Friedrich
August III, die op 66-jarigen leeftijd te
Breslau is gestorven, is altijd veel gemoede
lijks verteld. Hem was de humor ruim
schoots deelachtig geworden. Zijn koning
schap was hem blijkbaar niet al te dier
baar, en te Tel. herinnert eraan, dat toen in
de beslissende Novembermaand van het jaar
1918 een republikeinsche deputatie hem zijn
aftreden kwam „aanzeggen", hij doodge-
moedelijk zei: „Best, dan knappen jullie
den rommel verder maar alleen op." Welke
uiting hij een paar jaar later, toen hij Dres
den nog eens bezocht en het heele sta-
tionspersoneel stram voor hem in de hou
ding sprong, nog aanmerkelijk overtrof door
op te merken: „Nou, jullie zijn me ook
mooie republikeinen!"
Onder de vele sinds den oorlog afgetreden
koningen zijn er ongetwijfeld, die him sym
bolische regeeringstaak met meer ernst en
toewijding opvatten dan Friedrich August
III van Saksen. Er zijn er trouwens bij,
wier macht veel meer dan symbool en het
vertrouwen op hun roeping-bij-de-gratie-
Gods was. Ik behoef maar te herinneren
aan de dictatuur van den koning van Spanje,
ten halve verborgen achter zijn strooman-
nen eerst Primo de Rivera, later Beren-
guer. Voor hen was de onttroning, althans op
het oogenblik zelf, een ramp in hun leven
een beslissende nederlaag, de vernietiging
van hun streven.
Maar in de meeste gevallen betreuren de
onttroonde vorsten hun val blijkbaar vol
strekt niet. Zij hebben een vrijer leven ge
kregen men zou mogen zeggen: een wer
kelijk leven. De benauwende beperkingen
van het hof, van étiquette en protocol, van
beperkte bewegingsvrijheid, van het eeuwige
eerbetoon en al de rest, zijn hun ontvallen.
Er zijn er die nu als welgestelde nietsdoe
ners leven, maar vele onttroonde vorsten en
prinsen moeten hard werken om hun brood
te veixlienen. Zij zijn er, zonder twijfel, ge
lukkiger door geworden. Het valt moeilijk te
betwijfelen dat de meesten, als hun de te
rugkeer naar him kille paleizen en de her
vatting v£.n hun oude glorie werd aange
boden, er met schrik voor zouden bedanken.
De weinige stervelingen van niet-vorstelij-
ken bloede, aan wie de hooge onderschei
ding te beurt valt. in dergelijken verheven
rang geplaatst te worden, danken veelal den
hemel, als hun glorie-termijn voorbij is. Het
meest kenmerkende voorbeeld daarvan vindt
men in Frankrijk. Het is een bekend feit dat
er nog vrijwel geen enkele president der
Fransche Republiek geweest is, die niet met
een zucht van verlichting het Elysée verliet,
als zijn zeven jaren om waren. Van herkiezing
die in de historie der Republiek hoogst zel
den is voorgekomen, moeten zij niets heb
ben. Het Elysée, met zijn kille hooge zalen,
eindelooze parketvloeren, flonkerende kroon
luchters en ongemakkelijke historische meu
belen, zijn bordessen en statige gangen en
vooral zijn verschrikkelijk protocol, is voor
hen de gouden kooi". Na een leven van po
litieke activiteit erin beland, beleven zij een
oogenblik van bevredigde ijdelheid als het
eerste staatsburgerschap hun deel is gewor
den. Daarna dalen vex-veling en beklemdheid
weldra loodzwaar op hen neer. Het is niet de
president der Republiek die regeert, het is
de premier M. Ie Président du Conseil,
zooals hij in Frankrijk heet en van den
man in de gouden kooi wordt alleen ver
wacht dat hij „representeert". Erger: het
wordt hem geducht kwalijk genomen als hij
méér probeert te doen, en zijn val is daar
het onafwijsbare gevolg van. Zooals Mille-
rand ondervond, die een zeer werkzaam en
energiek man was, en die in zijn hart ook
wel blij geweest zal zijn toen hij uit de gou
den kooi kon vertrekken, jaren voordat zijn
termijn verstreken was.
De ex-koningen waren per erfelijke belas
ting, gevoel van roeping en jeugd-ex-varingen
beter geschikt voor de holle zalen en het
protocol dan brave burgers die, met het
breede lint van het Legioen van Eer „en
écharpe" over de borst, ixx het Elysée wox-den
geplant om daar zeven jaar te vegeteeren.
