si
at
b
Oude kinderboeken.
ro
WIELRIJDEN
CRICKET
Schaaktoumooi.
SCHAKEN
SCHAAKRUBRIEK
xi mm
lil lllé=i IJl
if
AH Hè
Hf
31
Aïü
II
8
M A AND AG 6 J A N. 1936
H A A" R E E M'S D A 'G B E A D
Geslaagde recordpoging van
Van Hout.
De Nederlandsche wielrenner Van Hout
heeft Zondag een geslaagde recordpoging ge
daan tot verbetering van het- uurrecord op de
baan van het Antwerpsche Sportpaleis. Hij
legde een afstand af van 43.956 K.M. De vorige
recordhouder was de Belg Visser met een af
stand van 42.046 K.M.
H. S. V. „De Kampioen".
Op enkele inhaalritten na werd Zondag
de competitie op hometrainer besloten met
den 2en rit over 3 K.M. voor A. B. en C.-
klasse en 1500 Meter voor de Juniores.
De resultaten waren als volgt:
A en B-klasse 2e rit 3 K.M.:
A. Schaper 1.58.4. A. Schelvis 1.59.2, C.
Meyer 2.0.0, M. Peetoom 2.0.4, C. de Best 2.2.3,
W. Oudolf 2.3.3, v. d. Heyden 2.5.1. Th. Drost
2.5.3. V. Barten 2.3 4.
A-B klasse 2x3 K.M. totaal:
A. Schelvis 3.53.4. A. Schaper 3.54.3, M.
Peetoom, 4.1.4, Oudolf 4.2.4, P. v. d. Heyden
en Th. Drost 4.5.1.
A. Klasse 1, 2 en 3 K.M. o pbeide trainers
totaal:
A. Schelvis 7.38; A. Schaper 7.46; Th. Drost
8.1.2, Oudolf 8.8, v. d. Heyde 8.10.
A. Klasse 1, 2 en 3 K.M. op beide trainers
totaal:
M. Peetoom 7.58.4.
C. Klasse 2de rit 3 K.M.
H. Veenhof 1.53.4, H. Peetoom 2.0.0. D. Drost
2.0.3. F. Veenhof 2.1.4, Wennink 2.5.2, J. Siets-
ma 2.7J. V. Halst 2.12.2, A. Schenk 2.14.3, J.
Bes 2.18.2, S. Bos 2.20.1, J. Stijnman 2.22.1,
Wolff 2.32.1.
C. Klasse 2x3 K.M. totaal:
H. Veenhof 3.57.1. H. Peetoom 4.7.2, F.
Veenhof 4.8.3. D. Drost 4.9.1. Wennink 4.22.2
v. Halst 4.31.3. Schenk 4.37.2, J. Bos 4.47, S.
Bos 4.54, Wolf 5.2.2,2.
C-Klasse 1, 2 en 3 K.M. op beide trainers
totaal:
H. Veenhof 7.47.4, H. Peetoom 8.11.1; F.
Veenhof 8.16.2. D. Drost 8.17.2. Wennink 8.40.4.
v. Halst 9.1, Schenk 9.5.1, J. Bos 9.23.4, S. Bos
9.3S, Wolff 10.19.3
Juniores 2e rit 1500 meter.
P. Peetoom 1.4.4. Sterke 1.5.2, Bakker 1.10.1,
Graal'f 1.12.4, Tennes 1.13. v. Putten 1.17;
Keizerswaard 1.19.1, Laan 1.22
Juniores 2 x 1500 meter totaal:
J. Sterke 2.15.2: J. Bakker 2.18.1: Tennes
2.22.2Keizerswaard 2.35.1; v. Putten 2.33.1;
Laan 2.39 4.
Juniores 500. 1000 en 1500 meter op beide
trainers tot-aal:
J. Sterke 4.34.4, Eakker 4.42.1 Tennes 4.48.1
v. Putten 5,17.3, Keizerswaard 5.19.2, Laan
5.19.3,
Hedenavond te 8.30 zullen de leden H.
Veenhof en J. Staphorst- naar Zuid-Afrika
vertrekken. Alle leden en het bestuur zullen
te 8 uur op het station aanwezig' zijn om lven
uitgeleiden te doen en een laatste vaarwel
toe te roepen.
Achilles.
Bovengenoemde vereeniging hield Zondag
een oliebollenwedstrijd voor leden en dona
teurs, Er kwamen 40 deelnemers aan den start.
