LITTERAIRE
KANTTEEKENINCEN
ZATE R D X 'G 11 T ET L' I '1936
H A A R E E M'S E A 'G BEAD
S
Frans Hals vertoont:
De Zweedsche tenor Helge Roswaenge (als
Lyonel) en Carla Spletter (als Martha) in de
opera-film „Martha".
Karl Anton heeft naar motieven van Von
Flo tow's overbekende opera een film ge
maakt met in de hoofdrol den beroemden
Zweedschen tenor Helge Roswaenge en Carla
Spletter.
De geschiedenis zullen velen kennen. Lady
Harriet, (Martha) hofdame van Koningin
Anna van Engeland, tracht de tyrannie van
de opperhofdame te ontvluchten door zich
als dienstbode te verhuren. Zoo eenvoudig
gaat het echter niet en er komen eenige
hachelijke situaties, voor zij haar onvrijheid
aan het hof inruilt voor een andere, name
lijk die van den huwelijken staat. Lyonel is
de gelukkige uitverkorene, en geen intrige is
in staat zijn beeld uit haar hart te bannen.
Zoo vinden de twee jongelui, als alles op
het laatst nog gauw even spaak heeft drei
gen te loopen, elkaar. Van de spelers moe
ten wij natuurlijk in de eerste plaats het
duo. om wie het begonnen is, noemen: Mar
tha en Lyonel, gelijk gezegd vertolkt door
Carla Spletter en Helge Roswaenge. Doch
verdienstelijk is zeker ook Hanna Rolph. als
Koningin Anna. Dan is er nog een oud vriend
der bioscoopbezoekers, namel k Georg
Alexander.
Voor hen. die van een ..zangspel" houden,
is deze film zeker aan te bevelen.
In het voorprogramma vindt men het Pa
ramount journaal en verder een muzikale film,
waarin het orkest van John Little optreedt.
Cinema Palace:
.Roberta".
rxea Astaire en Ginger Rogers.
De Groote Houtstraat zal deze week bij het
uitgaan van Cinema eiken keer drommen op
gewekte vroolijke menschen te zien krijgen,
want de film Roberta brengt U in de meest
gezellige stemming. Dit is een film die de
meest verwende bioscoopbezoeker moet be
vredigen, en die gegevens bevat, die het suc
ces van ettelijke films kan verzekeren. De
film is geestig, onderhoudend, artistiek be
schaafd. met uitstekende zang, een niet min
der uitstekende band, een danspaar, dat met
ongelooflijke élégance en rhythme dansen
uitvoert, waarvan men met geboeide aan
dacht geniet, een mode show met schitte
rende costumes, gedragen door mooie slanke
mannequins, in een milieu en opgeluisterd
door muziek en dans, zooals men hier in Hol
land zeker niet, maar heel sporadisch zal
kunnen bewonderen. Voeg daarbij nog, dat
de onderschriften dikwijls heel geestig zijn
en U hebt eenig idee, wat Roberta te genieten
geeft, terwijl de opsomming nog niet eens
volledig is.
De advertentie spreekt van drie filmsterren
van groot formaat nml. Irene Dunn, Fred.
Astaire en Ginger Rogers, maar de artiste,
die als partnerin van Fred Astaire haar gui
tige liedjes zingt en met hem de dansen uit
voert, verdient ongetwijfeld als vierde ster
genoemd te worden.
Er komen eenige bekende melodietjes in
Roberta voor, die door Fred Astaire en zijn
partnerin allergeestigst gezongen worden o.a
het nogal veel voor de radio gespeelde:
I won't dance
Why should I,
I won't dance
How could I
I won't dance
Madame with you.
