HOE DE KONINGIN MOEDER
DE KONINGIN OP HAAR
TAAK VOORBEREIDDE"
ZATERDAG 3 SEPTEMBER 1938
HA AR GEM'S DAGBIIAD
'14
J TET hart van lederen Nederlander
li klopt altijd vlugger, als hij over
de Koningin Moeder of over de
Koningin hoort spreken. Het beeld uit
het Regentschap van de beide Ko
ninginnen, de eene jong, de ander een
kind, is nog niet vervaagd. Er ging een
bijzondere aantrekkingskracht van dit
tioeetal uit, dat nimmer naliet op de
natie een grooten indruk te maken.
N. M. Japikse,
wetenschappelijk assistent aan het
Koninklijk Huisarchief.
Hoe moeilijk was de tijd van het Regent
schap vooral voor H.M. de Koningin Regen
tes, die naast Moeder van Koningin Wilhel
mina, ook een Moeder van het Nederlandsche
Volk was.
Hard, om ons nu alleen te bepalen tot de
taak van Koningin Emma als Moeder van
haar dochter, moest er gewerkt worden om
de kleine Koningin voor de zware regeerings-
taak voor te bereiden. Een korte tijd van
slechts achttien jaren, verminderd met die
van de prilste jeugd, waren daarvoor ter be
schikking. in dit tijdsbestek moest door de
Koningin een schat van kennis vergaard
worden om tot een, hoogen graad van alge-
meene ontwikkeling te komen. daarnaast
moest Hare Majesteit met personen van al
lerlei aard in aanraking worden gebracht om
de noodige menschenkennis op te doen. En
dat alles' moest geschieden in een achttien
jarige periode, omdat de Nederlandsche
grondwet voorschrijft, dat de troonsopvolger
op het achttiende jaar den Troon moet be
stijgen, Indien de Koning voordien is gestor
ven. Hoeveel tijd heeft iemand, die zich we
tenschappelijk kan ontwikkelen, noodig. om
zich te kunnen voorbereiden voor een ambt
dat hem past?
Zooals ieder weet, werd Prinses Wilhelmina
op 31 Augustus 1880 in het Paleis Noordeinde
geboren uit het huwelijk van Koning Willem
m en Prinses'Emma van Waldeck Pyrmont.
Groot was de vreugde in den Koninklijken
Kring en al spoedig werd het Prinsesje het
troetelkind van haar ouders. Nog was het
niet te voorzien, dat dit kleine ding de troon
opvolgster bij uitstek zou zijn, omdat de fa
milie in dien tijd nog vrij uitgebreid was.
Weliswaar was het vorige jaar de Kroonprins
te Parijs gestorven, doch 's Konings tweede
zoon. Prins Alexander, droeg nu den titel van
Prins van Oranje, was er door het overlijden
van Kroonprins Willem al een schaduw op het
Koninklijke gezin gevallen, spoedig zouden er
nieuwe sterfgevallen volgen. Alle mannelijke
telgen uit het Huis van Oranje vielen weg:
Prins Frederlk, een oom des konings, Prins
Hendrik, een broeder, en in 1884 ook Prins
Alexander. Geen andere Prinsen of Prinsses
sen uit de directe afstamming van Koning
Willem III waren meer aanwezig, behalve het
vierjarige Prinsesje Wilhelmina. Vrijwel ze
ker was het toen, dat zij in de toekomst het
Koninkrijk der Nederlanden zou moeten re-
geeren. Al werd er dus met de mogelijkheid
van opvolging rekening gehouden, absolute
zekerheid werd in 1890 bij het overlijden van
Koning Willem ni verkregen.
Een gelukkige, prettige
stemming.
JN de in 1884 klein geworden familie
heerschte een gelukkige en pret
tige stemming. De gezondheid van
Moeder en Dochter ivas uitstekend,
beiden waren kern gezond. De Vader
had het druk met de staatszaken, een
nierlijden hinderde hem daarbij zeer.
Had hij maar eenigzins tijd, dan be
moeide hij zich met z\jn dochtertje,
van wie hij oneindig veel hield. Hoe
groot was beider vreugde als zij samen
met een bal speelden of met elkaar
wandelden door de tuinen van Het Loo.
Het Prinsesje kon er maar niet genoeg
van krijgen totdat meestal de Moeder
er een einde aan maakte. Bij Ko
ningin Emma concentreerde zich de
geheele opvoeding van het levenslus
tige Prinsesje. Koning Willem 111 koji
er door groote drukte weinig aan doen
en zoo werd de Koningin de spil, die
de leiding gaf. Kon de opvoeding aan
betere handen toevertrouwd worden
dan juist aan de hare?