Er werd hard gereden (ongeveer 25 K.M.)
Aan de volgende deelnemers werden prijzen
uitgedeeld:
A-klaSse1. V. Wees. 2. Klinkenberg, 3. Kemp.
B-klasse: 1- Balkenende, 2. Groenendijk. 3.
H. Kabbelen, 4. Oosterbaan. 5. Bourgonje, 6.
Schrama.
C-klasse: 1. Sluiters, 2 Wempe. 3. Kuipers.
Jo.-iiores 1. v. Sprundel. 2. Schoorl, 3. K.
Hobbelen, 4. Wijden is.
Donateurs: l..v. d. Aart, 2. v. d. Putten.
Excelsior.
Bovengenoemde vereeniging hield Zondag
een trainingswedstrijd. De A kl. en B. kl.
reden 20 K.M. De C-kl. en juniorès over een
afstand van 10 K.M. Allereerst vertrokken de
A en B. Er werd flink gedemarreerd. Het was
Matze, die als no. 1 over de streep ging. De
uitslag is als volgt: 1. Matze. 2. Cleef, 3. J.
Wegman, 4. Korthals, 5. Koek, 6. De Jong.
Uitslag B-kl. 1. Claasen, 2. Duivenvoorde, 3
W. Koekenbier, 4. Eldert Vlugt, 5. De Boer.
Bij de C kl. was het Jaap Jonker die op
mooie wijze ols no. 1 over de streep ging, 2.
E. Hertog, 3. Cleef Jr., 4. Borthaus, 5. Cris-
pljn, 6. Visser.
Uitslag juniores: 1. P. Scheffcr, 2. Jas, 3.
Borreman, 4. Westbroek, 5. Breed.
De Jonge Kampioen.
Bovengenoemde vereeniging hield Zondag
een wedstrijd op hometrainers voor B, C en Ju
niores. De B en C klassers reden 3 K.M. en de
juniores 1500 M. De uitslag luidt als volgt:
B klassers 3000 M.: C. v. Steiner 2 m. 33 2 5
sec. Buiten mededinging snelsten tijd van den
dag. 1. T. Jansen 2 m. 43 4 5 sec.: 2. H. v. Ka-
peren 2 m. 53 1.5 sec.; 3. Schouten 3 m. 51/5
seconde.
C klassers; 1 Hoogland 2 m. 53 2/5 sec.; 2.
G. Jansen 5 2:5 sec.; 3. v. Hyk 3 m. 8 4/5 sec.;
4. v. Andel 3 m. 113 5 sec.; 5. Pietersen 3 m.
Juniores: 1. Veen 1 m. 24 1/5 sec.; 2. J. v.
Breukelen 1 m. 26 15 sec.; 3. Huyns 1 m. 28 1/5
sec.; 4. B. Jansen 1 m. 29 sec.; 5. F. Jansen
1 in. 40 3/5 sec.
Adspiranten 250 M.: 1. Neeft 18 4/5; 2. J. de
Vogel 19 2.5.
Achtervolging Steinen—Slebelink, gewon
nen door Steinen na 5 ronden. Achtervolging
door Veen en Huyns, gewonnen door Veen na
5 ronden.
Het secretariaat is nu bij A. v. Gennip Jr.,
Oranjestraat 66, Haarlem.
c V. GRIRD1ITT S RECORD.
KAAPSTAD. Het- is tenslotte Grimmitt
geweest, die door zijn prachtig werk met den
bal Australië de 3de testmatch van Zuid-
Afrika deed winnen. De ongeëvenaarde
googlybowler was Zaterdag even moeilijk te
bespelen op het levendige wicket, als in de
lste innings van de Zuid-Afrikanen.
Na 102 Vrijdag gescoord, kwam Zuid-Afrika
in de 2de innings niet verder dan 182 runs.
waardoor Australië de match met innings en
78 runs won. Grimmitt nam in dezen wed
strijd 10 wickets, bracht daarmede zijn aan
tal in testcricket genomen wickets op'193,
waardoor het op naam van den oud-Lan-
cashire slow-bowler Sydney Barnes staande
record van 189 wickets, verbeterd werd.
Grimmitt's prestatie wint aan beteekenis,
wanneer men bedenkt dat hij eerst 10 jaren
peleden op 33-jarigen leeftijd zijn eerste kans
fn testcricket kreeg en Barnes in 20 test-
matches tegen Australië 1106 wickets) en ze
ven tegen Zuid-Afrika (.S3 wickets) uitkwam.