De heel verkorte inhoud is de volgende:
Fred Astaire is met zijn band uit Amerika
naar Frankrijk gekomen, waar hij geënga
geerd is als Indianenband. De impresario,
die de band te Havre af komt halen, ziet tot
zijn woede, dat de ..Indianen" gewone bleek-
gezichten Amerikanen zijn. Hij weigert deze
band te engageeren. John, een der bandle
den heeft een tante in Parijs, die het mode
paleis Roberta bestiert. De band besluit John
naar tante te vergezellen. Al wachtende op
John ontdekt Fred plots een vroeger vrien
dinnetje van hem, die nu in nachtclubs op
treedt en zich uitgeeft voor barones. Door be
middeling van haar wordt de band geënga
geerd door denzelfden impresario, die- te
Havre zoo nijdig was en toevallig ook haar
impresario is. John is intusschen uitste
kende vrienden geworden met de modeont
werpster Ernestina bij tante Roberta of beter
gezegd de twee jongelui zijn op elkaar ver
liefd: als tante sterft besluiten ze als com
pagnons de zaken voort te zetten. Het gewe
zen meisje van John lukt het bijna die idyle
te verstoren, dat zou ook gelukt zijn als
Fred en zijn meisje er niet geweest waren,
die zorgen dat de ex-verloofde weer naar
Amerika vertrekt en dat de twee elkaar weer
vinden. Het is zoo n uitstekende film, dat ik
heel Haarlem deze week in Cinema zou wen-
schen.
Het wereldnieuws van ver en van dichtbij
geeft interessante beelden en een alleraar
digste Terry Toons teekennflim Circus Doup
gaat aan het hoofdnummer vooraf.
Luxor brengt ons terug:
„Het testament van
Dr. Mabuse"
Dit is een reprice, die wij niet luid genoeg
kunnen toejuichen! Dat deze film. die door
vrijwel alle deskundigen en door het meeren-
deel van het publiek met zooveel enthousias
me is ontvangen, door Luxor wordt terugge
bracht, is in meer dari één opzicht verheugend.
Verheugend omdat het getuigt van moed.
Maar verheugend ook, omdat het velen die
destijds deze film niet konden zien, de gele
genheid geeft hun schade nog in te halen.
En dan tenslotte blijkt het nog eens verheu
gend, omdat deze film niets van haar kracht
heeft verloren. De tijd. die verstreek sinds zij
gemaakt werd. hoe kort ook nog, is in de his
torie van de film reeds lang. Er was een kans
dat dit werk van Fritz Lang niet meer die
werking had, die wij er vroeger van onder
vonden.
Maar zoo is het niet geweest. Weer heeft
dit wonderlijke vaak toch zoo geaffecteerde
genie ons gegrepen, vaster dan wie ook het
deed. Weer kwam er over ons van de eerste
seconde af. die wonderlijke beklemming, die
tot de laatste meter niet meer zou wijken.
Weer hebben wij. als bij de eerste vertooning.
oog in oog gestaan met de waarachtige film
kunst.
Deze filmkunst, die ver uitgaat boven het
vakmanschap, dat men zooveel nog ziet, is
telkens weer verrassend. Zoo. om slechts een
enkel voorbeeld te noemen, daar waar in het
gewoel van het verkeer het geluid, voortdu
rend en voortreffelijk toegepast, plotseling
zwijgt. Doch ook elders op talloos vele plaat
sen. zoo niet de geheele film aan één stuk.
vindt men dit kunstenaarschap.
Moeten wij iets zeggen over het scenario?
Het gegeven is hier zeker niet de hoofdzaak,
doch een enkele voortijdige opheldering zou
reeds veel van het genot van het zien beder-
scheurt eindelijk het misdadig en krankzinnig
genie zijn testament, de volkomen misdaad.
ven. Scenario en verfilming, zij smolten won
derlijk mooi samen. Zij smolten samen tot een
werk dat tot het allerbeste van de filmkunst
behoort, tot een onvolprezen meesterwerk.
Mogen wij nog vermelden, dat van te voren
het Paramount-journaal vertoond wordt.
