instrument dat
De Wichelroede, een
4000 jaar oud is.
Steeds meer onderaardsche gangen te Haarlem.
ZATERDAG 16 OCT. '1937
HAAREEM'S D'AGBEAD
II
In den kelder onder het gebouw van Zang en Vriendschap in de Jansstraat,
waar de ondergrondsche gang duidelijk is te zien, hoewel de ingang
is dichtgemetseld.
Van tooverij tot wetenschap.
het klooster behoord. De loop van den gang
gaat naar het Magdalenaklooster. dat vroe
ger bij de Magdalenastraat gestaan heeft. Op
den hoek dezer straat stond nog voor een
jaar een oude kapel, die nu is afgebroken in
verband met de uitbreiding van de Spaarne-
stad. De verbinding tusschen de gang die in
den tuin van het heerenhuis in de Zijlstraat
en het Magdalena-klooster of de kapel
konden wij nog niet vaststellen. Dat komt de
volgende week aan de beurt.
Dan gaan wij ook opzoeken waar de tak van
de gang die uit de Pandpoort afbuigt naar de
Jacobij nestraat heen leidt.
De Directeur van Openbare Wer
ken heeft in de put waar de nieuwe
Stadhuis-vleugel gebouwd wordt de
plaats gemerkt, waar de gang moet
loopen. Hij had het voornemen daar
te laten graven om een nader onder
zoek in te stellen.
Op bovenstaande teekening is aangegeven
welke onderaardsche gangen Donderdag en
Vrijdag door mevrouw N. Klein Sprokkel-
horst in Haarlem ontdekt zijn. Inderdaad
reeds een heel net en toch zijn we overtuigd
dat het verdere onderzoek nog meer ver
rassingen zal oplevereen.
De keldergewelven onder het Stadhuis.
Zooals men ziet is van de gangen die uit
de Groote Kerk noordwaarts gaan de loop nu
vastgesteld. Alleen weten wij nog niet waar
de gangen die wij gevolgd hebben tot de
Janskerk en de Bakenessergracht verder heen
gaan. Wel hebben wij dank zij „tips" die wij
van belangstellende lezers kregen een ver
onderstelling daarover kunnen maken. Pa
stoor Nieuwenhuis van de Oud-Katholieke
kerk meende aanwijzingen te hebben, dat
onder de oude schuilkerk aan de Oostzijde
van de Bakenessergracht een ingang van een
onderaardsche is geweest. Op die plaats heeft
vroeger het Kasteel van Haarlem gestaan.
Niet onmogelijk is. dat het verdere zoeken
zal aantoonen, dat vandaar ook een gang
loopt naar de Bakenesserkerk. Zelfs gaan wij
meenen, dat de gang die aan de Oostzijde
uit de Groote Kerk komt ook naar de Ba-
kenesserkerk gaat. Of dit juist is zal wel
blijken als wij as. Dinsdag of Woensdag er
opnieuw met mevrouw Klein Sprokkelhorst
op uit zullen trekken.
De gang die aan de Noord-Westzijde de
Janskerk verlaat, hebben wij ook nog niet
gevolgd. Ons wordt evenwel medegedeeld dat
een ingang tot die gang jaren geleden ge
vonden is in de likeurstokerij van de heeren
Loots in de Korte Wijngaardstraat. Op die
plaats stond vroeger een klooster.
Niet onwaarschijnlijk is. dat die gang ook
een aftakking heeft naar het Magdalena
klooster. dat in de Magdalenastraat was.
(Thans drukkerij de Spaarnestad)
Vrijdagmiddag hebben wij mevrouw Klein
Sprokkelhorst het verloop laten vaststellen
van de gang die de Groote kerk aan de West
zijde verlaat. Deze gang gaat onmiddellijk
de Vleeschhal door. De directeur van Open
bare Werken, Ir. M. H. Maas, die dit onder
zoek weer bijwoonde, bracht ons in den kel
der van dit oude gebouw. Ons gezelschap le
verde in die donkere spelonken blijkbaar een
fantastischen aanblik, want de fotograaf
waagde er een opneming met magnesium
aan.
