van
ZATERDAG 16 JANUARI 1937
H A A R r E M'S D A' G R E A D
s
Als het circus komt
Amsterdam bij nacht
geprolongeerd
AéMO MOORS N.V.
LITTERAIRE
KANTTEEKENINCEN
FILMNIE UWS
Film van het
circusleven
Twee filmgrootheden in een film. die tot
titel heeft „Als het circus komt", die circus
wereld, die op den buitenstaander een onweer
staanbare aantrekking uitoefent, door het on
gewone en ongekende, ziedaar een combinatie,
die zijn uitwerking op het publiek niet. zal
missen. De regisseur Richard Boleslawsky
heeft de film gemaakt tot een brok leven met
Charmante
Rembrandt
Luxor
U- ulla.ce Beery en Jackie Cooper zijn de hoofd
personen in de M.G.M.-film „Als het circus
komt".
(Luxor Theater.)
ups en downs, interessant, soms aandoenlijk
en aangrijpend en aan het slot hevig emotio
neerend. Wallace Beery met zijn leelijken
kop met de zware trekken weet niettegen
staande dat toch de sympathie van het publiek
te verwerven door de innige goedheid die zijn
krachtfiguur suggereert. Zijn liefde voor zijn
zoontje ..Stompie", Jackie Cooper, beheerscht
hem geheel en al, zónder het kind is hij niets,
een zwerver en een rampzalige, mèt den jon
gen is hij in staat de moeilijkste opdrachten
te vervullen.
O'Shanghnessy. de we
reldberoemde leeuwen
temmer, wordt door zijn
vrouw, de trapeze-acro
bate Cora op aandringen
van haar zuster Martha verlaten. Ze neemt zijn
oogappel, het zoontje Stompie mee. O'Shangh
nessy kan zijn verdriet over het verlies van het
kina niet te boven komen, hij blijft tobben,
zijn kracht en energie verslappen en daardoor
raakt hij de macht over zijn dieren kwijt. Een
tijger ziet zijn kans schoon, bespringt hem en
slechts met groote moeite kan hij uit de kooi
gered worden, het kost hem evenwel zijn
rechterarm.
Eerst na tien jaar hebben de nasporingen
naar zijn vrouw en zijn jongen succes. De jon
gen is op de militaire academie geplaatst, zijn
vrouw is inmiddels overleden en Martha heeft
niet nagelaten den jongen de leelijkste dingen
over zijn vader te vertellen, zoodat hij zijn va
der is gaan haten. De jongen wordt door de
rechtbank drie maanden aan zijn vader toe
gewezen. Het is een ontzaglijke ontgoocheling
voor O'Shanghnessy om te merken, hoe Stom
pie tegenover hem staat. Voor Stompie wilde
hij weer de beste dierentemmer van de wereld
worden, met zijn liefde zou hij de angst voor
tijgers, die hij na het ongeval gekregen heeft,
zeker kunnen overwinnen, maar nu hij Stom
pie's haat voor hem voelt, is hij niet in staat
zijn werk te doen. Gelukkig worden Stompie's
oogen geopend voor het te laat is. het wordt
goed tusschen die twee en nu, nu gaat
O'Shanghnessy zijn meesterstuk uitvoerenDe
repetities loopen goed van stapel. Stompie's
aanwezigheid is voldoende om den vader te
inspireeren en de groote dag van de voorstel
ling is daar. En het is het tafereel, dat nu
volgt, dat U doet vergeten, dat U in het film
theater bent, want U voelt U in het circus. U
doorleeft de vreeselijke angst met allen, die
daar zijn mee, U huivert voor den gevaarlijken
tijger, 'dien O'Shanghnessy blijkbaar niet in
zijn macht heeft, het woedende dier voelt nu
zijn macht over zijn temmer, hij valt aan, hij
brult, hij springtmaar Goddank, daar op
het vreeselijkste moment, daar komt Stompie
zijn vader aanmoedigen, de vader herstelt
zich en de tijger is als was in zijn handen. Een
zucht van verlichting! Van Wallace Beery en
Jackie Cooper zijn het weer succesrollen.