Maar het volle leven met zijn echte levens
zorgen, waarin zij na hun onttroning terecht
komen, moet des te grooter en^schooner open
baring voor hen zijn. Zooals voor den koning
m dat boek van H. G. Wells, die tot zijn
privé-secretaris zegt: „Ik heb er meer dan
gexioeg van. Denk je dat dat een leven is,
dat jullie ons bezorgd hebben? Als mijn
doorluchtige grootmoeder in een trein ging
zitten, verfden ze de kolen in den tender
wit, en waarachtig: als kolen wit waren, zou
den zij ze zwart geverfd hebben! Dat is geen
bestaan! Wij willen de kolen zien zooals ze
zijnnet als anderen....".
R. P.
DE SCHILDERIJEN VAN DE KONINGIN
OOK TE HAARLEM TENTOONGESTELD?
Zooals men weet zijn de schilderijen van
H.M. de Koning-in, die eerst te 's-Graven-
hage te bezichtigen waren, thans te Amster
dam tentoongesteld. Daarna gaan de stukken
naar Rotterdam voor een expositie. Naar wij
vernemen zxxllen ook pogingen worden aan
gewend, om de schilderijen te Haarlem ten
toon te stellen en wel in het Frans Hals
museum. Men kon ons evenwel nog niet
mededeelen. of daartoe reeds toestemming
verleend is. Zooals men feet, zijn de baten
van deze tentoonstelling voor het fonds voor
noodlijdende kunstenaars.
FRIEDRICH AUGUST VAN SAKSEN
OVERLEDEN.
Friedrich August III
SIBYLLENORT, 18 Febr. (V.D.) De vroe
gere koning van Saksen, Friedrich August,
is Donderdagavond tegen kwart over tien
oierleden. Aan het sterfbed vertoefden ex-
prinses Mathilde en prins Ernst Heinrich,
prins Friedrich Christian en gemalin.
Fredrich August III is 25 Mei 1865 gebo
ren als zoon van Koning Georg. in Dresden.
In 1877 deei hij als luitenant zijn intrede in
het Saksische leger, studeerde vervolgens te
Straatsburg en Leipzig in de rechten en
staatswetenschappen en keerde na het eind?
zijner studiën weer in het leger «rug. In
1898 werd hij benoemd tot- luitenant-generaal
en commandant van de eerste Saksische di
visie en in 1902 tot commandant generaal
van het twaalfde legercorps. Op 21 Novem
ber 1891 huwde hij te Weenen met aartsher
togin Louise Antoinette, Maria van Oosten-
rijk-Toscana. Uit dit huwelijk, dat in 1903
ontbonden werd, werden drie zoons en drie
dochters geboren. Toen koning Georg 15 Oc
tober 1904 stierf volgde Friedrich August III
hem op. In November 1918 deed hij afstand
van den troon en leefde sindsdien op zijn Si-
lezische bezitting Sibyllenort.
Friedricht August was bij zijn onderdanen
zeer geliefd. Hij stond bekend als slagvaar
dig en uiterst gemoedelijk. Tallooze anecdo-
ten zijn van hem in omloop.
DE
VERHOOGING VAN
WONINGHUREN.
In ons vorig nummer hebben wij mede
gedeeld dat de wonir.gbouwvereenigingen te
Haarlem van B. en W. een aanschrijving heb
ben ontvangen dat de t-oeslag-regeling ver
laagd is. Het gevolg daax*vaix is. dat de huur
voor zeer vele bewonex-s van woningen die
door of met steun van de gemeente gebouwd
zijn, verhoogd wordt. Nader kuxixxen wij me
dedeelen, dat de gemeenteraad sinds 1924
maximum f 25.000 per jaar beschikbaar
gesteld heeft om toeslagen op de huur te
geven aan bewoners die niet de volle huur
konden betalen. Hoewel de raad daarin niet
door B. en W. gekend is, hebben B. en W. be
sloten om dit bedrag van f 25.000 te vermin
deren door de toeslagschaal te verlagen.
Vroeger werd toeslag verleend als het gezins
inkomen niet meer dan f 50 bedroeg, in de
toekomst zal f 40 het maximum zijn. Maar
vexder zijn voor alle inkomens het toeslagbe
drag verlaagd.
Wij deelden reeds mede. dat de maatregel
bij de betrokkenen groote ontstemming heeft
gewekt. Er zijn reeds plannen geopperd om
een huurstaking in het leven te roepen door
te weigeren het hoogere huurbedrag te beta
len.