Rembrandt Theater:
Als de natuur roept'
Lorette Young,
AlaskaKlondykegoud!! Hoeveel
schrijvers zijn niet geïnspireerd door dien
verren uithoek van Noord-Amerika, waar
eenmaal duizenden gelukzoekers heentrok
ken in de hoop zich de schatten te verschaf
fen, die daar voor het opscheppen schenen te
liggen! Alaska! Dat was het land der belof
ten, der hartstochten ender teleurstel
lingen. De wonderbaarlijke oevers van Yukon
f-*3 en Klondyke leverden
velen avonturiers een
i vermogen op. maar
grooter was het aan-
tal der ongelukkigen,
j voor wien de „gold-
rush" desillusie en on
dergang zou beteeke-
nen, Jack London's
„Als de natuur roept"
speelt zich in deze be
ruchte contrijen af en
ook in deze vertelling
vormt de ren naar
het goud het leidmo
tief. Wij beleven er
den opwindenden
tocht van Jack Thorn
ton naar een goud-
„bron". die hij met
moeite weet te berei-
en die hem bijna nog door een gewetenloos
individu afgesnoept wordt. De meesten on
zer lezers zullen het boek ongetwijfeld heb
ben gelezen en eenmaal hebben meegeleefd
met de avonturen van den goudzoeker en zijn
blijmoedigen assistent, zijn liefdesroman met
de ondernemende Claire B'lake en de rol van
den hond Buck, over wien de natuur ten
slotte op zoo roerende wijze de overhand
krijgt. De film vormt een levendige weergave
van. London's vertelling. Clark Gable is in
zijn element in de rol
van Jack Thornton,
waarin hij zijn robust
talent naar believen
kan uitleven. De blon
de Loretta Young is
zijn charmante vrou
welijke partner en
Jack Oakie zorgt voor
de lachexplosies in
zijn kostelijke creatie
van Shortie, Jack's
confrater. En last not
least is het de sym
pathieke Buck, die
met zijn trouwen hon-
dekop en schrander
spel de aandacht trekt r,
Resumeerend een Clark GaöIe
film, die den talrijken bewonderaars van
Jack London's werken en allen liefhebbers
van avontuurlijke romantiek, veel genoegen
zal ver-schaffen.
In het voorprogramma vertoont Rembrandt
een uitermate geslaagd teekenfilmpje in kleu
ren, „Rainbow parade" genaamd en een jour
naal, waarvan wij in het bijzonder rie sug
gestieve opnamen van den „watersnood" in
onze goede Spaarnestad memoreeren. Ver
der bevat de filmkrant o.m. de opening van
de tentoonstelling van Engelsche kunst dooi
den hertog van Kent. kijkjes op de bedreigde
Alkmaarsche kaasmarkt en eenige indrukken
van verschillende takken der Nederlandsche
watersport. Ook de buitenlandsche nieuwtjes
ontbreken niet op het appel.
JU Dante's Mysterie Revue
Sim - Sala - Bim!
„Hocus-Pocus-Pahs!" zeiden Albert en
Bass, de eersten onder de goochelaars, in
mijn jeugd, die met hun tent de kermissen
bereisden, „Sim-Saia-Bim!" zegt Dan te. de
koning der toovenaars van den tegenwoor-
digen tijd. maar het resultaat is hetzelfde,
want met dat Sim Sala Bim toovert Dante
los. wat vast en vast wat los is.
Dante, die bij zijn eerste optreden te Haar
lem gisteren een uitverkochten Stadsschouw
burg vond ook een tooverkunst eerste
klas in dezen benarden tijd! zouden wij
den goochelaar in het groot kunnen noemen.
Waar anderen preslidigitateurs kaarten,
ballen of ringen te voorschijn en weer weg
manipuleeren, doet Dante voor onze ver
baasde oogen menschen verdwijnen en too
vert hij ze met zijn machtwoord Sim-Sala-
Bim! uit de lucht terug.
Zoo sterk zijn sommige van zijn toeren,
dat je elkaar verwonderd en zwijgend aan
kijkt zonder dat het gewone „Snap je dat
nou?" over je lippen komt. Dante slaat het
publiek met stomheid.
Het is werkelijk miraucleus. dat deze
groot-toovenaar verricht. Wij dachten even
terug aan Miss Fay. die 'n 45 jaar geleden
de wereld in verwarring bracht met haar
zoogenaamde spiritistische scèances. Ik her
inner mij nog haar optreden en weet nog.
hoe de geleerden het er niet over eens wa
ren. of dat spiritisme dan wel bedrog was.
Hetzelfde mysterieuse nummer het caba
ret de Ia mort zagen wij gisteren bij
Dante terug, maar hij had ons van te voren
gewaarschuwd, dat het „Grosze Schwindel"
was. zoodat wij allen wisten, wat wij aan
hem hadden Maar knap was het, razend
knap. zoodat het uitbundig succes van dezen
goochelaar volkomen te begrijpen is.