Van het voorprogramma is een zeldzaam
geestig filmpje: „De eeuwige Driehoek" gezien
en geregisseerd door een Amerikaanschen. een
Engelschen, een Franschen en een Russischen
regisseur.
operettefilm
Hofkonzert met Martha
Eggert en Joh. Heesters
De film „Hofkonzert" is onder regie van
Detlev Sierck geworden tot een luchtige, char
mante operette film, gespeeld in een vlot en
afwisselend tempo. De hoofdpersonen zijn de
charmante Martha Eggerth en de Holland-
sche acteur Johan Heesters, die thans in het
buitenland de roem oogst, welke het vaderland
hem blijkbaar niet kon bieden.
Wij hebben dezen acteur in den laatsten tijd
enkele malen in
operettefilms (oa.
Der Bettelstudent
zien optreden, met
veel waardeering
voor zijn acteurstalenten en zijn mooie stem.
Ditmaal is hij luitenant van een of ander
denkbeeldig vorstendommetje, in een schoo
ner, en dus reeds lang vervlogen tijd. Een vor
stendommetje, dat, zooals de vorst het uit
drukt, „slechts klein is, maar tot hoog in de
sterren reikt".
Deze vorst geeft elk jaar een concert, „das
Hofkonzert" en als de hofzangeres niet kan of
wil zingen, besluit hij een zangeres uit Mün-
chen te engageeren. Deze is inmiddels reeds in
het stadje aangekomen, onder een anderen
naam, om haar vader te zoeken.
Natuurlijk komen de zangeres Belotti en de
knappe slanke luitenant met elkaar in aan
raking, en worden zij hals over kop op elkaar
verliefd. Maar de luitenant is de zoon van
den Hofmaarschalk, die deze verhouding aller
minst kan waardeeren, en op alle mogelijke
manieren tracht tegen te werken.
Hoe alles tenslotte toch in het reine komt,
dank zij het ingrijpen van den vorst, zullen
we niet verklappen, omdat daarmee de span
ning gebroken zou zijn, waaraan deze film
een belangrijk deel van haar bekoring ont
leent.
Zooals wij al zeiden, werd Hofkonzert een
vroolijke, schuimende operettefilm met goede
muziek en zang, met een vlotte handeling en
dialoog, een knappe regie, en uitstekend spel,
ook in de bijrollen.
Want niet alleen dat het spel van Martha
Eggerth en Joh. Heesters op een hoog peil
staat, ook de rollen van den vorst, den dichter,
en vooral den bibliothecaris Wundervogel
(Schaufuss) zijn uitstekend bezet.
Het voorprogramma prolongeert de huwe
lijksfeesten in Den Haag en bevat binnen- en
buitenlandsch nieuws, een grappig teeken
filmpje, en het interessante Indische journaal.
De projectie-apperatuur van het Rembrandt
Theater heeft een verbetering ondergaan, door
het aanschaffen van .enkele Amerikaansche
apparaten, waardoor de lichtsterkte der pro
jectie en daarmee tevens de duidelijkheid der
beelden opvallend beter is geworden.
Cinema
Nog een Wallace Beery-film
Een spannende
avonturenfilm
„Met verzegelde orders" is een film. waarin
sensatie en romantiek hoogtij vieren. Het is de
geschiedenis van een militairen boodschapper,
een Amerikaan, die in een woeligen tijd een
belangrijke order heeft over te brengen en
daarbij o.a. door het vijandig gezinde Cuba
moet trekken. Deze moeilijke tocht, die de
Amerikaan deels in gezelschap van den avon
turier Dory (Wallace Beery) en een jonge
vrouw aflegt, wordt ons in een serie spannen
de tafereelen voorgezet. Vooral de vlucht dooi
de Cubaansche moe
rassen en oerwouden,
waar afwisselend het
gevaar van mensch en
dier dreigt, is uitermate
boeiend weergegeven. Soms doet de film ons
even denken aan de beroemde Wild Westfiims
uit den „goeden, ouden tijd", speciaal het
laatste deel met zijn schiet- en griezelscènes
brengt ons dat genre in herinnering. John
Boles, Barbara Stanwyck en Wallace Beery,
drie geroutineerde krachten uit Hollywood,
spelen de voornaamste rollen en door hun
voortreffelijk spel komt het karakter van de
film uitstekend tot zijn recht. Wallace Beery
kan men weer eens in een bijzonder markante
typeering bewonderen. Wie is als hij in staat
een dergelijk figuur als Dory, combinatie van
blij moedigen roover en goedhartigen oplichter,
te scheppen? Als een half tragisch, half ko
misch individu deelt hij de avonturen van oen
Amerikaanschen officier en wij weten dikwijls
niet goed. of we om hem lachen of huilen
moeten. Wallace Beery, de man die met zijn
mimiek wonderen verricht en toch nimmer in
overdrijven vervalt, is ongetwijfeld de groote
attractie van deze avonturenfilm, al is John
Boles dan ook de feitelijke hoofdpersoon. Bij
de vele bewonderaars van den grooten Ameri
kaanschen acteur zal deze nieuwe creatie on
getwijfeld zeer in den smaak vallen.