De dichter Shakespeare zei weleer;
Wat is er in een naam en ja
Drie eeuwen later ongeveer,
Zeggen wij 't hem met reden na.
In Hastings is het schaaktoumooi
Gewonnen door d'Amerikaan,
Die Fine heet dat be teekent: mooi.
Hij heeft het dan ook mooi gedaan.
Flohr won daarbij den tweeden prijs,
Hij wordt om zijn talent geëerd,
Zijn nieuw succes is wel 't bewijs,
Dat zijn talent heeft ge-floreerd.
Ook zonder Euwe was een keur
Van meesters daar vereend in strijd,
De zege in die fine-fleur,
Lijkt Fine-Flohr met recht gewijd.
P. GASUS.
Het tournooi te Hastings.
FINE WINT.
De uit-slagen van de negende en laatste ronde
van het schaaktoumooi te Hastings luiden als
volgt:
FlohrTylor remise.
FineAlexander remise.
Michell verliest van Tartakower.
KoltanowsklGolembek remise.
ThomasWinter remise.
De eindstand luidt: 1. Fine 7J-2 pt.; 2. Flohr
6V2 pt.; 3. Tartakower 6 pt.; 4. Koltanowski
5V'2 pt; 5. Alexander 4 pt; 6 en 7 Golombek en
Thomas ieder 3V'2 pt; 8 en 9 Michell en Tylor
ieder 3 pt; 10 Winter 2Vz pt.
Oplossingen, bijdragen, vragen, enz. te
zenden aan den Schaakredactenr van Haar
lem's Dagblad. Groote Houtstraat 93, Haarlem
PROBLEEM No. 830.
(No. 9 van den wedstrijd, 36e ladder).
m
m m m
m
m
m m m
mm
m
mm wm
Mat in twee zetten.
Stand der stukken:
Wit: Khl, Dh4, Tg2, Ldl, Pd3, Pf3.
Zwart: Kbl, Da8, Tb8, Tc8, LgS, Lh6, Pa5, Pd5,
e7, f:.
„Het Schaakspel is de godsdienst der toe
komst."
E. RAMIN.
EINDSPEL No. 121.
In de eerste matchpartij om het wereld
kampioenschap, gespeeld te Amsterdam 3
October 1935, ontstond na den 18en zet van
Zwart (Le6c8) de volgende stand:
wi
'%k i Stt
9
i
i
im I pR
i
w
l
'ëi(<
i
m
m
n
m
m
8#
m m
m
Dr. Aljechin, die met Wit speelde, besliste
hier de partij met de verrassende combinatie
19. b2b4! Zwart mag namelijk niet 19.
Le7xb4 spelen, wegens 20. Pd4b3,
Da5—c7; 21. Dc2—e4!, Lb4—d6; 22. De4—d4
en wint. Daarom speelde Zwart:
19 .Da5—c7
20. b4—b5!
Waardoor Zwart gedwongen wordt het stra
tegische veld d5 prijs te geven.
20. - c6-c5
21. Pd4-f5
Wit wint nu betrekkelijk gemakkelijk.
21 .f7—f6
22. Pf5-e3 Lc8-e6
Dr. Tartakower was destijds van meening,
dat de winst voor Wit iets moeilijker was ge
weest na 22. g7g5.
Er volgden nog de zetten:
23. Lg2 d5 Le6Xd5
24. TdlXd5 Dc7—a5
25. Pe3-f5 Da5 elf
26. Kgl—g2 Le7 d8
27. Lf4Xe5 f6Xe5
28. Td5-d7 Ld8-f6
29. Pf5-h6f Kg8—h8
30 Dc2Xc5 Opoeaev»n
SCHAAKLITERATUUR.
Combinaties uit de schaakpartij, door L.
Prins, (den Haag v. Goor Zonen, 1935).
In de inleiding zegt de schrijver, dat in de
Hollandsche schaakliteratuur behoefte be
stond aan een verzameling combinaties in
den geest van Muntjewerff's ,,'t Willekeurig
Diagram" (1901). Echter heeft de heer L.
Prins meer willen geven dan „combinaties",
want de achter in het boekje staande „oplos
singen en analyses" geven de partij in haar
geheel, zij het tot aan den diagramstand in
korte notatie.