Opmerkelijk is het. dat deze man, die in
de groote experimenten zoo verbluffende din
gen doet, in het gewone kleine werk eigenlijk
middelmatig is. Wanneer hij met ringen, kaar
ten, balletjes of kaarsen werkt, is het heel ge
woontjes. In zulk soort werk bijvoorbeeld over
treft een Larette hem ver. Wij zagen hem zelfs
een toer verrichten met 2 latten en een touw,
welke elke jongen, die in het bezit is van een
„tooverdoos" hem onmiddellijk nadoet. Maal
ais hij met „menschen" gaat werken, dan
slaat hij al zijn collega's. Het „doorgezaagde
weesmeisje" dat wij wel meer zagen
zelfs lang niet zijn sterkste toer.
En deze Amerikaan heeft er slag van om zijn
toeren een aardige show te bouwen, zoodat
het publiek er ook met genoegen naar kijkt.
Een meester in zijn vak, die ook bij de volgen
de voorstellingen te Haarlem hij geeft Zon
dag o.a. nog een extra-matinee voor uitver
kochte schouwburgen zal optreden.
Voor het slotnummer moest de 12-jarige
Leo Heegeman. de gelukkige jongen, die de be
roemde man het eerst in zijn auto had her
kend, en op de treeplank was gesprongen met
de uitroep Sim-Sala-Bim, op het tooneel ver
schijnen om de uitgeloofde 25 gulden in ont-
vaxngst te nemen. Vijf en twintig gulden ont
vangen en gratis de voorstelling bij wonen
Leo Heegeman was gisteren wel de grootste
boffer onder de Haarlemsche jongens.
Sim Sala Bim belooft een slagwoord te wor
den in de komende dagen.
J. B. SCHUIL.
ZONDAG 12 JULI 1936.
HILVERSUM I, 1875 M.
8.55 VARA. 12.00 AVRO. 5.00 VARA,
6.00 VPRO., 8.00—12.00 AVRO.
3.55 Gram platen; 9.00 Postduivenberich-
ten; 9.05 Tuinbouwpraatje; 9.30 Gram.pla-
ten; 9.58 Postduivenberichten; 10.00 Gram.-
platen; 10.30 VARA-orkest; 11.15 Gram.pl.;
11.30 VARA-orkest; 12.00 Omroeporkest en
solist; 12.50 Schilderij v. d. maand; 1.10 Om
roeporkest; 2.00 Boekbespreking; 2.30 Piano
recital; 3 00 Residentie-orkest en solist. (In
de pauze: Olympisch Appèl): 4.30 Sportre-
portage. Hierna Sportnieuws A.N.P. en Gra-
mofoonplaten; 5.00 Mondaccordeonvereeni-
ging „Concordia''; 5.30 Sportpraatje; 5.50
Sportnieuws A.N.P.6.00 Causerie over de
Erasmus-herdenking; 6.30 Causerie over de
VCJC-kampen; 6.45 Ned. Herv. Kerkdienst:
8.00 Berichten A.N.P Mededeelingen; 8.15
Concertgebouworkest en soliste; 9.05 Gram.
platen; 9.10 AVRO-Aeolian-orkest m.m.v. so
listen en gem. sextet; 10.00 Radio-Journaal;
10.15 Kovacs Lajos' orkest, AVRO-dansor-
kest en solist; (om 11.00 berichten A.N.P.)
HILVERSUM II. 301 M.
8.30 KRO., 9.30 NCRV.. 12.15 KRO.
5.00 NCRV.. 7.45—11.30 KRO.
8.30 Morgenwijding; 9.30 Gewijde muziek;
9.50 Geref. kerkdienst; hierna: Gewijde mu
ziek; 12.15 KRO-orkest (om 1.00 boekbespre
king); 2.00 Vragenhalfuur; 2.30 Sted. orkest
Maastricht: 3.15 Mandoline-orkest „Sempre
Avanti"; 3.30 Sted orkest Maastricht; 4.15
Vervolg Mandoline-orkest; 4.30 Ziekenhalf-
uur; 5.00 Gewijde muziek; 5.50 Ned. Herv.
Kerkdienst. Hierna: Gewijde muziek; 7.45
Sportnieuws; 7.50 Voor slechthoorenden; 8.10
Berichten A.N.P. Mededeelingen; 8.20 KRO-
orkest; KRO-Boys en Gram .platen; 10.30 Be
richten A.N.P.; 10.35 Gram.platen; 10.40 Epi
loog; 11.00 Esperanto-uitzending.
DROITWICH, 1500 M.