In het voorprogramma is de reportage van
riger beschouwing van „Amsterdam bij Nacht",
een film, die grappige momenten te over
heeft.
Ook in het voorprogramma draait een oude
bekende van de vorige week: het filmjournaal
van de Prinselijke huwelijksplechtigheden in
Den Haag. Hoe kan het anders! Twee teeken-
'ilms completeeren, van Max Fleischer, en een
kleurde, fantastische jongensdroom en de ge
volgen daarvan, van Max Fleisher, en eer
filmpje van den bekenden Popeye the Sailor-
man, die ook nu weer zijn spinazie niet ver
geten heeft.
KALENDERS.
Die Schweiz.
De Zwitsersche Verkeerscentrale te Ziirich
heeft voor 1937 een buitengewoon fraaie ka
lender uitgegeven, die bij iedere vier dagen
een schitterende foto draagt van het Zwit
sersche landschap in zomer en winter, van
steden en meren, van gebouwen en menschen.
Barbara Stanioijck en John Boles vervullen
met Wallace Beery de hoofdrollen in „Met
verzegelde orders".
(Palace.)
het prinselijk huwelijk geprolongeerd, thans
aangevuld met eenige „naklanken" van de
feestelijkheden. Verder is er het buitenlandsche
journaal en een kort humoristisch filmpje.
Louis de Bree, die een prachtige creatie geeft
van den boekhouder Drummeiin de gepro
longeerde film „Amsterdam bij Nacht".
De Hollandsche filmklucht „Amsterdam bij
Nacht", die onder regie van Alex Benno is
vervaardigd, blijft nog een week in het Frans
Hals Theater. De
Haarlemmers kun
nen dus nog eenigen
tijd gaan genieten
van het brillante,
komische spel van Louis de Bree, welke acteur
eigenlijk de geheele film draagt.
De vorige week gaven wij reeds een uitvoe-
Frans Hals
PROEIRAMMA
ZONDAG 17 JANUARI.
HILVERSUM I 1875 M.
8.55 VARA, 10.00 VPRO, 12.00 AVRO, 5.00
VPRO, 5.30 VARA, 8.00 AVRO.
8.55 Gram.pl. 9.00 Sportnieuws. 9.05 Tuin-
bouwpraatje. 9.30 Gram.pl. 9.45 „Van staat en
maatschappij", causerie. 10.00 Zondagsschool.
10.30 Ned. Herv. Kerkdienst. 12.00 Orgelspel.
12.10 Filmpraatje. 12.35 Ensemble Jetty Can
tor en Orgelspel. 2.00 Boekenhalfuur. 2.30 Om
roeporkest en solisten. 4.05 Mannenkoor „Cae-
cilïa". 4.25 AVRO-Dansorkest. 4.55 Sportbe
richten ANP. 5.00 Gesprekken met luisteraars.
5.30 Voor de kinderen. 6.00 Sportpraatje. 6.15
Sportnieuws ANP. 6.20 Gram.pl. 7.00 Populair
programma, mmv. de Ramblers en solisten.
8.00 Berichten ANP. Mededeelingen. 8.15 AVRO-
Dansorkest, Omroeporkest, Revuekoor en so
listen. 9.30 Radiotooneel. 10.20 Radiojournaal.
10.35 Kovacs Lajos' orkest en orgelspel. 11.00
Berichten ANP. 11.10 Vervolg Kovacs Lajos.