Daardoor is het boekje geworden tot een
verzameling partijen, welke ten deele zijn ge
analyseerd. Feitelijk kan men dergelijke par
tijen met diagrammen en analyses in elke
moderne schaakrubriek wekelijks aantreffen
gedurende het gehecle jaar. Dit boekje geeft
43 combinaties, terwijl Muntjewerff er 100
gaf, maar bijna zonder analyses, waardoor dat
oude vergeten boekje juist zoo aantrekkelijk
was. Een boekje met 200 van dergelijke prach
tige standen, zooals de heer Prins er 43 met
groote bekwaamheid heeft uitgezocht en ge
analyseerd, en dan onmiddellijk onder het
diagram de zoogenaamde „oplossing" (even
als bij Muntjewerff) zou een gezellig zak
schaakboekje zijn geweest, om er zonder bord
en stukken uit te genieten. Natuurlijk kan de
ernstig studeerenöe schaakspeler uit dit
nieuwe werkje veel leeren door het nauwge
zet naspelen der mooie analyses, nadat hij ge
tracht heeft de „oplossing" te vinden. En dat
zal ten slotte het ideaal van den schrijver
zijn geweest.
KLACHT VAN EEN SCHAKERSVROUW.
Mijn man is ernstig ziek, hij lijdt
Al meer dan negen weken
Aan „schaak" en heeft in al dien tijd
Niet naar mij omgekeken.
Hij spreekt een onverstaanb're taal
Een letter-cijfer-code
En is voor mij door deze kwaal
Niet veel meer dan een doode
Ik vraag hem vriend'lijk aan 't ontbijt,
„Waarmee hij wil beginnen?"
„Niet met e4!" roept hij vol nijd
„Ik wil vandaag toch winnen!"
„Gaan wij vanavond, lieve Hans,"
„Eens samen naar 't theater?"
„Er gaat een aardig blijspel Fransch
O jé, dat was een flater!
„Ik wil geen Fransch", zoo voer hij uit,
„Dien Franschman, dien vermijd je!"
„Die heeft het eens voor al verbruid."
„Zelfs voor een vrij-partijtje
„I>k voel niets meer voor romantiek",
„Ik word een dagje ouwer."
Zei ik „Lees dan eens de rubriek"
(Zei hij) „van Tartakower!"
Dit, lieve lezer, is een staal
Van wat ik dóór moet maken:
Mijn man spreekt onverstaanb're taal
Doet verder niets dan schaken.
16 Dec. 1935
Verzuchting van dezelve:
Hoerah! Er was iets aan te doen!
('k Zou anders aan den haal zijn)
Max Euwe, Wereldkampioen!
Mijn man kan weer normaal zijn!
(Uit het Orgaan van „Discendo Discimus'h
(De oplossingen en de correspondentie
worden in een volgend nummer opgenomen).
Nog eenige bijzonderheden over de
tentoonstelling in onze Tijdingzaal.
In de tijdingzaal van Haarlem's
Dagblad, Groote Houtstraat 93. wordt
van Maandag 6 Januari tot en met
Zaterdag 11 Januari vanwege de
Stads-Bibliotheek en Leeszaal een
tentoonstelling gehouden van „Het
oude kinderboek".
Behalve de groote inzending der
Stads-Bibliotheek, stelden enkele
particulieren materiaal ter beschik
king, onder wie Mevr. Wed. P. Lis-
sone-Wierdels, Erven Bohn in Haar
lem en Mevr. K. Kriiger-Smits, te
Heemstede.
De tentoonstelling is van 85 uur
voor ieder belangstellende geopend.
De heer P. V. de Wit. directeur der
Stads-Bibliotheek en Openbare Lees
zaal. schreef twee artikelen over
deze tentoonstelling.
Het eerste namen wij Zaterdag op,
het tweede volgt hier.
Tot de avontuurlijke verhalen behoort
„Handleiding tot de natuurlijke opvoeding of
Robinson Crusoë". De Robinsonnades hebben
in meer uitgaven het licht gezien. In het
midden der 19e eeuw kwamen de uit het En-
gelsch vertaalde werken van kapitein Mar-
ryat heel wat verfrissching brengen in de
kinderlectuur. De le uitgave van „Stuurman
Flink" dateert van 1843. Cervantes „Don
Quichote" werd braaf mishandeld in de be
werkingen voor de jeugd en angstig vroegen
onze voorvaders zich af waarheen 't toch
moest met het verspreiden van al die leu
gens in avontuurlijke verhalen. Het woord
„fantasie" .had nog geen vertrouwelijken
klank gekregen bij' de 18-eeuwsche burgers
van de lage landen aan de zee. Wel had men
veel op met biografieën, gewoolijk alweer in
den vorm van gesprekken, waaraan ,.de va
der en zijn kinderen" deelnamen, dikwijls
ook de moeder; b.v. „Het leven en de daden
van M. A. de Ruiter" van G. Engelberts Ger-
rits. Met allerlei moraal werd een dergelijk
boekje doorspekt, dikwijls ook goede moraal
maar die niet bepaald in een levensbeschrij
ving op haar plaats was.