12.50 Het Dulay-kwintet; 1.20 Gram.pla
ten; 1.50 Vocaal kwartet; 2.20 Causerie over
bijenteelt: 2.40 Troise's Mandoline-orkest en
solist; 3.05 R. King's orkest; 3.35 Het BBC-
Theater-orkest en solist. 4.50 Kinder-Kerk-
dienst; 5.20 Causerie ..Saving the world
through the Child". 5.40 Het Parkington-
kwintet; 6 20 Het Wingates Temperance-
orkest; 7.05 Causerie over een verkiezing in
1770. 7.20 BBC-orkest m.m.v. soliste; 8.15
Kerkd.; 9.05 Liefdadigheidsoproep; 9.10 Be
richten: 9.20 Radio-tooneel met muziek;
11.05 Epiloog.
RADIO-PARIS. 1648 M.
7.20 en 8,20 Gram.platen: 11.20 Orkestcon
cert: 12.20 Orgelconcert; 1.20 Orkestconcert;
3.05 Nat. orkest; 5.50 Het Ibos-orkest; 7.50'
Mandolineconcert; 9.05 Radio-tooneel; 11.05
Dansmuziek en populair concert.
BRUSSEL, 322 M.
9.25 Gram.platen; 10.25 Orgelspel; Repor
tage; 11,25 Gram.platen; 11.35 Salon-orkest;
12.25 Max Alexys' orkest en reportage; 2.35
Omroeporkest; 2.50 Reportage; 3.00 Omroep
orkest en Gram.platen; 3.50 P. Godwin's or
kest; Reportage; 4.50 Gram.platen; 5.20
Dansmuziek; 6.20 Viool-recital; 7.20 Gram.
platen; 8.20 Omroeporkest en zang; 8.50 Eras
mus-herdenking; 9.35 Omroeporkest en
zang: 10.30 Gram.-platen; 10.50 Dansmu
ziek: 11.50 Gram.platen.
BRUSSEL. 484 M.
9.20 Gram.platen: 10.25 Salon-orkest: Re
portage: 11.25 12.25; 12.40 en 12.50 Gram.
platen: (In de pauze: Radio-tooneel en re
portage); 1.30 en 2.20 Gram.platen; 2.50 Re
portage; 3.00 Gram.platen: Orgelconcert;
4 05 Reportage; 4.30 en 7.35 Gram.platen;
3.20 Salon-orkest; 9.20 Symphonieconcert m.
m. v. solist; 11.00 Gram.platen; 11.20 Dans
muziek.
DEUTSCHLANDSENDER, 1571 M.
8.20 Militaire marschen; 10.20 Berichten?
10.50 Kwartetconcert; 11.05 Weerbericht;.
11.20 Dansmuziek.
RADIO MOORS N.V.
KONINGSTRAAT 27, TELEF. 14609
OFFICIEEL PHILIPS REPARATEUR
(Adv. Ingez. Med.)
MAANDAG 13 JULI.
HILVERSUM I, 1875 M.
Algemeen programma, verzorgd dooB
de AVRO.
8.00 Orgelspel. 8.15 Gram. pl. 10.00 Morgen
wijding. 10.15 Gram. pl. 10.30 Ensemble J.
Kroon. 11.00 Voordracht. 11.30 Ensemble J.
Kroon. 12.30 Gram. pl. 12.45 Kovacs Lajos' or
kest. 1.30 Orgelconcert en zang. 2.15 Piano
recital, voordracht en gram. pl. 3.30-Het Om
roeporkest. 4,30 Muzikale causerie (met gr.
pl.). 5.30 Kovacs Lajos' orkest. 6.30 Dans
muziek. 7.15 Gram. pl. 7.30 Viool en piano.
8.00 Berichten ANP. Mededeelingen. 8.15 Gram.
pl. 9.00 Radio-tooneel. 9.40 Omroeporkest en
soliste. (In de pauze viool ij pianospel). 11.00
Berichten ANP. 11.1012.00 Majo Marco's or
kest.
HILVERSUM II. 301 M.
NCRV-uitzending.
8.00 Schriftlezing. 8.15—9.30 Gram. pl. 10.30
Morgendienst. 11.00 Chr. Lectuur. 11.30—12.00
en 12.15 Gram. pl. 12.30 Orgelspel. 1.30 Gram.
pl. 145 Cello en piano. 2.45 Keukenpraatje. 3.15
—3.45 Gram. pl. 4.00 Bijbellezing. 5.00 Twee
cello's en piano 5.55 Gram. pl. 6.30 Vragenuur.