De wichelroede wees uit, dat de gang on
der dien kelder doorliep, zoodat hij op dit
punt op vrij groote diepte moet liggen. De
gang loopt ook onder het gebouw van de
Spaarnebank want in den mond van de
Groote Houtstraat vond mevr. Klein Sprok
kelhorst de gang terug. Zij loopt ook onder
het kantoorgebouw van de O H.Ct. aan den
overkant der straat. „Natuurlijk", zei de heer
P. J. M. van Tetering. „ligt de gang dan
ook onder de „Gulden Druyf", want ons huis
dateert van voor 1650". Het onderzoek wees
inderdaad uit. dat die gang daaronder loopt,
maar zij is van nóg ouderen datum, want de
oude kelders van dit huis zijn boven de gang
gebouwd.
Omdat de gang onder de Koningstraat
bleek door te loopen belandden wij in den put
naast de Pandpoort waar de nieuwe vleugel
van het Stadhuis gebouwd zal worden. Vlak
bij den ingang van de Pandpoort splitst de
gang zich in tweeën. Een tak gaat in de
richting van de Jacobijnestraat en een tak
naar het Stadhuis.
In ons gezelschap was nu ook de gemeente
secretaris Mr. Th. A. Wesstra gekomen, die
natuurlijk veel belangstelling toonde voor de
gangen onder het Stadhuis en omgeving. Op
die plaats heeft vroeger het Predikheeren
klooster gestaan. Ook is aan te nemen, dat
De wichelroede, naar een houtsnede uit de zestiende eeuw.
hebben geregeerd, oen merkwaardig voor
werp in de hand, dat men als een wichel
roede kan bestempelen, wanneer men het
opschrift leest: „Yü, uit de dynastie Hsia,
was beroemd door zijn kennis van erts
aderen en bronnen in den grond; hij kende
de verborgen dingen; hij bestudeerde de
jaargettijden om den bodem goed te bebou
wen. Hij voerde het verminken als straf in".
(Zeitschrift f. Wünschelrutenforschun 1927).
Door alle eeuwen heen heeft de wichelroede
tijden van waardeering, doch nog meer tijden
van bestrijding dooi-gemaakt. Gelijk we reeds
aanstipten, gold in de middeleeuwen het ge
bruik van het instrument als een soort rela
tie met den duivel. Toch zien we het ook in
die dagen herhaaldelijk toepassen vooral bij
het ontginnen van mijnen.
In de tweede helft van de 15e eeuw schreef
een Benedictijner monnik over de wichel
roede en hij toont daarbij een flinke hoeveel
heid gezond verstand te bezitten. Hoewel hij
gelooft aan de kracht van de roede, maakt
hij toch de opmerking, dat de verbeeldings
kracht van den roedelooper soms zoo sterk is,
dat hij daardoor onbewust lichte bewegingen
maakt!
Melanchton daarentegen was volkomen
overtuigd van de demonische kracht, welke
in de roede schuilt en zoo zouden we kunnen
doorgaan met voor- en tegenstanders uit ver
leden aan het woord te laten. Er ls echter
een vraag, die we nog moeten behandelen:
Waarom slaat de roede boven
bepaalde punten uit?
Eeuwenlang hebben de geleerden zich
reeds het hoofd gebroken over het wichel
roede-vraagstuk en men schijnt hier te staan
voor een complex van verschijnselen, dat
door een enkele vakwetenschap niet alleen
kan worden verklaard.
Neemt men aan, dat de roedelooper op een
bepaalde prikkel antwoordt, b.v. bij het pas-
seeren van een onderaardsche waterader, dan
rijst de vraag, hoe die prikkel op het zenuw
stelsel wordt overgebracht.
De tweede vraag is: Zijn de gewaarwor
dingen van den roedelooper onfeilbaar zeker?
Geen enkele roedelooper. die bona fide zijn
onderzoekingen verricht, zal dat beweren.