Zoo zegt het kind „Koenraad" in boven
genoemd boekje „Ik bedroef me ook dikwijls
als ik onbesuisde kinderen dieren zie marte
len". Inderdaad werd de dierenmartelrng, die
in vroegere eeuwen bij de ruwe zeden van
het volk, ergerlijke afmetingen moet hebben
aangenomen, in den tijd waarover we spre
ken, ernstig bestreden. Van denzelfden
schrijver is „Het leven en de daden van den
doorluchtigen zeeheld J. Psz. Koen" en voor
ons Haarlemmers is van belang te weten
dat D. Houtkamp en Oom Bernard een bio
grafie gaven van Kenau Simons Hasselaar
(die als belooning voor haar olie-kokerij een
goed-betaalde baan in Zeeland kreeg). Een
vertelling, die wij nog wel van onze groot
moeder hoorden, is die van Vader Arthur
„Whittington en zijne kat", waarin verhaald
wordt hoe een arme in wanhoop weggeloo-
pen jongen in het wijsje van het torenklok
kenspel zich hoort toezingen dat hij eens
Lord Mayor van Londen zal worden en hoe
deze belofte van beven na jaren wordt ver
vuld.
Het „Magazijn voor kinderen" van mevr.
L. Prince de Beaumont vertoont een plaat,
waaronder staat: „Wij willen eerst eens stil
staan bij die groote en niet onbevallige vis-
schen. die er met hun roode kieuwen zoo
smakelijk uitzien; het zijn kabeljauwen".
Zoo beheerschte naast de moraal, de di
dactiek alles. Verschillende ..magazijnen"
werden uitgegeven en zoo zij zelf in hun titel
verklaren met „belangrijke en leerzame
kunststukjes voor jongelieden".
Op het gebied van muziek heb ik slechts
enkele zangboekjes gevonden, die voor kin
deren geschreven waren, meer over „Nut en
vermaak" b.v. ..Bloempjes van uitspanning,
gevlogten voor de Nederlandsche jeugd".
Hiertoe kan ook gerekend worden het
boekje „Alweder iets nieuws", met komische
plaatjes van het wiegekind in het water met
de tradioneele poes (nóg in den gevel van
de burgemeesterswoning te Kinderdijk), van
een man, die 't onderst uit 'de kan wil, van
de schapen, die het ééne volgen als dit over
de brug is (schapen lijken op het plaatje
wel varkens); een plaatje gewijd aan „zacht-
jens aan, dan breekt de lijn niet", als satire
bedoeld op de trekschuit de lijn hangt
slap!
Het laatste plaatje met tekst wijst op het
gezegde: „Hij vindt den hond in den pot",
een ventje met roode pet, blauw jasje en
gele schooltasch, den duim in den mond,
moet aanzien, als hij te laat thuis komt. hoe
den hond het allerlaatste van den maaltijd
opeet, terwijl vader, groen-gejast met blauw
kalotje vermanend wijst op hond en pot en
het jonge zusje, doordenkt van eigen braaf
heid, den broer uitlacht.
Op het gebied van „Nut en vermaak" dient
nog genoemd te worden het werkje van W.
J. en A. van Zeggelen dat in 1848 in 2 deelen
uitkwam onder den langgerekten titel:
„Nieuw Nederiandsch prentenboek met vele
honderd gravuren; nuttig en onderhoudend
allerlei voor jongeheeren en jongejuffrouwen
die al wat gezien en gehoord, wat gelezen
wat gedacht en begrepen hebben, en die daar
.om toch wel gaarne nog iets meer willen
zien en lezen om hun oogen en hersenen
op een vermakelijke wijze bezig te houden
.benevens alle andere groote en kleine dames
en heeren. De teekeningen. kostelijk van
expressie, missen alle kunstwaarde. Ook
reeds over klei-arbeid, boetseeren, gips gieten
en papiermaché is een enkel werkje in de
collectie der Stads-Bibliotheek te vinden.