11.30—12.00 Gram.pl.
HILVERSUM II 301 M.
8.30 NCRV, 9.30 KRO, 5.00 NCRV, 7.45—
11.00 KRO.
8.30 Morgenwijding. 9.30 Gram.pl. 10.00 Hoog
mis. 11.30 Gram.pl. 12.00 Causerie „De Intern.
Bidweek". 12.15 KRO-Orkest. (Om 1.00 Boek
bespreking). 2.00 Godsd. onderricht voor oude
ren. 2.30 De Band tusschen Koloniën en Moe
derland. 3.00 KRO-Melodisten mmv. solist en
gram.pl. 4.25 Ziekenhalfuur. 4.55 Sportnieuws.
5.00 Gewijde muziek (gr.pl.) 5.20 Geref. Kerk
dienst. Hierna: Gewijde muziek (gr.pl.) 7.45
Sportnieuws. 7.50 Causerie „Onder de Pyg
meeën van West-Equatoriaal Afrika". 8.10 Be
richten ANP. Mededeelingen. 8.20 Gram.pl. 9.00
Muzikale causerie. 9.15 Sted. orkest Maastricht.
10.00 Gram.pl. 10.30 Berichten ANP. Gram.pl.
10.40—11.00 Epiloog.
DROITWICH 1500 M.
12.50 Commodore Grand-orkest. 1.50 BBC-
Mannenkoor mmv solisten. 2.20 Tuinbouw-
praatje. 2.40 BBC-orkest mmv. soliste. 3.40
Gram.pl. 4.20 „Gambling: A Survey", causerie.
4.40 Mantovani's Tipica-orkest. 5.20 Relig.
causerie. 5.40 BBC-Theater-orkest mmv. so
list. 6.35 Filmpraatje. 6.50 Viool en piano. 7.40
Radiotooneel. 8.15 Kerkdienst. 9,05 Liefdadig-
heidsoproep. 9.10 Berichten. 9.25 Declamatie.
9.50 Het Schotsche C.W.S.-orkest mmv. solist.
10.50 Epiloog.
RADIO PARIS 1648 M.
7.20 Gram.pl. 11.20 Orkestconcert. 12.20 Or-
De cnarmante Martha Eggerth in een tête a tête met den Hollandschen tenor Johan Hees
ters in „Hofkonzert".
(Rembrandt TheaterJ
gelconcert. 1.20 Vervolg orkestconcert. 2.20
Radiotooneel. 3.20 Orkestconcert mmv. solisten.
6.20 Zang. 6.35 Rose Cornaz en haar orkest.
7.05 Zang. 7.20 Radiotooneel. 8.00 Kerkconcert.
9.05 Radiotooneel. 11.20—12.35 Het Goldy-
orkest.
KEULEN 456 M.
5.20 Havenconcert. 7.35 Westduitsch Kamer
orkest en solisten. 9.50 Gram.pl. 10.50 Orgel
concert. 11.20 Blaasconcert. 12.35 Hans Bund's
orkest. 2.20 Omroepkwintet. 3.20 Omroepklein-
orkest en solisten. 5.50 Viool en piano, 7.20
Omroeporkest. 9.50—11.20 W. Glahé's dons-
orkest.
BRUSSEL 322 M.
9.25 Gram.pl. 10.25 Muzik. causerie (met gT.
pi.) 11.20 Zang. 11.35 A. Felleman's orkest. 12.20
Salonorkest. 12.50 Gram.pl. 1.30 Omroeporkest.
I.50—2.20 en 2.35 Gram.pl. 3.50 Kamermuziek.
4.30 Svmphonie-concert. 5.20 Dansmuziek. 6.35
Gram.pl. 7.20 Salonorkest. 8.20 Omroeporkest.
9.20 Reportage. 9.35 Sportreportage. 10.35
Gram.pl. 11.35—12.20 Omroepdansorkest.
BRUSSEL 484 M.