Een mensch is geen natuurkundig apparaat,
maar een mensch die zich kan vergissen.
Het vermoeden is ook reeds uitgesproken of
de gevoelens verwachting, wensch niet
een voorname rol spelen en of de roedeloo-"
per niet onder de suggestie komt van iemand,
die hem rondleidt.
Inderdaad hebben zich naast uitstekende
resultaten ook ontwijfelbare vergissingen
voorgedaan en juist daarom is verdere bestu
deering van het vraagstuk van zulk een groot
belang want nog altijd blijft het waar, wat
Shakespeare in zijn „Hamlet" zegt:
Er zijn meer dingen in Hemel en op aarde,
Horatio,
Dan waarvan gij in uwe philisophie wel
droomt.
W. S.
Wat nu in twee dagen door het onderzoek
van Haarlem's Dagblad werd ontdekt.
1GR.KERK 7 VLtESCTIflAL 11 MAQDALENAKLOOSlEQ
2WAALS01EKEBK 6 STADHUIS 12 JACOBunes™
3BtülJT1t10F 9 KR.ELLEBOOGST.
4JANSKERK 10 VOÖELKOOPST
5 M.SOIOOLBT.
<bz. -
in het oude Grafelijk Paleis (het tegenwoor
dige Stadhuis) een verbinding met de gan
gen heeft bestaan.
De tak van de gang die naar het Stadhuis
afbuigt, bleek onder dat gebouw door te gaan.
Wij kwamen uit in de kelders die onder den
Zijlstraat-vleugel liggen. Die kelders met ge
welven zijn ook honderden jaren oud, maar
de veronderstelling, dat zij een deel van de
gang hebben uitgemaakt, was onjuist, want
de wichelroede wees ook met stelligheid aan,
dat de gang nog daaronder loopt.
Buiten het Stadhuis werd het onderzoek
voortgezet. De gang loopt onder de Zijlstraat
door om onder perceel No. 93 onder de hui
zenrij te verdwijnen. In de Kromme Elleboog
steeg, nabij perceel 57 werd de gang op
nieuw geconstateerd. De veronderstelling, dat
zij nu weer op de Nieuwe Groenmarkt terug
zou komen bleek juist. Er was inmiddels zoo
veel publieke belangstelling voor het werken
met de wichelroede gekomen, dat een poli
tieagent de nieuwsgierigen op en afstand
moest houden om aan mevrouw Klein Sprok
kelhorst vrij baan te geven.
Aan de Westzijde van de Nieuwe Groen
markt verdween de gang in het Vincentfus-
gebouw, maar in de Zoetestraat vonden wij
haar terug (perceelen 19 en 42) en later weer
op de Nassaulaan (aan de Oostzijde bij het
agentschap van de Maasbode, aan de West
zijde bij No. 3). Ook in de Vogelkoopsteeg
wees de wichelroede aan, dat de gang die
straat kruist (bij perceel 1 rood) om daarna
via perceel 51 in de Witte Heerenstraat te
komen.
Op die plaats heeft vroeger het Witte Hee
renklooster gestaan.
De aanwijzingen van de wichelroede brach
ten ons in den grooten tuin van het groote
heerenhuis in de Zijlstraat waar vroeger Mr.
H. J. D. D. Enschedé gewoond heeft. Dit huis,
waarin nu de ijzerhandel van den heer D.
van Egmond gevestigd is, heeft eertijds tot
De interessante proefnemingen van mevr
Klein Sprokkelhorst vestigen weer
eens de aandacht op het geheimzin
nige instrument, de wichelroede, die,
laten we het maar eerlijk erkennen, door
sommige menschen nog altijd als iets boven
natuurlijke wordt beschouwd.
De wichelroede heeft dan ook geen erg ge
lukkige naam, want wichelen be teekent: de
toekomst voorspellen uit bepaalde teekens.
waargenomen aan offerdieren, aan sterren
(sterrenwichelaar) enz.