Dikwijls werd met nadruk in de titels ver
zekerd dat de schrijvers geloofwaardig wa
ren en de verhalen wetenswaardig of belang
rijk. Zoo noemt R. Arrenberg een zijner kin
derboeken: „Korte verhalen en wetenswaar
dige voorvallen uit geloofwaardige schrijvers
bijeenverzameld" en een ander werkje
noemt dezelfde schrijver: „Merkwaardige
voorvallen en belangrijke verhalen uit ge
loofwaardige schrijvers bijeen verzameld".
Op het gebied van land- en volkenkunde
troffen we aan: C. de Jong, „Reizen naai
de Kaap de Goede Hoop, Ierland en Noor
wegen" en F. Heyne, „Tafereelen van landen
en volken, derzeliven voortbrengsels en zeden
voor de jeugd bewerkt naar de berichten
vanOp primitieve plaatjes worden
primitieve volken afgebeeld.
Boekjes over de levende natuur zijn vrij
talrijk. Zoo treffen we aan: L. F. Jauffret,
„Diergaarde voor de jeugd", J. Martinet,
„.Kleine Katechismus der natuur voor kinde
ren", ..Natuurkundige mengelingen voor
jongelieden", „De kleine natuurkenner
W. J. Olivier, „De wereld is een huis", 'hand
boekje voor de jeugd, ter barer opleiding tot
de kennis en vereering van den oneindigen
bouwmeester, en veie andere boekjes.
*t Zou te ver voeren om neg vele titels aan
dit artikel toe te voegen. Laat ik 'daarom vol
staan met te wijzen op de werken, die op de
gebieden van geschiedenis, sport, tooneel be
staan, zonder veel titels te noemen. Aller
eerst geschiedenis die zeer chauvinistisch
was toegespitst en waarin vooral na 1830
België de groote zondebok was en als zoo
danig Frankrijk opvolgde. Zoo lezen we in
„Het merkwaardigst jaar, in geschiedkundige
tafereelen voor de Nederlandsche jeugd van
1832, hoe „de heer K." een oudejaarsavond
beschouwing voor zijn kinderen houdt en
deze beschouwing aanvangt met de woorden:
„Gij weet dat België zich in Augustus 1830
van Holland had afgescheurd, de heiligste
banden verbroken en door afval, list, ver
raad en allersnoodste ondankbaarheid, voor
ocgen van geheel het beschaafde Europa,
had gebrandmerkt". Over Nederland zegt de
zelfde „heer K.": „De merkwaardige bedrij
ven, de nooit-vergeetbare zeldenfeiten,
waardoor zich deze natie en haare
verknochtheid aan de wettige opper-
magt, zoo schitterend, voor het oog van
geheel Europa heeft onderscheiden, zijn wel
in staat, ons (bij het nadenken, geheel in
verrukking te vervoeren en alles wat ons
omiringt, voor een oogenblik te doen ver
geten!"
Allerlei verhalen dienden behalve als aan
sporing tot moraal en goede zeden als een
gelegenheid om haat en ergernis te luchten;
deze haat betrof vooral den persoon van Na
poleon. Zoo in „Leerzaam' letterhof voor de
Nederlandsche jeugd" van 1815 waar we als
hof bloempje op pag. 61 en 62 kunnen pluk
ken; „De herboren stokvischhandel". Iii dit
economisch aandoend verhaal zegt „Ef-nst"
(passende naam!): „Jammer maar dat die
kostelijke spijs zoo verschrikkelijk duur is;
moeder zegt, een burgermensch kan er maar
volstrekt niet aankomen". Maar vader troost
den zoon en deze antwoordt opgelucht: „Va
derlief! daar ben ik blijde om. Is die lek
kere visch dan nu weder goedkooper gewor
den? Dan wordt er nu weer veel gevangen,
nietwaar vader?" En Vader: „Neen kind; maai
de tiran van Europa, de snoode Bonaparte is
nu gevangen en met zijn gevangenneming is
alles weer in vrijheid gesteld." Ernst: „Was 't
dan ook al de schuld van Bonaparte dat wij
geen stokvisch aten?" Vader: „Och ja, lieve
Ernst; die booswicht veroorzaakte dat men
hier te lande geen of wel zeer weinig stok
visch konde bekomen, gelijk de booswicht ons
van alles had beroofd." Nog roemt Vader het
vaderlijk bestuur van Oranje, terwijl de zoon
niet verder kan komen dan zoowel den ze
gen van dat bestuur als den val van Napo
leon aan de stokvisch af te meten. De zoon
eindigt: „Ten minste kunnen we nu al weer
stokvisch eten. Waar die kwade vent van
een Bonaparte maar vroeger overwonnen
geworden!" Blijkbaar betreurt Ernst,, die niet
voor vegetariër geboren schijnt, al de stok
visch, die zijn mond is voorbijgegaan.