9.20 Gram.pl. 10.20 A. Felleman's orkest. 11.20
Gram.pl. 11.50 Zang. 12.20 Gram.pl. 12.50 Om
roeporkest. 1.30 Salonorkest. 1.502.35 Gram.
pl. 2.50 Piano-recital. 3.20 Gram.pl. 4.20 Om
roepdansorkest. 6.00 en 7.35 Gram.pl. 8.20 Om-
roep-Symphonieorkest. 9.25 piano-recital. 9.40
Vervolg orkestconcert. 10.30 Omroepdansorkest,
II.20—12.20 Gram.pl.
DEUTSCHLANDSENDER 1571 M.
7.20 „Derfflinger", zangspel. 9.20 Berichten.
9.50—12.15 Willi Glahé's dansorkest. Om 10.05
Weerbericht.
KRUISSTRAAT 38, TELEF.14609
OFFICIEEL PHILIPS REPARATEUR
(Adv. Ingez. Med.)
MAANDAG 18 JANUARI 1937.
HILVERSUM I. 1875 M.
Algemeen programma, verzorgd
door de VARA. 10.00 VPRO.
8,00 Gram.platen; 10.00 Morgenwijding;
10.20 Orgelspel; 11.00 Declamatie: 11.20 Gra-
mofoonplaten; 12.00 „Melody Circle" en gra-
mofoonplaten; 1.00 De Flierefluiters, mm.v.
solist; 2.00 Piano-recital; 2.40 Gram.platen;
3.05 Gram.platen en lezing „Boek en schoon
heid"; 3.30 Gramaplaten; 4.30 Kinderuurtje;
5.00 Ensemble Cor Meylink en gram.platen;
6.30 Muzikale causerie met illustratie; 7.10
Veiligheidskwartiertje; 7.30 De Krekeltjes en
gram.platen; 8 00 Herh. SOS-berichten; 8.03
Berichten A.N.P.; 8.10 Zangvoordracht; 8.40
Voordracht; 9.00 VARA-Groot-orkest en so
list; 10.00 Berichten ANP.; 10.05 Gram.platen
10.15 De Ramblers; 11.00 Gram.platen.
HILVERSUM n 301 M.
NCRV.-Uitzending.
8.00 Schriftlezing; 8.15 Gram.platen; 10.30
Morgendienst; 11.00 Chr. lectuur: 11.30 en
12.15 Gram.platen: 12.30 Orgelconcert; 1.15
Zang en piano; 2.00 Schooluitzending; 2.35
Gram.platen; 3.00 Causerie over Kamer
planten: 4.00 Bijbellezing: 5.00 Chr. Kinder
koor „Jong Holland"; 6.00 De Vedelaars; 7.00
Berichten; 7.15 Reportage Amsterd. Chr.
Jeugdcentrale; 7.45 Reportage; 8.00 Berich
ten A.N.P.: 815 Gram.platen; 9.00 „De on
rechtmatige overheidsdaad", causerie; 9.30
Het Nederl. Sextet (Om 9.55 berichten A.N.P.)
10.30 Gram.platen. Hierna; Schriftlezing.
DROITWICH 1500 M.
11.05 Orgelspel; 11.35 en 12.05 Gramplaten;
12.20 Relig. causerie; 12.45 BBC-Northern-
Ireland-orkest m.m.v. soliste; 1.35 Orgelcon
cert; 2.20 Voor de scholen; 3.20 Het White-
way Ensemble; 4.20 Jazzmuziek; 4.50 Piano
voordracht; 5,20 Tooneelpraatje; 5.35 Het
Reynolds-Octet; 6.20 Berichten; 6.40 Land-
bouwcauserie; 7.00 BBC-Theater-orkest; 7.40
Geraldo's orkest en solisten; 8.20 Actueele
causerie; 8.50 Piano-recital; 9.20 Berichten;
9.40 Buitenlandsch overzicht; 9.55 Orgelspel;
10.20 Het Lyra-kwartet en solist; 11.35 Lew
Stone en zijn Band; 11.50 Dansmuziek (gr.-
platen)
RADIO PARIJS 1648 M.
7.20 en 8.20 Gram.platen; 1120 Het Poulet
Kamerorkest; 2.50 Gram.platen; 4.20 Orkest-
concert; 5.50 Gram.platen; 6.05 Zang; 6.50
Gram.platen; 8.20 Radiotooneel; 9.05 Uitzen
ding voor Oud-strijders. (Concert en voor
dracht); 11.20 Het Robert-Dansorkest; 11.50
Het Robert-orkest.