De federatie van Haarlemsche Woning-
bouwvereenigingen heeft aan B. en W. ge-
braagd den gewraakten maatregel in te trek
ken.
„FELIX MERITIS" GEDEELTELIJK VERWOEST.
AMSTERDAM, 19 Febr. Hedenmorgen
tegen half zeven is een ernstige brand uit
gebroken in het gebouw „Felix Meritis" op
de Keizersgracht 324.
De bovenste verdiepingen van het gebouw
zijn verwoest; de brandweer wist echter het
overige gedeelte van het gebouw te behou
den.
Lx liét verwoeste gedeelte was gevestigd
de lampekappenfabriek van de firma Heij-
broek; verder waren er opslagplaatsen van
papier van de firma Holdert- en Co.
In de opslagplaats van de firma Heybroek,
aan den rechtci-bovenhoek van het gebouw,
werd het vuur het eerst ontdekt.
Zwaar golfde de rook uit het bovenste
hoekraam.
Het duurde niet lang of een roode gloed
werd zichtbaar en enkele oogenblikken later
sloegen dc vlammen naar buiten en braken
zij zich ook baan uit een venster in den
rechterbouwmuur. Van een mechanischen
ladder werd aan den voorkant het vuur aan
getast, terwijl ook branawachts van het dak
van het naast- maar veel lager liggende per
ceel, stralen op den vuurgloed wierpen. On
danks het vele water breidde de brand zich
zienderoogen uit en braken de vlammen zich
baan over de geheele verdieping.
Het waterkanon van de Jan van der Hey-
den werd in werking gesteld. Het vuur doofde
eenige oogenblikken. maar dat was slechts
plaatselijk. Ongeveer half acht sloegen de
vlammen van alle kanten uit het dak, terwijl
ook de lager gelegen verdieping door het vuur
werd aangetast.
Het gebouw was van de straat geziexx, één
vuurzee, een schouwspel dat door honderden
werd gadegeslagen.
Na een uur hard werken kon worden ge
constateerd, dat de brand 111 omvang afnanx.
De bovenste verdieping was geheel uitge
brand en de tweede verdieping had zware
brand- en waterschade.
Lx het vóórgedeelte waren groote zalen, die
ingericht waren voor kantoren en opslag
plaatsen. Het achtergedeelte was de concert
zaal, die gedekt wordt door een glazen koe
peldak. In dit laatste gedeelte is in hoofd
zaak gevestigd de drukkersfirma Holdert
Co. en kon door de brandweer van het vuur
worden vrijgehouden. Het vóór gebouw heeft
sterk geleden.
Oplaag van drukwerk vernietigd.
De stafwageh van de brandweer deed voor
het eerst dienst. Hierdoor was de comman
dant van de brandweer in voortdurende ver
binding met het hoofdbureau.
De firma Holdert Co. verzoekt ons het
volgende mede te deelen.
Het achtergebouw van Felix Meritis is zoo
goed als zeker behouden. De uitgaven der fir
ma als Astra, Polytechnisch Weekblad ..Onze
Gids" voor den Meubelmaker zijn geheel ver
nietigd. zoodat onmiddellijk een nieuwe uit
gave ter perse gaat.
Walther Rathenau
Ergens ontbreekt onze hulp, juist onze
hulp, en toe moeten dc plaats vinden en
haar niet verlaten, waar onze hulp ontbreekt.
We vinden haar, het is voldoende, te willen
en bereid te zijn, ja liet is al genoeg om
niet te vluchten en niet in opstand te
komen. In dat oogenblik strekken zich han
den tastend naar ons uit, handen van
menschen en handen van dingen.
(Tc Hilvarenbeek zijn zeswcck-
sche biggen verkocht voor een
of twee dubbeltjes per stuk.)
Ach, hoe tobbend vliedt het leven
Des bezorgden land mans heen.
Werkelijk niet zonder reden
Klaagt de arme steen en been.
Met den rijkdom van zijn aarde.
Die zoo vaak bezongen is.
Met de vruchten van zijn arbeid,
Is het louter droefenis.
Zelf zijn vee, coor hem persoonlijk
Op zoo hoogen prijs gesteld.
Kost hem meer van oxiderhouden,
Dan 't hem oplevert in geld.
Arme kleine babybiggen.
Zelfs de jeugd wordt niets bespaard.
Anderhalve maand in 't leven,
En reeds waardeloos verklaard.