Naast de groote liefde voor de ouders ont
wikkelde zich bij de kleine Prinses met het
witte jurkje, de korte kousjes en het aan de
voorzijde tot ponnie geknipte haar. de liefde
voor haar poppen. Het eehe kind zal poppen
door N. M. JAPIKSE, weten
schappelijk assistent aan het
Koninklijk Huisarchief
kapot maken, het andere zal ze met teeder-
heid omringen; in den laatsten zin speelde
de Koningin met haar poppen. Het moedertje
kwam bij dit spelen in het Prinsesje geheel
te voorschijn en „doode" poppen werden daar
door voor haar „levende" poppenkinderen. En
dat die teedere liefde zich voor die poppen
ontwikkelde, lag juist in de bedoeling van
Koningin Emma. Wat kon het Prinsesje daar
in de toekomst veel aan hebben! Ook werd
dit spelen aan het leeren van Fransch dien
stig gemaakt: een Fransche jonge dame
speelde met het Prinsesje en met de poppen.
De hoofdzaak was dat het Prinsesje een
voudig werd opgevoed. Veel werd er gedaan
om haar naar lichaam en geest gezond te
maken. Wandelen en spelen in de buitenlucht
waren er de hoofdkenmerken van.
Tot het Prinsesje zes en een half jaar was
duurde de opvoeding al spelende voort. Reeds
eerder was een gouvernante aangesteld, Ba
ronesse van Heemstra, terwijl met de oplei
ding een Engelsche van oorsprong. Miss E.
Saxton Winter, werd belast, vooral de laatste
heeft een zeer grooten invloed op de ontwik
keling van Nederlands Koningin gehad. Miss
Winter schreef in het boekje, dat zij over de
Koningin samenstelde, over de eerste ontmoe
ting met de vijfjarige Wilhelmina en daarin
treft bijzonder de regel: „En de traditio-
neele waardigheid èn het geestelijk overwicht
van het Huis van Oranje schenen reeds hun
onuibwischbaren stempel op deze kleine af
stammeling gezet te hebben". Is dit gezegde
niet ten volle bewaarheid geworden?
Fröbelspelletjes.
A L was er dan een gouvernante, er werd
nog niet aan gedacht het Prinsesje di
rect met zware lessen lastig te vallen. De
overgang naar het ernstige onderwijs werd
gevonden in een kleuter-opleiding, waarin
Fröbelspelletjes, een beetje naaiwerk. het
opplakken van plaatjes, die voor kleine kin
deren in ziekenhuizen bestemd waren, elkaar
afwisselden. Het aardige bij het naaien was,
dat Koningin Emma haar dochtertje zelf in
dit nuttige vak inwijdde. Maar nog meer
nam de Moeder voor haar rekening: zij on
derwees het Prinsesje ook in de Bijbelsche ge
schiedenis. wat zij jaren lang heeft voort
gezet. Verder werd er nog niet veel gedaan.
Vrijheid en spelen in de buitenlucht bleven
nu nog de voornaamste bezigheden van de
Prinses. Zij hoefde ook niet alleen te spelen,
al spoedig kwamen er andere kinderen, uit
hofhouding en diplomatie, bij haar. Zoo
dartelde zij door den tuin van Het Loo en
bezocht daar dikwijls het tuintje, dat de
ouders voor haar hadden laten aanleggen. Er
stond een echt chalet in, waaraan later nog
een keuken werd bijgebouwd; de Moeder was
er op gesteld, dat haar Dochter ook de edele
kookkunst verstond. Het verblijf in het eigen
tuintje wakkerde bij het Prinsesje de liefde
voor de natuur aan. die de Koningin tot nu
toe nog steeds is bijgebleven. Ook levende
have werd op dit stukje eigen grond in hok
ken ondergebracht en door het Prinsesje zelf
gevoederd. De wortels, die in den tuin ver
bouwd werden, dienden voor de vijf ponnie's.
Voor hen was er geen plaats in het tuintje,
zoodat het Prinsesje altijd met de wortels
naar de stallen ging. Dan waren er nog geiten
met roode leidsels, die mee uit wandelen gin
gen. en wat had dan Prinses Wilhelmina een
pret. als de leidsels werden afgedaan, en de
geiten haar meesteres door een echt gevecht,
dat gelukkig altijd goed afliep, voor de haar
verleende vrijheid beloonden. Uitstekend kon
het Prinsesje zich met al haar speelgoed be
zig houden. Zij verveelde zich nooit. Maar er
was ook zoo'n overvloed van alles; de Ko
ninklijke ouders wisten wel, dat dit alles heel
gauw zou zijn afgeloopen en was het maar
eenigzins mogelijk, dan werden de wenschen
van hun dierbare kleine direct ingewilligd.