KEULEN 456 M.
5.50 Orkestconcert; 7.50 Gram.pl.; 11.20
Keulsch Philh. orkest; 12.35 Nedersaks. Sym-
phonie-orkest; 1.35 Omroep-Schrammel-en-
semble; 3.20 Omroep-Amusementsorkest; 5.20
Omroepkleinorkest en solisten; 7.35 „Reichs-
parteitag der Ehre 1936"; 9.50 Omroeporkest
en solisten.
BRUSSEL 322 M.
12.20 Gram.platen; 12.50 Omroeporkest;
1.30 Salonorkest; 1.50 Gram.platen; 5.20 Om
roeporkest; 6.50 en 7.20 Gram.platen; 8.20
„Die lustige Witwe", operette; 10.30 Gram.
platen,
BRUSSEL 484 M.
12.20 Gram.platen; 12.40 Salonorkest; 1.30
Omroeporkest; 1.50 Gram.pl.; 5.20 Salonor
kest; 6.35 Omroeporkest; 8.20 Radiotooneel;
10.10 en 10.30 Gram.platen.
DEUTSCHLANDSENDER 1571 M.
7.30 Blaasorkest: 8.20 Oude Kamermuziek;
9.20 Berichten: 9.50 Pianovoordracht; 10 05
Scheepsweerbericht10.20 Gevar. progr.
De Geschiedenis van het Huis van
Oranje Nassau. Door Dr. N. Japikse.
Den Haag, Z. Holl. Uitg. Mij.
Hoewel het niet als gelegenheidsgeschrift
bedoeld is, kwam dit kloeke boekwerk toch
wel op een zeer gunstig moment. Het huwelijk
onzer kroonprinses bracht in Juliana's titula
tuur weer een nieuwe bijdrage, die van prinses
van Lippe-Biesterfeld, en het zou begrijpelijk
zijn zoo bij velen de wensch was opgekomen
in deze dagen eens iets meer te weten van al
die familievertakkingen waarin ons vorsten
huis door huwelijk, erfenis, enz. in den loop der
tijden gemengd is geweest.
Nu is men daarom bij Dr. Japikse juist aan
het rechte kantoor. Behalve als historicus van
groote reputatie is hij als Directeur van het
Koninklijk Huisarchief zoo dicht mogelijk bij
de bronnen gezeten. Hij heeft daaruit ook mo
gen putten toen hij de behoefte gevoelde „het
Nederlandsche volk een samenhangend be
knopt overzicht te gever, van de geschiedenis
van ons Koningshuis". Hij heeft dat populair-
wetenschappelijk willen doen, doch tevens zon
der zelfs de jongste onderzoekingen over de
huizen Nasasu en Oranje te veronachtzamen.
Daardoor komt het misschien dat het voor ve
len nog een ietsje meer populair en een grein
tje minder wetenschappelijk had mogen uit
vallen. Dcch die juiste afbakening der terrei
nen is per slot een quaestie van de historische
onderlegdheid en belangstelling van den le
zer en de schrijver mag aannemen dat die,
hier minder, daar meer, aanwezig zijn. Vooral
in den aanvang is het voor den leek nog wel
even moeilijk zich met al die strubbelingen der
Middeleeuwsche Nassauers ernstig bezig te
houden, ai komen er reeds in de twaalfde
eeuw graven van Nassau in de geschiedenis
der Nederlanden voor. wier doen en laten ons
reeds daarom dus belangstelling inboezemt.