Langs de roze biggensnuitjes.
Biggelt menig heete traan,
Met een zucht en voor tien centen.
Laat de arme boer hen gaan.
In een wereld waarin zelden
Iemand nog een zwijntje heeft,
Zou je denken, dat men soxxxmen,
Zelfs voor een heel kleintje geeft.
DE CONTINCENTEERINC.
De invloed op verschillende bedrijven.
„Dc contingenteering dupeert ons zeer",
zoo zeiden ons de heeren Funke, eigenaren
der „Firma F. Wisbrun en Liffmann, A. Fun
ke en Zoon". „U weet., dat wij een nieuwe
zaak aan het bouwen zijn. die nu spoedig
geopend zou kunnen wordenals wij
maar artikelen genoeg hadden, of tenminste
konden krijgen, onx er het nieuwe gebouw
mede te vullen. Maar door de contingentee
ring is dit thans allerminst het geval, al
hebben wij hoop (wij zijn daarover voortdu
rend met Den Haag aan het onderhandelen
dat alles nog in orde zal komen. De groote
moeilijkheid is, dat wij in onze nieuwe zaak
ook het publiek verschillende nieuwe arti
kelen willen aanbieden, artikelen dus. die
wij vroeger niet verkochten. En daar de con
tingenteering zich baseert op wat dc zaken
in 1928, 1929 en 1930 noodig hadden, hebben
wij voor die nieuwe artikelen geen basis
en is ons dus nog niets toegewezen van die
door ons bestelde artikelen. Alles ligt aan
de grens, doch het kan niet door. Maar er
is ons van bevoegde zijde verzekerd dat het
in den .weg leggen van dergelijke moeilijk
heden nooit de bedoeling van het contingen-
teeringsbesluit is geweest en dus hopen wij
nog. Het zou immers buitengewoon kortzich
tig zijn van de regeering, aan goede han
delszaken, die groote bedragexx aan belasting
betalen en een uitgebreid personeel in dienst
hebben, het voortbestaan onmogelijk te ma
ken.
Daax-bij komt, dat volkszaken voor wat zij
noodig hebben nog wel in Nederland terecht
kunnen, maar zaken als de onze zijn absoluut
op het buitenland aangewezen. De Neder-
landsche fabrikanten zouden trouwens toch
nooit aan alle aanvragen uit het eigen land
kunnen voldoen, gesteld het geval, dat zeer
vele zaken in ons land een beroep op hen
deden".
„Maar de contingenteering geldt voorloo-
pig slechts voor drie maanden".
„Ja, maar na afloop van die drie maanden
begint reeds spoedig weer de uitverkoop! Dan
hebben wij er dus niets meer aan, of de maat
regel wordt ingetrokken! Voor zaken als de
onze zijn Februari, Maart en April de voor-
naaxxxste maanden voor den invoer.
Stijging van de prijzen is door de contin
genteering ook te wachten. De contingentee
ring is een beperking van den invoer en
heeft dus de strekking, dat de voorraden
naar beneden gaan en waar weinig voorraad
is gaan de prijzen omhoog. Uit den aard der
zaak zullen de Hollandsche fabrikanten ex-
toe overgaan, hun prijzen hoogcr te stellen!"
DE WONINGBOUW.
NOG GEEN RIJKSVOORSCHOT.
Eenige maanden geleden nam de gemeen
teraad op voorstel van B. en W.. het besluit
om voor eenige complexen arbeiderswo
ningen, waarvan de bouw al geheel voorbe
reid was, alsnog een rijksvoorschot aan te
vragen.
Het gevolg was. dat dc bouw voorlooplg uit
gesteld moest worden.
Er is daarop rijksvoorschot aangevraagd,
maar tot heden is dit niet verleend.
Japan's ultimatum door China afgewezen.
(2c blad, le pag.)
Dc Vcreenigdc Staten weigeren dc onafhan
kelijke Mandsjoerijschc regccring tc er
kennen.
(2e blad, le pag.)
Tiocede Kamer: Interpcllatic-Boon over den
eendtij d.
(2e blad, 2e pag.)
Groote brand te Amsterdam.
(le blad, le pag.)
ARTIKELEN, ENZ.
R. P.: De ex-koningen.
(le blad, le pag.)
De contingenteering. Dc invloed op verschil
lende bedrijven
(le blad, le pag.)
K. Pk.; Wolketikrabbel.
(3e blad, 2e pag.)
Vr. S. Van Frieschen Bodem.
(lc blad, 3c pag.)