Ook aan jeugdpret
een einde.
MAAR aan alle jeugdpret komt eens een
einde en het Prinsesje moest worden in
gewijd in de geheimen van maatschappij en
staat
Koningin Emma had zelf het programma
van onderwijs uitgekozen. Hoe goed was het
gezien de opleiding te nemen, die ieder Ne-
landsch kind krijgt: de gewone lagere school
methode. Aan den onderwijzer moesten na
tuurlijk hooge eischen gesteld worden en
daarom werd de heer Gediking. het hoofd
van een openbare Lagere school, daarvoor uit
gekozen. De leerlinge toonde groote ambitie
in haar echte schoollokaal met het bord, de
bank en alles wat ook in een gewoon les
lokaal aanwezig is. Schrijven, lezen en re
kenen wisselden elkaar af, Later werden deze
vakken uitgebreid met algemeene kennis,
vragen, vormleer, aardrijkskunde en natuur
lijke historie.' De heer Gediking vertelde ver
halen uit de geschiedenis, die de Prinses dan
eenige dagen later moest navertellen. En
hierbij openbaarde het zich, dat deze nazaat
der Öranje's een uitstekend geheugen had.
de verhaaltjes werden in de grootste perfec
tie terug verteld.
Nu moeten de lezers niet denken, dat de
heele dag al direct met lessen gevuld was. O
neen, in den beginne was er alleen 's och
tends maar een half uur les. later werd dit
uitgebreid met tweemaal een half uur en
weer iets later tot driemaal een half uur. De
heer Gediking was over zijn leerlinge bui
tengewoon tevreden. Ze leerde makkelijk en
was zeer leergierig.
Al zou Prinses Wilhelmina in de toekomst
een groote taak te vervullen krijgen en een
uitzonderlijke positie boven alle andere men-
schen. nu werd zij als ieder ander kind be
handeld. Was het werk onvoldoende, dan
werd het overgemaakt, had zij het beter kun
nen maken, dan werd er op gewezen. Werk
dat in orde was, werd beloond. Veel wilde het
Prinsesje altijd weten. Wist ook de onderwijzer
het antwoord op een vraag niet, wat wel eens
voorkwam, dan werd zoolang gezocht, totdat
het gevonden was. Was er geen antwoord te
vinden, dan werd dit ook gezegd. Zoo weet
Hare Majesteit misschien tot op dit oogen-
blik nog niet. hoe het hondje van Prins Wil
lem i heette.
Poppen krijgen eveneens les.
TVT AUWELIJKS waren de lessen aangevan-
1 gen of de poppen kregen op hun beurt
les van hun jeugdige Moeder en ook zij wer
den met dezelfde gestrengheid behandeld als
Moeder zelf. Maar al spoedig werd de tijd
voor de poppen minder en een gouvernante
werd over hen aangesteld. Deze gouvernante
pop kwam uit Parijs, had schitterende kleer
tjes. naar de mode van dien tijd. aan. maar
voldeed tenslotte niet, zoodat een nieuwe
gouvernante aangesteld moest worden.
Zoo verliep de tijd met onderwijs, spelen
en wandelen. Het gezin vertoefde nu eens in
Den Haag. veel op Het Loo en ook wel eens
op Paleis Soestdijk. In 1888 vertrok de kleine
familie naar Het Loo, waar ze, met een en
kele korte tusschenpooze, twee jaren achter
elkaar zou blijven, 's Konings gezondheid
werd steeds slechter. Een instorting kwam,
maar Zijne Majesteit herstelde weer, totdat
in November 1890 de toestand bedenkelijk
werd. Op 20 November was het noodig. dat
Koningin Emma, die haar gemaal liefderijk
had verpleegd, zóó zelfs, dat de doctoren
vreesden dat het voor haar gezondheid te
veel zou zijn, het Regentschap op zich nam.
Drie dagen later overleed Koning Willem III.
Twee in het zwart gekleede vrouwen bleven
over, een beeld, dat zich op ongeveer overeen
komstige wijze meer dan eens in onze Oranje
geschiedenis heeft voorgedaan.