Maar ik denk zoo, dat die bij den lezer eerst
recht wakker wordt als Dr. Japikse gaat ver
tellen, waar het vermogen vandaan kwam,
waardoor de Oranjes nog altijd een legendari
sche reputatie genieten. Dat lijkt ons wel een
populair onderwerp, dat door den schrijver
tegelijk wetenschappelijk-uitvoerig behandeld
wordt. Een der eerste bronnen dan was de
rijke erfdochter Johanna van Po lanen, die met
Engelbrecht van Nassau-Dillenburg in het
huwelijk trad, in 1403. Wat de bruid mee
bracht, was niet voor de poes: hare bezittingen
lagen verstrooid over Holland, Brabant, Zee
land, Henegouwen en Utrecht. Daaronder be
vonden zich de Baronie van Breda, de heerlijk
heden Geertruidenberg, Oosterhout, Dongen;
paleizen in Brussel, Mechelen en Breda, en
nog een groot aantal kleinere bezittingen, die
meerendeels ruime winsten afwierpen. Hoe die
Johanna zoo dik in haar duiten kwam te zit
tendat vertelt Dr. Japikse zoo smakelijk
den Belgischen oud-archivaris Cuvelier na, en
levert daarbij een zoo uitnemend staal van
populair geschiedschrijven in den goeden zin,
dat wij er een fragment, ten genoege onzer
lezers, van overnemen.
De maker van het fortuin der Polanen's was
„Willem, bastaardzoon van Philips van Dui
venvoorde, die zelf heer van Polanen werd. uit
het toen zeer machtige geslacht der Wasse
naars. En 't is wel pikant te weten, dat een
Hollander uit de buurt van Voorschoten den
weg voor de materieele positie van het Oranje
huis in Nederland heeft voorbereid. Deze Wil
lem, die den bijnaam van Snïckerieme kreeg,
moet een bizonder pientere jongen geweest
zijn. Hij trad als geldschieter op, wat bij de
toen sterk toenemende beteekenis van het
geldwezen een zeer voordeelig bedrijf kon zijn
en moet dit op geniale wijze gedaan hebben.
Zijn cliënten vond hij vooral onder de vorsten,
als Willem m van Henegouwen-Holland-Zee-
land en Jan III van Brabant en vele anderen,
die, toen ook al voor bewapeningsdoeleinden,
veel geld konden gebruiken. Willem maakte
groote winsten en won tevens het vertrouwen
zijner hooge cliënten. Zoo kreeg hij de dub
bele kans van gemakkelijk land, dat toen nog
veel meer dan nu als de veiligste belegging
mocht worden beschouwd, te kunnen verwer
ven en zich tevens politieken invloed te ver
zekeren. Van Willem III en TV werd hij de in
vloedrijkste raadsman, tevens hun kamerheer
en zegelbewaarder. In de politieke verwik
kelingen van de eerste helft der 14e eeuw had
hij een zeer groot aandeel. Hij werd ridder-en
gewettigd; hij huwde een aanzienlijke, maar
arme jonkvrouw van Vianen. Naar een zijner
bezittingen noemt hij zich gewoonlijk heer van
Oosterhout.
Wanneer hij sterft, in 1350, laat hij een zeer
uitgebreid landbezit na, waarvan de jaarlijk-
sche opbrengst geschat is op vijf millioen
francs van onzen -tijd. Zijn huwelijk is kinder
loos gebleven. De hoofdportie van zijn erfenis
heeft, hij vermaakt aan zijn neef Jan, heer
van Polanen, zoon van zijn broer Jan; klei
nere gedeelten komen aan andere kinderen
van zijn broer en aan eenige onechte kinderen
van hemzelf. Neef Jan's gelijknamige zoon liet
slechts één dochter, Johanna, na en deze
huwde Engelbrecht var. Nassau."
Daar wandelt aldus de eerste Nassauer als
grootgrondbezitter de Nederlandsche historie
binnen en daarmee voltrekt zich tegelijker
tijd een scheiding tusschen de Nassauers van
de lijn-Dillenburg en die anderen die hoofd
zakelijk in de Nederlandsche gewesten zullen
optreden, al blijven beide takken der familie
voortdurend eensgezind en met elkaar in con
tact.
Die Nederlandsche tak levert nog een paar
interessante leden op, die er bijzonder knap in
waren hun materieele positie te verbeteren
en in allerlei opzicht zeer begaafde menschen
waren. Een der actiefste is wel Hendrik Hl ge
weest, door wien het prinsdom Oranje met
Nassau vérbonden werd, al had hij dat nog
niet eens direct op het oog gehad. Maar in
1512 reeds „dacht hij over een huwelijk met
"Claudia de Chalon, uit een zeer aanzienlijk en
vermogend Bourgondisch-Fransch geslacht,
dat ook het prinsdom Oranje bezat". Drie jaar
later krijgt hij zijn zin en schrijft aan zijn
vader dat „de huwelijksvoorwaarden zeer
groote voordeelen, een bruidschat van 130.000
ponden bieden en dat hij het huwelijk sloot
om zoowel zijn vorst als den Franschen koning
te believen en „sonderlinge in het bijzon
der) om mijnder eere ende proufijtswille".