Filmkunst: Dc firn „Het Congres danst
(2e blad, 2e pag.)
Tien jaren Draadloos-
Telefonische Persdienst.
De eerste ter wereld.
Men schrijft ons:
Op 21 Februari 1932 zal het tien Jaren ge
leden zijn. dat de eerste di'aadlooze persdienst
ter wereld in gebruik werd genomen. Voor
dezen dienst bestond destijds over de geheele
wereld groote belangstelling en het Persbu
reau Vaz Dias te Amsterdam, dat het initia
tief genomen had, ontving bij de opening
van den dienst van tal van autoriteiten in
binnen- en buitenland blijken van waardee
ring. Minister Ruys de Beerenbi-ouck ook des
tijds tijdelijk voorzitter van den Ministerraad
bracht hulde aan de energie van dc leiders
van het Persbureau, de burgemeesters van
's-Gravenhage Mr. J. A. N. Patijn en Rot
terdam Mr A. R. Zimmerman, Mr. M. W. F.
Treub en vele anderen deden van hun belang
stelling blijken.
Uit het buitenland zonden o.a. de Zweed -
sche Minister van Buitenlandsche Zaken,
Branting, en dc Engelsche liberale leider
Lloyd George enthousiaste verklaringen over
de verwachtingen, die zij van het gebruik van
de draadlooze telefonie voor persdoelelndcn
koesterden.
De dienst werd aangevangen met een be
trekkelijk gering aantal aangesloten dagbla
den. Vele moeilijkheden, vooral technische,
waren te overwinnen. De ontvangsttoestellen
waren nog niet zoo goed als thans en de golf
lengte, waarop werd uitgezonden. Is eenige
malen in het gedrang geweest. Gedurende de
eerste vijf jaren werd in samenwerking met
het bestuur van de Verceniging voor den Ef
fectenhandel. die reeds voor het Persbureau
Vaz Dias begonnen was met het draadloos
uitzenden van beurskoersen, een eigen zender
die in het Beursgebouw tc Amsterdam was
geplaatst, geëxploiteerd. Toen evenwel ge
bleken was. dat de draadlooze persdienst in
een behoefte voorzag en nagenoeg alle Nc-
derlandsche dagbladen met uitzondering
van die in de hoofdstad z!ch bij den dienst
hadden aangesloten, meende dc Minister van
Waterstaat, dat het in het algemeen belang
beter was de exploitatie van den zender door
het Rijk te moeten doen geschieden. De oude
Marconi-zender op de Beurs moest worden
vervangen en toen het Persbureau Vaz Dias
vergunning vroeg een nieuwen zender te mo
gen laten bouwen, werd de Zakelijke Omroep
te Scheveningen-Havcn in het leven geroe
pen.
Reeds eenige maanden na de opening van
den draadloos-telefonischcn persdienst in Ne
derland, brachten vertegenwoordigers van
persbureaux in het buitenland een bezoek
aan Nederland om den dienst tc bestudeeren.
Daarna zijn ook in het buitenland draadloos-
telefonische persdiensten geopend.
Bij het groote publiek werd do draadloos-
telefonische persdienst van het Persbureau
Vaz Dias eerst meer bekend toen de versla
gen van internationale voetbalwedstrijden,
hier te lande, zoowel als in het buitenland ge
speeld, gedurende dc wedstrijden in code wer
den uitgezonden. Voor de bureaux der dag
bladen in tal van steden van ons land ver
drong het publiek zich in massa om van de
voetbalverslagen, die op de bulletin-borden
werden gepubliceerd, kennis te nemen. Daar
uit is de tegenwoordige radioreportage van
voetbal- en andere wedstrijden, zooals deze
thans door de omrocpvercenigingen geschiedt
gegroeid.
De draadloos-telefonische persdienst van
het Persbureau Vaz Dias Is vorder van groot
nut geweest voor de autoriteiten tijdens
eenige natuurrampen, die ons land eenige ja
ren geleden hebben getroffen; bij den or
kaan in den Achterhoek (Borculo) cn vooral
tijdens de overstroom In gen in het Land van
Maas en Waal (1926) konden door middel van
den draadloos-telefonischen persdienst be
richten worden overgebracht, die voor plaat
selijke autoriteiten en comlté's van groot be
lang waren.
Dc draadloos-telefonische persdienst heeft
Sn ons land baanbrekend werk verricht en
heeft zich houdende bulten den radio-
strijd voor het algemeen belang veel ge
daan.