Niet beter komt Napoleon eraf in dit .Leer
zaam letterhof" op pag. 38, waar het volgen
de gedicht te vinden is:
„Toen het monster Bonaparte losgebroken.
om Euroop,
Weer te teistren, en nog dronken van den
bloedstroom, dien hij zoop;
Daarentegen wordt Czaar Alexander I, de
tijdgenoot en latere tegenstander van Na
poleon genoemd: „Alexander de gezegende"
Naast de boekjes over jongensspelen, beston
den die over meisjesspelen. In „Nieuwe meis-
jesspelen" vond ik: De pop leert lezen. Schuil
hoekje, schimmelspel, legkaart, toffeltje, het
meisjesblindemannetje, het bekerspel.
Economische gegevens kan men ook krijgen
in „Ons eigen boek; vertellingen, vertalingen
en versjes, verzameld voor de fabriekschool
te Haarlem" door H. Koorders Boeke. In dit
werkje wordt aan de kinderen voorgerekend
hoeveel ze zouden kunnen koopen na een
jaar, als ze niet dagelijks 2 centen versnoep
ten. Niet alleen dat ze een jurk van f 2.50, een
hemd van f 0.50. een boezelaar van f 0.50,
schoenen van f 1.50, een doek van f 1, kon
den koopen, maar ze hielden dan nog f 1.30
over. Wat hiermee kan of mag gedaan wor
den, vermeldt de geschiedenis niet.
Ook fabelt«i nemen een voorname plaats
ln bij de opvoeding onzer 17 en 18-eeuwsche
jeugd. Zoo vinden we in „Fabelen en ver
tellingen voor de jeugd" van J. J. Ebert de
volgende: De gestrafte mijd; Ferdinand en
Hendrik of het schadelijke van vele loftui
tingen; Nadeelige uitwerkselen der volgzucht;
Middelen tegen de eigenzinnigheid; De be
loonde weldadigheid. Heel wat moderner is
het „Nieuw fabelboek" van Goeverneur, even
wel met prentjes in schreeuwende kleuren.
De kinderboekjes droegen dikwijls het ka
rakter van standenlectuur, wat ook in de
titels uitkwam. B.v. Mw. Amalia Schoppe geb.
Weize noemt een werkje van haar: „Bloem
lezing van verhalen voor jonge lieden van
den beschaafden stand". De kleeding op de
plaatjes afgebeeld toont dan ook vele hooge
hoeden en steken. We troffen verder ook:
„Galerij van beroemde kinderen; of, voor
beelden voor de jeugd; een leesboek voor
kinderen uit den beschaafden stand" en J.
H. Campe. „Beknopte zedeleer voor kinde
ren van beschaafde lieden". De schrijver J.
J. A. Goeverneur laat zelfs paarden als op-
merkers van standenverschil optreden.
In „Jongenspret" toch zegt de stalknecht
tegen een jongen van 9 jaar, die een bepaald
paard niet durft berijden, over dit paard:
„hij is niet in staat, een jongen heer, een of-
ficierszoon van 't regiment endie daarbij
nog in 't geheel niet rijden kan, een zier
kwaad te doen". En even later: „Maar u.
jonge heer. u zal hij behandelen als een
jongen broer". De jonge broer vertrouwt
evenwel niet het standenonderscheid van
het paard en zegt benepen tegen den stal
knecht: „Maar ik ben toch wel wat bang, ik
wou liever dat gij hem reed dan ik".
De boeken werden dikwijls als prijzen uit
gedeeld door kerkgenootschappen en scho
len en zoo treffen we in meerdere werkjes
in het bezit der Stadsbibliotheek opdrach
ten, aan prijswinnaars aan, vooral van de
„Vereenigde Doopsgezinde gemeente te
Haarlem" en van de „Commissie van de de
partementale schole van het departement
Haarlem der Bataafsche maatschappij tot
nut van 't algemeen".
Ook 'n soort kinderen encyclopaedic bestond
in „Het Nederiandsch A B-boek; behelzende
in het kort voor de jeugd alle de voornaam
ste merkwaardigheden onzes vaderlands, van
deszelfs opkomst af tot heden. Meerdere
A B-boeken waren in omloop.