Claudia sterft na een korten echt, waarin zij
hem een zoon, René, geschonken had, die bij
Hendrik's dood in 1538 zijn eenige wettige erf
genaam is. Wel was Hendrik vóór en na Clau
dia nogmaals gehuwd geweest, doch die huwe
lijken waren kinderloos gebleven en een paar
natuurlijke kinderen, die Hendrik naar de
gewoonte van zijn tijd, ook bezat, kwamen aan
het spel der erfenisverdeeling niet te pas. Die
René nu was al erfgenaam van zijn oom van
moeder's kant, Prins Philibert van Chalon en
Oranje, die, kinderloos zelf, René tot erfge
naam benoemd had op voorwaarde dat deze
zijn titels zou voeren. René voldoet daaraan en
noemt zich na Philïbert's dood prins van Cha-
lon-Oranje-Nassau. Daar vinden wij voor het
eerst, in 1530. Oranje en Nassau als geslachts
namen vereend.
Ook Prins René sterft kinderloos, sneuvelt
op 26-jarigen leeftijd en heeft dan zijn oom
Willem van Nassau Dillenburg tot erfgenaam
benoemd. Zoo zijn wij dan bij prins Willem
aangeland die van René den titel Prins van
Oranje erft en daarmee een zelfstandig vorst
wordt, daar Oranje een klein, maar zelfstan
dig staatje temidden der groote machten was
Wij laten het hierbij, hoewel Dr. Japikse's
verhaal hier eigenlijk pas begint. Want aan
Prins Willem, die de Vader des Vaderlands
zou worden, is een goed stuk van din eerste
deel gewijd, dat tot 1672 loopt en dus nog door
een tweede gevolgd zal moeten worden. Maar
juist uit dien vóórtijd, uit die wordingsperiode
van een opkomend geslacht zijn de détails
niet zoo zeer gemeengoed en Dr. Japikse ver
staat, zooals wij zagen, de kunst ook die dé
tails op prettig boeiende wijze onder de aan
dacht te brengen.
De historie, zelfs de staatkundige en econo
mische, van een geslacht, van een volk is
boeiender dan welke roman ook, omdat ze,
hoe nuchter ze er vaak ook uitziet, boordevol
zit met fantastiek, die een dichter zoo maar
voor het grijpen en omsmelten heeft. Hoe zou
een goed prozaschrijver van dezen tijd niet
iets schoons kunnen maken uit de beelden die
Japikse voor ons oproept als hij het hofleven
in Breda beschrijft wanneer Hendrik III, bo
vengenoemd, daar met zijn (derde) echtge-
noote, de intelligente Spaansche prinses Men-
zia van Zenette, op het Kasteel vertoeft. Groo
te kunstenaars als Jan van Scorel en Barend
van Orley werkten op het Kasteel, Erasmus
onderhield verkeer met het hof. schatten aan
schilderijen en boekwerken en penningen wa
ren er verzameld. De keizers Maxïmiliaan en
Karei V kwamen er met de landvoogdessen te
gast. Er is in die korte periode van hoofsche
grootheid van Breda iets van een sprookje, er
is in die voor Noord Nederland ongewone en
tourage een achtergrond voor een litterair
kunstwerk en het is mijns inziens de erootste
verdienste dezer geschiedenis van het Huis
Orar.je-Nassau dat ze bij ai haar volkomen
wetenschappelijkheid telkens zulke schoone
suggesties biedt. Hetgeen wel de beste wijze is
waarop het veter.sehapppdJLv ook p0pUiair
behandeld kan worden. De onpartijdige, on
bevooroordeelde onderzoeker die Dr. Japikse
is helpt hier den droomenden dichter aan
zuivere stof en den meer nuchteren leek aan
inzicht. Een manier van geschiedschrijtferij
waarvoor wV neet hebben.
J. H. DE BOIS.