Naast de leerkamer bracht de Ko
ningin Regentes het Koninginnetje nu
ook met haar volk in aanraking. Te
veel van het goede is echter ook niet
goed, daarom werden ieder jaar slechts
twee provinciën bezocht. Heel populair
icerden de beide Koninginnen op deze
tochten. Steeds werd de band tusschen
de jongste Oranje-telg en het Neder
landsche Volk nauwer aangehaald. Ook
de Koningin Regentes werd zeer hoog
p
VkJ>7fr'
Koningin Wilhelmina op 15-jarigcn leeftijd, naar een schilderij van Eerelman, geschilderd
in 1895.
Het in den tuin van Het Loo gebouwde chalet, waar Prinses Wilhelmina als kind speelde
geschat. Was zij niet een Prinses uit
het buitenland, die zich op uitstekende
wijze met de Nederlanders verstond!
En dan haar innemende vriendelijk
heid, die nimmer naliet grooten indruk
te maken!
Spel en ernst.
tot ET eerste officieele bezoek van Koningin
Jrx wilhelmina, in gezelschap van haar Ko
ninklijke Moeder had plaats toen zij twaalf
jaar oud was Het gold hier een contra-be
zoek aan den Duitschen Keizer Wilhelm H.
Een heerlijke tijd werd in Berlijn doorge
bracht, waar het Koninginnetje heel prettig
met haar Duitsche neefjes speelde. Koningin
Emma was bij alle officieele gelegenheden
tegenwoordig, haar dochter ook wel eens,
doch niet altijd. Vooral de parades vond de
dochter erg mooi. Op een ochtend zag zij
haar neefje, die jonger was dan zij, met de
troepen, in groote tenue, meemarcheeren. Dit
maakte een kolossalen indruk en 's middags
moest het door alle kinderen nagedaan wor
den. Miss Winter werd de Koningin en de
echte Koningin tooide zich met een solda-
tenmuts en een degen, waarop de troep in
een flinken paradepas voorbij marcheerde.
Plotseling vroeg de jonge Koningin aan haar
neefje, waarom hij zijn mooie parade-uniform
van dien morgen niet had aangetrokken. De
jongen schrok ervan: .Meine Uniform zum
Spiel en?.Heute Morgen war es Ernst..."
„Zum Spielen kann ich sie doch nicht tra
gen, das ist unmöglich".
En buiten dit alles ging het onderwijs met
gelijken tred voort. Van overladenheid van
het programma was geen sprake, maar toch
kwam nu de tijd nader dat Koningin Wilhel
mina haar poppen moest gaan verlaten. Dit
zal wel wat tranen gekost hebben .maar ten
slotte werd een oplossing gevonden en een
groote kast door Koningin Emma besteld,
waarin de lievelingen keurig gerangschikt
werden opgeborgen en nog zijn.
Hoe was nu de dagindeeling? Om half ze
ven werd opgestaan, ontbeten en daarna was
er tot elf uur les. Dan werd of te paard, of
in een rijtuig met haar Moeder uitgereden,
waarna het noenmaal werd gebruikt. Daarna
volgden weer lessen met tot slot een flinke
wandeling. Bij thuiskomst werd thee gedron
ken en om half zeven gedineerd Hierna wer
den dan nog onder leiding van Miss Winter,
die ook alle lessen bijwoonde, de vakken van
den volgenden dag voorbereid tot het tijd
was om naar bed te gaan.
Steeds meer vakken.
t ANGZAAM aan werden de vakken, die
JL-/ aan de Prinses gedoceerd werden uitge
breid. In 1889 werd een begin gemaakt met
de Vaderlandsche geschiedenis. Dit vak werd
tot 1890 door den heer Gediking gedoceerd,
maar daarna overgedragen aan Dr. Salverda
de Grave, die het Prinsesje moest voorbe
reiden op het hoogere onderwijs. In 1889 was
deze reeds belast met de Fransche taal, voor
namelijk lezen, schrijven en spraakkunst. De
bedoeling van Koningin Emma was steeds
kalm te beginnen om een deugdelijken grond
slag te leggen.
Pas in 1895 en 1896 werd door Dr. Salverda
de Grave een aanvang gemaakt met de Fran
sche letterkunde. Ook Nederlandsche taal en
letterkunde, door den heer Gediking voorbe
reid. werden door hem onderwezen. Eveneens
de aardrijkskunde, waarmede in 1888 een
aanvang was gemaakt, werd door hem over
genomen. In 1892 kwam natuurkunde op het
programma, wat door den heer Gediking
werd voorbereid en in 1892 overgenomen werd
door Dr. Van der Stadt. Om het geleerde te
kunnen toepassen, werd een natuurkunde-
lokaal ingericht. Dr. Kossmann uit Den Haag
begon in 1894 met de Hoogduitsche taal en
letterkunde, terwijl Miss Saxton Winter in
1895 en 1896 Engelsche taal en letterkunde
onderwees. Algemeene geschiedenis kwam in
1890 al aan bod. werd eerst door Dr. Salverda
de Grave gedoceerd en sedert 1894 door prof.