7.00 Berichten. 7.15 Vragenuur. 7.45 Reportage.
8.00 Berichten ANP. 8.15 Gram. pl. Reportage
Chr. Padvinderskamp. 8.30 Openluchtconcert
(carillon, koren, bazuinblazers en de Verst.
Haarl. Orkestvereeniging). 10.00 Berichten A
NP. 10.0511.30 Gram. pl.
DROITWICH, 1500 M.
11.20 Gram. pl. 12.05 Falkman's Apachen-
orkest met solist. 12.50 Het Sted. Orkest van
Whitby. 1.35 Orgelconcert. 2.20 Gram. pl. 2.50
Piano-recital. 3.20 Kwintet-concert. 4.05 De
clamatie. 4.20 Het Leslie and District Silver
orkest. 5.05 Viool en piano. 5.35 Het Schwiller
Strijksextet met soliste. 6.20 Berichten. 6.50
Het BBC Militair orkest met solist. 7.35 Het
Café Colette-orkest en solisten. 8.20 Het BBC-
orkest. 9.05 Dansmuziek. 9.50 Berichten. 10.20
Buitenlandsch overzicht. 10.35 Kamermuziek.
11.3512.20 Dansmuziek.
RADIO-PARIS, 1648 M.
7.20 en 8.20 Gram. pl. 11.20 Orkestconcert.
2.50 Gram. pl. 4.20 Gevar. concert. 5.50 Parijsch
Symphonie-orkest. 8.20 Operette-uitzending.
9.05 Trio. voordracht en zang. 11.0512.35
Dansmuziek en populair concert.
KEULEN. 456 M.
6.50 Orkestconcert. 12.20 Omroepkleinorkest
en vocaal sextet. 12.35 Nedersakcisch Sympho
nie-orkest en solisten. 2.354 Bioscooporgel
concert. 4.20 Volksmuziek. 5.20 Volksliederen-
programma. 6.20 Vroolijk programma. 7.20
Gram. pl. 9.20 Omroepkleinorkest en solisten.
10.40 Literair muzikaal programma. 11.20—
12.20 Silez. Orkest vereeniging.
BRUSSEL, 322 M.
12.20 Gram. pl. 12.50 Salon-orkest. 1.30 Dans
muziek. 1.50—2.20 Gram. pl. 5.20 Salon-orkest.
6.50 en 7.20 Gram. pl. 8.20 Operette-uitzending.
10.3011.20 Dansmuziek.
BRUSSEL. 484 M.
12.20 Gram. pl. 12.50 Dansmuziek. 1.30 Sa
lon-orkest. 1.50—2.20 Gram. pl. 5.20 P. God
win's orkest. 6.35 Gram. pl. 8.20 Omroep-or-
kest. 10.30—11.20 Gram. pl.
Theun de Vries, Stiefmoeder Aarde.
Arnhem. Van Loghum Slaterus U.M.
Zonder iets te willen afdingen op de ver
diende waardeering waarmee de mooie ras-
en familieromans van den Noor Trygve Gul-
branssen hier bij ons gelezen worden, zonder
verder ook Theun de Vries' jongste werk daar
mee in vergelijking te willen betrekken, lijkt
het toch niet ondienstig er eens op te wijzen,
dat er ook onder de Hollandsche jongere
auteurs gevonden worden die de sfeer van een
streek, den loop van een geslacht, de geschie
denis van een periode in een roman van vijf
honderd pagina's aandurven enaankun
nen.
De sfeer, waarin Stiefmoeder Aarde ons
verplaatst, is die van het Friesche platteland,
dat der rijke en machtige kleiboeren eerst, dat
der zuiniger woudboeren later. Het geslacht,
waarvan De Vries ons vertelt, is dat der Wiar-
da's. sterk ras vol oude tradities van gezag en
bezit, en de periode is de tweede helft der vo
rige eeuw. waarin de schier despotische le
venshouding op het eigen erf van den boer-
grootgrondbezitter langzamerhand verdwijnen
gaat in strijd en nederlaag tegen opkomend
socialisme en industrie. De wonderlijke levens
loop van één der Wiarda's, krachtkerel met
misdadigen aanleg in één, brengt ons boven
dien in de veenderijen tezamen met de voor-
loopers der Friesche volksvrijheid, zooals die
door hen die Troelstra's voorloopers zouden
blijken, werd verstaan.