Ook verhalen in briefvorm werden voor
kinderen geschreven b.v. „Kleine verhalen,
voor kinderen in brieven aan de jonge Caro
lina". Of de jonge Carolina ooit geantwoord
heeft, kon ik niet vinder-
Het woord „geschenk" komt in allerlei va
riaties in de titels voor. In één werkje vond
ik de bezitters van het boekje aldus aange
duid: Van ons alle drie, dus van Koos je,
Suze en van Clara".
Sprookjes werden weinig verteld. Verhalen
over poppen kwamen veel voor. De versjes,
gedichten en rijmen Werden veel gebundeld
en vooral in de titels van deze bundeltjes
wordt gesproken .over „Lieve jeugd", „zoete
kinderen", „lieve en brave, kinderen". De
heer Robidé van der Aa zegt in het voor
woord van zijn „Rijmpjes voor zoetekin
deren", over de Engelsche afkomst dezer
rijmpjes weinig vleiend: „Ik bevond echter
dat derzei ver inhoud over het algemeen zoo
onbeduidend was" en daarom fatsoeneert
deze schrijver ze naar eigen smaak. Waar ik
het origineel niet heb ontdekt, kan ik niet
beoordeeïen of de „vrije bewerking" litterair
beter verantwoord is. Over den gangmaker
van kinderversjes, Mr. Hieronymus van
Alphen is al zooveel geschreven dat ik vol
sta met verwijzing naar zijn oeuvre, dat in
elk geval van hooger moraal was dan dat
van velen zijner tijdgenooten en navolgers;
vele zijner uitgaven, ook in het Engelsch,
zijn tentoongesteld. Laat ons met Haarlem
eindigen.
Cornells de Koning gaf een ..Beschrijving
der stad Haarlem voor jongelieden" in 1809
uit. Voorts is er in de Stads-Bibliotheek-col-
lectie te vinden een „Prentgeschenk voor de
jeugd, geschikt om te kleuren of na te tee
kenen met 27 afbeeldingen in de omstreken
van Haarlem".
Beide boekjes zijn elders gedrukt; zouden
de Haarlemsche drukkers te duur geweest
zijn? J. Wolff geeft „Verkorte beschrijving
der Groote of St. Bavo's kerk; ingericht tot
leesboek" en de historicus P. Vergers komt
uit met: „Haarlem in 1672 en de gewaande
krankzinnige; een verhaal voor jongelieden".
Onder de Haarlemsche drukkers komen na
men voor van: Wed. A. Loosjes Pz„ Erven
F. Bohn, Francois Bohn. G. M. Schalekamp,
J. L. Augustini, J. F. van Dotten, J. B. van
Loghem, J. J. van Brederode.
Veel en veel meer zou er over deze boekjes
zijn te schrijven. De tentoonstelling in de tij
dingszaal van „Haarlem's Dagblad", toont al
het materiaal dat voor een compleet boek
zou kunnen verwerkt worden. Behalve de
inzender van kinderboeken der Stads-Biblio
theek. legaat van wijlen den vroegeren ge
meente-archivaris, den heer Gonnet, zijn
ook de particuliere inzendingen de moeite
waard, vooral die van mevr. wed. P. Lissone-
Wierdels, die behalve vele Nederlandsche
werken, ook buitenlandsche voor de tentoon
stelling' ter beschikking stelde. Aan 'n ieder
kan deze herinnering aan onze voorvaderen
in warme belangstelling worden aanbevolen,
niet het minst aan leerlingen van middel
bare en lagere scholen. Boven onze kritiek op
vroegere toestanden, moraal en paedagogiek
ga onze piëteit en de charme, die van dit
verleden voor ons overblijft!
P. V. DE WIT.
EERSTE IIULP.
De eerste hulp-vereeniging „Snel verb and"
te Haarlem organiseert weer een cursus ln het
veiieenen van eerste hulp.
LEZING DOOR DEN HEER LANTINGA.
De commissie van samenwerking der Volks-
tuinvereenigïngen „Eigen Tuin", „Zonder
Werken Niets" en „Óns Buiten" heeft een
vergadering uitgeschreven, te houden op
Woensdagavond 8 Januari a.s. in het gebouw
„Caecilia", Jansstraat. De heer S. S. Lantinga
zal een lezing met lichtbeelden liouden over
het onderwerp „Grondbemesting en bemes
tingsleer".