Kramer uit Utrecht. Deze laatste lessen wer
den steeds bijgewoond door de Koningin Re
gentes en zeer vele debatten ontwikkelden
zich bij deze lessen. Ook werden socialisme
en anarchisme, gevolg van een college over
Lycurgus. besproken.
In 1896 en '97 werd door denzelfden hoog
leeraar ook kunstgeschiedenis gegeven, een
vak waarvoor Koningin Wilhelmina groote
belangstelling had. Later werd dit overgeno
men door Dr. Hofstede de Groot, een groote
kunstkenner en directeur van het Konink
lijke Penningkabinet, lil verband met deze
lessen werd een bezoek incognito aan Enge
land gebracht, waar de beide Koninginnen
in gezelschap van prof. Kramer het Britsch
Museum bezochten. Ook ontmoetten de oud
ste en de jongste Koningin van Europa elkaar.
Koningin Victoria deed alle moeite om het
Koningin Wilhelmina naar den zin te maken.
Schotsche doedelzakspelers moesten voor
haar optreden en een ontvangst aan het En
gelsche hof mocht zij achter de schermen
gadeslaan.
Prof. Blok uit Leiden nam in 1896 de lessen
in de Vaderlandsche geschiedenis van Dr.
Salverda de Grave over. Ook deze lessen wer
den meermalen door Koningin Emma bijge
woond. Verder kwamen nog op het program
ma voor algebra en meetkunde van den heer
Gediking. cosmographie van Dr. Blink, waar
bij vooral de natuurverschijnselen uitgelegd
werden, staatsrecht en staatshuishoudkunde
van Prof. de Louter. In 1898 werd Hare Ma
jesteit onderricht in militaire zaken, door
luitenant-generaal Kool en schout-bij-nacht
Stokhuyzen.
Zeer veel belangstelling.
veel belangstelling werd door de
jonge Koningin getoond voor teekenen
en schilderen. In 1890 was de heer F. Jansen
met dit onderwijs aangevangen. Niet alleen
ontving de Koningin deze lessen, ook Miss
Winter werd er in betrokken. Later (1896)
toen Miss Winter vertrok, werden de lessen
ook aan de hofdames van de Koningin ge
geven. Dit had weer een bedoeling in de
oogen van de Koningin-Moeder. Er werd
immers mee bereikt dat de leeraar zijn aan
dacht niet alleen tot zijn Koninklijke leer
linge hoefde te bepalen, maar ook tot ande
ren. Daardoor kreeg de Koningin gelegenheid
eigen talenten te ontplooien, terwijl zij van
de fouten van de anderen veel leerde.
Muziekles werd ook gegeven, nl. pianoles
door den heer Stortenbeker. Zooals Miss
Winter in haar boekje mededeelt, gaf de Ko
ningin niet veel om muziek en op haar uit
drukkelijk verlangen werd dit later gestaakt.
Toch werd Beethoven nog bereikt.
Ds. Van der Flier, de hofprediker, had in
de negentiger jaren het onderwijs in de Bij
belsche geschiedenis van Koningin Emma
overgenomen. Daarbij werd ook godsdienst
wetenschap gedoceerd. Zoo werd de Koningin
langzaam aan voor de bevestiging tot lid
mate der Nederlandsche Hervormde kerk
voorbereid. Dit laatste geschiedde in beslo
ten kring in 1896 door den hofprediker zelf.
In 1897 was de voorbereiding tot de
regeeringstaak voor H.M. de Koningin
ten einde. In alle takken der weten
schap roas Zij thuis geraakt. De be
kwaamste mannen in den lande had
den hiertoe medegeioerkt, daartoe
aangezocht en uitgekozen door H.M.
de Koningin Moeder. Het best denk
bare onderwijs was gegeven zooals
ieder kind het zich wenschen zou.
Maar dat dit onderwijs succes heeft
gehad ligt bij H.M. de Koningin vooral.
Zij heeft haar toekomstige taak ten
volle begrepen en met kracht aan het
welslagen van het onderwijs meege
werkt.
En zoo kon het gebeuren, dat op 6
September 1898 een jonge Koningin,
in den bloei van Haar leven, in de
Nieuwe Kerk te Amsterdam werd inge
huldigd, die volkomen voor Haar taak
berekend ivas. dank zij de schitteren
de leiding van Haar Koningin Moe
der.
(Nadruk verboden).