Het moet dan ook in de tijden, dat de we
tenschap nog niet voor een ieder bereikbaar
was en de algemeene ontwikkeling veel te
wenschen overliet, iets bovennatuurlijks ge
weest zijn, dat iemand met een stokje in de
hand in staat was verborgen bronnen en
schatten aan te wijzen. Dat leek duivelswerk!
Daarom en ook door het feit. dat de offi-
cieele wetenschap langen tijd de wichelroe
de en haar resultaten met- een zekef wan
trouwen bleef gadeslaan, is de algemeene
opinie in den regel niet in haar voordeel ge
weest. In het gunstigste geval haalde men
zijn schouders op en mompelde zooiets van:
boerenbedrog!
Wat is een wichelroede
Oorspronkelijk was ze een éénjarige loot van
een hazelaar, ongeveer 2'/2 voet lang en een
vinger dik. uitloopend in een gaffel of vork.
Men zocht haar in de nachten van heili
gendagen (b.v. St. Jansnacht). Nadat men
driemaal het hoofd had gebogen, werd de
roede gesneden onder het uitspreken van be
paalde formules.
Dit ceremonieel gaf aan het instrument al
een zeker geheimzinnig waas en ongetwij
feld heeft dit er toe bijgedragen, dat men de
wichelroede als iets bovenaardsch is blijven
beschouwen.
De roede wordt vooruit gehouden en bij het
zoeken naar metaallagen, bronnen of onder
aardsche gangen begint het instrument te
trillen (het ..slaat uit", zooals men het ver
schijnsel noemt).
Wetenschappelijke proeven hebben aange
toond dat de roedeloopers ook zonder roede
het verborgene kunnen aanwijzen. Het vin
den van metaal, water of onderaardsche
gangen is dan ook geen eigenschap van de
roede, maar van de persoon, die een bijzon
dere gevoeligheid bezit.
De roede doet in dit geval alleen dienst als
„richtingaanwijzer", want inplaats van de
hazelaar (met of zonder ceremonieel gesne
den!) kan ook een gebogen metaaldraad
dienst doen
Uit de geschiedenis van de
wichelroede.
O" et is duidelijk, dat de wichelroede ten
11 nauwste verband houdt met het oude ge
loof. dat in alles, wat van het normale af
week, iets bovennatuurlijks meende te moe
ien zien.
De wichelroede is zeer oud. Het is zeer
waarschijnlijk, dat ze in het Oosten reeds
4000 jaren geleden bekend was. Op een relief
uit de tweede eeuw n. Chr. houdt keizer Yü,
die van 2205 tot 2197 v. Chr. over China zou
RIJWIELDIEF AANGEHOUDEN.
De politie te Nieuwer-Amstel heeft een 25-
jarigen hotelbediende uit Amsterdam aange
houden, verdacht van diefstal van een hee
renrijwiel te Haarlem. Hij is naar Haarlem
overgebracht en er in verzekerde bewaring
gesteld. Hij heeft bekend. Heden zal hij aan
de Justitie worden voorgeleid.
MIDDENSTANDSAVONDSCHOOL
INGEVOLGE DE VESTIGINGSWET.
Het door het bestuur der Haarlemsche Han-
delsvereeniging benoemde Schoolbestuur (een
afdeeling van het Instituut voor Midden
stands-Ontwikkeling).-heeft de inschrijving
van leerlingen opengesteld ter opleiding voor
het Middenstands-Diploma „Algemeene Han
delskennis", ingevolge de Vestigingswet Klein
bedrijf 1937.
De lessen, die gedurende de avonduren zul
len worden gehouden zijn voor iedereen open
gesteld, óók dus voor hen, die reeds een zaak
drijven.
In den kelder van de Vleeschhal zoekt mevrouw Klein-Sprokkelhorst naar de
onderaardsche gang.
In den put in de Koningstraat, waar de nieuwe vleugel van het Stadhuis
gebouwd wordt, wijst de wichelroede aan, dat de onderaardsche gang zich in
tweeën splitst.
Keizer Jir, naar een Chineesche houtsnede.
(Zie het art. De wichelroede, een instru-
men tdat 4000 jaar oud is).