Stiefmoeder Aarde heeft de aantrekkelijk-
jbeid van den historisch-economischen roman
waarin, uit een nog niet te ver verleden, toe
standen en gebeurtenissen voor ons oprijzen,
waaraan oudere lezers nog de herinnering be
waren. De romantiek echter schuilt uit den
aard der zaak meestal in het verder verwijder
de. in het haast legendarische tijdsbestek
waarin de feodale heerscher op zijn „zathe"
aan de zee, als vorst regeerde en zijn onaf
hankelijkheid tegenover ieder en alles hand
haafde. Misschien zullen daarom, met mij,
vele lezers het meest litterair genot hebben
door de eerste hoofdstukken die het leven op
Wiardazathe prachtig suggereeren en het
meest historisch geïnteresseerd zijn door late
re hoofdstukken waarin zelfs Domela Nieu-
wenhuis optreedt en de stakingen en verkie
zingen uit de roerige tachtiger jaren ons voor
oogen gebracht worden. Friesland's rol in de
economische en ideëele verandering van in
zicht. die zich toen uiting en uitweg zocht, is
verre van onbelangrijk geweest, ook al door de
sterke tegenkanting die zulke wijziging in een
ander belangrijk deel der provinciale bevolking
vond. Bovendien was misschien nergens als
hier zoo groote tegenstelling bij Moeder Aarde
zelve, die hier zich als de eeuwig en royaal ge
vende. ginds als de schriele en vasthoudende
voedster zich gedroeg. Van dien strijd met den
bodem, maar ook met het bezit en de macht
die zich te onbeheerscht lieten gelden, vertelt
dit interessante boek van Theun de Vries.
Wychman Wiarda, de boer uit het eerste
hoofdstuk, komt als een haast sculpturale
schepping voor ons te staan. Hij is de vleesch
geworden macht in gezin en omgeving, trotsch.
sterk en eerlijk-bruut, fier op zijn bezit, breed
van gebaar en met zijn acht en vijftig jaar
nog vol leefkracht. Het bloed van zijn ras
spreekt in hem: zijn overgrootvader werd zes
en negentig, en die ging nooit met een stok
naar de kerk „omdat het zoo ouwemannig
stond". In den achterkleinzoon woelt een
wrok naar boven als hij op zijn 58ste jaar
grootvader wordt en zijn schoonzoon over
hem als over den „ouwe baas" durft spreken.
Is het de reactie tegen wat hij als beleediging
ondergaan heeft wanneer hij den kop in den
wind gooit en het een boerenmeid die in zijn
dienst is, gaat lastig maken? Maar dan ge
beurt het nog veel ergere: zijn zoon Jarig
treedt hem in den weg, Jarig, die de kans
schoon ziet zich te wreken op den heersch-
zuchtigen vader, komt te staan tegenover
hem met een „Dat jou je niet skame, op jouw
jaren!" En als de vader hem voor dat woord
wil tuchtigen slaat zijn jongste zoon hem met
één slag tegen den grond.
Dat is de vernedering, erger dan het „ouwe
baas" van zijn schoonzoon, en onherstelbaar.
Wat. Wychman Wiarda thans gaat doen,
prachtig is het in een paar bladzijden verteld
hij realiseert zich wat deze vernedering voor
hem beduidt, regelt zijn zaken en hangt zich
op, in de gang bij de deel. „Doodgaan is het
ergste niet. Het is de afbraak daarvóór en
die is bij hem begonnen". Die zal hij niet af
wachten en voor resignatie is hij niet in de
wieg gelegd.
In zijn jongsten zoon Jarig leeft dezelfde
oerkracht der Wiarda's, doch met een inslag
naar den euvelen moed die tot misdaad voert.
Hij boet zijn misse daad met langdurige cel
straf en komt na zijn ontslag als vreemdsoor
tig zwerver in de maatschappij te staan. Hij
is het die na veel avontuurlijks in de kringen
der maatschappelijke opstandigheid terecht
komt, met hem geraken wij in de beweging
der socialen, dan in Friesland in opkomst, met
hem maken wij den strijd, de stakingen, de
nederlaag en het uiteindelijk succes der veen
arbeiders mede. Maar als afstammeling dei-
eigen gereide Wiarda's mist hij de qualiteiten
in de beweging een programmatisch strijder,
laat staan een leider te zijn: hij mislukt aan
alle kanten, tragisch blijft en eindigt zijn le
ven.
Anders gaat het zijn ouderen broer, Tjalling
Wiarda. Deze heeft de natuur van een droo-
mer. Als jongen reeds op Wiardazathe, stond
hij daarom bij vader Wychman niet bijster in
de pas, steeds was Jarig hem vóór, alhoewel
hij nimmer reden tot beklag gaf. Hij had meer
den duldenden aard zijner moeder en hij gaat
zich meer op zijn gemak voelen bij de kleine
woudboeren, waar de Wiarda's altijd uit de
hoogte op hadden neergezien. De stille aard
dier onopvallend vrome mennisten ligt hem
beter, vooral na het drama dat Jarig in de cel
bracht. Bij hen vindt hij een vrouw, die hem
leiden zal hij is immers geen heerscher
en met wie hij het tot redelijken welstand
brengt, terwijl Wiardazathe in handen komt
van zijn zwager Wiebe Kuiken, die het latei-
niet tegen de ongunst der tijden zal kunnen
volhouden en de zathe verloren doet gaan. In
het eens rijke kleiland aan de zee zijn fabrie
ken verrezen, die de boter beter maken, dan
de traditie het den boeren geleerd had, ool; is
er de Deensche concurrentie gekomen en de
export is verminderd. Daar is het rijk der
Wiarda's ineengestort en de onbesuisde Jarig
met zijn celstraf als verleden heeft geen kans
dien val te voorkomen. En Tjalling leeft rus
tig verder op zijn kleine boerderij achter het
veen, en krijgt kinderen, twee jongens, en die
worden weer groot. Steeds gaat het leven on
afgebroken voort, hier valt er één, een an
der richt zich op. Die jongens van Tjalling
hebben de toekomst in zich. Ze zijn zoo ver
schillend van karakter en type, maar -erdei-
komen zullen ze. In Herre zit de aard der Wiar
da's: slim berekenend, intelligent heersch-
type, in Rudmer het moeder-type der rustige
mennisten, met zin voor studie en beschou
wing.
Die twee gaan de wedergeboorte van de ver
loren gewaande krachten voorbereiden, in een
tijd die anders zal zijn dan die hunner groot
ouders, maar waartegen zij opgewassen zullen
blijken door hun gemis aan herinnering aan
de gevallen grootheid. Herre gaat handel drij
ven in melkproducten, hij zal zijn vaste plaats
op de beurs in Leeuwarden hebben en hij zal
zijn broer Rudmer, die daar het gymnasium
bezocht heeft en nu in Amsterdam studeeren
gaat, gemoedelijk op den schouder kloppen en
zeggen: hoor eens. Rud. als je daar ginds als
student met de paar centen van thuis niet
goed uitkomt, schrijf dan niet naar huis,
maar naar mij. pilaar zooveel op de beurs in
Leeuwarden Ze hebben daar thuis zoo geen
begrip van, maar een Wiarda moet zich ook
als student kunnen bewegen, nietwaar!
De geschiedenis herhaalt zich. Maar in nieu-
weren tijd met nieuwer manieren. Zooals
Wychman Wiarda door het „ouwe baas" van
zijn schoonzoon werd buiten gevecht gesteld,
zoo schakelt Herre zijn ouders uit met de
hartelijkste bedoeling intusschen bij den
maatschappelijken groei van de eerzucht
hunner kinderen. En vader Tjalling zal zich
daarom niet ophangen, maar zich verheugen
in den bloei van zijn kroost. Een zelfstandig
sterke was hij immers nooit.
Men zal het met ons eens kunnen zijn dat
Theun de Vries hier een prachtige stof te ver
werken heeft gehad. Hij heeft hier mijns in
ziens een regionalistischen roman van betee-
kenis van gemaakt, die als litteraire kunst
niet overal de hoogten van den prachtigen
aanhef bereikt, maar doorloopend interessant
blijft als gedocumenteerde visie op een levens
periode van het land, dat hem lief moet zijn.
Stiefmoeder Aarde is een sterk, een gezond
boek. dat het leven, ondanks zijn misère, ver
heerlijkt en voor ieder levend wezen begrip
toont en meegevoel..
J. H. DE BOIS
